Klaes de Veehoeder. Zedenverhael uit onzen tyd

[p. 24]

III.

- Klaes, zoo sprak pachter Welmoed, het is nu vyf jaren dat gy op myne hoeve zyt, ik ben thans over u te vreden; gy zyt onderdanig en werkzaem; gy past myne stallen zoo zorgvuldig op dat er geene schoonere beesten op de gemeente staen dan de myne; ik wil u heden voor uwe moeite beloonen; gy zyt nu omtrent achttien jaren oud; gy zyt struisch en handig; gy weet dat Peer, de handknecht, de naeste week weggaet, de jongen moet soldaet worden; welnu, gy zult hem vervangen, en gy zult de zelfde huer winnen als hy - acht ponden 's jaers - (48 guldens). Is dit zoo wel?

- Hoe! baes, antwoordde de jongen, is niet alles wel wat gy met my doet, behoor ik u niet gansch toe! Als ik uwe slaef moest zyn, dan nog ware 't wel.

[p. 25]

- Neen, Klaes, zoo niet, hernam de pachter; eene slaef wil ik niet, maer een knecht, die my bemint en die, omdat hy my bemint, voor my werkt en myne belangen ter harte neemt als of het de zyne waren.

- Door woorden kan ik u myne dankbaerheid niet betuigen, baes, vervolgde Klaes met tranen van aendoening in de oogen; maer, ging hy voort, ik zal trachten u door mynen handel en wandel te bewyzen, dat ik nooit vergeten zal, hoe gy my het leven hebt gered, om het my aengenaem en gelukkig te maken!

- Dit is braef, Klaes, zulke gevoelens vereeren u.

- Die eer valt u ten deele, baes; ik weet het maer al te wel, zonder de lessen, welke gy my hebt doen geven, was het my onmogelyk op het spoor der deugd te blyven.

- Dit is waer, Klaes, de lessen die gy gekregen hebt zyn u van groot nut geweest; gy kunt daeruit leeren voor de toekomst altyd regtveerdig ten opzichte van uwen evenmensch te zyn; zy die boos of ondeugend wezen, zyn niet altyd de schuld hunner kwaedaerdigheid; het is wel zeker een groot ongeluk als de mensch eene goede opvoeding moet ontberen.

Klaes was tot tranen toe bewogen; hy gevoelde zoowel de wysheid van den man, aen wien hy alles verschuldigd was, dat hy hem niet alleen hoogachtte, maer hem eene soort van aenbidding toedroeg. De jongeling verliet zynen goeden meester, hem nogmaels de verzekering gevende, dat hy steeds alles aenwenden zou om zich tevens dankbaer en nuttig te toonen.

[p. 26]

Vrouwe Welmoed had dit onderhoud door het sleutelgat van het achterhuis afgeluisterd.

- Ja, sprak zy schimpend, terwyl zy de keuken binnentrad, met uwen Klaes, gy zult er zeker een mynheer van maken! Het begint alreeds; in plaets van zich zooals andere boerenknechten te gedragen, gaet hy by den schoolmeester zitten om in boeken te lezen; wat heeft een knecht dat noodig!

- Gy begrypt dit niet, vrouw, antwoordde de pachter; Klaes zal een knappe boer worden; hy is deugdzaem en yverig; gy ziet, hy werkt dat het een genoegen is om zien.

- Ja, hy is deugdzaem en yverig... maer, maer... voegde de pachtersse er op voorwaerdelyken toon by.

- Welnu, maer, maer?... vroeg de pachter, die zyne vrouw niet scheen te begrypen.

- God weet wat hy nog is, voleindde zy nu duidelyker.

- En wat zou hy nog zyn?

- Ha, dat weet ik niet beter dan gy... wat wilt ge.... de menschen zeggen: - Het is een vondeling.

- Welja, een vondeling,.. en wat doet dit er aen? vroeg Welmoed, op glimlachenden toon.

- Dit kunt ge niet weten, zei de pachtersse met argwaen.

- Vooroordeelen, vrouw, vooroordeelen! bemerkte Welmoed.

- Vooroordeelen! zooveel als ge wilt, ging nu de vrouw op bitsigeren toon voort; maer ik zeg dat het eene schande is, dat

[p. 27]

gy voor een vondeling alle zorg draegt, en dat gy nog niet eens wilt dat men voor uwe eigene dochter koope wat zy noodig heeft.

Op dit gezegde werd Welmoed ernstiger; hy vroeg:

- Wat heeft zy te kort?

- Gy weet het immers wel, ging de pachtersse op bytenden toon voort; zy schryft ons brief op brief om, zoo als hare gezellinnen, een zyden kleed en hoed te dragen.

- Gy weet het, vrouw, het is tegen mynen wil en dank dat onze Nathalia naer die ryke kostschool gegaen is; en dat gy haer zult zyden kleèren en hoeden koopen, daer kan ik nooit in toestemmen.

- En waerom niet? Waerom mag zy niet zoo schoon als de andere zyn?

- Wel eenvoudig, omdat haer stand dit niet meêbrengt.

- Zy is zoo ryk als vele andere en... zy is onze eenige dochter.

- Zy is eene boerin, en al ware zy nog zoo ryk, daerom moet zy niet modeziek wezen. De zedigheid is het sieraed der vrouwen, en zoo gy niet wilt dat uwe dochter u later miskenne, volg dan mynen raed; neem haer uit die kostschool weg, waer zy, boerenmeisjen, met steedsche modepoppen opgevoed wordt; leer haer een huishouden bestieren en braef en eerlyk zyn; zoo zal zy de steun onzer oude dagen en de troost onzes levens worden.

Dit gesprek zou welligt nog voortgeduerd hebben, hadde pachter Welmoed zyne vrouw niet verlaten om op den hof naer zyne bezigheden te gaen. Terwyl hy de deur uitstapte, mompelde de pachtersse binnen 's monds:

[p. 28]

- Ik zal ik haer toch eenen hoed en een kleed koopen.

Onderhandelingen van dien aerd had Welmoed meermaels met zyne vrouw gehad, maer hare hardnekkigheid had hem tot nu toe van twee kwalen eene doen kiezen: of de verkeerde opvoeding zyner dochter of de slechte verstandhouding met zyne wederhelft. Hy beweende dien toestand; maer hy mogt door onvoorzichtigheid of verhaesting, de slechte zaken niet verergeren. Hy dacht: ‘elk huisken heeft zyn kruisken,’ en hy vond ten slotte dat het geraedzamer was langzamerhand zyne vrouw te overtuigen dan zich openlyk tegen haren wil te verzetten; of wel, byaldien het hem niet gelukte haer de dwaling, waerin zy verkeerde, te doen begrypen, dan zynen tyd af te wachten om, als de dochter op hare zeventien jaer zou terugkomen, door zyn vaderlyk gezag de verkeerde begrippen, die zy zou ontvangen hebben, te bestryden, en zooveel mogelyk het inwortelen derzelve te beletten.

De verheffing van Klaes tot handknecht en de verhooging zyner huer op acht ponden 's jaers, werden, zoo als dit by zulke gelegenheden meest het geval is, door velen met nydig oog aenzien.

- Een koeiwachter! zei Jan de Spetter, een koeiwachter handknecht!.... laet eens de oogst daer zyn, hy zal noch pik, noch zeis weten te hanteeren; de baes zal er wel van terug komen, van zyne koeiwachters handknechten te maken.

[p. 29]

- Ik wed dat hy nog geenen struik graspeën⁽¹⁾ tot in den wortel uitsteken kan, schimpte Jef de Dorscher.

- Ja, zoo goed als gy! snauwde Fietjen, de melkmeid, hem lustig toe.

- Ha, ik wist niet dat gy daer waert, spotte Jan, - omdat gy een boontje voor hem hebt, spreekt gy hem voor; wy weten het immers wel, hy helpt u altoos de emmers dragen als gy de koeijen melkt, he!....

- Ja, vatte Wantjen de wiedster het woord op, als gy den mauwveger verdedigt, weet gy waerom.

- Dat is niet waer, antwoordde het beledigde meisjen, ik spreek alleen voor Klaes omdat hy een braef jongen is, omdat hy geern werkt en omdat gy allen maer luijaerds zyt, die nog geen handjen zoudt toesteken als wy iets lastigs te verrigten hebben!....

Zoo waren en bleven de gemoederen der gezellen en gezellinnen van Klaes ten zynen opzichte verdeeld.

Maer als het er op aenkomt iemand nadeel toe te brengen, wordt er doorgaens yveriger gewerkt, dan wel om goed te stichten; zulks is minstens te veronderstellen uit de lotgevallen van Klaes.

Toen Klaes nu reeds gedurende een geheel jaer op de hoeve als handknecht gewerkt had, was de pachter over hem ten

(1) Triticum repens.

[p. 30]

uiterste voldaen; meer dan ooit gaf Welmoed den jongen knecht blyken van goedkeuring en toegenegenheid; maer de pachtersse was niet even goed ten zynen opzichte gestemd gebleven.

Dit kwam waerschynlyk voort uit zekere gesprekken, welke zy bytyd met de afjonstige werklieden hield.

Onderhandelingen van volgenden aerd, by voorbeeld, lieten steeds eenen slechten indruk voor Klaes in het gemoed der meesteresse. - Vrouwe Welmoed zat kousen te stoppen en Wantjen kernde boter:

- Bazin, zoo sprak Wantjen hare meesteresse aen, maer dit is aerdig, onze Klaes is zoo grootsch geworden.

- Hoe dat, Wantjen? vroeg vrouwe Welmoed.

- Wel, hy is te fier om iemand aen te spreken, ging het meisjen voort.

- Hoe zoo?

- Welja, hy is steeds alleen, hy spreekt met niemand en hy schynt niemand te beminnen.

- Als hy zoo botte manieren heeft, dat is voor zyne rekening, kind, - hy heeft nogthans lang genoeg naer de school gegaen om beleefd te zyn, bemerkte de pachtersse.

- Hy is wel beleefd, bazin, hernam de praetzieke meid, maer met ons niet, met ons is hy als een seigneur.

- Laet hem maer doen, sprak de bazin verder, als de pauw zyne pooten beziet laet hy zyne pluimen vallen; zoo zou Klaes ook wel eens kunnen varen.

[p. 31]

- Welja, elkeen zegt dat, bazin; wat is hy meer dan wy, om zich te groot te kennen met ons te gaen?

- Wat hy meer is! hervatte vrouwe Welmoed als met verontweerdiging, wat hy meer is!... hy is welligt nog veel minder; hy is een vondeling, een bastaerd misschien.

- Jan de Spetter heeft hem dit laetst verweten, ging het meisjen op lossen toon voort, en hy zou nog geen enkel woord ter zyner verdediging uitgesproken hebben.

- Hy weet dat het waer is, daerom zwygt hy, zei de pachtersse.

- En men zegt dat hy allerhande valsche beschuldigingen aen den baes overdraegt; dat hy kwaed van de andere werklieden spreekt, en daerom zyn zy allen zoo boos op hem. Jef de Dosscher heeft gezworen, by hoog en by leeg, dat hy den overdrager een of anderen dag zal in het water smyten.

- Dit zou hy verdienen, Wantjen, antwoordde bystemmende de pachtersse; want, vervolgde zy, hy is niet een zierken beter dan gy allen.

De achterklapster, gevoelende dat zy in de kaert der bazin speelde, haelde nog het volgende historietjen op:

- Weet gy wel, bazin, wat er op de laetste kermis gebeurd is?

- Neen, Wantjen, ontkende de bazin, en zy luisterde met aendacht toe.

- Wy waren allen te samen op het dorp, vertelde het meisjen, by den speelman in het Fonteintje, tot Koben Dralens, gy weet

[p. 32]

wel, digt by de kerk; welnu, terwyl wy daer vol in de vreugde waren - als het kermis is mag men toch wel eens dansen - kwam Jan de Spetter binnen gezwadderd - want, ge moet weten, hy had een glasken te veel genomen. - ‘Waer is nu de beslagmaker! waer is hy! ik zal ik hem eens leeren mynheer spelen!’ schreeuwde Jan; maer nu wist nog niemand op wien Jan het gemunt had... en dan was het eindelyk op Klaes.

Daer hy Klaes in het Fonteintje niet vond, liep hy naer eene andere herberg en trof hem ten slotte der rekening aen by den schoolmeester, waer hy in de gazette las. - Gelukkig voor Klaes dat de meester in tyds zyne deur vastgemaekt had, want zonder dit had Klaes wel zeker eene roffeling gekregen... En.... kunt gy nu raden, bazin, waerom Jan zoo boos op Klaes is? vroeg de kwaedspreekter ten slotte harer vertelling.

- Neen ik, Wantjen, zei de bazin.

- Welnu, hervatte Wantjen, dit is enkel omdat hy Jan des morgens te vroeg wakker maekt.

Als Wantjen het tot dus verre met hare vertelling gebragt had, had zy zoodanig gekernd en geklutst, dat melk en boter te gelyk het vat uitstroomden.

Terwyl 's jongmans belangen aldus gekrenkt werden, door hem hatelyk in de oogen zyner meesteresse te maken, stond hy voor het hekken der hoeve met pachter van Severn te klappen.

Van Severn bewoonde eene hoeve ten einde de buert.

Het was vóórnoen.

[p. 33]

Klaes kwam van het veld terug met last van zynen meester om te zien of de beesten wel opgepast wierden, want by vele gelegenheden verliet pachter Welmoed zich gerustelyk op Klaes.

Van Severn had Klaes, juist toen hy de hoeve opging, aengesproken.

- Klaes, jongen, sprak hy, zonder wydloopigere inleiding, men heeft my gezegd - op een eeuwig zwygen, wel te verstaen - dat gy met den mei pachter Welmoed geern zoudet verlaten.

- Baes van Severn, antwoordde Klaes, zonder zelfs te vragen wie zulks gezegd had, men heeft u een valsch gerucht medegedeeld; het is nooit in myn gedacht gekomen mynen meester te verlaten, zoolang myn dienst hem aengenaem en nuttig wezen kan.

- Nogthans, Klaes, er moet toch iets van waer zyn, hernam van Severn, want men voegde er zelfs den waerom by; men zegde dat het was omdat gy van het overige werkvolk niet bemind wordt.

- Dit is geenszins de schuld van myne meesters, sprak Klaes; ik doe voor het werkvolk alles wat ik kan, zonder myn meester te kort te doen; maer dat sommigen my kwaed willen, dit is noch door u, noch door my te verhelpen; dit ligt aen eene kwael, die nooit, of toch zeer langzaem, genezen zal; vele menschen zyn met de ziekte van den nyd besmet.

- Dit kan waer zyn, Klaes, vervolgde de pachter; gy zyt de knapste knecht, die ooit op onze velden gewerkt heeft, en daer-

[p. 34]

om zyn zy op u verbitterd; maer dit is geene rede, om hunne vervolgingen langer te verdragen; zy hebben u reeds willen mishandelen, heb ik gehoord; dit moet gy niet dulden.

- Ik zou dit kunnen doen ophouden, baes van Severn, verzekerde Klaes; maer om zulks te doen, vervolgde hy, zou ik moeten eene slechte daed verrigten; ik zou er maer aen pachter Welmoed moeten van spreken, die zou dadelyk myne vervolgers de straet opwerpen, maer zoo doende zou ik er schuld aen hebben als zy zouden zonder werk wezen en moeten honger en gebrek lyden. Daerom zeg ik niets; en ook, ten anderen, wat doet my dit?

Pachter van Severn, wel ziende dat het hem van dien kant niet gelukken zou zynen gebuer eenen goeden knecht af te doen, raekte eene andere snaer aen.

- Maer, vroeg hy, hoeveel wint gy wel 's jaers?

- Ik win acht ponden, pachter, was het antwoord.

- Wel, dit is niet genoeg voor een knecht, die, zoo als gy, alle handwerk beter dan de meester zelf verstaet, vervolgde van Severn; kom met den mei naer mynent woonen, ik zal u tien ponden en eene kroon godspenning betalen.

- Myne acht ponden zyn voldoende voor myn onderhoud, pachter, weigerde Klaes; ik mag, hoe zeer uw voorstel my ook vereerd, uw aenbod niet aenvaerden.

- Maer met acht ponden kunt gy u toch niet welvoegelyk kleeden, hernam van Severn; ik bemerk dat gy des zondags nog

[p. 35]

altoos met uwen kiel en muts naer de hoogmis gaet; zoo gy twee ponden meer wont, gy zoudt kunnen frak en hoed dragen; en dit zou, bliksems, beter passen aen een jongman zoo als gy, die verstandig en pront is.

Hoe fyn ook pachter van Severn de gevoeligste snaren, die in een jongmanshart trillen kunnen, aenroerde, was het hem onmogelyk Klaes tot toestemmen over te halen. Klaes antwoordde hem dus kortweg:

- Ik kan uw voorstel niet aenvaerden. Aen pachter Welmoed ben ik alles verschuldigd; hem nu verlaten zou ondankbaerheid zyn, en God beware my daervoor. - Goeden dag, pachter van Severn, goeden dag.

En Klaes stapte gezwind de hoeve op en de stallen binnen.

Hy deed zyn werk en dacht aen het voorgevallene niet meer.