Prinsen, priesters en paria's. Reizen door India en Thailand

[p. 174]

Het koninkrijk van de witte olifant

Het Thailandse volk is staatkundig jong. De Thais drongen in de negende eeuw vanuit Zuid-China het bovenstroomgebied van rivieren binnen, die hun nakomelingen geleidelijk zouden volgen naar de grote vlakte, waardoor de rivier de Menam naar zee stroomt. Van de oorspronkelijke inwoners van deze vlakte, de Mons, namen zij omstreeks de dertiende eeuw de godsdienst, het Boeddhisme, over en van hun oosterburen, de Khmers, die het tegenwoordige Cambodja bewoonden, het letterschrift. Hun westerburen, de Birmezen, noemden hen het ‘Shan’-volk. Vandaar de naam Siam, waaronder de eerste staat van de Thais vroeg in de zestiende eeuw in Europa bekend werd. In die eeuw sloegen zij herhaalde aanvallen van de Birmezen af op de grote centrale vlakte, die toen reeds het volk van zijn hoofdvoedsel voorzag - de rijst. Midden in die centrale vlakte lag hun hoofdstad Ayudya. Het waren de Nederlanders die (na een kort bezoek door Portugezen) hier als eersten namens de Oost-Indische Compagnie een faktorij vestigden, om zeer handig de uitvoer van buffelhuiden aan zich te trekken. Het eerste Siamese gezantschap dat Azië verliet, reisde in 1609 naar Den Haag, waar het met praal werd ontvangen. De Hollandse handigheid maakte plaats voor hardhandigheid toen de Engelsen en Fransen als handelsmededingers kwamen opdagen. In 1664 blokkeerde een Hollandse vloot de monding van de Menam, en op die manier dwong de Oost-Indische Compagnie de Siamese regering tot een verdrag, dat de Hollanders het monopolie gaf van de vrachtvaart op China en het handelsmonopolie in huiden. Uit die tijd dateert een Siamees wantrouwen tegen Europeanen, dat pas in de negentiende eeuw overwonnen zou worden.

In de achttiende eeuw plunderden en verwoestten Birmese legers de oude hoofdstad Ayudya, waar vier eeuwen lang drieëndertig konin-

[p. 175]

gen hadden geregeerd en waar vandaag nog de nobele ruïnes van Boeddhistische heiligdommen boven verwilderd struikgewas uitrijzen, in lava-zwart en spookachtig wit. Na lange troebelen veroverde een zekere generaal Chakri in 1782 de macht op de wettige koning, die van het vele oorlogvoeren tegen de Birmezen en tegen zijn mededingers krankzinnig was geworden - een lot dat de heilige Boeddhistische boeken aan iedere geweldenaar voorspellen. Omdat er traditioneel nimmer koninklijk bloed mocht vloeien werd de afgezette monarch in een zak genaaid, waarna de beul een zware knuppel in zijn nek legde. Chakri werd niet alleen de stichter van een dynastie, die vandaag nog regeert, maar ook van de nieuwe hoofdstad Bangkok. Het stichten van een stad betekende in die tijd het bouwen van tempels en van een paleis, want het eigenlijke volk leefde in gemakkelijk verplaatsbare woonschuiten, die voor anker lagen in kanalen en kreken. Bangkok was toendertijd een modderig dorp van Chinese handelaren. De nieuwe koning verhuisde de Chinezen een eindje stroomafwaarts en herdoopte Bangkok in Krungthep, de stad der engelen - een naam die buiten Thailand nog steeds niemand kent.

Binnen een ring van kanalen bouwde hij stadsmuren en binnen die stadsmuren weer een hoge witte muur rond de ‘Verboden Stad’, een complex van tempels en paleizen waar hij zijn vele vrouwen en kinderen onderbracht. Op die manier legde hij de grondslag voor wat vandaag nog de muggenrijkste stad ter aarde is, want ook de buitenwijken van de tegenwoordige miljoenenstad zijn nog doorsneden door kreken - klongs genaamd - en omgeven door moerassen vol kikkers. Kikkerbillen zijn dan ook een geliefde Thailandse lekkernij.

Pas halverwege de negentiende eeuw liet Siam de eerste Europeanen weer binnen, en sindsdien bleef de Siamese politiek een welgelukte poging om handig te laveren tussen de Engelsen, die het schiereiland Malakka en Birma veroverden, en de Fransen die Indo-China binnendrongen. Vooral de grote koningen Mongkut en Chalalongkorn, Rama iv en Rama v, (1850-1910) begrepen, dat hun land alleen onafhankelijk kon blijven wanneer zij het moderniseerden. Koning Mongkut haalde een Engelse gouvernante aan zijn hof, die posthume litteraire

[p. 176]

roem heeft verworven als de hoofdpersoon in het boek ‘Anna en de koning van Siam’. Koning Chulalongkorn richtte binnen zijn paleismuren en ook er buiten Engelse scholen op, zond honderden jonge Siamezen ter opvoeding naar Europa, schafte de slavernij af, voerde een modern bestuurssysteem in, bouwde de eerste spoorweg en liet de eerste straten aanleggen door de moerassen van zijn hoofdstad. Hoe traditioneel de massa bij dit alles bleef wordt wel bewezen door het feit dat 's konings vrouw en kinderen verdronken toen hun staatsieboot per ongeluk omsloeg, omdat geen der bootslieden het waagde de hoogverheven personen met de handen aan te raken.

Terwijl vele andere Aziatische rijken en rijkjes door de hongerige koloniale mogendheden werden opgeslokt of geringeloord, bleef Siam onder de leiding van deze twee verlichte despoten een onafhankelijke bufferstaat tussen de botsende Britse en Franse belangen. Het absolute koningschap bezweek eerst in 1932, toen twee jonge intellectuelen, die in Parijs hadden gestudeerd een bloedeloze revolutie organiseerden. De koning schonk zijn volk toen een grondwet, die tot op heden door vier andere vervangen is. Want toen de intellectuelen, en vooral de militairen, eenmaal de smaak van revoluties beet hadden, gingen zij onverdroten door. De laatste van de elf revoluties sinds 1932 bracht in 1957 opnieuw een militaire junta aan de macht, waarin maarschalk Sarit Thanatat (bij alle buitenlanders kortweg als Sarit bekend) nog steeds de sterke man is. In 1958 stond hij het volk verkiezingen toe, waaraan één derde van de kiezers de moeite nam deel te nemen. Desondanks ververwierf maarschalk Sarit's partij, die de voor ons ietwat vreemdsoortige naam draagt van ‘Nationaal-socialistische partij’ de verpletterende meerderheid van bijna tachtig percent in de Nationale Vergadering. De invloed van dit lichaam is niet bijster groot, want officieel heerst in Thailand de ‘staat van oorlog’, wat maarschalk Sarit vanzelfsprekend het regeren vergemakkelijkt. Maar het zou enigszins onrealistisch zijn om onze westerse democratische maatstaven aan te gaan leggen in een land, dat pas gisteren aan de absolute monarchie is ontgroeid.

Een van de grote jaarlijkse feestdagen is de sterfdag van koning Chulalongkorn. De studenten van de universiteit, die te zijner nagedachte-

[p. 177]

nis is gebouwd, marcheren dan elk jaar naar de grote open ruimte rond zijn standbeeld en knielen er in lange rijen voor neer, waarbij zij, zoals ook in de eerbetuigingen van de Boeddhistische religie geschiedt, met knieën, ellebogen en voorhoofd de aarde aanraken. De vernederingen van het koloniaal systeem die - door Europese schuld - de geest van zoveel Aziatische volken uit het evenwicht hebben gebracht, zijn de Thailanders bespaard gebleven. De gezagscrisis in hun geest is van andere aard: zij zijn nu de zonen van een volk waarin allen gelijk zijn voor de wet. En de hele vraag is of de betrekkelijk kleine groep mensen die vandaag het land beheerst, wijsheid en vooruitziendheid genoeg zal bezitten om deze theoretische democratie levend te maken; want alleen een levende democratie kan een evenwicht vormen tegen een communisme dat in dit deel van de wereld aantrekkelijk blijft voor een tot radicalisme geneigde jeugd. De zogenaamde democratie van vandaag wordt ongewild aardig gesymboliseerd door het logge monument dat sinds de staatsgreep van 1932 midden op een verkeersplein staat in Bangkoks breedste boulevard. Het is een soort stenen bunker met blinde muren, versierd met zwaarden - waarschijnlijk de zwaarden der generaals, waarvan er één, de minister-president, sinds 1962 tevens generaal van politie is.

Wie zulke toestanden ietwat twijfelachtig vindt, en dan nog kennismaakt met een pers die vrij blijft voorzover zij zich vrijwillig zelfbeperking in de kritiek oplegt, kan deze verkapte dictatuur dan nog altijd proberen te verklaren uit het feit dat Thailand niet meer, gelijk in de negentiende eeuw, Britse en Franse invloeden tegen elkaar uit kan spelen. Beider macht is in dit deel van de wereld vervangen door twee invloeden die veel scherper en feller tegenover elkaar staan - die van Rood-China en die van Amerika. De huidige regering heeft zich resoluut met Amerika verbonden. Bangkok is de zetel van de seato, de Zuid-Oost-Aziatische Verdragsorganisatie; er is veel Amerikaans kapitaal in het land belegd en meer dan de helft van de blanke toeristen zijn Amerikanen.

Zij lopen gevaar het land onvolledig te zien omdat zij zelden buiten Bangkok komen. Want de ruggegraat van het volk is nog steeds de

[p. 178]

kleine boer, met zijn twee buffels, zijn vele kinderen, zijn rijstvelden en viswater. Het middelpunt van elk dorp is de Boeddhistische tempel; maar voor elk woonhuis staat een klein ‘geestenhuisje’. Dit mengsel van Boeddhisme en animisme beheerste het traditionalistische landleven, waarin na de oorlog een nieuw en onrustig element is opgedoken door de invoering van motorpompen, electrische verlichting, buitenboordmotoren en radio. De coöperatieve landbouwbeweging, die de regering in 1916 invoerdde, heeft de boer opgeheven uit zijn horigheid en een eind gemaakt aan de ergste speculatie op zijn kosten. Hij is zelden rijk, maar ook zelden echt arm; wie door Thailand reist ontmoet, anders dan in India, hongerlijders noch bedelaars. Het blijft echter de vraag of de grote massa voldoende van haar arbeid profiteert. De economie is grotendeels in handen van de Chinese minderheid, die zich verbonden heeft met machtsgroepen waarin militairen de toon aangeven. Dan is er nog een geprivilegeerde klasse van duizenden prinsen. Het raadsel waar deze vandaan komen wordt opgehelderd wanneer men verneemt dat alle afstammelingen van het koninklijk huis, volgens Europese begrippen wettige en onwettige, deze titel tot in de vijfde generatie mogen dragen.

Thailand is nog onderbevolkt en de bodem is vruchtbaar. Dat maakt het land aantrekkelijk voor de communisten uit het overbevolkte China, die zeker niet zullen verzuimen om te profiteren van de feodaal-autocratische toestanden. Deze zijn verre van ideaal, maar wat zou de Thailandse boer bij het communisme winnen? De belangrijke uitvoer van rijst, rubber, teakhout, maïs en tapioca maakt de vijfentwintig miljoen Thailanders, in het Aziatisch geheel gezien, tot de welvarendste volksmassa in een continent van honger.