Dit is Joegoslavië

[p. 38]

[V]

DE BERG WERELD VAN BOSNIË IS JOEGOSLAVIË'S CEN-traal bastion. De bergen zijn tot aan de hals behangen met een vacht van wouden. Over de snelle rivieren drijven balken vlotten, kundig bestuurd door blootvoetse wildemannen.

Herzegowina is kale, dorstige rots. De weinige aarde wordt behoed als ware elke korrel een edelsteen. Alleen uit de schaarse rivierdalen barst overvloedige vruchtbaarheid.

Hier ontstond in de 12de eeuw de eerste ketterse sekte in Europa: de Bogumilen. Twee kruistochten vermochten hen niet uit te roeien. Toen de Osmaanse Turken in 1453 Bosnië en Herzegowina veroverden, ging de heersende klasse, wars van Rome en Byzantium beide, zonder protest tot de islam over. Namens de Turken beheerden zij voortaan dit wingewest. Zij werden Begs en Aga's, zij rookten de nargileh, hielden een harem, bouwden moskeeën, beheersten bruggen en wegen. Pachtboeren en handwerkers waren hun onderdanig. Alleen het volk in de verre herdersgehuchten en houthakkersdorpen bleef christelijk en rebels. Daarom zijn Osmaanse geest en levensvorm zo diep doorgedrongen in alle steden en langs alle grote verkeersaders. Daarom ruisen nog steeds de fonteinen der voetwassing in de voorhoven der moskeeën. Daarom zitten oude hodža's urenlang voor zich uit te staren, in oriëntaalse ‘kef’, - dat geen peinzen is, maar willoos zich laten wiegen op de stroom van de tijd.

De tijd, die zich tegen hen keert, want steeds leger worden de moskeeën. De vrouwen hebben haar gezicht onthuld, en de met goud bestikte haremgewaden hangen in musea.

Het keizerlijke Oostenrijk, dat zich in 1878 van het land meestermaakte, bracht, anders dan het bedoelde, de westerse idee van nationale opstand tot de oriëntaals opgevoede jeugd. Het schot van Sarajewo doorboorde de feodaliteit in gans Europa. In de tweede wereldoorlog was Bosnië de bergredoute der partisanen. Hier ontstond in 1943 de nieuwe staat. Daarna begon Bosnië uit de oosterse lethargie te ontwaken. De wildste rivier van heel Joegoslavië, de Neretva, werd het eerste getemd door een machtige stuwdam, en in de Bosnische stad Zenica laaien de hoogovens.

[p. 39]

Maar nog altijd staat boven de deur van de Begova Džamija te Sarajewo het Arabische opschrift uit 1530: ‘Husref-Beg bouwde deze moskee tot Allah's roem, opdat in haar goede mensen Allah welgevallig zouden zijn.’

[p. 40]

De oude moslimse woningen zijn van hout gebouwd. De ruimteverdeling is praktisch en tegelijk esthetisch. Het houtwerk is beschilderd in lichte pasteltinten, en de vloeren zijn bedekt met tapijten in matte kleuren. De kamers zijn niet volgepropt met meubels, zodat elk vertrek groter schijnt dan het is. Rondom het vertrek loopt een zitbank, belegd met kussens en weefwerk. De deuren zijn mooi en simpel besneden, en van het geheel gaat een weldoende rust uit.

[p. 41]

De Bosnische moslim reist door het leven langs vier pleisterplaatsen: de woning, de werkplaats, die tevens winkel is, de moskee en het koffiehuis. Elke portie wordt op het houtskoolvuur afzonderlijk bereid in een koperen kannetje. Zij werken zonder haast en beminnen bovenal het beschouwelijke leven.

[p. 42]

Wij, vreemdelingen, pelgrimeren naar het moslimse Sarajevo om er de laatste woorden op te vangen van een sprookje uit duizenden-een-nacht. Maar de Bosnische muzelmannen pelgrimeren niet meer naar Mekka, en reeds is de nacht boven Sarajevo hel van neonlichten.

[p. 43]

Toch is Sarajevo schoon, door zijn dramatische opbouw langs de berghellingen boven de Miljačka. De oude oosterse bazaar, de Baščaršija, waar eens elk gilde zijn eigen straat had, is helaas deerlijk geschonden. Alleen van het straatje der koperslagers bleef de blinkende en klinkende glorie behouden.

[p. 44]

De Bosnische volksdrachten vindt ge nog volop, op zondagen tenminste, in de dorpen tussen Sarajevo en Travnik. De wijde, zwartzijden harembroek wordt, eigenaardig genoeg, juist gedragen in de katholieke dorpen rond Busovača.

[p. 45]

De sluier is officieel afgeschaft; maar veel meer dan ogen en neus geven de moslimse boerenvrouwen de vreemdeling niet te zien. En onderweg dient de sluiering trouwens het praktisch doel om hitte en stof af te weren.

[p. 46]

Langzaam verdringt de nieuwe techniek de oude, romantische levensvormen. Aan het meer van Jezero, bij Jajce, staat de fraaiste groep oude Bosnische korenmolens in een stroomversnelling van de Pliva. Op de achtergrond een groep dienstgebouwen van het nieuwe waterkrachtwerk.

[p. 47]

Bij de oude Bosnische koningsstad Jajce, met zijn vele middeleeuwse en archaïsche relieken, springt de Pliva met donderend geweld omlaag in de canyon van de Vrbas, een wijde omtrek bevonkend met waterdiamanten.

[p. 48]

In West-Europa wordt het paard snel verdrongen door de motor, maar in Joegoslavië is 1 pk nog het gewone vervoermiddel. Ook voor het leger is in dit bergachtige land het paard onontbeerlijk als rij- en trekdier. De Joegoslavische paarden zijn rap en vurig; aan hun holle neus bespeurt de kenner het Arabisch bloed.

[p. 49]

Eens waren de Zuidslaven een nomadenvolk. De grote hoogvlakten bij Livno, Duvno en Glamoć zijn 's winters bedekt met meters sneeuw, maar 's zomers zwerven er grote kudden schapen, koeien en paarden rond.

[p. 50]

Op afgelegen plekken in Bosnië en Herzegowina liggen ganse dodensteden verscholen. Zij bestaan uit zware sarcofagen, ruw, maar expressief versierd door onbekende meesterhanden. Men heeft deze necropolen lange tijd voor de begraafplaatsen der Bogumilen gehouden; zij verschenen en verdwenen tegelijk met deze sekte, tussen de 12 de en 15 de eeuw. Maar er kon geen verband worden bewezen. En evenmin valt deze versieringskunst te duiden, die in haar expressionistische kracht verwant lijkt met de oudste Europese rotstekeningen.

[p. 51]

Wij bevinden ons hier trouwens in een gebied waar sinds het neolithisch tijdperk de tijd schijnbaar heeft stilgestaan. Een oude vrouw met een zwarte hoofddoek spint haar zwarte wol op een spinrokken, waarvan de vorm sinds vijftig eeuwen onveranderd bleef. Zo zaten hier de vrouwen uit haar verste voorgeslacht, de wol bewerkend met eender gebaar.

[p. 52]

De beste witte wijn, de Žilavka, komt uit de omgeving van Mostar, Herzegowina's hoofdstad. Tot voor de oorlog was het de vesting van de strenge islamitische traditie. Thans moderniseert het zich snel, met behoud van het waardevolle oude. Zo wordt b.v. de z.g. Romeinse brug, in werkelijkheid gebouwd door de Turkse architect Hajrudin in 1566, zorgvuldig gerestaureerd.

[p. 53]

Overal in Bosnië-Herzegowina heeft het technisch modernisme de strijd aangebonden tegen de oriëntaalse lethargie. Een motortrein snelt langs het 40 km lange stuwmeer van Jablanica. Het spiegelend water verdronk drie mohammedaanse dorpen.