Utrecht. De huizen binnen de singels. Overzicht

(1989)–Marceline Dolfin, E.M. Kylstra, Jean Penders– rechtenstatus



[pagina 179]
W Walsteeg De al in 1346 bestaande Walsteeg voerde, zoals wel uit de naam blijkt, naar de steeg achter de Wal. De steeg vormde de grens tussen de immuniteit van St Marie en het Duitse Huis. Aan de zuidzijde wordt de straat volledig door een muur van het terrein van het Duitse Huis gescheiden. Aan de noordzijde staat nog slechts een vijftal huizen. Voor het overige is de bebouwing aan de noordzijde afgebroken en vervangen door een noodgebouw voor de rijksbelastingen.
Walsteeg 1 In de 17de eeuw met een verdieping verhoogd 16de-eeuws éénlaags dwars huis, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder en een zadeldak. In de 19de eeuw werd het huis gesplitst in beneden- en bovenwoning, met toevoeging van een achterbouw. In de achtergevel bevindt zich op de verdieping een 17de-eeuws bolkozijn en op zolder een herplaatst 16de-eeuws kloostervenster. Boven de verdieping ligt een 17de-eeuwse enkelvoudige balklaag.
Waterstraat Ter plaatse van de Waterstraat lag waarschijnlijk al in de 11de eeuw een weg over de oeverwal langs de rivier de Vecht. Langs de weg strekten zich percelen met vrij regelmatige breedten tot de rivier uit. Tot 1974 was het verloop van de straat nog vrijwel oorspronkelijk. Van de bebouwing was echter in de voorgaande jaren al veel verdwenen. Door de bouw van het Agentschap van De Nederlandsche Bank in 1974 en van het Hoofdbureau van Politie is de loop van de straat ernstig aangetast. Slechts het deel oostelijk van de St Jacobsstraat heeft nog een oude noordelijke rooilijn. De rooilijn van het bouwblok tussen de Oudegracht en de Jacobikerk is halverwege de 17de eeuw naar het zuiden verlegd.
Wed De reeds in de vroege 13de eeuw bestaande verbinding van het Oud-Munsterkerkhof naar de Oudegracht liep langs de zuidzijde van het terrein van het bisschopshof. Ter plaatse van het in de 15de eeuw gebouwde nieuwe bisschoppelijk paleis was de straat smal, wat nog bemoeilijkt werd door de ligging van het wed naar de werf langs de Oudegracht. Pas na de sloop van het bisschopshof in 1804 werd in 1840 de straat verbreed. De huizen aan de noordzijde dateren van het eind van de 19de eeuw. De bebouwing aan de zuidzijde is gegroeid uit bijgebouwen behorend bij het kapittel van Oud-Munster.
Wed 1 Een middeleeuws diep claustraal huis, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder onder het rechter deel en een zadeldak. Links is het huis met een travee vergroot. De kap heeft eiken spanten met krommers en gekraste telmerken. Nog in de middeleeuwen werd een achterhuis, gedeeltelijk over een poortweg links, aangebouwd. Tegenwoordig behoort dit bij Oudegracht 168. In het huis was oorspronkelijk het choraalhuis en de kapittelschool van Oud-Munster gevestigd.
Wed 3 Een in de late 19de eeuw gebouwd diep huis, bestaande uit twee bouwlagen en een plat dak met schilden. Het tweelaags diepe achterhuis heeft een zadeldak. Het huis is gebouwd ter plaatse van een middeleeuws claustraal huis van Oud-Munster.

[pagina 180]
Wed 3A Een in de tweede helft van de 19de eeuw gebouwd dwars huis met diep achterhuis, bestaande uit twee bouwlagen, kelders en zadeldaken. Het huis is gebouwd ter plaatse van het westeinde van het claustraal huis van Oud-Munster Wed 3a-9, waarvan beide tufstenen zijmuren nog resteren.
*Wed 5/7, Korte Nieuwstraat 1 In de 14de en 17de eeuw grondig verbouwd groot deel van een dwars tufstenen claustraal huis van Oud-Munster van ca 1200. Het bestaat tegenwoordig uit een als dubbelhuis opgezet dwars voorhuis, een dwars achterhuis en een verbindingsdeel daartussen. Het voorhuis heeft twee bouwlagen met samengestelde balklagen, kelders en een zadeldak tussen twee topgevels. Nummer 5 heeft in de achterste helft een opkamer boven een onderkelderde kelderkamer. Het 17de-eeuwse achterhuis telt een opkamer boven een kelderkamer, een verdieping en een zadeldak. Het verbindingsdeel bezit twee bouwlagen en een plat dak. Het voorhuis heeft in de achter- en zijgevel restanten van het tufstenen huis dat doorliep ter plaatse van Wed 3a en het in 1963 afgebroken Wed 9. Het had twee bouwlagen en een zadeldak. De hoofdvertrekken lagen op de verdieping, de begane grond diende waarschijnlijk als opslagruimte. De linker zijmuur laat de doorsnede door het romaanse huis zien. Tussen 1977 en 1979 is het huis ingrijpend gerestaureerd.
Willemsplantsoen Het slopen van de stadsmuur in 1844 gaf ook bij de Mariaplaats de mogelijkheid de plannen van Zocher uit 1829 uit te voeren. Er werd echter niet gekozen voor de aanleg van een kade zoals de Rijnkade, maar voor een parkaanleg. De wallen werden nog niet direct volledig afgegraven, om de achterzijde van de bebouwing aan de Mariahoek en een aantal kameren aan het gezicht te onttrekken. Pas bij de bouw van de huizen Mariahoek 5-7 in 1863 werd de wal verder afgegraven. Deze huizen waren duidelijk op de singel en het Willemsplantsoen georiënteerd.
Willemstraat De middeleeuwse Catharijnestraat, zoals de Willemstraat nog in de 19de eeuw werd genoemd, is één van de weinige straten die de saneringsgolf die over de voormalige Wijk-c ging heeft overleefd. De veelal diepe huizen hebben vaak een 19de-eeuws karakter, maar zijn van oudere oorsprong.
Willemstraat 9 Een middeleeuws diep hoekhuis, bestaande uit twee bouwlagen en een zadeldak. Boven de verdieping ligt een samengestelde balklaag met sleutelstukken.
Willemstraat 37/39 Een in 1873 gebouwd dubbel diep huis, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder en een mansardedak. De kapconstructie is opgebouwd met Philibertspanten.
Willemstraat 51 Een 17de-eeuws diep huis met twee bouwlagen, een kelder en een in de 19de eeuw vernieuwd mansardedak. Het huis bezit nog de 17de-eeuwse balklagen.

[pagina 181]
Willemstraat 8 Een rond 1960 verbouwd middeleeuws diep hoekhuis, bestaande uit drie bouwlagen, twee kelders en een zadeldak. Boven begane grond en eerste verdieping liggen samengestelde balklagen met peerkraalsleutelstukken.
Wittevrouwenkade Na de sloop van de stadswallen werd tussen het bolwerk Wolvenburg en de Wittevrouwenstraat een kade aangelegd. Tussen 1824 en 1829 werd de Willemskazerne met twee zijgebouwen gebouwd, die de kade over de volle lengte in beslag namen. Het hoofdgebouw werd in 1877 door brand vernield. Hiervoor in de plaats kwam in 1882 de h.b.s. voor meisjes. De beide zijgebouwen werden verbouwd.
Wittevrouwenstraat Langs het 13de-eeuwse Wittevrouwenklooster voerde deze straat van de Voorstraat naar de Wittevrouwenpoort. Aan de zuidzijde wordt de straat sinds 1807 gedomineerd door de bebouwing behorend bij het paleis van Lodewijk Napoleon. Ter plaatse van de kerk van het Wittevrouwenklooster en de hof ervoor werd in 1709 een rij van zeven gelijke huizen gebouwd. Rechts van nummer 36 ligt de toegang tot het voormalige klooster, de Kloostersteeg. Rechts naast nummer 42 ligt een restant van de voormalige steeg achter de stadswal. De huizen zijn overwegend van het diepe type.
Wittevrouwenstraat 13 Een in opzet middeleeuws diep hoekhuis met twee bouwlagen, een kelder en een mansardedak. De kelder aan de voorzijde heeft twee troggewelven op een gordelboog, de 19de-eeuwse achterste kelder heeft een tongewelf. De kelder staat in verbinding met die onder Keizerstraat 63.
Wittevrouwenstraat 17 Een middeleeuws diep huis bestaande uit twee bouwlagen, een kelder en een zadeldak. Boven de verdieping ligt een samengestelde balklaag met aan de achterzijde een peerkraalsleutelstuk. De kelder bestaat uit twee tongewelven naast elkaar, gescheiden door een muur waarin vier bogen zijn aangebracht. Bij dit huis hoort als achterhuis de achterhelft van het middeleeuwse huis, voorheen Keizerstraat 59. Dit betreft een niet onderkelderd deel van een diep huis van twee bouwlagen met een zadeldak. Hierin was vroeger een deel van de 16de-eeuwse klokken- en geschutsgieterij van Jan Tolhuys gevestigd, waaraan de Kloksteeg nog zijn naam dankt.
Wittevrouwenstraat 19 Een in de 19de eeuw intensief verbouwd middeleeuws diep huis met een dwars achterhuis, achter Wittevrouwenstraat 21 doorlopend. Het bestaat uit twee bouwlagen, een kelder en mansardedaken.
Wittevrouwenstraat 21 Een middeleeuws dwars huis, dat oorspronkelijk één geheel vormde met nummer 23. Het heeft twee bouwlagen, een kelder en een zadeldak. De kapconstructie bevat geen spant, de gordingen rusten op de zijmuren. Op de verdieping is de indeling nog vrijwel geheel 19de-eeuws.
Wittevrouwenstraat 2 Een in de 20ste eeuw met een verdieping verhoogd 17de-eeuws diep hoekhuis, bestaande uit drie bouwlagen, een kelder en een plat dak met omlopende schilden. De winkelpui met de uitsteekkast en het winkelinterieur dateren uit 1862.
Wittevrouwenstraat 4 Een in de 19de eeuw verbouwd 17de-eeuws diep huis, bestaande uit drie bouwlagen, een kelder en een zadeldak. In het begin van de 20ste eeuw is de winkel met pui op de begane grond vernieuwd.
Wittevrouwenstraat 6 Een in 1885 gebouwd diep huis, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder en een zadeldak. De voorgevel is in oranje steen in neorenaissance stijl opgetrokken.

[pagina 182]
Wittevrouwenstraat 10 Inwendig in 1938 vrijwel geheel afgebroken en vernieuwd 17de- eeuws dwars huis met twee bouwlagen, een kelder en een plat dak. De nog bestaande voorgevel was tot dan een imposante pilastergevel van de kolossale orde met Ionische kapitelen.
Wittevrouwenstraat 18/20 Twee in opzet oudere, doch in het begin van de 19de eeuw verbouwde huizen onder één zadeldak, bestaande uit twee bouwlagen en kelders. Ook het achterhuis is in twee delen gesplitst. De kap bevat nog een eiken spant met krommers. Onder 18 ligt een kleine middeleeuwse kelder, de kelder onder 20 is 20ste-eeuws.
Wittevrouwenstraat 24 Een 17de-eeuws diep hoekhuis met twee bouwlagen, een kelder en een zadeldak. De begane grond bevat aan de achterzijde een 19de-eeuwse insteek. Boven begane grond en verdieping liggen enkelvoudige balklagen.
Wittevrouwenstraat 42 Een in de 18de eeuw verbouwd diep 17de-eeuws hoekhuis met achterhuis gebouwd ter plaatse van een middeleeuwse voorganger. Het bestaat uit drie bouwlagen, een kelder aan de voorzijde en een zadeldak. Het achterhuis heeft een bouwlaag minder. Boven de begane grond ligt een samengestelde balklaag. De grenen spanten van het voorhuis hebben met de guts aangebrachte telmerken.
*Wittevrouwenstraat 26-36, even Oorspronkelijk een rij van zeven gekoppelde diepe huizen daterend uit 1709. De huizen hadden alle klokgevels en zadeldaken met een flauwe helling. De huizen bestaan uit drie bouwlagen en een kelder. Doordat de rij aan de linkerzijde begrensd was door de Ridderschapstraat en aan de rechterzijde door de voormalige Kloostersteeg had zij twee hoekhuizen. Het linker hoekhuis, Ridderschapstraat 1, is in 1911 geheel door nieuwbouw vervangen. De huizen werden gebouwd op een deel van het erf van het voormalige Wittevrouwenklooster. Boven zowel de begane grond als de verdiepingen liggen enkelvoudige balklagen. Het interieur van de verdiepingen van nummer 30 is 19de-eeuws.

[pagina 183]
Wolfaartsteeg Het slop met de naam Wolfaartsteeg liep in de middeleeuwen als zuidgrens van het gebied van het Bartholomeusgasthuis door tot aan de stadswal. In het begin van de 19de eeuw was het nog slechts een korte doodlopende steeg. Later in de 19de eeuw werd een reeks kameren langs het weer verlengde slop gebouwd. In 1984 is deze reeks gesloopt en vervangen door nieuwbouw, behorend bij het gasthuis.
Wolvenplein In 1578 werd op de noordoosthoek van de stad het aarden bolwerk Wolvenburg opgeworpen. In 1758 werd op dit bolwerk een lakmoesfabriek gevestigd. Het huidige aanzien wordt bepaald door de in 1856 in gebruik genomen gevangenis. Bij de bouw is de vorm van het bolwerk goed herkenbaar gebleven. De straat langs de gevangenis ligt nog op de plaats van de weg achter de wal, maar loopt in het zuiden dood achter het voormalige bijgebouw van de Willemskazerne.
Wolvenplein 1 Zie Wolvenstraat 7-23, oneven.
Wolvenstraat De voormalige Diendersteeg heeft nog het verloop van de oude steeg achter de stadswal. De noordzijde is sinds de tweede helft van de 16de eeuw bebouwd. De tegenwoordige bebouwing is echter van veel later. Slechts de drie huisjes 1 t/m 5 dateren nog uit de 17de eeuw.
*Wolvenstraat 1-5 oneven Een rij van drie waarschijnlijk tussen 1606 en 1616 gebouwde dwarse huizen van één bouwlaag. De voorgevel suggereert een verdieping ter plaatse van de zolder. Boven de begane grond ligt een in de drie huizen doorlopende samengestelde balklaag met eenvoudige sleutelstukken.
Wolvenstraat 7-23, oneven, Wolvenplein 1 Tien in 1865 gebouwde dwarse huisjes bestaande uit één bouwlaag en een over alle huisjes doorlopend mansardedak. De huisjes hebben aan de achterzijde een keukenaanbouw.
Wijde Begijnestraat Na de opheffing van het Begijneklooster kon in 1646 de 3e Begijnesteeg tot aan de weg achter het Begijnebolwerk worden verlengd. In 1837 werd de straat verbreed. Tussen de huizen Wijde Begijnestraat 5 en 15 bevindt zich de ingang van een pleintje, een restant van het Begijnhof, met een aantal huizen.
Wijde Begijnestraat 1/3 Een in 1895 en 1912 verbouwd groot 17de-eeuws dwars tweebeukig huis met twee bouwlagen, kelders en een zadeldak op de voorste beuk. De achterste beuk is aan de linkerzijde in 1912 met een verdieping verhoogd. Boven begane grond en verdieping liggen voor een groot deel 17de-eeuwse samengestelde balklagen, de overige delen zijn vernieuwd. Op de begane grond bevindt zich nog het 17de-eeuwse dubbelportaal behorend bij een spiltrap. De kelder onder het voorste deel heeft rechts twee kruisgraatgewelven. De linker vier gewelven zijn in 1895 afgebroken. In dit huis is in 1859 het ‘Nederlandsch Gasthuis voor Ooglijders’ opgericht.

[pagina 184]
Wijde Begijnestraat 5 In 1930 inwendig vrijwel geheel vernieuwd 17de-eeuws dwars huis bestaande uit twee bouwlagen, een zadeldak en een kelder. De kelder is vlak gedekt met beton, maar heeft nog twee gordelbogen.
Wijde Begijnestraat 15-21, oneven In 1843 in het kader van de Zocher-plannen tot vier woonhuizen verbouwd gebouw van het vóór 1292 gestichte Begijnhof. Het betreft vier gekoppelde dwarse tweebeukige huizen, bestaande uit twee bouwlagen en zadeldaken.
Wijde Begijnestraat 25-27, oneven Zie Van Asch van Wijckskade 27-29, oneven.
Wijde Begijnestraat 112-114, even Rond 1840 in het kader van de Zocher-plannen tot een dwars huis verbouwde middeleeuwse kapel van het Begijnhof. Het huis heeft drie bouwlagen en een afgeplat zadeldak. Bij de verbouwing werd het op straat uitstekende koor grotendeels gesloopt.
Wijde Doelen De Wijde Doelen is ontstaan uit de weg achter de stadswal. Bij de vernieuwing van de stadsmuur, zuidelijker dan de oude, in 1543 werd de straat verbreed. Van het plaveisel van deze weg zijn in 1948 en 1984 delen gevonden. De naam ontleent de straat aan de in de nabijheid gelegen Schuttersdoelen. Tegen het einde van de 16de eeuw werd zuidelijk van de Wijde Doelen de Nauwe Doelen aangelegd, die rond 1880 weer verdwenen is.
Wijde Doelen 2a In aanleg van rond 1543 daterend, doch in de 17de eeuw verbouwd en met een verdieping verhoogd diep hoekhuis met twee bouwlagen en een mansardekap. Boven zowel begane grond als verdieping liggen in de 18de eeuw enkelvoudig gemaakte samengestelde balklagen met op de verdieping 17de-eeuwse sleutelstukken.
Wijde Poort Zie Mariastraat 11/13.
Wijde Watersteeg Evenals de Nauwe Watersteeg heeft deze steeg als brandgang een verbinding van de Twijnstraat met de Twijnstraat aan de Werf gevormd. In 1962 is een viertal middeleeuwse kameren aan de zuidzijde gesloopt.