Onder de groene linde. Verhalende liederen uit de mondelinge overlevering. Deel 1. Liederen met magische, religieuze en stichtelijke thematiek

[p. 123]

7
Och dwaze mens wilt toch aanmerken

Samenvatting

Een heer die een losbandig leven leidt wordt door zijn dochter tot inkeer gemaand, maar aangezien hij niet gelooft in een leven na de dood ziet hij niet in waarom hij zijn levenswijze zou moeten veranderen. Wanneer hij met zijn vrienden over een kerkhof wandelt, ontdekt hij een doodshoofd dat hij spottend toespreekt en uitnodigt bij hem te komen eten, waarna hij het wegschopt. Wanneer hij 's avonds met zijn gasten aan tafel wil gaan, verschijnt er een spookachtige gedaante met een doodshoofd die zich als een van zijn voorvaderen kenbaar maakt. Het spook slaat hem met zijn hoofd tegen de muur en neemt hem, tot verbijstering van de aanwezigen, mee om eeuwig in de hel te branden.

Toelichting

Onderzoek van de in ons bezit zijnde liedschriften toonde aan dat dit lied in heel Nederland bekend is geweest, niet in de laatste plaats omdat het circuleerde in liedboekjes als Het springende haasje, De nieuwe Domburgse speelwagen en De Nieuwe Overtoomsche Marktschipper of Durkerdammer Kraamer. In het laatstgenoemde wordt het verhaal gesitueerd in Coesfeld (Duitsland); andere plaatsnamen, uit mondelinge overlevering opgetekend, zijn Coursel, Godsvelde (= Godewaersvelde in Frans-Vlaanderen) en Groningen. Het lied behoorde tot het repertoire van de Friese seizoenarbeiders in Groningen; Noordlimburgse schaapherders en schapendrijvers, aan wie het eveneens bekend was, hebben het wellicht overgebracht naar Oost-, West- en Frans-Vlaanderen (vgl. de namen Coesfeld en Godsvelde).

Onze zegslieden toonden weinig animo om het lied te zingen; wij vermoeden dat zowel het macabere onderwerp als de gecompliceerde tekst de oorzaak daarvan zijn.

[p. 124]

Lied
Christenmens wilt toch opmerken

De structuur van de melodie wordt gevormd door majeur-drieklanken; de grondtoon (g′) is zeer zwak vertegenwoordigd. De regelmatige 3/4 maat wordt in de laatste regel onderbroken door twee 4/4 maten.

Vorm: A [a-b], B [c-d], A′ [a-b′], C [e-f].

Opname 20 december 1971

Christenmens wilt toch opmerken
En luistert naar dit droevig lied
Aanhoort hier Jezus' wonderwerken,
Wat nu onlangs weer is geschied.
Hoort hoe dat God in deze dagen
Een here groot
Om zijne goddeloosheid kwam te plagen,
Straft met de dood.

[p. 125]

2

 

Deze heer zag men degoleren^*

 

Dag en nacht in overdaad,

 

Altijd met dames domineren,

 

Maar zijne dochter, met goede raad

 

Sprak: Vaderlief, ik moet u beklagen,

 

Gij zijt verblind,

 

Maar denk eens aan uw oude dagen,

 

Die gaan reeds in.

Wil liever op uw doodskist denken
Dan zulke wegen in te slaan.
Hoe zullen al uw zonden stinken
Als gij voor Gods oordeel zult staan,
En aan God rekenschap moet geven
Van uwen tijd,
Die gij in heel uw zondig leven
Hier zo verslijt.

Zwijg toch met al die flauwe reden,
Ik ben hierin zeer wel gerust,
En ik wil en ik zal met mijn oude leden
Leven naar mijn wil en lust.
Ik zal geen gelove geven
Aan leugens groot
Die zeggen dat er nog een leven
Is na de dood.

Gelooft gij aan geen predikanten,
Zo wilt doorlezen de schriftuur.
Daar zult gij vinden in alle kanten
Dat Christus spreekt, met woorden puur,
Dat hij de zondaars zal belonen
Met 't helse vuur,
De weldoeners in den hemel kronen
Met lauwerier.

Ik weet van hemel noch van hellen,
Ik weet van duivel noch van God
Waarmee wilt gij mijn zinnen kwellen?
Die zulks geloven zijn als zot.

* verliederlijken

[p. 126]

 

Daarom laat mij vrolijk drinken,

 

Gaat weg van mij!

 

Als ik dood ben zal ik stinken,

 

Het mocht reeds zijn.

Dan ging hij wandelen tesamen
Al met zijn kameraads, geloof,
Totdat zij over een kerkhof kwamen,
Waar hij vond liggen een doodshoofd.
Hij sprak: Leeft gij nog, zoals ze zeggen,
Nu na de dood,
Wat maakt gij hier op 't kerkhof leggen,
Gij zijt genood!

Spoed u ras, wil niet vergeten
Wijl er nog leven in u is.
Kom straks aan mijne tafel eten,
Ge zijt genood aan mijne dis.
Hij schopte het doodshoofd tegen zijn tanden
Met schimp en spot,
Maar hij werd door d' almogende handen
Gestraft van God.

Want 's avonds als hij was half dronken
Met zijn confraters aan de wijn,
Toen werd er aan de bel geklonken;
Hij riep: Wie duivel, wie mag dat zijn?
De knecht dee open de deur mitsdezen,
Toen sprak de dood:
Gaat, zeg dat ik moet binnen wezen,
Ik ben hier genood.

De knecht riep met gevouwen handen:
Mijnheer, mijnheer, het is niet wel!
Een wonder spook, zijn ogen branden
Als gloeiende kolen uit de hel.
Het zegt dat het moet binnen wezen,
't Is in de zaal.
Neen, sprak den heer en het volk met schromen,
Wij zijn d'r al.

[p. 127]

11

 

Toen sprak den heer met flauwe reden:

 

Zeg dat de genoden hier al zijn.

 

Het spook dat kwam al binnengetreden

 

En dronk terstond een romer wijn.

 

Het ging den heer al langer hoe nader,

 

Het doodshoofd zei:

 

Ik ben uw voorgaande vader,

 

Gij moet met mij.

Met mij zo zult gij eeuwig branden
In 't hels gespuis en groot getier.
Toen nam het spook hem bij zijn handen
En sloeg hem met 't hoofd al tegen de muur.
Dan heeft het spook hem weggedragen,
Dat klein en groot
Van schrik zij allen in onmacht lagen
In overdood.

Welaan, o mens, denk op uw leven,
Neem een exempel uit dit lied
Wat ons van Groesveld^* wordt geschreven,
Alwaar dit wonder is geschied.
Geloof vrij aan de christenenkerken
Wie dat ge ook zijt,
Dan krijgt ge na veel goede werken
Uw zaligheid.

Het lied werd gezongen door Adriana Cornelia Luijkx (1905-1980) en haar zuster Emerentiana Josefina van de Riet-Luijkx (geb. 1903) te Etten-Leur. Beiden zijn geboren in Ginneken. Ze leerden hun liederen van hun in 1868 geboren vader. Op de ouderlijke boerderij werd gezongen bij de landarbeid, aan de kafmolen, en bij het schoonmaken van groenten. Mevrouw Van de Riet droeg de meeste van haar liederen over aan haar kinderen (bijlage 13).

* Coesfeld

[p. 128]

Data en plaatsen van opname

18 08 1962	Hardegarijp
14 12 1963	Buitenpost
09 10 1965	Helden
22 04 1967	Zijldijk
20 12 1971	Etten-Leur
03 10 1983	Venray

Vermeldingen/Literatuur

Blyau en Tasseel 1962, 499-501; Frère 1925; Lootens en Feys 1879, 105-107; Viaene-Devynck 1974, 202-208.