|
| |
| |
| |
Beschrijvinghe van Discours, Over de ghelegentheden van Nieuw Nederlandt, Tusschen een Nederlandts Patriot Ende een Nieuw Nederlander.
HEer ende Vriendt: Ick hebbe voor desen by verscheyde gelegentheden pertinent geleesen, en hooren verhalen de beschapentheden van Nieuw Nederlandt, oock het fatsoen en doen des zelfs ingheboornen en wat dies meer mach wesen, waer uyt ick dese voldoeninge ontfangh dat sien kan, het daer voor een Borger, Boer en ander particulier persoon, van wat conditie die mochte wesen, voor als nu wel te geraecken is, evenwel mijn zijn eenighe bedenckingen ingevallen, daer over ick langh gewenst heb u bericht te hooren, sal daarom in 't wel nemen, deselve vraeghsgewijse voorstellen, om te lichter ons voornemen te konnen voltrecken.
Het eerste is, of wel dienstig voor desen Staet soude wesen, dat ghesegte landt tot florisantie quame, en waer in de voordeelen die desen Staet daer door toe gebracht soude konnen werden, bestaen sullen.
Ten anderen, als daer al eenige Accresentie van Menschen en rijckdommen geschieden, ofte het Landt wel uyt zijn selven gelegen ofte bequaem te maecken is, om tegens macht van vyanden en roovers bevrijt te konnen worden.
En ten derden, of het oock bequame gelegentheden van Negotie heeft, en op wat plaetse, en waer mede men daer van daen Avantasieuselijck Negotieren soude, de verdere bedenckinge, om kort te wesen sullen uyt desen konnen afge-
| |
| |
nomen, en daer onder ghereduceert worden, en als het u ghelegentheydt toeliete, so wilde ich hier over van u wel uyt den droom geholpen zijn.
Hoe wel ick mijn Heer geen bequaemheydt hebbe, gelijck ick wel soude wenschen, dese versiende vragen te beantwoorden, sal, dewijl ghy het begeert, evenwel trachten u te voldoen.
En eerst dan of dienstich voor desen Staet is, dat Nieuw Nederlandt florere, daer toe segge ja, om dese redenen, ofte om naerder aen u vraghe te komen, de voordelen die desen Staet daer door toegebracht komen werden sullen hier in bestaen.
Ten eersten, soo, (dat Godt verhoede) eens eenighe onlusten met Spanjen ontstonde, dan wasser geen plaets in de Wereldt bequamer, om hem in Hert en ingewanden aen te tasten, als dese, en daer men alles by een hebben kan, want Victualie, Hout, als Plancken, Knies-balcken, Masten en wat men tot Equipagie van Schepen noodigh heeft, of is daer volheydt, of daer op aengheleydt zijnde, so kanmense daer hebben sonder yemandt als zijn eyghen selven daerom te bemoeyen.
Ten anderen, soo het gebeurde dat door dese ofte geene Inconvenienten ons hier eens Yser, Hout, Assen, Cooren, ofte yetwes dat van 't Oosten komt, quame te ontbreecken, soo behoefde men in Nieuw Nederlandt sich daer maer naer te schicken, ende het defect konde van daer gesupleert worden, als men nu maer eerst voor's handts af, de Populatie avanceerden, want die defineerende is het alles niet.
Ten derden, soos al men voor vele, daer altijdt een vrye en onbecommerde uytvlucht vinden, en altijdt gints en weer onderhouden, een vrye ende profitabele Negotie, vande Heeren Staten, haer eene eygen in haer ander eygen Landt gins en weder, die in tijt en wijlen soodanich sal toe-nemen en op komen, dat het nu van onwaerheydt bedacht soude wesen, die te definieeren: Men siet hoe het nu in twee ofte drie Iaren is aengewassen, sints men wat heeft begonnen te rapuleeren, en by voortgangh sal het hoe langhs hoe meer en van Iaer tot Iaer soo toenemen dat het ongelooflijck is, maer daer van op de derde vrage.
Ten vierden, soo soude men daer van daen, naer voorgaende Populatie by tijde van noodt voor desen Staet, formidabele assistentie, en furnissement van Volck en Vivres konnen bekomen, dat alle Republijcke ontsien ende gheacht maeckt, by alle soodanigen als haren voorspoet souden mogen benijden.
En ten vijfden, ghelijck men weet dat naer dese Landen altijdt ghewoon zijn, meenichte van Menschen aen te komen sacken omdat men noyt te onpas quam, maer altijdt employ plagh te vinden, en dat nu hier by het middel van de Vrede en andersints, soo veel Employen niet en vallen, en veel Menschen so te seggen, als schadeloos loopen, blijckt seeckerlijck dat het dienstich soude wesen, en ghemackelijk konnen geschieden, dat men het hier onnodige en overtollig volck, buyten Neerlandt noch een ander Neerlandt oprechten, tot een merckelijck Ancker en steunsel van de Staet, waer mede ick u eerste vraghe als voldaen houde.
In 't gemeen, sien ick hier wel eenige redenen in, maer ick heb dickwijls wel Luyden van fatsoen hooren seggen, dat Spanjen selfs hem niet bedanckt
| |
| |
soo veel Buytenlandtse Colonien te hebben, om datse soo veel Menschen naer haer trecken, dat het dickmaels ongemack van binnen veroorsaeckt, en schoone geleegentheden te huys doet vacant staen en versuymen, nu men weet wel dat het meeste swaert behoort te wegen, en het hembde voor den rock te gaen, hierop u bericht eens.
Wat Spanjen aengaet het is openbaar, dat het sonder zijne uytheemse Colonien by lange soo veel niet vermogen soude, en dat is een ronde Oo, evenwel, dat hare Colonien heel veel volck naer haer neemen en vertieren, in welckers Consequentie misschien wel eenighe vande slechte plaetse in Spanjen leggen blijven, dat kan al wel waer wesen, maer tusschen de gelegentheden van Hispanien, en dese Vereenighde Nederlanden is in dit geval soo grooten verschil, dat alle de redenen die daer Contra, hier pro vallen, het soude verdrietich wesen, daer in 't lange ende breede in te gaen, doch in 't korte, considereert, dat rontsom Spanien Landen leggen, als Italien, Vranckrijck, Portugael, soo goet als Spanien selfs, daer oock overvloedigh Employ is voor vigilante Ingheboornen, en dat wel dickwijls daer meer als hier te Lande consumeerende sterfte en Oorlogen vallen, maer hier om de Neerlanden, Oostlandt, Duytslandt, Westphalen, Bergslandt, Walslandt, Etc. waer uyt de Menschen met meenichte herwaerts aenkomen ende niet tegenstaende veelvoudige Employen die daer voorvallen, soo konnen evenwel en behooren oock, want anders soude den treck stuyten, en des Landts reputatie in desen minderen, hier uyt Neerlandt souden missen noch een goet getal van duysenden van Iaer tot Iaer gemist en versonden worden, doordien soo het schoon al eenigh defect quame te ontstaen, het selve van buyten weder gesupleert soude worden, met een woort: Wij konnen het volck ghebruycken ende Nederlanders daer van maecken, en onse Nabueren moetense voor ons opwiegen, en het volck dat nu naer Nieuw Nederlandt gaet, is niet wegh of verteert, maer soo veel als op woecker gestelt, gesien de voort-teelinge die daer gheschiedt.
Wilje dan daar uyt besluyten dat Neerlandt beter is als de Oosterse landen, of Duytslandt, Etc.
Wy leggen het hier eygentlijck daer niet op aen, en meenen dat die questie als sy daer was haer selven wel soude salveeren, maer dat inde Provintien van desen Staet, tegenwoordigh door Godes genade, meerder abondantie van Coopmanschappen, Manifecturen, Contanten, jae Neeringhe en welvaert is, als een vande genoemde Landen, gaet vast, hoe wel de Hanse Steden sommige mede niet wegh te werpen zijn, nu daer het Aes is, vergaderen de Arenden, en oock zijn de gemoederen vande Nederlanders seer meewaerdigh, en de Vreemdelingen ontrent als Ingeboornen estimeerende dat seer aenlockende is, te meer als daer by komt, dat yder een, 't is even eens van wat hanteeringe hy sy die hem daer maer schicken wil, daer altijdt schrap kan raecken, en met den tijdt is dat nu al in een verouderde gewoonte gekomen, uyt allen welcke ick besluyte, dat wy hier uyt dese Landen van daen soo veel Colonien, als Spanien alwaer het de heele helfte oock meer, souden konnen uytsetten, sonder een eenigh mensch uyt Neerlandt of Nederlanders te missen, ja het soude ons menschen doen aenwinnen, want die in Nieuw Nederlandt of dierghelijcke Colonien
| |
| |
woonen, veranderen soo wel in Nederlanders, als die van buyten hier Borgers worden en blijven altijdt in onse devotie.
Dit soude ick nu met u beginnen te verstaen, te weten: dat de Populatie voor desen Staet, aldaer niet ondienstigh soude wesen, maer dit valter weer op, Alsser al Luyden van fatsoen en middelen derwaerts gaen, gelijck ick hoor dat nu ondertusschen somtijdts gebeurt, ofte gelijck men seydt dat daer soowel wat te winnen is, dat neerstige of geluckighe luyden daer komen te prospereren, want dat werden dan mede luyden van fatsoen ofte ten minsten hare naerkomelingen, wat verseeckeringe konnen die luyden daer voor hare Persoonen en Goederen hebben, ick meene vastelijck geen altoos.
In 't wel nemen mijn Heer, nu geschiet my van u onghelijck, want dit is eyghentlijck de tweede vraghe daer ghy naer u voorgeven mijn over begeerden te hooren, en hier velje daer selver een Precipitant en onberaden Oordeel over.
Soo onberaden niet als ghy wel meent, want ick considerere dat het een Landt is, dat wy soo ghevonden en licht aengheraeckt zijn dat ter Zee en te Lande, open ofte met weynige en van weynich consideratie Forten versien is, dat de Engelse en de Indianen daer rontsom sterck en wy onsterck in zijn, dat de Portugeese of andere Roovers daer licht eenige Invasie uytter Zee konnen doen, en in korten tijdt: want het is moy dicht voor de handt, en weynich buyten het Vaer-water, en dat meer is, ghy weet wel, dat onse Natie voornemelijck die aen de Negotie vast zijn, die ick wel verstaen kan dat daer het principaelste moet wesen, wel neerstich zijn om wat te Coopmanschappen, maer de Landen vast te maecken en wel te versekeren daer passense niet wel op, of het moeten luyden van Militie wesen, dieje daer weynich hebt, somma, ick siender groote swarigheydt in, want al brachtmen daer wat of al hadtmen daer wat over ghewonnen, men is het daer niet seecker.
Gelieft ghy u selven te beantwoorden ofte tot voor-oordelen te inclineeren, so magh ick wel swijgen, want al vertoonden ick u schoon het contrarie, 't soude doch even veel doen, en hoe wel in uwe Consideratien een grooten uytterlijcken glants en schijn van reden in warheydt is, soo legghen sy nochtans ongedistingneert, en soo absoluyt door malkanderen, dat het wat schijnt te wesen en het is inder daedt niet.
Ick sal dan geerne u bericht hier op afwachten, onder belofte dat ick het sonder voor-oordeel, ofte partyschap wil aenhooren, want anders soude het gelijck ghy seght, te vergeefs gepreeckt zijn.
Soo sulje wel doen en het is de eenighste manier, om de waerheydt van een dingh te weten, daerom soo mijn memorie nu ver ghenoech reckt, sal ick alle uwe Objecten door-wandelen, wat het voor een Landt is en hoe wy daer aen geraeckt zijn, kan inde beschrijvinge die daer van is ghenoech gheleesen worden, die hier overtolligh soude verhaelt zijn, maer van het licht aenraecken is haest genoech geseyt, als alleen waer zijnde ten aensien de eerste vindinge, maer geconsidereert de kosten ten tijde vande particuliere en daer naer by de West-Indische Compagnie en andere gedaen, die te samen al veel Tonnen Goudts monteren nevens de moeyten en voorsorge van tijdt tot tijdt aenghewent, so zijn wy
| |
| |
daer niet licht aen geraeckt, dat is te seggen, het is sonder veel kosten, moeyten en strubbelinge tot hiertoe niet gebracht.
Datje ten tweeden seght, het te Water en te Lande open te legghen en weynich met Forten versien te zijn, daer in gaen sy mede veel te veer en breedt af, want let hier eens op, soo wel inde Suyt-revier als Noort-revier is het Loots-Mans Vaer-water, en voor wie daer niet wel bekent is, sonder ten hoochsten perijckel te loopen onmogelijck in te komen, behalven dat de Sanden en Platen oock dickwijls verloopen, en als sy daer al in waren so wast niet met allen, want dan mosten sy eerse ergens konnen komen daer wat te doen is Forten passeeren, soo considerabel naer dat Landts gelegenheydt als hier te lande eenige zijn, en soo by aanwas van Menschen en Middelen als V. E. wel seydt den noodt hooger liepe. Het Landt Fortificeert zijn selven merckelijck, en gheeft ten anderen van naturen de gelegentheydt dat men het soodanigh Fortificeeren kan, soo wel aen de Sandt-punt inde Hoofden, als in het heele Gat, ofte waer het eenighe Baeyen ofte Inkomsten heeft, dat het menschelijcker wijse Inpremiabel is en eer het daer toe komt, dat wy maer weynich hebben, loopen wy in weynich perijckel, want om een ander een stuyver af te nemen verliest niemandt daer geerne twee.
Dat is al wel, maer als ick daer wilde wesen, ick soude juyst u Bayen en Havens niet soecken, maer gelijck ick geleesen hebbe, is de heele Cust een Sandt-strandt, niet veel sware Winden uytter Zee subject, en goeden Anckergrondt, daer soude ick het hachjen neer smijten en komen u van achteren by, of eerje daer voor op u hoede waert, hoe sou u dat passen?
Dat laet hem soo wel segghen, maer het is onmoghelijck te doen, 't is waer, je kost daer wel ergens doch met perijckel ghenoech komen setten en landen, maer dan hadje noch niet ghedaen, want de gantsche Cust van Nieuw Nederlandt is door gaens dubbelt landich, dat dan binnen in tusschen beyden groote vlacke Wateren heeft, of het zijn Eylanden sommige twee of dry dick leggende, en sooje die binne-wateren en Eylanden wilt verachten en over 't hooft sien, seght my dan eens waerje Vaertuych sult van daen halen, om daer over of mede tusschen door te komen, 't is maer dollemans werck, somma over die voedt isser niet te doen, en genomen ymandt wilde evenwel soo eens een geck stuck ter handt trecken, soo souden wy het weten eer hy begost te landen, door de Wilden die over al langhs het strandt verkeeren, en gewent zijn Boden-broodt te komen eyschen als sy eenige Schepen onder het landt sien.
Maer wat segje van het lange Eylandt?
Daer is oock niet te doen, want het langhe Eylandt, is doorgaens mede meest dubbelt Landt, ende neemt datje daer op zijt hoe komje daer weder af, of wat voordeel kan 't u geven, voorwaer niet als groote schade en perijckel, alsser al erghens wat te doen soude wesen dan most het aen Nieuw Amsterdam zijn. Als ghy nu antwoort daer te willen wesen, soo legh ick u voor de neus ten eersten datjer qualijck kont komen wegens het onbekende Vaer-water, dat wy het altijt eenen dagh ofte tweevan te vooren sullen weten, met den Sandtpunt en de Hoofden, diemen als dat maer eenigen schijn hadde, datelijck soude Fortificeren, en dat meer is, het Fort Amsterdam selfs, sonder het welck, on-
| |
| |
der zijn Canon te passeren, ghy daer niet kont komen, en daer leyt soo veel Geschut op, dat ick oordeel het de helft niet sal hoeven te gebruycken, om de macht die daer in sulcken fatsoen, de eerste vijftigh Iaren noch komen sal te resisteeren.
Al goet, dit gelijckt nu soo weer wat voor een macht van buyten uyt ter Zee, maer je hebt de Indianen van binnen, en de Enghelse zijn met groote meenichte aen weder-zijden van u, en ghy weet wel hoe gevaerlijck het is, sulcke kitteloorige en machtige Bueren te hebben, wat sulje my hier op seggen?
Wat de naturellen ofte Indianen aengaet daer is niet veel aen vast, sy sien nu selfs wel dat haer dingen niet veel te beduyden hebben en anders niet zijn als om een Brandthoudt of een nieuw aenkomer die niet beter weet verbaest te maecken, leest in de Beschrijvinge van Nieuw Nederlandt, onder den Tijtel van hare Oorlogen, gy sult sien datse geen Regimenten, Compagnien of Geleederen formeren konnen, en datse den eenen over den anderen te weynigh gesagh hebben, so dat sy niet konnen uytrechten, ten anderen den Oorlogh laest-leden met haer ghevoert, doen wy niet half soo sterck van Menschen waren als nu, heucht haer noch soo wel datse niet licht yet sullen beginnen, hoe wel als men van beginnen soude spreecken, zy lieden doen ter tijt daer oock weynich schult aen hadden, doch dat is geleden en gebleven, maer soo veel de Engelsen aengaet, dat is seer bedenckelijck, ende heeft zijn swarigheden al vry wat in, en ick verseecker u, dat wy in Nieuw Nederlandt met dien Oorlogh of dat het is niet hooveerdich zijn, noch ons daer soo veel aen sullen laten gelegen wesen, dat wy ons in gevolge van deselve, met dien van Virginia of van Nieuw Engelandt, in questie sullen steecken.
In questie steecken Man, wy souden daer ons oock wel geerne buyten ghehouden hebben, maer het schijnt men niet langer rust of vreden hebben kan, als zijn Naburen, het mede soo verstaen wilt.
Dat en blijckt soo seer niet, oock weet ick niet, hoe het met u en haer daer in staet, maer dit heb ick wel geleesen en kan 't oock wel begrijpen, dat het altijdt geen wijsheydt en is, sigh niet te willen verklaren in saecken die nootsaeckelijck, eens deels voor yemandt zijn reeckeninghe int uyt eynde, moeten wesen ofte daer men soo Interessen op loopt, dat men uyt verscheyde insichten en gelegentheden, voor de derde Persoon daer in speelt. Ick soude u hier op wel exempelen konnen gheven daer Historien van vol zijn, maer om datse alle in de conclusie accordeeren, sal ick die hier om dat het teere poincten zijn, uyt reedenen voor-by gaen, en nu weder tot Nieuw Nederlandt komen, en segh om u in dit geval oock te voldoen, die uyt Virginia konnen niet doen, ofte zy mosten ter Zee komen, en dan hebben wy voor haer reeckeninge alreede geantwoort, want te lande obsteeren haer de verre woeste wegen, met verscheyde groote Revieren, en souden wy haer meer quaet als sy ons konnen toevoegen. Die van Nieuw Engelandt, 't is waer, zijn veel stercker als wy, maer dat het haer daerom beter als ons soude passen in onderlinge onlusten te vervallen kan ick niet verstaen, aenghesien sy een landt zijn dat voorneemelijck of alleen daer de Negotie wel moet varen, die sy qualijck van Bezuyden de Caap-kot, Suyd-waerdt uyt konnen doen sonder ons Canael, achter het lange Eylandt te passeeren. Ten anderen zy
| |
| |
leggen over al open, en meer als hondert mijlen langhs de Cust verstroyt, sonder eenige Forten, Soldaten, of Oorloghs-volck en Rustinge te hebben, behalven datse hare Planters en Inwoonders soodanigh oeffenen, dat sy teghen de Indianen bestant genoech zijn, en soo wy eenigh afrondt van haer leden, soo moetense weder weten dat men met weynigh Volck en minder als wy, in Nieuw Nederlant daer toe te missen hebben, in Partyen haer geheel Landt kan Inquiteeren, ten aensien datse meenichte van kleyne Dorpen hebben, die weynich of gheen tegenweer konnen doen, en vast aen en in 't Bos gelegen zijn, daer men by nacht en andersins kan branden, blaecken, alles uyt rooven, en datelijck weder investigabel inde Bosschen wegh wesen, so dat ick daer niet veel voor vrees, oock sullen sy daer niet in doen sonder expres bevel van het Parlement, die daer niet licht toe verstaen sullen, want soo doende souden de Reprisallien wel in openbare Oorloghen met Enghelandt uyt barsten, dat men daer alsoo weynigh als hier wenst, en soo lang alsje mijn niet kont doen gelooven, dat die van Nieuw Engelandt uytsinnich zijn, konje mijn oock niet doen begrijpen, dat sy ons sullen Beoorlogen ofte diervoegen afronteeren, niet dat ick het so seer hare goede wille toeschrijf, als wel haer eygen baedt en voordeel datter aen vast is, met het groot gevaer datse ondergaen souden, soos sy ter contrarie deden, en aengaende u Portugeesen of Zee-roovers, daer is niet veel aen vast of kan uyt het voorgeseghte wel verstaen worden, en genomen daer quam ter sluyp den een of ander Roover eens ingesnapt, wat sou 't wesen, die Man mocht vry staet mecken daer op zijn Kerck-hof te wesen, want met Schepen minder vaertuych, en Lant-volck sou dien Man al heb wesen, eer hy yets quaets bedrijven konde, en het gheen u van onse Natie gelieft te seggen; ick weet wel dat sy geneghen is tot Negotie, en sooje van yder een, voor zijn hooft in 't besonder spraeckt het soude waer zijn, 't geen ghy seght, maer Heer maeckt nu eens een onderscheydt tusschen dees en geen particulieren Lieden, en een gesette Regeeringe, waer isser een Regeeringh inde wereldt, die meer genegen is, met konst, de natuer te baet te komen, om haer Landt te Fortificeeren en verseeckeren als de Hierlandtse, en waer zijn daer Menschen onder de Son die daer liberaelder toe geven als onse Natie, doch het moet wel ghefinancieert worden, en yder moet de vryheydt hebben van daer wat onder te praten, al soude het dickwijls beter wesen stil te swijghen. Maer van Nieuw Nederlandt dies aengaende te spreecken by luyden van de Regheeringe aldaer, dienen ten dien eynde advijsen opgestelt over ghesonden en hier volkomen Ordre by de Heeren Majores daer toe verleent te werden, en dan moetmen het de Gemeente naer haer het humeur leydt, ten bequaemste doen goet vinden, om de Requisitien daer toe noodich bequamelijck daer uyt te vinden, gelijck men dat hiet te lande in gelijcke voorvallen oock soodanigh practiseert, doch dit is Salva & integrare, dus ghesproocken, maer als den instanten noot haest maeckt, moet men uyt de occasien zijn Wet fondeeren, en hier mede mijn Heer, meyn ick, dat u vaste conclusie al vry wat verswackt sal zijn.
Ick moet nu, hoe wel niet geerne toestaen dat ick het altemael sooveer niet ingesien hadde, en dat de swarigheydt soo groot niet en is als ick wel meende, maer laet ons dit nu laten, een eens vande Negotie spreecken, en seght my eens waer by die meest bestaet, en in tijt en wijlen by populatie bestaen soude konnen.
| |
| |
Het is mijn lief tot hier toe eenighsins voldaen te hebben, en op dit derde stuck vermeyn ick u wel best contentement te sullen konnen geven.
Plaetsen die ons dienen daer moet Negotie en gelegentheydt van Negotie by wesen, anders konnen die ons niet vermaecken, al zijn de gronden en Landen noch soo goet, in Duytslandt onder den Hertogh van Brandenborgh, inde Paltz en elders veel dichter by, zijn Landen en goede Gronden ghenoech, maer dat is niet, daer is weynich gelegentheydt van Negotie by, en daerom konnense niet bedyen.
Op de Negotie moet het sien, en daer van daen komen, en de gheene die rechte voort in Nieuw Nederlant waerghenomen wort bestaet meest in Granen, als Tarwe, Rogge, Erretten, Garst, &c. Item, Speck, Vlees, Vis, Bier, Wijn, en wat voort tot de Huys-houdinghe, de Tafel ofte den mondt versorght werdt, dat valter in overvloedt, soo dat men by de goede gelegentheden van navigable stroomen daer noch van spreken sullen, quantiteydt kan versenden, soo naer de Eylanden als West-Indien, dat wy daer van daen al langh, merckelijck met Victualie geassisteert hebben, ende hoe de populatie meer toeneemt, hoe daer van alles meer overvloedt sal wesen, want de luyden nieuw aenkomende maken het tweede Iaer haer eyghen provisie, en het derde Iaer hebbense al mede wat over, voorts valter Toubacq en Waren die men voor de geseghte, Victualie in Retour bekomt, die vry wat importeeren konnen, met veelderhande Bondt-werck, als Beevers, Otters, Beeren-huyden, Elants en Herte-vellen, &c. als inde Beschryvinge te sien is. Het Wijn-planten begint eerst aen te gaen, maer het sal metter tijt vry wat te zeggen hebben, so sal oock de buytenlantsche Visscherye: want al wilt ghy daer hondert Scheeps-ladingen Vis hebben, daer moocht ghy vry staet op maecken, en vast gaen als gy het daer maer op aen legt, en den heelen Winter door kan men in de Zuyt-Baey Traen maecken van de Wallevisschen die daer met meenichte komen. Item, men heeft daer of men kan daer by meenichte hebben, Hout, Hennip, Teer, Assens, Yser, &c. daer de Beschrijvinghe u in 't breede bericht kan geven; maer om daer uyt te raecken, sal ick u drie redenen seggen, en dan sullen wy eens voort sien hoe het wesen wil.
Het is nu omtrent vijfthien Iaren dat Nieuw Nederlandt eerst met ernst vande vrye Luyden is begonnen te bewoonen en bevaren: in dien tijdt hebben wy daer dien verderffelijcken Oorlogh mede uytgestaen, anders soude het wel noch soo verre zijn, als het nu is, want dat van te vooren by de Campagnye ghedaen was, hadt behalven de Forten ende eenige Woon-huysen niet veel te beduyden, of het is in den Oorlogh al weder ghebleven, nu daer zijn gheen als op de leste, weynich luyden van middelen over ghekomen, maer elck daer komende, woude daer wel veel winnen en niet brengen, behalven de Coop-lieden die daer wel wat brachten, maer ongelijck meer van daen namen, en gelijck het in 't gemeen gaet, soo hebje in die nieuwe plaetsen met den eersten weynich Kerckmeesters, en wel luyden die de Borst lustigh konnen smeeren, maer niet seer vigilandt zijn om op het achterste te dencken, of het gemeen Landts-welvaren te behartighen: (de goede trouwens niet te na gesproocken): nochtans daer zijnde, so souje voor u ogen sien (dat is immers geen bedroch), veele fraye schickelijcke Lieden, wel en in
| |
| |
goet van fatsoen en ordre: Item, veele fraeye Huysen wel getimmert en gemeubleert: Item, veele schoone Bouweryen, Plantagien, Weyden, Cooren-Velden, Thuynen, en Boogaerden, met meenichte van alderhande schoon Vee, ende soo het Landt anders niet als goet ware, waer soude het van daen komen, want van het geene dat niet goet is, sulje oock niet veel besonders krijgen.
Ten tweeden, als men daer op soude willen seggen ja, dat kost de particuliere of de Compagnye ende anderen gelt genoech, soo antwoorden wy: Datter noyt yet ofte soo veel naer Nieuw Nederlant gesonden is, of het is wel ruym met een half Centjen winste te rugh gekomen, dat sal u mede vremt duncken, om datter soo veel reeckeningen noch aen ten achteren zijn, maer ick segh niet dat het al aen zijn rechte Meesters weer te rugh gekomen is, want dan sprack ick teghen mijn beter weten, maaer considereert eens wat meenichte van pelteryen de Compagnye ontfrempt zijn, eer den handel open gestelt wiert, datje best sult konnen weten, alsje de Iaren vergelijckt wat datter doen quam en nu komt, hoe wel het nu oock noch altemael ten luytsten niet uytgeroepen wert, en nader-handt isser weynigh of niet ten achteren geraeckt, al de gheene die daer kennisse van hebben, weten wel datter den vierden penninck die daer met des Compagnies goet gewonnen worden, in des Compagnies Cas niet en quam, daer nochtans eenighe schade viel mosten sy het geheel draghen, en daer liepen veele en hooghe Maendt-gelden, so dat Kassieren en onnutte, die continueerlijck den lichtmis speelden, om goet hier te maecken het over al ontstalen, al heeft het haer weynigh geholpen, want dat wil al weer heen en weer varen soo het gekomen is, doch oock wil dit daer by seggen, datter in Nieuw Nederlandt noch al vry veel gewonnen is dat niet uytterlijck en blijckt, door dien het weer meest onnuttelijck verquist, ofte hier te lande ten deelen oock noch wel van gevaren wert, en evenwel is het daer uyt het landt eerst gekoomen ofte by desselfs gelegentheden gewonnen.
En ten derden, het is een landt recht bequaem en wel gheleghen om te negotieeren, eerstelijck, om dat het schoone en vruchtbare Landen heeft, daer alles overvloedigh op wassen wil. Ten tweeden, om dat het met schoone Revieren en Navigable Wateren tot veel Steden doorbroocken is, dat ghelegentheydt geeft om de Vruchten daer langs te versamelen en de Negotie te formeeren. Ten derden, soo brengen de Wilden buyten onsen arbeydt en moeyten, ons een fraeyen aensienlijcken Vel-handel toe, die men wel op eenige Tonnen Goudts Iaerlijcks magh begrooten, en dat is soo veel als of het voor ons ghewonnen worden, behalven het Vlees en Cooren dat wy mede van haer heel Civil ghenieten. Ten vierden, het is soo gelegen aen de zee als eenigh Landt doen magh, dat daer door alleenigh rijck en geluckigh geestimeert wordt, en heeft Noordt-Oosten van hem de kostelijcke Terreneusse Vis Bancken, in vier a vijf daghen mackelijck te beseylen. Item, Canada en Nieuw Enghelandt mede binnen door in korten tijdt licht te bevaren, daer het alreede Negotie op heeft, en metter tijdt en populatie noch meer kan maecken, by Suydt-Westen heeft het Virginia met een braven Taback-handel: Item, daer heeft het Florida met de Canael van Bahane, en alle de Eylanden en vaste Landen van West-Indien, daer vry wat aen dependeert.
Maer volgen het Tractaet vanden Vrede, moeten daer niet van pra-
| |
| |
ten, want die Havens zijn wederzijts geslooten, soo dat in sulcken kas daer op niet te doen kan vallen.
Ick beken het, en gheloof daer oock by, soo alle onse Heeren ten rechten inghesien hadden, wat voordeel daer voor den Staet aen vast soude zijn, dat de Havens niet geslooten waren, en hoe merckelijck de West-Indische Compagnie daer by herstelt soude zijn geweest, men soude tot geen sluyten gekomen hebben, of dat soude mede bedonghen zijn geweest.
Och mijn Heer ghy doolt, daer is niet over heen geloopen, men heefter devoyren genoegh om gedaen, maer het wilde niet lucken, en mocht daerom niet achter blijven.
Devoyren, ick heb daer niet teghen, maer het stondt met den Koninck van Hispagnien soo, dat hy het daerom oock niet soude hebben konnen of derven naerlaten, als wy maer van sijn mijnen ons geabstineert hadden, of ten minsten hadd' het daer toe te brengen gheweest, dat het taliter, qualiter met Spaensche Commissien hadde mogen geschieden, soo soude men daer metter tijt wel voort in ghekomen hebben; maer nu sien ick daer niet wel kans toe, doch dat leyt daer, en in Nieuw Nederlandt hebben wy evenwel goeden moet, dat wy, als wy maer wat machtiger en gepopuleerder zijn, het soo sullen stellen en brouwen, dat wy daer Negotie sullen op krijgen, het zij dan met Commissien soo zy vallen konnen, wy meenen daer middelen toe te weten, en men kan het ons qualijck weygeren of beletten, want het Eylandt Curalao, dat onder Nieuw Nederlandt resorteert, leyt dicht by Cartagena, en naer goet bericht maer acht mijlen in 't gesicht van de vaste Kust; en behalven dit alle soo hebben wy soo veel, en meer als wy noch op moghen, te Negotieren, by de gheleghentheydt van de Caribische Eylanden, die altijdt trecken, en welckers Negotie soo seer sal wassen en toenemen, als onse macht en vermogen sal aengroeyen, soo dat dat wy niet behoeven te vreesen, gelijck mijn wel van eenige swaerhoofdige Persoonen te vooren ghekomen is, dat als men daer al veel goede Vruchten ghewonnen hadde, waer men deselve slijten of vertieren soude; en ten laetsten: wat soude die van Nieuw Nederlandt hinderen, konnen sy Vranckrijck, Spangien, Portugael, en de gantsche Middellandtsche Zee, soo wel van daer niet bevaren als uyt dese Landen, als sy daer maer menschen en middelen toe hadden; welcke twee dinghen de Populatie haer onfeylbaerlijck sal toe brengen, al quamen daer by manier van spreecken geen andere Menschen, als die hare naeckte Ledematen maer tot hare voldoeninge hadden, het Landt soude metter tijdt wel kleedinge en gelegentheyt geven.
Dat sal ick u wel seggen, wat dat haer Kinderen, en om dat te doen obsteeren sal, de distantie van de plaetsen; want behalven dat ghy daer de gelegentheyt niet hebt, waer mede daer te Negotieren, soo kondt ghy daer oock geen versendinge of consumtie daer ontrent hebben gelijck hier te Lande.
Het is waer mijn Heer, en wy sorgen nu oock te veer heenen, maer de distantie kan 't u anders niet goet maecken, want wy konnen daer van daen met eenderley Windt en Cours, door een open, vrye en ruyme Zee, sonder omsien of perijckel van Sant, Klip of Vyandt, de heele buyten Kust van Europa, van Yrlandt af tot de Straet toe gereeckent, sonder merckelijcke tegenspoet,
| |
| |
in vier weecken en minder bezeylen, soo datter weynich verschil is, want dat ghy in 't een wint, verliest ghy in 't ander.
Tot besluyt, een Landtschap, gelijck Nieuw Nederlandt is, soo gheleghen ter Negotie, gelijck wy hier gehoort hebben, en dat van een uyt sich selven, meerder Waren en behoeften uytgeeft, oock heeft te missen en aen anderen mede deelt, moet dat (als het daer op aengeleyt en naer ghestiert wert) metter tijdt niet wel varen, oordeelt selver.
Ten staet my soo heel vreemt niet aen, en het soude niet quaet wesen, kost men door bequame middelen dat Landt wat voort setten, maer daer van eens een naerder gelegentheyt, als nu houde ick mijn vraghen tot hier toe voor beantwoort, soo metter tijt yetwes meerder mocht bedencken, sal my d' eer geven u te versoecken.
Dat most dan in Nieuw Nederlandt zijn, want mijn Reys (die dicht op handen is,) gheeft my niet veel leedighen tijdt meer, u gheselschap te houden.
Wel vertreckt dan met dit saysoen, daer weer naer toe, een teycken dat ghy het daer niet qualijck bevint.
Met Godt te voorsten mijn voornemen is altijdt soo, en neem voor dese reys hier mede mijn afscheyt.
Wel mijn Heer, soo wensch ick u dat de Heere onse Godt u gheve een voorspoedige en behoude Reys, en met sijn genadigen zegen u en de uwe, en alle die in Nieuw Nederlandt woonen, tijdelijck en eeuwighlijck rijckelijck bywoone, tot uytbreydinge en grootmaeckinge sijnes heerlijcken naems. Amen.
|
|
Auteursrechtvrij