Dit is Venetië

[p. 64]

[VI]

DE VENETIAANSE KUNST HEEFT DE EEUWEN DOOR één kenmerk behouden: een bijna overmatige liefde voor kleur. De bewoners van Venetië keerden het sombere Europa generzijds de Alpen de rug toe en zochten hun avontuur en grootheid in de zonovergoten Adriatische, Ionische en Egeïsche zeeën en in de brandende Levant. Zij werden trouwens geboren tussen een hemel en een watervlakte, die beide een spel zijn van voortdurend wisselende kleurwaarden. Ook daarom is de Venetiaanse architectuur de eeuwen door een spel met licht en kleur gebleven, terwijl de Venetiaanse schilderkunst bijna doorlopend is blijven aarzelen tussen schilderij en decoratie. Het is daarom ook zinloos om de Venetiaanse kunst bijvoorbeeld te vergelijken met de Florentijnse; ook door dit primaat van de kleur is Venetië alleen met zichzelf te vergelijken.

De eerste grote Venetiaanse schilders, die op de grens staan van gotiek en renaissance, beelden de stad uit in een techniek die een synthese is van lijn en kleur. Het zijn Gentile Bellini, zijn broer Giovanni en de te weinig gewaardeerde Vittore Carpaccio. In het Cinquecento, de zestiende eeuw, breekt de kleur soeverein door. Giorgione, de grote baanbreker, schildert geheel met kleur. De grootste leerling van deze lyricus is Titiaan. Zijn temperament neigt tot het sensuele en dramatische, en daarom zijn zijn ‘wereldse’ doeken grootser en oprechter dan zijn veelbewonderde altaarbeelden. Titiaans leerling, Tintoretto, is de reus der Venetiaanse schilderkunst. Elk van zijn visionaire schilderijen is een worsteling om de ruimte te bedwingen, wat zijn dikwijls overdadig gebruik van kleur hem weer belet. Daarom zoekt hij een uitweg in een perspectivisch gewaagde mise-en-scène en in een dramatische opstelling van zijn personen, die hem tot de Cecil B. de Mille van de schilderkunst maken. Veronese, met zijn briljante kleuren, neigt veel sterker tot het decoratieve en theatrale. De achttiende eeuw ten slotte brengt twee grote schilders, die zich allereerst inspireren op Venetië zelf. Canaletto schept in zijn schilderijen een geweldige atmosferische ruimte, meer nog met kleur dan met perspectief. En Guardi is een musicus in kleur, die met een dansend penseel de magie schildert van het betoverende kunstwerk Venetië.

[p. 65]

De groep, genaamd ‘De vier keizers’ (San Marco, zuidzijde), is uit porfier gehouwen. De herkomst is onzeker.

[p. 66]

Dit detail van een der twee ‘Mori’ boven op de Uurwerktoren geeft uitstekend de natuurlijke opvatting der renaissancistische beeldhouwkunst weer.

[p. 67]

Het ruiterstandbeeld van de condottiere Bartolomeo Colleoni op het Campo Santi Giovanni e Paolo geldt als het schoonste kunstwerk in dit genre. De Florentijnse beeldhouwer Verrocchio stierf tijdens het gieten (1488) en Alessio Leopardi voltooide beeld en piedestal. Dit kunstwerk is even opmerkelijk door zijn kundig verkregen evenwicht als door zijn kracht en door de karakterweergave van de woeste legeraanvoerder, die de Republiek jarenlang diende.

[p. 68]

In de Accademia di Belle Arti, het voornaamste schilderijenmuseum van Venetië, hangen enige van de bekendste werken van Tintoretto. Met het schilderij links, ‘Het wonder van San Marco’, vestigde hij in 1548, op ongeveer dertigjarige leeftijd, zijn roem. Het is reeds een ‘tour de force’ in perspectief en verkorting. Tintoretto schilderde zijn ganse leven lang als een bezetene, dikwijls zonder er geld voor te vragen. Niet voor niets kreeg hij de bijnaam ‘Il Furioso’.

[p. 69]

Een veel vromer en rustiger geest ademen de schilderijen van Gentile Bellini. Deze grote kunstenaar, die nog middeleeuws voelt, houdt zichzelf veel meer op de achtergrond. Op zijn meesterwerk De processie van het Heilig Kruis, gedateerd 1496, ziet men in de halfkoepels en lunetten van de San-Marcogevel de oorspronkelijke Byzantijnse mozaïeken in al hun gouden pracht. Later zijn ze helaas, op één na, vervangen door weinig fraaie moderner produkten.

[p. 70]

Voor het hoogaltaar van de franciscanerkerk Santa Maria Gloriosa dei Frari schilderde Titiaan in 1518 zijn omvangrijke Hemelvaart. De bewondering die dit altaarstuk geniet wordt door vele echte Titiaan-bewonderaars overdreven geacht. Titiaan stierf in 1576 te Venetië tijdens een pestepidemie. Hij, de prins der schilders, was de enige der zeventigduizend slachtoffers die met toestemming van het stadsbestuur in een kerk begraven werd. Pas in de negentiende eeuw werd in de Frari-kerk boven zijn graf een mausoleum opgericht.

[p. 71]

De barokkerk San Moisè bezit een overladen gevel, gebouwd door Alessandro Tremignon (1668). Volgens de meeste kunstkenners zijn de San Moisè en de Santa Maria Zobenigo slechte voorbeelden van de barokke stijl. Ruskin hekelt zeer scherp de weinig vrome persoonsverheerlijking van de stichter der kerk, Vincenzo Fini, wiens buste boven de middelste deur staat, terwijl een inscriptie op het piedestal zijn deugden breed uitmeet.

[p. 72]

In Venetië wemelt het van de antiekzaakjes, waar men de fraaie zeepaardjes kopen kan die de gondels versieren, oude lantaarns, ingelegde dozen, vervallen waaiers, guitige engeltjes, met of zonder bazuinen, fluiten en harpen en min of meer gelukte schilderijen, dikwijls geïnspireerd op de Venetiaanse motieven van Canaletto en Guardi.

[p. 73]

Op de altijd drukke Campo San Bartolomeo, dicht bij de Rialtobrug, staat een geestig standbeeld van Antonio del Zotto (1883). Het stelt Goldoni (1709-93) voor, de Venetiaanse Molière, die leven en bedrijf van zijn vaderstad in rake komedies uitbeeldde.