Dit is Joegoslavië

[p. 54]

[VI]

GEEN LAND IN EUROPA HEEFT EEN SCHERPER FYsionomie dan Montenegro. De gezichten der berg-Montenegrijnen zijn hard als de steen, waaruit zij schijnen geformeerd. De donkere ogen kijken u stekend aan, als staarden zij door het vizier van een geweer. De snorren zijn puntig als dolken. Maar de glimlach is breed en lichtend als de zomerhemel boven Montenegro's hoogvlakten.

Tussen de volken van Europa is Montenegro meer dan een land alleen. Het is een lied, alom gekend; een oud heldenlied over de stugge rots in het wilde Osmaanse getij. Vijf eeuwen strijd tegen de Turken beitelden het volkskarakter. Het krijgsbedrijf werd levensroeping; de vrouw, die steeds op de tweede plaats bleef, diende zonen voort te brengen. Indien een Montenegrijn u naar uw kindertal vraagt, vermeld dan enkel de zonen. Heden nog heerst er in de bergdorpen bij de geboorte van een dochter zwijgende verslagenheid. Maar bij de geboorte van een zoon worden saluutschoten afgevuurd, en de mannelijke geburen spreken plechtig de wrede zegewens uit: ‘Dat God hem beware voor de dood in een bed!’ Maar juist deze doodsverachting waarborgde het voortbestaan van een volk, dat vandaag rond 400.000 zielen telt. Zij zijn de bloedsbroeders der Serviërs, maar toch voor alles Montenegrijnen: dapper, trouw, gastvrij, lichtgeraakt, eigenzinnig. Daarnaast is het ras leergierig en intelligent, en na de recente ontdekking van bodemschatten gaat het arme gebied een ruimer toekomst tegemoet.

Het oosten van Montenegro is golvend bergwoud, het westen een versteende zee van kalk, het zuiden een boomloze, hete vlakte. In het noorden, rond de legendarische berg Durmitor, golven de hoge weideplateaus, waar de herders 's zomers een nomadenbestaan leiden. Dit harde gebied, de helft van het jaar door hevige sneeuwval afgesneden van de rest, noemen de Montenegrijnen zelf ‘Het Land achter Gods Rug’. Maar elke boer en herder kan u lange passages reciteren uit ‘De Bergkrans’, het machtige epos van Njegoš (gest. 1851), prins-bisschop van Montenegro.

[p. 55]

Er is geen groter tegenstelling denkbaar dan tussen het barre binnenland en het weelderige kustland met zijn bevallige baaien, zoals die van Budva.

[p. 56-57]

Uitzicht op de Boka Kotorska. Vanaf de Lovćen-pas aanschouwt men bij zonsondergang de schepping, herleid tot de naaktheid van haar vier oerelementen: lucht, water, rots en zonnevuur.

[p. 58]

Achter in de Boka Kotorska, Montenegro's subtropische fjord, ligt Kotor, oude, waaghalzig ommuurde vesting en nieuwe, geriefelijke badplaats. Boven Kotor rijst bijna loodrecht de grauwe muur van de Lovčen 1500 m omhoog.

[p. 59]

In de 18de eeuw telde de vloot van de Boka Kotorska vierhonderd zeilschepen voor de grote vaart en driehonderd kustvaarders. De Napoleontische oorlogen maakten een einde aan deze voorspoed. Op de smalle reep vlak oeverland bouwden rijkgeworden kapiteins en kooplieden hun simpele, maar smaakvolle huizen.

[p. 60]

Perast, langzaam vervallend tot romantisch puin, droomt van vergane grootheid. In het verschiet ligt links het St.-George-eiland, met een benedictijnenabdij. Rechts het eiland van Onze-Lieve-Vrouw van Škrplja, dat de eeuwen door groeien bleef. Elk schip voegde er na behouden thuiskomst een rotsblok aan toe, en nog heden brengt een processie van roeiboten er elk jaar grote steenbrokken heen.

[p. 61]

Vanaf de hoge bergweg tussen Cetinje en Titograd staart men plotseling op het meer van Scutari, half verstikt door riet en waterlelies. Door de verstopping van de afwateringsrivier, de Bojana, op Albanees grondgebied, stijgt de waterspiegel nog steeds. Als de wolkenvluchten over het meer jagen schijnen de bergen uit het water omhoog te rijzen, gelijk bij het begin der schepping.

[p. 62]

Politiseren en schaken zijn twee geliefkoosde bezigheden van Joegoslaven op bergvakantie.

[p. 63]

De Montenegrijn is een durfal, die groot ziet. In de nieuwe hoofdstad Titograd, die streng volgens maquette wordt opgebouwd naast het in de oorlog verpletterde Podgorica, verrees het grootste hotel van heel Joegoslavië (300 kamers). Het rentabiliteitsprobleem wuiven de beheerders glimlachend weg; zij wensen de toekomstige stroom van vreemdelingen en inheemse toeristen waardig te ontvangen.

[p. 64]

Oudere Montenegrijnen dragen doorgaans nog het typische hoofddeksel dat de eeuwenlange vrijheidsstrijd verzinnebeeldt. De rand van zwart katoen drukt de rouw uit om de slag bij Kossovo, die in 1389 een eind maakte aan de onafhankelijkheid. De bol van rood laken, bestikt met vier gouden halve cirkels, verbeeldt de zee van bloed, vergoten in vier eeuwen opstand tegen de Turken.

[p. 65]

Het herdersgehucht Gvozd in het ‘Land achter Gods Rug’. 's Winters ligt hier doorgaans zeven meter sneeuw.

[p. 66]

Land van steen en stormen.

[p. 67]

Zij rijden over de eindeloze hoogvlakten, gelijk hun voorgeslacht het deed de eeuwen door. Voorop de man, met het jonggeboren wiegekind. Een paardelengte achter hem rijdt zijn vrouw, zoals de oude patriarchale zede gebiedt.

[p. 68]

Over de Tarakloof, die Noord-Montenegro van Bosnië scheidt, spant zich een sterke en toch elegante betonnen boogbrug. Op het bruggehoofd staat een gedenkteken voor de Montenegrijnse nationale held, ir. Lazar Jauković. Hij hielp de brug bouwen, blies in 1942 een der bogen op om haar onbruikbaar te maken voor de vijand, werd gevangen genomen, als saboteur ter dood veroordeeld en op de verbrijzelde bruggeboog ter dood gebracht.

[p. 69]

Nu is zijn leven een lied geworden, zoals dat van zoveel andere Montenegrijnse en Servische vrijheidsstrijders. Nog altijd zijn er barden in Joegoslavië. Bij het winterse haardvuur en op zomerfeesten zingen zij nog altijd de liederen van heldendom, waarvan er honderden mondeling zijn overgeleverd. Zij begeleiden hun recitatief met de gusle. Het is een eensnarig instrument, fraai gesneden uit ahornhout en bespannen met bokkevel. Nergens is deze epische kunst zo hoog ontwikkeld als in het Land der Zwarte Bergen.