Beschryvinge van Nieuvv-Nederlant, (Ghelijck het tegenwoordigh in Staet is) Begrijpende de Nature, Aert, gelegentheyt en vruchtbaerheyt van het selve Lant

Vande Tuyn-vruchten in 't gemeen.

DE Tuyn-vruchten in Nieuw Nederlant, zijn seer verscheyden, eenige van outs daer onder de Wilden bekent, sommighe oock uyt andere quartieren, maer meest uyt Nederlant derwaerts gebracht, wy sullender in 't generael wat van spreecken: Maer de Lief-hebbers soudender veel meer aengename eyghenschappen van weten te verhalen, daer wy ons werck noyt van ghemaeckt hebben, als eenigh ander noodich tijtverdrijf hadden, sy bestaen dan van voorneemelijck in verscheyde soorten van Saladen, Coolen, Pastenaecken, geel ende roode Carooten, Beete, Andivie, Suceray, Vinnekel, Suring, Dilmelt, Spinnagie, Radijsen, Rammelatsen, Pieterseely, Kervel, Kers, Ajuyn, Biesloock, en voorts het geene men in een gemeene Cool of Moes-tuyn gewoon is te hebben, de Cruyt-hof is oock tamelijck gestoffeert met Rosemareyn, Lavendel, Ysoop, Tijm, Salie, Marioleyn, Confile de greyn, Ajuyn Heylich, Alsem, Belurie, Pray en Scharlay, oock Pinpernel, Draeckenbloet, Vijfvinger Cruyt, Dragon, &c. nevens Laurier, Aertjeschochen en Spersins, en verscheyde andere dingen die ick met kennes of geen acht op geslagen hebbe, de Ondersoeckers van de eygenschappen der nature berichten ons, dat de Vruchten daer veel drooger en dies oock krachtiger wassen, als hier te lande, ick hebben oock wel gesien datse daer minder gehavent en geoeffent werden, en evenwel wassen, by ghelijckenis, de Pompoenen wassender met weynich ofte geen oeffeningh, en zijn soo soet en droogh dat die geene diese gebruycken, daer water en Azijn by doen, om te stoven gelijck als Appelen, en niet tegenstaende het hier te lande een slap en slecht een verachten Kost is, so vallense daer te lande soo goet dat onse Natie daer veel van houden, ende ick dickwijls heb hooren seggen datse als sy toegemaeckt zijn naer behooren gelijckmen hier de Appelen doet, datse dan voor de Appelen niet behoeven te wijcken, of daer is heel weynich onderscheyt, ende soo wanneer de Pepoenen inden Oven gebraden zijn, soo houtmense voor beeter als de Appelen. De Engelse die in 't gemeen wel wat moghen dat wel smaeckt houdender veel van, gebruyckense oock in Pastayen, en weetender dranck van te maecken, ick meene niet ofte alle soorten van Pepoenen en Cawoerden, die ergens te vinden zijn sul-

[p. 22]

len daer oock zijn, maer van alle zijn de Spaense de beste. De Wilden hebben mede een eygen soorte van Pepoenen, onse Neerlanders noemense Quaesiens, ofte Cascoeten, namen diese van de Wilden overgenomen hebben, om datse van te vooren anders ons niet bekent waren. Het is een aengename Vrucht soo wel voor het oog door zijn veelvoudige schoone Couleuren; als voor den Mont, door zijn goede smaeck, de Meysjens houdender oock veel van, om datse light gereet te maecken zijn, dese vrucht heeftmen vroegh inden Somer, want alsmen de Saeden half April plant, soo kanmense in 't eerst van Iuny al bequaem te eeten hebben, men wacht niet met de Vruchten te gebruycken, tot datse rijp zijn alse slechs wat groot worden, soo plucktmense af en gaeter soo voorts mede te vier, sonder datter yet meer aen te doen is, alse dan eens gepluckt zijn dientmense alle dry ofte vier dagen wel weder te plucken, ende het is ongelooflijck alsmen op het plucken past, watter meenichte datter in een Iaer aen de struycken komen, de rancken loopen weynich ofte sommige maer een tree ofte twee, langs de gront, sy willen oock wel in nieuw gebroocken bos lant wassen, als het maer wat omgehackt is, ende het onkruyt daer uyt gehouden wort, de Wilden maecken groot werck van dese Vrucht, eenige Neerlanders houdense oock voor heel goet, maer sommige maeckender niet heel veel werckx van, het is een kost die licht wast, licht toebereyt, en licht weder vande Maege verteert wort, reedelijck van smaek en voetsel. De Miloenen wassen in Nieuw Nederlant mede heel lichtelijck, sonder dat het Lant eens behoeft toegemaeckt ofte gemist te worden, men weet daer niet van so uyt te snoyen, ofte so sorghvuldelijck als hier te Lande onder glaesen voort te queecken, kondense daer te Lande maer soo veel siers als hier de Comcommers aengedaen worden, sy souden heel wel te vreden zijn. Sy planten daer als sy dencken het niet meer rijpen sal ende komt het dan noch by ongeluck datter eenige uytgaen, soo steeckense weder nieuwe Saeden in de gront, sy willen oock heel wel in het nieuw opgebroocken bos lant wassen, alsmense maer vande ruychte bevrijt, ende soo geplant zijnde wast dese Vruchte diese daer meest spaens speck noemen heel weeldrich en groot, diese uyt curieusigheyt gewogen hebben, vinder van seventien pont swaer te zijn. Door het warme temperament daer te Lande zijnse oock veel lieflijcker, aengenamer te eeten, oock niemant qualijck bekomen alse maer te deegh rijp zijn, hoe veel men der eet.

Het heeft oock daer te Lande Citerullen ofte water-Limoenen, een Vruchte die hier te Lande niet valt, maer somtijts wel uyt Portugal hier over ghebracht wert, anders niet bekent, als den geen die in warmer Landen als dese ghereyst hebben, dese Vrucht wil beter voort ende wast veel overvloediger als de Meloenen, ja soo seer dat sommige de selve planten (ende oock wel mede gevaren zijn.) Om het lant mede te suyveren ende het ongehavende wilde Bos onder ghehoorsaemheyt te brengen, ende tot Bouw-lant te maecken, haer sap is seer lieflijck, ontrent gelijck het sap der Abricosen, ende de meeste Menschen daer te lande sullen wel ses Waterlimoenen eeten, tegens eene Miloen, al konnense die beyde tot haer wil hebben, sy wassen ordinaris soo groot als hoofden. Ick hebber oock wel gesien, soo groot als vande kloeckste Leytse Coolen, maer dan in 't ghemeen een weynich lanckwerpigh, van binnen zijnse wit ofte root, de roode hebben roode ende de witte swarte kerrels, men snijt alsmense ghebruycken wil den

[p. 23]

schel ontrent een vinger dick buyten af, de reste is alle seer goet om te eeten, licht geresen vleys als een spongie, die vol nat is, daer sitten dan de kerrels tusschen in, ende alsse oprecht rijp en goet zijn, smeltense heel tot sap wegh, soo ras alsse inde mont komen, ende daer blijft niet overigh uyt te spouwen als de kerrels: de Vrouwen ende de Kinders zijnder seer Amoureux op, 't is oock seer verkoelende ende sy ghebruycken het veel inde plaetse van dranck: Ick hebben vande Engelse wel hooren seggen, dat sy daer dranck van maecken, die den Spaense Wijn niet veel toe geeft, maer soo hoofdigh niet is, doch dattet gebreck heeft van licht suer te worden, en dat den Azijn die der af komt wel dueren wil, ende soo goet is dat sommige onder haer hem veel gebruycken.

Comcommers wassender overvloedigh: daer wassen oock Calabassen, dat zijn vruchten bykans als langh-halsde Pompoenen, maer hebben binnen heel weynigh mergh; sy worden meest om de schellen gesocht, want door dien deselve seer hart en sterck zijn, kanmense over al toe gebruycken, als om zaet, specerijen en andere diergelijcke dinghen in te bewaren, het zijn de ghemeene water-emmers vande Wilden: ick hebber oock soo groote gesien datter over een Schepel goet in mochte. Rapen zijnder oock soo goet en hart als eenige Sant-Rapen hier te Lande zijn konnen: daer zijn oock Erreten en verscheyde soorten van Boonen, van d' Erreten sullen onder de Acker-vruchten spreecken: De Boonen zijnder veel verscheyden, maer de groote Roomse boonen die de boeren hier tessen of Huys-boonen noemen, noch oock de Peerts-boontjes willender niet laden, het loof wast wel mal en gul ghenoegh op, daer schieten oock op eenen struyck dickwils wel 10 of 12 voort, maer komt weynich of niet aen. De Turksche boonen die de onse derwaerts gebracht hebben, wassender heel weelderich, laden uyttermaten wel, en werden veel geplant, maer de Indianen hadden oock voor onse aenkomste aldaer bonen van alderhande slagh en coleuren, maer om groen te eten ende in te sulten vallense wat vleesigh, uytghesondert de blaeuwe die der geen ghebreck van hebben: ende haer witte zijn oock vry wat windigher als de hierlandtse. Voor de reste is het goet eten: de Indianen houdender sonderlinge veel af, weetense oock op een bysondere maniere (die de Nederlanders haer nu al hebben afgeleert) te planten, als de Turcksche Terwe, ofte ghelijckmen daer den Majos, een half voet boven de gront staet, steeckense daer de boonen by in, ende laten het te samen opwassen, de Majos die dan soo veer voor is, krijght heel grof stroo als boon-stocken, ende daer loopen de boonen by op, het werdt te samen groot ende gheluckt heel wel, en soo trecktmen twee vruchten te ghelijck.