Dit is Griekenland. Het vasteland

[p. 84]

[VII]

SALONIKI EN DE HEILIGE BERG ATHOS VORMEN HET besluit van de rondreis. De stad, die heden Griekenlands tweede haven is, werd in 315 v.Chr. gesticht door Cassander, een tochtgenoot van Alexander de Grote. Hij was gehuwd met Alexanders zuster en noemde de stad naar haar Thessaloniki.

Ten zuidoosten van Saloniki ligt het schiereiland Chalcidice, dat zich als een hand met drie vingers uitstrekt naar de Aegeïsche Zee. De meest oostelijke vinger is het schiereiland Athos. Volgens de mythe was de reus Athos een zoon van de zeegod Poseidon. Hij wierp zijn vader een rotsblok naar het hoofd; uit wraak teistert Poseidon deze rots nog steeds met hevige stormen. Dit wilde schiereiland leeft sinds vele eeuwen buiten de wereld en buiten de tijd. Reeds vroeg in de geschiedenis van het christendom vestigden zich hier kluizenaars, en in de tiende eeuw ontstond het eerste klooster. In de middeleeuwen waren er een veertigtal, met een duizend monniken elk. Heden staan op de beboste bergrug, die steil afvalt naar een bewogen zee, nog twintig grote kloosters, bewoond door een paar duizend monniken. Enkele honderden leven in kleine boerderijen (skiten). In holen aan de zuidwand van de berg Athos leven honderden kluizenaars, en ten slotte zwerven er nog bedelmonniken rond, de zogenaamde ‘gyrovagen’.

Dit gebied, dat de Grieken ‘Ayion Oros’ noemen (Heilige Berg), is sinds 1920 een theocratische monnikenrepubliek, die bestuurd wordt door een Heilige Synode. Vrouwen, vrouwelijke dieren en kinderen worden er geweerd. Er zijn twee soorten kloosters, de koinobiatische (koinos bios = gemeenschappelijk leven) en de idiorritmische. De monniken, die volgens het ‘eigen ritme’ leven, mogen hun bezittingen behouden, en de vastenregels zijn voor hen minder streng.

De Heilige Berg is het geestelijk middelpunt der orthodoxie. De monniken van de Athos beoefenen noch de wetenschap noch de goede werken. Hun levensinhoud bestaat uit liturgie en gebed, mystiek en contemplatie. Weerloosheid, wereldvlucht en ascese maken de Heilige Berg Athos in het roerige Europa tot een uniek, volstrekt op het spirituele gericht gebied.

[p. 85]

De paden over de Heilige Berg zijn enkel geschikt voor voetgangers en muilezels. Maar vele kloosters liggen dicht aan zee, en daarom is de kaïk, de vissersbark, het beste vervoermiddel.

[p. 86]

Als een burcht der ascese rijst het koinobiatische klooster Dhionisiou uit de rotsen omhoog. In deze soort kloosters, waar de monniken in gemeenschap leven, wordt het gehele jaar gevast. Het bijwonen der kerkdiensten, die acht van de vierentwintig uur in beslag nemen, is verplicht. Dhionisiou werd in 1375 gesticht door de byzantijnse keizer Alexis III.

[p. 87]

Met zonsondergang worden de kloosterpoorten gesloten tot aan de dageraad en tijdens donker wordt niemand toegelaten. Lekebroeders houden zich bezig met de verzorging van het vee, dat echter enkel uit ossen, bokken en rammen bestaat. Als enig vrouwelijk dier wordt de kat geduld, omdat die de ratten en muizen opruimt.

[p. 88]

In elk klooster is een klasse van lagere monniken (paramikri), die zich samen met de lekebroeders en novices bezighouden met handenarbeid. Daardoor kunnen de hogere monniken zich behalve aan de liturgie geheel wijden aan de beoefening van de mystiek en de contemplatie.

[p. 89]

De monniken worden tot de liturgia (eredienst) opgeroepen, doordat een van hen een cederhouten balk betokkelt (de zogenaamde simantron). In een angstaanjagend ritme verkondigt dit droge, stugge hameren de boodschap der onafwendbare aardse sterfelijkheid.

[p. 90]

In zijn cel leest een monnik de Heilige Schrift.

[p. 91]

In de hoofdkerk van het Russische klooster Ayiou Pandeleimonos scheidt de iconostaas, zoals in alle orthodoxe kerken, de altaarruimte af. De iconen zijn opgesteld volgens een vaste rangschikking. Rechts van de middelste of ‘koninklijke’ deur de iconen van Christus en van Johannes de Doper, links die van de Moeder Gods en van de heilige, aan wie de kerk gewijd is, op de deur de aartsengelen Gabriël en Michael, boven de deur Christus als wereldbeheerser met Maria en Johannes.

[p. 92]

In de refter van de koinobiatische kloosters gebruiken de monniken gemeenschappelijk de maaltijd. Ook deze maaltijd, die herinnert aan het gemeenschapsleven der eerste christengemeenten, is een onderdeel der liturgie. Terwijl de monniken het brood breken, de bonensoep eten en uit tinnen kroezen de kloosterwijn drinken, leest een van hen voor uit de Heilige Schrift.

[p. 93]

Een kluizenaar vaart met een vrachtscheepje naar de zuidpunt van de berg Athos. Enige honderden heremieten leven daar in rotsholen, die dikwijls slechts met touwladders te bereiken zijn. Zij laten haar en baard wild groeien. Het voedsel wordt hun vanuit de kloosters gebracht, en zij geven zich geheel over aan gebed en contemplatie.

[p. 94]

Midden in Saloniki staan de resten van de triomfboog van de Romeinse keizer Galerus, gebouwd in 303 n.Chr. De bas-reliëfs zijn in de loop der eeuwen deels zeer geschonden door de invloed van Saloniki's ruwe winterklimaat. Zij beelden de overwinningen uit van de Romeinse legers op de Perzen.

[p. 95]

Vanaf de rots, waarop het laatst overgebleven klooster van Saloniki, Vlatadon, gebouwd is, heeft men een breed uitzicht over stad en golf. In 1917, tijdens de eerste wereldoorlog, werd de benedenstad bijna geheel door brand vernietigd. Daar is nu de moderne zakenwijk verrezen met haar hoge gebouwen.

[p. 96]

Spel en ontspanning zijn in Griekenland even gewichtig als werk. Rietmatten stoelen in de schaduw, een keukentafel met een triktrakspel - wat is er meer nodig om gelukkig te zijn?