Drees aan het woord

[p. 28]

Troelstra herdacht

Op 10 Mei 1940, de dag waarop Nederland werd overvallen, verscheen ‘De Blauwe Vaan’ met een artikel van Drees ter herdenking van Troelstra, die tien jaar tevoren, op 12 Mei 1930, was overleden.

‘Troelstra, uw naam is als een klok, die luidt.’

Zo schreef Adama van Scheltema dertig jaar geleden bij Troelstra's vijftigste verjaardag.

Dit woord, tot Troelstra gericht toen hij stond in de kracht van zijn leven, geldt niet minder, geldt eer nog sterker, nu tien jaar zijn voorbijgegaan sinds hij ten grave werd gedragen.

Zijn naam is het symbool bij uitnemendheid geworden van de beweging, waaraan hij in zijn jonge jaren, getroffen door de nood zowel als door de nobele strijdwil van het socialistische proletariaat, besloot zijn leven te wijden en waarvan hij spoedig de leider werd - de leider, niet als dictator, maar als voorganger, gids en aanvoerder.

Nadat hij als jong advocaat, de toorn van zijn vader trotserend, zijn lot verbond met de socialistische beweging, in de kring waaruit hij kwam geminacht en geschuwd, heeft hij in een leven van arbeid en van strijd, van overwinningen, maar ook van felle teleurstellingen en diep leed, een werk volbracht, dat hem een onvergankelijke plaats doet innemen in de geschiedenis van het Nederlandse volk zowel als van het internationale socialisme.

Hij verenigde in zich zeldzame gaven als schrijver, als spreker, als organisator, als staatsman.

Toen de oude socialistische beweging onderging in anarchisme, wist hij, ondanks de verwarring en ontmoediging die daar-

[p. 29]

van het gevolg waren, in de S.D.A.P. een nieuwe, sterke, doelbewuste massa-organisatie op te bouwen.

In het parlement heeft hij als leider der sociaal-democratische Kamerfractie de grondslagen gelegd voor een critische zowel als constructieve politiek, die op de staatkundige en sociale ontwikkeling van Nederland van beslissende invloed is geweest.

Maar hoe groot de roep was, die van hem uitging als aanvoerder in de parlementaire strijd, nooit is hij alleen of allereerst parlementariër geweest. Hij was ook in die arbeid groot, vooral omdat hij in levende aanraking bleef met de volksmassa's, wier leider en wier tolk hij was.

Hij leed onder de langzaamheid, waarmede in de parlementaire sfeer de verwerkelijking van grote denkbeelden rijpte en onder de onzuiverheid in de partijgroepering in Nederland, die dit euvel zozeer verergerde.

Zijn ongeduld uitte zich soms met een onstuimigheid, die hem en de beweging in moeilijkheden bracht, maar die onstuimigheid was de keerzijde van de grote eigenschappen, die in een te voren onderworpen en slaafse menigte geestdrift en bezieling wisten te wekken.

Troelstra zag vroeger dan vele anderen in, dat de sociaaldemocratie, wilde zij grote maatschappelijke omvormingen kunnen verwerkelijken, voor de economische staatstaak naast - niet in plaats van - het parlement nieuwe vormen van staatkundige organisatie moest weten te scheppen.

Maar ondenkbaar was voor hem de aanvaarding van een ‘socialisme’, dat niet inhield eerbiediging van de menselijke waardigheid en de geestelijke vrijheid. Diep geworteld in zijn wezen als democratisch socialist, maar ook als Nederlander en als Fries was de liefde tot de vrijheid.

Ook de vrijheid van elk volk om over eigen lot te beslissen! Er kon voor hem geen twijfel aan bestaan, dat de internationale gedachte de vrijheid en gelijkberechtigdheid der volkeren insloot.

[p. 30]

Hem herdenkende in deze dagen van een nieuwe wereldoorlog, gaan onze gedachten ook terug naar de grootse activiteit, die hij bijna een kwart eeuw geleden ontplooide om te trachten de socialistische Internationale te doen bijdragen tot het beëindigen van de oorlog op een wijze, die verzoening en samenwerking tussen de volkeren zou waarborgen. Ware het streven van de Stockholmse conferentie met succes bekroond, de wereld zou er thans anders hebben uitgezien!

Ook voor de drankbestrijders, die zich niet rekenen tot Troelstra's politieke medestanders, is er reden te over, zijn levensarbeid met waardering te gedenken. Wat hij gedaan heeft voor de verhoging van het levenspeil en van het beschavingspeil der massa, maar bovenal het idealisme en de wil tot levensvernieuwing, die hij wist te wekken, hebben er ontzaglijk veel toe bijgedragen de arbeid ook van de drankbestrijding een vruchtbare bodem te doen vinden.

Op dit ogenblik is al wat Troelstra lief was, in gevaar.

De tien jaren, sinds zijn heengaan verlopen, zijn jaren van rampspoed geweest. Een economische crisis van ongekende omvang en duur heeft welvaart en bestaanszekerheid ondermijnd. De socialistische beweging is in vele landen naar de illegaliteit teruggedrongen. Vrije volken zijn tot slaven gemaakt. Tirannie en terreur beheersen een groot deel van de wereld. Over de toekomst van Europa en Azië beslissen de wapenen. Geen volk en geen humanitaire beweging is meer onbedreigd.

Toch hebben mannen als Troelstra niet vergeefs geleefd en gewerkt. De mensheid zal niet berusten in de heerschappij van geweld en onderdrukking als beslissende elementen in het leven van volken en individuen. En inzonderheid ook het volksdeel, dat hij tot nieuw leven heeft gewekt en tot scholing en organisatie heeft gebracht, is vastbesloten om op zijn voetspoor in de strijd voor vrijheid en menselijkheid alle krachten in te spannen en zo nodig alle offers te brengen.