|
| |
| |
| |
II.
Pachtersse Welmoed had wat geknord en gemord als haer man met den knaep te huis gekomen was; maer een man, die zooveel gezond oordeel heeft als Welmoed, heeft ook gezag genoeg om in zyn huishouden zooveel goeds te stichten als hy maer begeert.
De pachtersse had dan beweerd, en die beweering was niet gansch van grond ontbloot, dat die jongen voor hen een last en eene verantwoordelykheid wezen zou, die zy niet hoefden op zich te nemen.
De pachter had nogthans de aenmerking zyner gemalin ten duidelykste wederlegd, met haer voor oogen te houden dat zoo iets doen - de verlatene weezen opnemen - elken waren christenmensch ten pligte staet.
| |
| |
Die oproep tot christelykheid, en de overtuiging der menschlievende daed, welke zy verrigtte, overhaelden de pachtersse tot zoo verre, dat zy er eindelyk gereedig in toestemde dat haer man des anderdaegs zou naer de stad gaen, om den bestuerraed kennis van zyn voornemen te geven.
De bestuerraed van het Godshuis vroeg niets beters dan Klaes in goede handen te zien. En naer alles wat Welmoed had kunnen opmerken, was men buitengewoon te vreden van Klaes ontslagen te zyn.
- Ja, pachter, had hem de bestierder toegesproken, draeg byzondere zorg voor dit kind; het stelde ons, meer dan elk ander, in verlegenheid.
Waerom de bestierder dit zegde, verstond Welmoed niet al te duidelyk, en het scheen hem onwelvoegelyk zoo maer platweg te vragen, of het bestaen van dit kind met eenig schrikbarend geheim gepaerd ging.
Toen de pachter de pleegvormen vervuld had, trok hy weêr naer zyne hoeve, zonder aen zyne vrouw van iets te spreken, en Klaes was voor althans wel gehuisvest.
Gedurende het volgende voorjaer wachtte Klaes de koeijen en kweet zich tamelyk wel van zyne taek. De jongen gaf geene byzondere blyken van boosaerdigheid; maer hy was, zooals overigens al de kinderen zyn, pert- en speelziek.
Het gaf een waer genoegen te zien, hoe welig nu, de voorheen
| |
| |
door gebrek aen levenskracht kwynende plant, in eene ruimere en gezondere lucht, opschoot.
Zoolang Klaes by Sus Langhe woonde, was hy, wat men noemt een botte jongen. Hy was steeds droefgeestig en scheen voor alles ongevoelig; of men hem strafte, of men hem prees, dit was hem om het even; Klaes wist weinig onderscheid te maken tusschen vriend- of vyandschap; daeruit werd door de geburen van Sus Langhe dan ook wel eens opgemaekt dat die jongen een gevaerlyk karakter bezat, en welligt tot weinig goeds komen zou.
Doch zy, die zoo over Klaes oordeelden, hadden het mis; zy hadden niet mogen uit het oog verliezen dat, sinds de geboorte van dit kind, alle kwade neigingen zich vry in hem ontwikkeld hadden, zonder eenig tegenwigt in de beoefening der deugden, die altoos in de natuer van den mensch opgesloten liggen, te ontmoeten.
Klaes was als eene ongekweekte plant; hy was nog door de verzorging niet op proef gesteld. En het bewys dat de mensch van natuerswege neiging tot het goede in zich bevat, doet zich hier ten klaerste bemerken in de plotselinge verandering van den knaep.
De voorheen koppige en botte jongen, werd nu levendiger en opgeruimder.
Het was een verheugend aenschouwen hem des zomers, met zyne boterhammen onder den arm, een dozyn malsche koeijen naer de weide te zien dryven.
| |
| |
Hy wachtte nog geene drie weken de koeijen, of hy had reeds van de andere jongens van den wyk een veehoedersliedjen afgeluisterd; en Klaes zong zoo fiks als de beste uit de buert.
Hy deed zich van elkeen aentrekken; de knechten en meiden verlustigden zich met den pertigen knaep, - maer daerin juist lag weêr de kiem van een nieuw kwaed.
Niets heeft krachtigeren indruk op het gemoed der kinderen dan de voorbeelden, welke zy dagelyks voor oogen hebben. Groote menschen zyn voor kinderen spiegels, waerin zy gestadig hun eigen beeld zien; en wee den knapen die zich op slechte voorbeelden te spiegelen hebben. Heil, integendeel, den zulken, die onder verkeering met verstandige en deugdzame persoonen opgeleid worden!
Van welke soort van menschen de jeugdige held onzes verhaels omringd was, laet zich ligtelyk veronderstellen. Boerenknechten en - meiden, die, over het algemeen, alles, behalve beschaefd en zedelyk, zyn.
De ontwikkeling van 's knapen begrip en zyne vrolykheid gaven dus, natuerlykerwyze, aenleiding tot apery of navolging. Men wakkerde hem tot allerhande poetsen aen; en daer lachte men om. Men veroorloofde zich, in zyne tegenwoordigheid, redekavelingen die maer al te zedekwetsend waren; de knaep luisterde die, met de grootste gretigheid, af.
De ongelukkige knaep, die door pachter Welmoed reeds uit eenen afgrond opgetrokken was, stond nu weêr op den boord
| |
| |
eens kuils, waerin hy onvermydelyk, door het verderf besmet, moest blyven voortdobberen.
Pachtersse Welmoed had reeds verscheidene booze treken van Klaes vernomen.
Onder andere:
Op zekeren dag was eene zyner koeijen over de sloot gesprongen, en ze niet gemakkelyk weêr op de wei kunnende krygen, had Klaes schandelyke godslasteringen uitgesproken. By eene andere gelegenheid was hy, met twee koeiwachters van zyne soort, door de haeg van mynheer pastoor gekropen om druiven te stelen.
Die, en nog meer gelyksoortige perten, hadden hem de achting, welke vrouwe Welmoed reeds voor hem voedde, doen verliezen. Zy twyfelde er nu ook niet meer aen of Klaes zou een booswicht worden.
- Wat! zegde zy, op zyne dertien jaren durven vloeken en stelen!
En de knaep was door haer verwezen om een slechte kerel te worden.
Hadde pachter Welmoed den raed zyner vrouw gevolgd, Klaes ware alweêr op straet geworpen. Maer de man redeneerde niet zoo vlug als zyne gemalin, en daerdoor zelf waren zyne denkbeelden meestal juister. Het was hem niet ontsnapt dat het werkvolk al te los met den jongen Klaes omsprong, doch hy had niet vermoed dat het kwaed reeds zoo diepe wortelen schoot. Hy was zelfs reeds op de gedachte gekomen den jongen des winters naer
| |
| |
de avondschool te zenden. Die bezigheid moest hem, langs eene zyde van de gemeene gesprekken der werklieden aftrekken, en van den anderen kant zynen geest tot het goede ontwikkelen, om des te beter goed en kwaed te onderscheiden; toen een zeker voorval den pachter dwong dadelyk maetregelen te nemen, ten einde het doel zyner menschlievende onderneming te kunnen bereiken.
Het was reeds op het einde der maend september als de uitvaert van den dorps-doktoor - die, hoeveel betrouwen hy ook in de medecyn scheen te stellen, zyn leven niet langer had kunnen rekken - gehouden werd.
By zulke gelegenheden is een der schandelykste gebruiken, welke men in onze zeden aenstippen kan, nog in voege gebleven: namelyk het uitnoodigen der gebuerlieden op eene drinkparty.
Des morgens bidt men vuriglyk voor de zielezaligheid des overledenen en 's avonds verlaegt men zich, ter zyner eere, tot een verachtelyke dronkaerd!...
Wat doet dan de beschaving! waertoe dient zy, als zy zulke ongehoorde onbetamelykheden niet afschaffen kan!...
Pachter Welmoed besefte al het nadeelige van zulke onwelvoegelykheid, maer hy had toch geene karakterkracht genoeg om er zich openlyk tegen te verzetten; hy gaf dus aen het bestaende gebruik toe, en liet zyn werkvolk naer het sterfhuis gaen om te drinken.
Klaes was door de knechten en meiden der hoeve meêgelokt en het was nog maer in den valavond als eenige knapen uit de
| |
| |
buert naer pachtersse Welmoed kwamen geloopen, om haer te berigten dat Klaes steendronken was en vloekte als een duivel.
Inderdaed, Klaes kwam te midden der straet aengezwadderd, omringd van een aental grootere dwazerikken, die om zyne ongeregeldheden lachten en hem in zyne baldadigheid aenstookten.
De pachtersse schreeuwde en tierde ‘dat nu de deugeniet niet langer op de hoeve verblyven zou; dat hy de schande op hen trok, en wel in staet was de zegen Gods van hen af te wenden door zyne schrikkelyke godslasteringen.’
Pachter Welmoed maekte zooveel gedruisch niet, maer hy nam Klaes by den arm en sloot hem op in eenen stal, waer hy verblyven moest tot dat hy weêr tot zichzelven zou gekomen zyn. Vervolgens wendde hy zich tot zyne dienstboden en verwittigde hen allen op ernstigen toon, dat, alwie zich nog veroorloven zou den knaep tot kwaed aen te wakkeren, of zyne ondeugden goed te keuren, dadelyk de hoeve zou verlaten om er nooit meer den voet op te zetten.
- Want, sprak hy verder, de jongen heeft de grootste schuld niet; alles wat hy bedryft is door uw toedoen; gy, oudere menschen, moest hem goede voorbeelden geven en hem het kwaed beletten; maer, integendeel, gy lacht er meê, en gy moedigt hem aldus aen om boos te worden.
Elkeen wist dat de pachter het meende als hy wat zegde; hy mogt er dus ook staet op maken dat zyne aenbeveling zou in acht genomen worden; maer daerby kon de man, die het op zich
| |
| |
genomen had, van dit verlaten schepsel een braef mensch te maken, zyne taek niet als volbragt aenschouwen.
Den zelfden avond nog, besprak pachter Welmoed eene plaets in de gemeenteschool voor den knaep. Des zondaegs, in plaets van straet te loopen en boosheden te verrigten, zou hy naer leering en zondagschool gaen.
Klaes trok des anderendaegs ter schole by den dorps-onderwyzer, die, al het edele en grootsche van zyn ambt beseffende, ook ten volle bevroedde welke zyne pligten, opzichtens het weeskind, waren. Hy kon oneindig veel bybrengen om den pachter in zyn menschlievend poogen te doen gelukken. Dit begreep hy.
Daerom verzorgde hy Klaes, als ware hy een eêlmanskind geweest.
En de knaep toonde zich des meesters lessen niet onwaerdig. Door behulp der nieuwere leerstelsels, welke de onderwyzer in de normale school bestudeerd had, kon Klaes op het einde des jaers verstaenbaer lezen en leesbaer schryven.
Des zomers kon hy op de hoeve niet gemist worden; hy moest, zooals gedurende den vorigen zomer, de koeijen wachten; maer de goede lessen en regels van opvoeding, welke hy 's winters gevolgd had, beschutteden hem reeds krachtdadig tegen de kwade voorbeelden, welke hy, nu weêr in aenraking met straetjongens zynde, onder de oogen had.
En de onderwyzer, uit genegenheid voor Klaes, verzocht pachter Welmoed den knaep des avonds, al ware 't maer voor
| |
| |
één uer, te laten by hem gaen, ten einde het aengeleerde niet te vergeten, en nog wat by te leeren om den volgenden winter met des te meer vrucht de studien voort te zetten.
Dit aenbod van wege den onderwyzer verheugde den pachter uittermate; hy vond in hem eenen steun om het geluk van Klaes te bewerken.
Welmoed en de schoolmeeester leenden zich, in diervoege, gedurende drie jaren de hand; Klaes was toen zestien jaren oud, en hy had zooveel in geesteskracht als in lichamelyke sterkte bygewonnen.
De studie had zyn verstand ontwikkeld; de opvoeding had zyne kwade neigingen ingetoomd en zyne goede hoedanigheden meer doen uitschynen, en pachtersse Welmoed zelve moest nu bekennen, hoe zeer zy ook op den jongen verbitterd geweest was, dat Klaes nog wel eens een braef mensch zou kunnen worden.
De knaep toonde zich nu ook des pachters zorgen volkomen waerdig; en naermate hy zich beter gedroeg, naermate groeide elks achting voor hem aen.
Welmoed had maer een kind, en dit was eene dochter, die, nu voor het oogenblik, van hem gescheiden was, om in eene kostschool opgevoed te worden. Dit gemis aen zonen was welligt deels de oorzaek der byzondere zorgen, welke hy het weeskind toeweidde; misschien ook was het enkel uit natuerlyke neiging om goed te stichten; want, goed doen immers streelt elk hart, hoe boos het anders ook ware.
|
|
Auteursrechtvrij