Critisch overzicht der nieuwe spelling

XXIII

III. - ‘De uitdrukkingen, waarin woorden voorkomen met verouderde grammatische vormen, worden aaneen geschreven, omdat die (zulke?) woorden bij eene (de?) scheiding eene zelfstandigheid zouden erlangen, waarop zij bij (in?) den tegenwoordigen toestand der taal geene aanspraak meer kunnen maken.’

‘Hiertoe behooren:’

1) De uitdrukkingen, waarin het eerste lid in den sterken mannelijken of onzijdigen genitief voorkomt.’

[p. 48]

Als: goedsmoeds, droogsvoets, blootsvoets, blootshoofds, heelshuids, luidskeels, (ook luidkeels), enz.

2) ‘De uitdrukkingen, bestaande uit een voorzetsel, gevolgd door eenen sterken mannelijken of onzijdigen genitief.’

Als: binnenshuis, buitenshuis, binnenslands, buitenslands, binnensmonds, binnensrands, binnenstijds, enz.

5) ‘De uitdrukkingen, waarin de d van het zoogenaamde bepalende lidwoord door den invloed van den slotmedeklinker van het voorafgaande voorzetsel tot t verscherpt wordt, of met dien medeklinker ineensmelt.’

Als: metterdaad, mettertijd, metterwoon, uiTermate.

Is in uitermate, met ééne t, aan eene drukfeil te denken, dan hebben èn de commissie èn de schrijver van den Sleutel der nieuwe spelling èn de Mémorial administratif van Westvlaanderen die drukfeil slaafs overgeschreven uit het Ontwerp van D^r te Winkel, bladz. 57. Wijst de bepaling of ineensmelting op het woord uitermate en

[p. 49]

wil men dat woord, als uitzondering op de voorgaande, met ééne t geschreven hebben, zoo blijft men ons opheldering verschuldigd nopens een punt dat wij niet begrijpen. Immers, de vier opgegevene woorden staan, volstrekt in de zelfde logische, grammaticale en euphonische omstandigheid, voor: met der daad, met der tijd, met der woon, uit der mate. Krachtens een grondbeginsel, eigen aan de grieksche taal, wordt de d van der gelijk gesteld met de voorgaande consonnante, dat is, tot t verscherpt. Wanneer zulks nu in metterdaad, mettertijd, metterwoon letterlijk gebeurt, waarom zou het dan in uitermate bij ineensmelting moeten plaats grijpen? De grieksche regel wettigt althans die afwijking niet. Wij zoeken dus, maar te vergeefs, naar gegronde redenen.

4) ‘De uitdrukkingen, bestaande uit een substantief dat bepaald wordt door dèr, dès en (of?) wès, verouderde vormen van de voornaamwoorden die en wat, hetzij beide eene bijstelling uitmaken, als: derhalve, dermate, destijds, hetzij het eerste door het

[p. 50]

tweede geregeerd wordt, als: desbevoegd, deskundig, weshalve.’

5) ‘De uitdrukkingen, bestaande uit een adjectief in den sterken genitief op er, gevolgd van een substantief, in oneigenlijken zin genomen, als: allerwegen, halverwegen, gewapenderhand, langzamerhand, gelukkigerwijze, toevalligerwijze.’

‘Men schrijft eventwel gescheiden: onverrichter zake, ouder gewoonte, zaliger gedachtenis, enz.; ook met luider stem, in aller ijl, te gelijker tijd; - inderdaad aaneen, omdat daad niet in den eigenlijken zin wordt opgevat.’