Klaes de Veehoeder. Zedenverhael uit onzen tyd

[p. 5]

I.

Het is de laetste dag van het jaer 1839. De wind blaest bytend uit het noorden en de dikke sneeuwvlokken verdonkeren de lucht.

De behoeftigen lyden in dit gure jaergetyde zeer veel. Gelukkig de zulken, die, in goed verwarmde zalen verscholen, zich om de bittere koude niet hoeven te bekreunen. Het is toch zoo bibberig koud, dat men, in den namiddag van voormelden Nieuwejaersavond, zelden iemand door de straten van het dorp K.... stappen ziet. Elkeen houdt zich binnen, die zich maer binnen houden kan.

Maer welk is het knaepken dat, ginds aen den boschkant, tot over de knoezels door den sneeuw strompelt? Wat dringende noodzakelykheid stelt het arme kind aen verkleuming bloot? -

[p. 6]

Zie, het draegt eenige takken droog hout onder den arm en rigt zyne stappen naer gindsch hoeveken. Ho, hoe beeft het knaepken van koude! zyne handekens kunnen byna de houtbussels niet meer vasthouden; zoo zeer zyn zy door de vorst verstramd. Zyne ledematen sidderen, want het arme schaep is met lompen bedekt; zyne voetjens zyn in een paer groote blokken met vodden geschoeid!....

Maer het gaet zich weldra kunnen warmen! het is digt naby zyne wooning! - en het ziet er daer toch nog zoo arm niet uit. - Het huisjen is, wel is waer, uit kleem gebouwen en met strooi bedekt; maer daerneven verheft zich een stalleken, waer eene koe en eene geit in staen; er stygt rook uit de schouwpyp!... welhaest zal het knaepjen by vuer en verzorging zyn lyden vergeten!....

Treden wy met hem binnen, om te zien wat genoegen het smaken zal, naermate de warmte zyne ledematen zal doen herleven, en naermate het zich door eenig voedsel zal verkloeken en verkwikken.

Maer hoe! wat beduidt?.. wat wil die vrouw?... Waerom kastydt zy dit kind?... Waerom neemt zy hem met gramschap het hout af, en waerom verwydert zy het arme schepsel van het vuer?....

Zou die vrouw welligt de moeder van het kind niet wezen? - Neen! o neen! zy is zyne moeder niet! - Eene moeder, hoe ontaerd dan ook, zou in zulke omstandigheid haer kind niet kunnen verstooten!...

[p. 7]

Maer wat is zy dan, die vrouw? - Is het wel eene vrouw? - Kan eene vrouw wel een zoo boos hart hebben om een kind, dat aen honger en koude lydt, te verstooten, te mishandelen en hem toe te snauwen:

- Wat, deugeniet! gy zyt sinds vóórmiddag uit en gy hebt nog maer eene handsvol hout geraept! ik zal u laten bevriezen! gy zult van den ganschen dag geen eten krygen! - En nog meer onmenschelykheden van dien aerd. - Kan een vrouwenhart wel zoo versteend, wel zoo ongevoelig wezen?

Ten antwoorde op zulke vraeg, stygt een diepe zucht uit elke brave borst op. Hy, die van de natuer het menschelyk gevoel in volle maet kreeg, yst by het bekennen zulker droevige waerheid.

Neen, die vrouw is de moeder van den knaep niet. Het is een ontaerd schepsel dat, nu sedert twaelf jaren, dit kind enkel uit baetzucht heeft opgekweekt, zonder ooit het minste gevoel van teederheid voor hem gekoesterd te hebben.

Klaes is een weeskind; een dier schepselen, die, als met een vloek op zich geboren, zonder hulp of steun, op het levenspad worden gezet, en dan in hunne ellendige verlatenheid het medelyden van eenige goede zielen opwekken en, voor eene geringe somme 's jaers, by de landlieden door de besturen der Godshuizen worden aenbesteed.

De jongen is nu twaelf jaren oud, en nog nooit heeft hy het genot gesmaekt dat teederheid, toegenegenheid of liefde verwekken. Alles is daerom in hem ruw en hard gebleven. De

[p. 8]

streng straffende hand der hardvochtige vrouw steeds boven zyn hoofd voelende, is hy, als een dier, als een getemde hond, gedwee geworden.

Op het hooren der onverdiende verwytingen zyner pleegmoeder, plaetst hy zich op zynen huik in den verwyderdsten hoek der keuken.

Hy gehoorzaemt, maer hy spreekt niet. Hy lydt, maer hy smeekt niet.

Hy kruipt ten gronde, en zou de hand streelen, die hem kastydt, maer hy durft niet.

De knaep blyft dus, van koude bevend, in zynen hoek zitten en vestigt zyne verflauwde blikken strak op den mond der pleegmoeder, die eenen roggen boterham opëet. Hy hoopt toch een stukjen te krygen, maer als zy de laetste beet in haren mond steekt, welt een pynlyke zucht uit den boezem van den knaep op.

Sus Langhe heet de man, by wien Klaes besteed is.

Sus is een goede bloed; hy heeft al zooveel van zyne vrouw te lyden als de kleine Klaes; maer als Sus het dan eens vinden kan om zyne volle vryheid te genieten, laet hy de gelegenheid ook niet ontsnappen; als hy dan hier of daer aen eenige stuivers kan geraken, versmoort hy zyn verdriet in een goed glas brandewyn. Verders past hy zyn boerderytje op, dat, zooals wy het vooraen zegden, verre is van aenzienlyk te wezen. Sus heeft eene koe en eene geit; met één woord, Sus is een boerken van die menschen, welke, zonder op den armboek aengeschreven te staen, toch

[p. 9]

niets over hebben. Zulke menschen nemen dan kinderen uit de weezen- of vondelingshuizen op voor eene bepaelde somme 's jaers, of per maend⁽¹⁾. Die wedde verkleint naer mate de kinderen grooter worden, door de veronderstelling dat zy dan reeds eenigen dienst kunnen bewyzen.

Zoo had Sus in den beginne voor Klaes vier stuivers daegs getrokken, en nu, sedert de knaep tien jaren geworden was, had men die vergelding tot twee stuivers beperkt.

's Zomers wachtte Klaes de koe en de geit; hy bragt het voeder aen en gelastte zich ook al met een of ander ligt handwerk. 'S winters moest hy, zooals wy gezien hebben, voor brandhout zorgen.

Elke maend mogt Sus naer de stad om het kostgeld van zyn pleegkind gaen.

Heden, Nieuwjaersavond, is Sus sedert den vroegen morgen weg; 's middags kon hy op zyn gemak terug zyn; het is nu reeds donkeravond en Sus is nog niet binnen.

Wanne, zyne vrouw, tempeest en tiert en werkt hare woede op den onnoozelen Klaes uit.

De knaep had het intusschen gewaegd wat nader by het vuer te kruipen; maer, met stokslagen wordt hy weèr in zynen hoek, achter de deur, gedreven. Eindelyk poogt hy buiten te sluipen

(1) Dit gebruik bestaet in Brabant en welligt ook in nog andere provinciën.

[p. 10]

om zich by de koe te verschuilen, daer zou hy ten minste niet van koude bezwyken. Maer neen, het wordt de arme wees niet vergund zich by den adem der dieren te mogen verwarmen!

Het is nu zes uer en Sus komt aengezwadderd. Wanne opent hem de deur, en daer zy bemerkt dat hy deerlyk beschonken is, en van de dry gulden, die hy te ontvangen had, minstens tien stuivers heeft verdronken, valt het wyf hem met eene buitenspoorige uitgelatenheid op het lyf. Sus is zoo krachteloos dronken, dat hy zich noch verweren, noch redden kan; ten slotte der rekening poogt hy de woede zyner gade te stillen met haer te verzekeren dat zulk eene onregelmatigheid zich nooit meer vernieuwen zal, aengezien hy voortaen, voor het onderhoud van Klaes, niets meer ontvangen kan.

Men heeft hem gezegd dat Klaes nu, zyne eerste Communie gedaen hebbende, moet zynen kost waerd zyn, en dat, zoo hy hem niet langer houden wil, men hem gemakkelyk by eenen of anderen pachter kosteloos zal geplaetst krygen.

Als Wanne dit verneemt, kent hare gramschap geene palen meer; zy valt tegelyk op haren man en op den knaep uit, en eindigt met den ongelukkigen Klaes de deur uit te werpen. Het jaer is juist uit, zy denkt dat zy geene verpligting meer heeft den schurk - zoo als zy den knaep noemt - nog langer onder de oogen te houden.

Als het ongelukkig kind zich nu buiten in den sneeuw bevond, sprak het geene andere woorden dan:

[p. 11]

- Ik heb zoo een' honger!....

Hy rigtte zyne stappen naer den stal. Had hy maer een stuk droog brood en de toelating om by de koe te vernachten gekregen, dit ware hem voldoende geweest; maer dit werd der verlatene wees niet toegestaen.

De ongevoelige vrouw vergenoegde zich niet met het ellendige schepsel, half naekt, by den donkeravond in den sneeuw te jagen, zy verdreef hem tot over het voorhofken op de straet.

Nu begon Klaes erbarmelyk te schreijen.

Aen onmenschelyke kastydingen was hy zoo gewoon, dat die op hem maer weinig indruk meer maekten; - men gewent zich aen alles; - maer thans, wat zal hy doen? het is avond en zoo guer weder dat niemand buiten komt; hy heeft honger en koude! waer zal hy eten en vuer vinden?

Die staet van pynlyke verlatenheid schetste zich, op een oogenblik tyds, zoo duidelyk voor den geest des kindes af, dat hy, nu voor de eerste mael zyns levens, al het noodlottige van zyn ellendig bestaen inzag.

Daerom weende hy zoo bitter; daerom verloor hy allen moed!

Hy plaetste zich op zynen huik tegen den heksteil, en gewis ware hy bevrozen geweest hadde hy nog langer in dien toestand moeten verkeeren. Maer eensklaps hoort men op de baen, die van de stad B.... naer het dorp K. leidt, stappen van eenen toenaderenden persoon. Klaes is reeds zoo zeer door de koude overvallen, dat hy die aenkomst niet meer bemerkt.

[p. 12]

De aenstappende man, die van de stad naer zyne wooning ging, was een pachter, dit was naer zyne kleeding op te maken. Toen hy op eenige schreden afstand tot het kind genaderd was, bleef hy staen om te onderzoeken wat hy in het vale maneschyn, tegen het hekken van Sus Langhe, bespeurde. Hy dacht eerst dat het een hond was; hy treedt wat nader en hoort nu duidelyk den ratel van het bezwykende kind.

Zonder eenig ander gevoel dan dit van menschlievendheid, dat in elk edel hart by zulke gelegenheid opwelt, te raedplegen, neemt hy den knaep in zyne armen op en loopt er meê voort naer eene naby gelegene herberg. De waerdin opent den pachter de deur en galmt, op het zicht van dit vertoog, uit:

- Goede God!... pachter Welmoed, wat hebt gy daer!... en met ten anderen, eer nog de pachter tyd had om het geval uit te leggen, herkent zy den kleinen Klaes van Sus Langhe.

- Jesus-Maria, gilt zy nu nog luider, de kleine jongen is bevrozen!... Brengt den sukkelaer by het vuer! warm hem.... och Heere!....

En zy wilde het knaepjen by een gloeijend houtvuer sleuren.

- Neen, bazin, zoo niet, merkte nu pachter Welmoed op, terwyl hy Klaes in den verst afgelegen hoek der verwarmde plaets op eenen stoel zette; hy moet langzamerhand tot zich zelven komen, anders deden wy het manneken voorzeker bezwyken. Laet hem hier; wy zullen hem straks, als hy wat bekomen zal, by het vuer brengen en hem dan warm voedsel geven.

[p. 13]

Klaes werd door de wyze verzorging van pachter Welmoed tot zich zelven geroepen.

Middelerwyl viel de bazin hevig uit tegen Wanne Langhe.

- Sus is een goede sul, zegde zy, maer zyne vrouw is eene heks; ik heb het van over lang gevreesd dat daer een ongeluk gebeuren zou; de arme bloed van den jongen moest werken als eene slaef; hy kreeg byna geen voedsel, en zy sloeg hem dat het eene schande was, en nu - God vergeve haer deze schrikkelyke zonde - zou zy het kind van honger en koude laten sterven hebben!

Pachter Welmoed vernam al het onmenschelyke van het gedrag der booze vrouw zonder daer veel op te zeggen; maer de goede man had toch reeds een besluit voor de toekomst van het kind genomen, en dit besluit bleef dus te onwederoepelyker, daer hy nog verder uit den mond der bazin vernam dat Klaes een weeskind was en Wanne Langhe hem nu op straet joeg, omdat men zyn kostgeld niet meer wilde betalen.

Intusschen is het negen uer geworden.

De knaep is genoegzaem verkwikt en tot zichzelven gekomen om te kunnen voortgaen.

- Ik zal ik het manneken meênemen naer myne hoeve, zei pachter Welmoed, terwyl hy zynen wollen sjerp om den hals van het kind wond. By ons zult gy beter zyn, jongen, ging hy voort, wees altyd braef en gehoorzaem; gy zult gy in den zomer myne koeijen wachten.

[p. 14]

- Ik dank u, pachter, stamelde de van vreugde opgeruimde knaep.

Eenige stonden later was Welmoed, met Klaes, op weg naer zyne hoeve.

De pachter woonde aen de overzyde van het dorp K..., op drie kwaert uers van daer. Voór tien uer was Klaes ten huize van pachter Welmoed.