Dit is Venetië

[p. 40]

[IV]

DE GONDELS GLIJDEN SIERLIJK ALS ZWARTE ZWA-nen over Venetië's wateren. Stoombootjes en watertaxi's vallen hen aan met venijnige boeggolven, die tevens de fundamenten der paleizen ondermijnen; maar toch zal de gondel even lang blijven bestaan als de stad, die in dit schone vaartuig haar alom gekend symbool vindt.

Het oudste bekende document dat over gondels spreekt, een vergunning van doge Vitale Falier, dateert van 1094. De middeleeuwse gondels waren plomper dan de tegenwoordige. Ze eindigden van voren en van achteren in een onversierde snebbe. De kleur was doorgaans donkerbruin, met binnenwerk van lichter tint, zoals men goed kan waarnemen op de schilderijen van Vittore Carpaccio. De vrachtgondels waren even stoer en dikbuikig als tegenwoordig. Samen met Venetië's stijgende macht ontwikkelde zich de ‘bissona’, de met rijk beeldhouwwerk en verguldsel versierde luxegondel, die door een groter aantal roeiers, tot twaalf toe, werd voortgedreven. De ‘bucentori’, het praalvaartuig der dogen, had zelfs achtenveertig roeiers. Gaandeweg nam de luxe der gondels, toebehorend aan rijke Venetiaanse families, zo toe, dat het staatsbestuur in de achttiende eeuw beperkende bepalingen uitvaardigde. De enige geoorloofde kleur was sindsdien het satijnachtig zwart, dat ook nog heden zijn vreemde bekoring houdt. In de achttiende eeuw kreeg de gondel ook haar uiteindelijke elegante vorm. Op de schilderijen van Canaletto en Guardi ziet men voor het eerst het blank-metalen boegornament, dat de vorm van een hellebaard heeft.

De normale gondel is elf meter lang en één meter veertig breed. Ze heeft geen kiel, is onsymmetrisch gebouwd en bezit een grote stabiliteit. Het is een kunst om haar te bouwen en een even grote kunst om haar te manoeuvreren met een lange roeispaan, die tegelijk als roer dient. Ze is een robuust gebruiksvoorwerp, maar tegelijk ziet zij er, dank zij haar ranke sierlijkheid en voorname wijze van voortbewegen, uit als een aristocrate, die in zwart satijn gekleed gaat, omdat zij rouwt om haar rijk en roemruchtig verleden. Want eens droeg zij gemaskerde edelvrouwen naar marmeren paleizen; thans is zij gedwongen om der wille van den brode toeristen te vervoeren.

[p. 41]

De ‘forcola’ van de gondel is ingewikkeld van kromming, om de roeispaan in alle mogelijke standen te kunnen steunen.

[p. 42]

Fraaie voorplechtversiering van een gondel in achttiende-eeuwse stijl. De Leeuw van San Marco keert de naakte dochteren van Nereus voorzichtigheidshalve de rug toe.

[p. 43]

Als geheimzinnige voorwereldlijke dieren rijzen de achterplechten der gondels uit het mistige water van de lagune. Wellicht is de wingerdrank, die de voorste gondel versiert, een verre herinnering aan het behekste schip van Dionysos, waarvan het hout uitbotte als een druivelaar.

[p. 44]

Eens zal Venetië een verzonken stad zijn onder een roerloze waterspiegel, waarover lege gondels drijven rondom een enkel verdord blad.

[p. 45]

Geluidloos weven de gondels hun vluchtige patronen op de blinkende grond van het eeuwige water.

[p. 46]

De gondel als veerboot. Op de achtergrond links het zeventiende-eeuwse Palazzo Michiel dalle Colonne en geheel rechts Ca' da Mosto, waarvan de benedenverdieping, die uit de dertiende eeuw dateert, in Byzantijnse stijl is gebouwd.

[p. 47]

De gondel als begrafeniskoets. Op de achtergrond het Palazzo Vendramin-Calergi, waar Wagner in 1883 stierf. Dit paleis geldt als een meesterwerk van de vijftiende-eeuwse architect Mauro Coducci, die de Lombardische renaissancestijl naar Venetië bracht.

[p. 48]

Elk jaar wordt op de eerste zondag in september op het Canal Grande de traditionele historische Regatta gehouden. Dit evenement is niet enkel een sportwedstrijd, waarbij achtereenvolgens de ‘sestieri’ (gondels met vier roeiers), de ‘caorline’ (vrachtgondels met zes roeiers) en de ‘gondolini’ (racegondels met twee roeiers) elkaar de prijs betwisten over een parcours van zeven kilometer. Het is ook een volksfeest, waarbij de gondel, het zinnebeeld van de Venetiaanse traditie, de eigenlijke protagonist is.

[p. 49]

De Regatta wordt geopend door een optocht van historische gondels, de ‘bissone’, geroeid door gondeliers in veelkleurige oude kostuums. Het verkeer op het Canal Grande is reeds vroegtijdig stopgezet en de boten langs de beide oevers zijn stampvol toeschouwers. Uit vele vensters hangen tapijten, gobelins en lappen brokaat. De palazzi vormen zodoende het grootse achterdoek voor het historische schouwspel der gondeliers, dat zich afspeelt op het goudglanzend toneel van het Canal Grande.