Dit is Griekenland. Het vasteland

[p. 70]

[VI]

MIDDEN- EN NOORD-GRIEKENLAND BLIJVEN schaarser bereisd dan de rest van het land. Wanneer de doorsnee-toerist ‘Griekenland’ zegt, dan bedoelt hij ‘Hellas’, en dus komt hij zelden benoorden Delphi. Maar de Griek zelf ziet zijn antiek verleden achter een Byzantium, dat voor hem nog steeds levende historische werkelijkheid is. En juist het noordelijk deel van het land is rijk aan byzantijnse relieken.

De kusten worden geslotener en minder gastvrij. De rivierdalen kerven dieper en dragen ook in de zomer nog water. Het machtige Pindus-gebergte is over honderden kilometers een scheidsmuur, waar enkel bij Metsovon een enkele weg waaghalzig overheen klautert. De dalen van Thessalië zijn breed en vruchtbaar; kudden buffels, ossen en schapen trekken traag langs de waterlopen, en boven spiegelende moerassen wieken honderden ooievaars, die gaarne nestelen op kleine huizen, nimmer geschud door snelverkeer. De malaria is praktisch uitgeroeid, maar vooral Macedonië blijft arm. Na het Turkse wanbeheer kwamen de grote volksverhuizingen: honderdduizenden Bulgaren en Turken trokken weg, om plaats te maken voor evenzovele Griekse vluchtelingen uit Klein-Azië. En nergens in het land woedde de burgeroorlog (1944-49) zo fel als hier.

Vele byzantijnse kerken en kloosters bleven gelukkig behouden. Arta telt vijf kerken, Saloniki drie kerken uit de vijfde en zesde eeuw en zes byzantijnse, Kastoria zelfs tweeënzeventig. Het oosters christendom is veel meer op het mystieke gericht dan het westerse, en het orthodoxe geloof is geheel doortrokken van een diepe symboliek. In de orthodoxe bouworde is het inwendige van de koepel, die de in kruisvorm gebouwde kerk bekroont, het symbool van het hemelgewelf. Vanuit deze koepel staart steeds de Christos Pantokrator (Christus de Albeheerser) op de gelovigen neer. Michelangelo waagde het (in de Sixtijnse kapel) God zelf te schilderen. Voor de orthodoxie was (en is) dit heiligschennis. God is enkel zichtbaar geworden in Christus. Daarom legt de orthodoxie in iconen, fresco's en mozaïeken de nadruk op Christus' goddelijke trekken, terwijl de westerse kerkelijke kunst juist de menselijke accentueert. Vandaar de grimmige rechterblik van de Christos Pantokrator in de kloosterkerk te Daphni bij Athene. Dit mozaïek is kenmerkend voor wat wij de byzantijnse kunst noemen. Zij was echter niet als kunst bedoeld, maar als zichtbare vorm van de cultus, als beeldgeworden liturgie.

[p. 71]

[p. 72]

Een kind offert kaarsen in de hoofdkerk van Arta, toegewijd aan de Panayia Paregoritissa (Troostende Maagd). Deze kerk werd gebouwd aan het einde van de dertiende en het begin van de veertiende eeuw. Het is een der zeldzame byzantijnse kerken op vierkante grondslag.

[p. 73]

Inwendig bezit de kerk van de Panayia Paregoritissa een constructie, die nergens anders voorkomt. De gewelfkappen van de pendentiefkoepel worden gedragen door zuilen, die in verdiepingen zijn gerangschikt. De verticale zuilen worden gedragen door horizontale zuilen, die als consoles dienstdoen en in de muren zijn ingemetseld.

[p. 74]

Thessalië is Griekenlands korenschuur. Het graan wordt dikwijls nog met de hand gesikkeld...

[p. 75]

... maar na de oorlog hebben de brommende Amerikaanse maaimachines hun intocht gedaan. De dorpspope, die zijn paraplu als parasol gebruikt, kijkt belangstellend toe.

[p. 76]

Opmerkelijk in dit doorgaans boomloze land is de liefde der Grieken voor bloemen. Het plaveisel in een dergelijk steegje tussen huizen (karderimi genaamd) is opzettelijk gelegd in ruwe mozaïekvorm. In de voegen tussen de stenen kan het regenwater gemakkelijker weglopen, en aan de scherpe randen hebben de hoeven van ezels en muildieren beter houvast.

[p. 77]

Een Grieks café aan een landweg: een loofhut, en daaronder een stel wrakke keukenstoelen. Maar het is het heilige uur der siësta, en de waard weigert ons te bedienen. Griekse levenskunst is werken om te kunnen leven en niet omgekeerd.

[p. 78]

De hoofdstad van Epirus, Ioannina, lag te midden van een gebied, waar de christenen herhaaldelijk in opstand kwamen tegen hun Turkse overheersers. Daarom bouwden deze aan de rand van het meer van Ioannina een sterke citadel. Binnen de muren liggen de moskee Aslan Aga (1619) en een islamitisch kerkhof.

[p. 79]

Zaterdagavondrust in de romantische volkswijk van Ioannina.

[p. 80]

Een der meest grootse landschappen van heel Griekenland wordt gevormd door het oerwoud van hoge zandsteenrotsen, die boven Kalabaka de vallei van de Pinios beheersen. Tijdens de roerige veertiende eeuw bouwden orthodoxe monniken op de toppen van deze monolieten een twaalftal kloosters, waarvan er heden nog vier worden bewoond. Vroeger was de toegang slechts mogelijk over hoge ladders of door middel van netten, die met een katrol werden opgehesen. Heden is het klooster Ayios Stefanos via een loopbrug te bereiken.

[p. 81]

Deze kloosters worden terecht Meteora (de in de lucht zwevende) genoemd. Nimmer heeft het oosters monnikendom zijn mystieke opvlucht uit de wereld zo dramatisch verbeeld. Het grootste klooster, Meteoron genaamd, staat boven op de Platis Lithos (Grote Rots, vijfhonderdvierendertig m).

[p. 82]

Leeg staan de geschonden tempels, maar over de bergpaden schrijdt nog altijd de antieke gestalte van de herder met zijn homerische baard.

[p. 83]

De Aphrodite-beelden staan verstard in de musea, maar opnieuw danst een schone, gezonde jeugd de antieke rondedansen.