Utrecht. De huizen binnen de singels. Overzicht

(1989)–Marceline Dolfin, E.M. Kylstra, Jean Penders– rechtenstatus


N Nathanaëlspoort De Nathanaëlspoort gaf in de 19de eeuw toegang tot een gelijknamig hofje achter de Zilverstraat.
Nauwe Watersteeg Deze steeg dient, net als de Wijde Watersteeg, als brandgang naar de Twijnstraat aan de Werf. Bij de Lijnmarkt werden hier trappen voor gemaakt, bij de Twijnstraat was echter de afstand groot genoeg om er stegen van te maken. In de 19de eeuw stonden ook enige kleine huizen aan de steeg.
Neude Het middeleeuwse plein Neude heeft, in verband met de naam van de nabijgelegen straat Kintgenshaven, verschillende schrijvers verleid tot de situering van een haven ter plaatse van de Neude. Inderdaad was het niveau van het plein zeer laag, in de 13de eeuw en in 1465 werd het opgehoogd. Aan de westzijde van het plein stond het in 1397 gestichte Ceciliaklooster. In 1647 werd het complex verbouwd tot Provinciale Munt. De bebouwing aan de Neude werd in 1652 gesloopt, in 1655 gevolgd door de kerk, waarna een rij nieuwe huizen verrees. In 1924 werd het gehele complex vervangen door het huidige hoofdpostkantoor van de architect J. Crouwel. Alleen aan de zuid- en oostzijde van het plein is een belangrijk deel van de oorspronkelijke bebouwing bewaard gebleven.
Neude 1 Een in het einde van de 16de eeuw met een verdieping verhoogd middeleeuws diep hoekhuis, bestaande uit drie bouwlagen, kelders onder een gedeelte van het huis en een zadeldak. De voorste kelder heeft een tongewelf, de achterste een enkelvoudige balklaag. Boven de begane grond ligt een samengestelde balklaag met gotische peerkraalsleutelstukken. De balklagen boven de verdieping zijn enkelvoudig. Het huis bezit een tot de zolder doorlopende spiltrap. Oorspronkelijk had het huis een houten gevel.
Neude 2 Een in de late 15de eeuw naar achteren verlengd en in de 17de eeuw met een verdieping verhoogd 14de-eeuws diep huis. Het bestaat uit drie bouwlagen, een oorspronkelijke kelder aan de achterzijde en een 16de-eeuwse aan de voorzijde en een zadeldak. Het 14de-eeuwse huis had een houtskelet waarvan nog enige restanten aanwezig zijn. Boven de begane grond ligt een samengestelde balklaag met nog enige sleutelstukken.
Neude 3 Een door verbouwingen in de 17de tot de 19de eeuw ontstaan dwars huis, bestaande uit drie bouwlagen, kelders en een afgeplat zadeldak. In de
[pagina 84]
middeleeuwen was het een diep huis met twee bouwlagen en rechts een poortweg. Boven de linkerzijde van de eerste verdieping ligt een enkelvoudige balklaag. Op de begane grond is een fraai 19de-eeuws winkelinterieur aanwezig.
*Neude 35-36 In 1606 gebouwd of verbouwd diep huis met twee bouwlagen, een kelder aan de voorzijde en een zadeldak. De begane grond heeft aan de linkerzijde een insteek. De huidige luifel dateert uit 1907 toen de pui naar ontwerp van S. Snuijf Jr werd gerestaureerd.
*Neude 39 In de 19de eeuw met een verdieping verhoogd middeleeuws diep hoekhuis, nu bestaande uit drie bouwlagen, een kelder, een opkamer, een kelderkamer en een plat dak met voor- en zijschilden. Boven begane grond en eerste verdieping liggen samengestelde balklagen met peerkraalsleutelstukken. De kelderkamer met een schouw van rond 1600 heeft een enkelvoudige balklaag. Van de begane grond tot de zolder leidt een spiltrap met uitgestoken leuning. De gave omtimmering bevat op de begane grond een poortje met houtsnijwerk waarin het jaartal 1645 is verwerkt. In 1747 werd de houten voorgevel vervangen door de huidige stenen. De huidige onderpui dateert uit die tijd.
Nicolaasdwarsstraat Pas in de 20ste eeuw kreeg de straat een zelfstandige naam, tot dan toe was het een onderdeel van het Nicolaaskerkhof. De westzijde van de straat wordt voornamelijk ingenomen door het voormalige Nicolaasklooster, waarin in 1602 een werkhuis werd gesticht. Aan de oostzijde staan de Gronsveltkameren en de in 1835 gebouwde cavaleriestallen.
Nicolaasdwarsstraat 5 Een vroeg 19de-eeuws dwars hoekhuis, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder onder een gedeelte van het huis en een omgaand zadeldak.
*Nicolaasdwarsstraat 2-12 even, ‘Gronsveltkameren’ De Gronsveltkameren vormen een rij van zes kameren, gebouwd in 1756. Zij werden gebouwd ter vervanging van de zes in 1652 naar aanleiding van het testament van Mr Johan van Gronsvelt gestichte kameren aan de Agnietenstraat ter plaatse van de Fundatie van Renswoude. De huizen hebben samengestelde balklagen. Verscheidene van de verwerkte onderdelen zijn afkomstig van de afgebroken kameren aan de Agnietenstraat. In 1982 is de rij gerestaureerd.
Nicolaaskerkhof Het plein bij de waarschijnlijk al in het begin van de 12de eeuw bestaande Nicolaaskerk wordt aan de noordzijde geheel begrensd door de bebouwing van de Willem Arntsz-stichting. Aan de oostzijde staat het in 1918 gebouwde deel van het Centraal Museum. Slechts aan de westzijde staan enige woningen.
Nicolaaskerkhof 1-2 Een vroeg 17de-eeuws dwars huis van twee bouwlagen, een kelder en een zadeldak tussen topgevels. Links is het huis over de ‘Werkhuispoort’ heengebouwd. Het huis heeft een rond 1800 gebouwd achterhuis. In 1968/69 is het huis zeer grondig gerestaureerd, waarbij de voorgevel weer kruiskozijnen en een bakstenen gootlijst kreeg.
Nicolaasstraat Tot 1662 was de straat tussen het Nicolaaskerkhof en de Twijnstraat slechts een smalle steeg. In dat jaar werd de straat verbreed.
Nicolaasstraat 1A Een 17de-eeuws dwars huis met twee bouwlagen, een kelder rechts voor en een mansardedak. Links achter staat een 20ste-eeuwse aanbouw.

[pagina 85]
Nicolaasstraat 7-13 oneven Een rij van vier 17de-eeuwse gekoppelde dwarse huizen van twee bouwlagen, kelders en een doorgaand zadeldak. In 1968/69 is de reeks vrijwel geheel nieuw opgebouwd.
Nieuwe Kade In 1544 werd op de noordoosthoek van de Nieuwe Kade het stenen bolwerk Morgenster aangelegd. In 1838 werd het gesloopt, waarna de straat Nieuwe Kade van de Zandbrug tot aan het Paardenveld in het kader van de plannen van J.D. Zocher jr kon worden aangelegd. Langs deze kade werden, evenals aan de Van Asch van Wijckskade, huizen en werkplaatsen gebouwd. Het enige restant van de oude bebouwing staat naast de in 1939 gemaakte doorbraak voor de Sint Jacobsstraat. In 1968/69 is het aanzicht van de kade grondig veranderd door de demping van de singel. Ten westen van de Sint Jacobsstraat staat nog slechts moderne kantoorbebouwing. In 1968 werd de bebouwing ten noorden van de Oranjestraat vrijwel geheel en ten zuiden gedeeltelijk afgebroken, waarna pas in 1981/82 het braakliggend terrein werd bebouwd. Bij deze nieuwbouw kwam de noordelijke rooilijn op de voormalige stadsmuur te liggen.
Nieuwe Kade 16/17 Een woonhuis van twee bouwlagen en een omgaand zadeldak en bedrijfsbebouwing van één bouwlaag, gebouwd rond 1838 naar ontwerp van J.D. Zocher jr. Het is het restant van de doorgaande kadebebouwing, vergelijkbaar met de bebouwing langs de Van Asch van Wijckskade.
Nieuwe Kamp Na de opheffing van het Briggittenklooster en het Driekoningenconvent, gelegen tussen de Nieuwegracht en de huidige Nieuwe Kamp, besloot de Vroedschap in 1631 tot verkoop van de eigendommen. In 1645 werd langs de voormalige kloosterterreinen de Nieuwe Kamp aangelegd. Hiermee werd een verbinding gelegd tussen de Oude Kamp en de Schalkwijkstraat. De huizen zijn van het dwarse type. Opvallend en storend voor het karakter van de straat is het gebouw van de school Maria in den Wijngaerd.
Nieuwe Kamp 17 Zie Schalkwijkstraat 6-22, even.
*Nieuwe Kamp 2-12, even, Achterom 2-4, even, ‘Metelerkamp-fundatie’ Complex van acht huizen gesticht in 1844 als elf vrijwoningen. De huizen liggen in twee rijen, één reeks aan een slop van de Nieuwe Kamp en ruggelings er tegenaan twee huizen aan het Achterom. Op de huizen van één bouwlaag ligt een doorgaande mansardekap, omgaand langs de Nieuwe Kamp. Boven de begane grond ligt een enkelvoudige balklaag met duivejagerprofiel. Achterom 2 heeft links nog een middeleeuwse kelder. De fundatie is bij testament van mej. P.P.J. Metelerkamp gesticht.
Nieuwe Kamp 18 Een rond 1645 gebouwd dwars huis met twee bouwlagen, een kelder en een zadeldak. In een aanbouw uit de bouwtijd, oorspronkelijk met een lessenaardak, bevindt zich een
[pagina 86]
opkamer. Boven de opkamer ligt een samengestelde balklaag. In opzet is het huis vrijwel gelijk aan de voorgangers van nr 14 en 16, en aan nr 20.
Nieuwegracht Tussen 1390 en 1393 werd een gracht gegraven van de singel bij het Servaasklooster tot de singel bij de Plompetoren. Begonnen werd bij het klooster. Tot aan Pausdam heet de gracht tegenwoordig nog Nieuwegracht, een naam die eigenlijk betrekking heeft op de gehele gracht. Tot aan het einde van de 16de eeuw stonden er veel kloosters en gasthuizen aan de Nieuwegracht. Na de reformatie werden de meeste van de erven aan particulieren uitgegeven. Alleen het gebied van het Servaasklooster is slechts gedeeltelijk bebouwd. De woonbebouwing langs de gracht is zeer afwisselend: van eenvoudige diepe tot grote dwarse huizen.
Nieuwegracht 1 Een rond 1619 gebouwd diep huis, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder en werfkelder en een zadeldak tussen twee topgevels. Het voorhuis met samengestelde balklagen had tot een verbouwing rond 1870 een verdiept liggende kamer aan de achterzijde. De gotiserende top van de voorgevel dateert van kort na 1890. Het achterhuis met een 18de-eeuwse rococo-trap heeft twee bouwlagen en een plat dak. Boven de verdieping ligt een enkelvoudige balklaag. Het begane-grondpeil kwam overeen met dat van de laagliggende achterkamer van het voorhuis. Tegen de voorgevel van het achterhuis staat een oorspronkelijke keukenaanbouw die later met een verdieping werd verhoogd ten koste van de kap. Aan de achterzijde van het perceel staat een stalgebouwtje met een samengestelde balklaag. Het ligt aan een dwarssteeg.
Nieuwegracht 3 Een rond 1619 gebouwd diep huis met een achterhuis, bestaande uit twee bouwlagen, kelders, een werfkelder en een zadeldak. Het achterhuis heeft een plat dak. In de hal staat een 17de-eeuws binnenportaal met rijk houtsnijwerk. De kelder en het achterhuis staan in verbinding met Nieuwegracht 5.
Nieuwegracht 5 Een rond 1619 gebouwd diep huis met achterhuis, gelegen op de hoek van de Hofpoort, bestaande uit twee bouwlagen, kelders, een werfkelder en op het voorhuis een zadeldak. Boven de verdieping van het voorhuis ligt een samengestelde balklaag. De kelder van het achterhuis heeft een kruisgewelf.
Nieuwegracht 11 Een rond 1619 gebouwd diep huis met twee bouwlagen, een kelder, een werfkelder en een zadeldak. Het huis is gelegen op de hoek van de Hofpoort. In de tuinmuur aan de Hofpoort is een zandstenen poortje aangebracht. In het fries is in Romeinse cijfers het jaartal 1660 aangebracht.
Nieuwegracht 13 Een rond 1619 gebouwd diep huis met een vroeg 2oste-eeuws
[pagina 87]
achterhuis. Het bestaat uit twee bouwlagen, een kelder onder het voorste gedeelte van het voorhuis en een zadeldak. Het achterhuis heeft een oudere kelder met kruisgewelf. In de kelder van het voorhuis bevinden zich een 18de-eeuwse schouw en kastenwand. De gang van het voorhuis heeft eenvoudig 18de-eeuws stucwerk. In de voorgevel van het achterhuis is een gevelsteen ingemetseld met een stadsgezicht en de inscripties ‘1652’ en ‘De Hael in Waterlan’.
Nieuwegracht 15/17 Twee in opzet rond 1619 gebouwde huizen, in de 18de eeuw achter twee identieke gevels samengevat. De huizen bestaan uit drie bouwlagen, kelders, werfkelders, een mansardedak (nr 15) en een zadeldak. Achter nr 15 staat een dwars achterhuis. Samen droegen de huizen in de 18de eeuw de naam ‘De Wereltkloot’.
Nieuwegracht 19/21 Drie vroeg 17de-eeuwse diepe huizen, in het einde van de 18de eeuw samengevat door verbouwing van de gevels tot één geheel en de verhoging van het voorste gedeelte. De rest van de drie 17de-eeuwse diepe huizen heeft twee bouwlagen. Achter het rechter diepe huis staat een los achterhuis met een tentdak.
*Nieuwegracht 27, Hamburgerstraat 40 Een samengesteld huis, bestaande uit een middeleeuwse diepe vleugel en een 18de-eeuwse tweebeukige dwarse vleugel. Het diepe deel bestaat uit twee bouwlagen gedekt door een zadeldak. Aan de achterzijde staat een tweelaags aanbouw met plat dak. Het dwarse deel bestaat uit twee bouwlagen, kelders, een werfkelder en twee zadeldaken. Boven de begane grond van het diepe deel ligt een samengestelde balklaag. De kapconstructie van het diepe deel bevat vijf tweejukkige eiken spanten en om-en-om met een haanhout gekoppelde sporenparen zonder nokgording. De gepleisterde voorgevel bevat metselwerk met om de vijf lagen een laag tufsteen. In de keuken op de begane grond bevindt zich tegen de linker muur een 18de-eeuwse hangschouw. De achtergevel van het dwarse deel is in 1900 vernieuwd.
Nieuwegracht 29 Een rond 1700 gebouwd diep hoekhuis. Het bestaat uit drie bouwlagen, kelders, een oudere werfkelder en een schilddak. Het dak werd tot aan een gedeeltelijke vernieuwing in de jaren vijftig van de 20ste eeuw, bekroond door een forse schoorsteen op de nok. Aan de achterzijde heeft het huis een opkamer, waaronder een kelderkeuken. Het huis heeft enkelvoudige balklagen loodrecht op de voorgevel, in het midden opgelegd op een tussenmuur, waartegen zich oorspronkelijk ook de meeste stookplaatsen
[pagina 88]
bevonden. Alle balken, uitgezonderd die boven de voorkelder hebben een duivejagerprofiel. De voorpui had mogelijk vanouds geheel rechts een ronde erker.
Nieuwegracht 35 Een in de 17de en 18de eeuw verbouwd 15de-eeuws diep huis met twee bouwlagen, kelders, een werfkelder en een zadeldak. Een losstaand smaller achterhuis wordt met het hoofdhuis door een gang verbonden. De kap en voorgevel zijn in 1986 gerestaureerd.
*Nieuwegracht 37 Een in de eerste helft van de 7de eeuw gebouwd zeer klein diep huis met drie bouwlagen, een kelder, een werfkelder en een zadeldak. De rijke voorgevel is opgetrokken in een op Hendrick de Keyser geïnspireerde architectuur. Het wapenschild van de familie Van Weeda houdt vermoedelijk verband met de bouwheer. Elke bouwlaag heeft een 19de-eeuwse enkelvoudige balklaag. Het huis is gebouwd in een open ruimte tussen de twee buurhuizen. De kap is na een brand in 1965 in 1966 bij de algehele restauratie vernieuwd.
Nieuwegracht 39 Twee 17de-eeuwse diepe huizen bestaande uit twee bouwlagen, kelders en werfkelders en zadeldaken. Achter de twee huizen staat een in de eerste helft van de 19de eeuw tot dwars achterhuis met twee bouwlagen en een zadeldak verbouwd diep éénlaags bouwdeel. Het rechter huis was oorspronkelijk een poorthuis, waarschijnlijk voor het achterhuis. In 1972/73 zijn de huizen ingrijpend gerestaureerd, waarbij het linker huis naar achteren werd uitgebreid, ten koste van een éénlaags dwars achterhuis. De nieuwe achtergevel is in historiserende stijl opgetrokken.
Nieuwegracht 41 Drie in de eerste helft van de 19de eeuw samengevoegde mogelijk nog middeleeuwse diepe huizen. Het dwarse voorhuis heeft drie bouwlagen, kelders, werfkelders en een zadeldak. De drie achterhuizen, feitelijk de achterhelft van de oorspronkelijke diepe huizen, bestaan uit twee bouwlagen, kelders en zadeldaken. Deze daken hebben deels eiken krommers. Rechts achter staat een los 17de-eeuws diep achterhuis met twee bouwlagen en een zadeldak. Op de begane grond hebben de gang en een aantal kamers rijke 19de-eeuwse stucplafonds.
Nieuwegracht 43 Een 17de-eeuws diep huis, bestaande uit drie bouwlagen, kelders en een werfkelder en een zadeldak. De derde bouwlaag is een laat 19de-eeuwse toevoeging. Boven de voorkamer op de begane grond ligt een enkelvoudige
[pagina 89]
balklaag met een houten plafond, dat dateert van de grondige restauratie in 1975.
Nieuwegracht 47 Een 17de-eeuws, doch deels ouder, diep huis met twee bouwlagen, kelders, een werfkelder en een zadeldak. Inwendig is het huis in de 19de eeuw verbouwd. Het huis heeft een éénlaags keukenaanbouw met een lessenaardak. Aan de achterzijde grenst het perceel aan de voormalige schuilkerk St Catharina.
Nieuwegracht 51 Een samengesteld huis met een 18de-eeuws karakter, gegroeid uit twee middeleeuwse diepe huizen aan de gracht en een terugliggend middeleeuws dwars huis, plus 17de-eeuwse achterhuizen, waarin sedert de 17de eeuw tot na 1832 de schuilkerk van St Catharina was gevestigd.
Nieuwegracht 57/59 Rond 1700 gebouwd dubbelhuis, met gebruikmaking van 17de-eeuwse en middeleeuwse elementen, bestaande uit drie bouwlagen, kelders, werfkelders en een omgaand zadeldak, dat aan de achterzijde eindigt tegen twee driekwart topgevels. Alle balklagen zijn enkelvoudig en hebben duivejagerprofielen, behalve op die plaatsen waar van oorsprong een vlak plafond aanwezig was. De kap heeft over beide panden doorlopende spanten met daarboven een zakgoot op de scheiding. De hoge begane grond heeft in de achterhelft een opkamer en kelderkeuken met binnenpuien en links twee geprofileerde 17de-eeuwse bolkozijnen. De kleine voorkelders zijn middeleeuws.
Nieuwegracht 61 Het uitgebreid onderkelderde huis is opgebouwd uit twee middeleeuwse diepe huizen, die in de 17de eeuw zijn samengevoegd. In de 18de eeuw kreeg het huis de huidige voorgevel, waarbij het voorste deel werd verhoogd en werd voorzien van een dwarse kap. In het interieur heeft het huis fraai rococo-stucwerk en zwaar geprofileerde 17de-eeuwse deurkozijnen bewaard.

[pagina 90]
Nieuwegracht 65 Een dwars huis met aanbouwen bestaande uit twee bouwlagen, kelders, een werfkelder en een zadeldak. In de 16de eeuw maakte het deel uit van nr 67. In 1967 werd het huis verbouwd, waarbij de voorgevel in historiserende zin werd gewijzigd.
Nieuwegracht 67 Een 16de-eeuws dwars huis, oorspronkelijk ter plaatse van nr 65 doorlopend, met een dwars achterhuis, bestaande uit twee bouwlagen, kelders, een werfkelder en twee zadeldaken. In de voorbeuk bevindt zich op de verdieping een muurschildering met mensenen dierenfiguren en landschap met de datering 1535. Oorspronkelijk had de verdieping van de achterbeuk een houten tongewelf. Een sleutelstuk in dat deel bevat een wapenschild van een bewoner, daterend van ca 1560. De beide delen van het voorhuis hadden oorspronkelijk ribloze stenen kruisgewelven boven de begane grond. Achter het voorhuis staat een smaller 17de-eeuws tussenlid en een 17de-eeuws achterhuis onder één dak. Het tussenlid heeft twee bouwlagen en een kelder. Het achterhuis heeft een hoge opkamer, fungerend als tuinkamer, waaronder een kelderkeuken en een zijkamer. Van de kelder tot zolder loopt een fraaie 17de-eeuwse spiltrap met leuning, knop en balusters.
Nieuwegracht 73, rechter pand Een 17de-eeuws diep huis met drie bouwlagen, kelders en een zadeldak. De kelders zijn overdekt met drie ton- en één kruisgewelf. Boven begane grond en eerste verdieping liggen samengestelde balklagen.
Nieuwegracht 79 Een 17de-eeuws dwars huis, bestaande uit twee bouwlagen, kelders, een werfkelder en een schilddak. In het huis bevinden zich boven de begane grond verschillende laat 17de-eeuwse decoratieve plafonds.
Nieuwegracht 81 Een 17de-eeuws diep huis bestaande uit twee bouwlagen, een kelder, een werfkelder en een zadeldak. In 1963 is de voorgevel gerestaureerd.

[pagina 91]
Nieuwegracht 85 Een 17de-eeuws diep huis met twee bouwlagen, een zadeldak, een kelder en een werfkelder. Het huis heeft een wat smaller achterhuis. Rechts bevindt zich een overbouwd steegje onder de hoog liggende begane grond. Boven de begane grond en de verdieping van het voorhuis ligt een samengestelde balklaag. De enkelvoudige balklaag boven het souterrain bezit aan de achterzijde vroeg 17de-eeuwse decoratieve beschildering. De onderbouw van het huis bestaat uit middeleeuws muurwerk, de verdieping van het achterhuis is in de 16de eeuw toegevoegd. In de 17de eeuw is het geheel verbouwd tot de huidige opzet.
Nieuwegracht 95-117 oneven, ‘Sionskameren’ Vijftien kameren, gelegen achter de Nieuwegracht en ABC-straat vormden de Sionskameren. Zij werden tussen 1407 en 1461 gesticht door de schoenmaker en ridder Gods van Jeruzalem Claes Govertsz Cas. In de 17de eeuw zijn de huisjes vrijwel herbouwd en uitgebreid. In 1959 is het hofje voor een belangrijk deel gesloopt. In het overgebleven deel liggen boven de begane grond enkelvoudige balklagen.
Nieuwegracht 135 Een 17de-eeuws dwars huis, bestaande uit twee bouwlagen, kelders, en een werfkelder. Mogelijk behoren de in 1645 gedateerde stoeppalen tot de 17de-eeuwse opzet. Het huis werd rond 1910 met een verdieping verhoogd waarbij de gevel in Jugendstil werd opgetrokken. Rond 1979 werd het huis grondig verbouwd. Inwendig zijn 18de-eeuwse interieurdetails aanwezig.
Nieuwegracht 137 Een 17de-eeuws dwars huis met op de verdieping een fraaie erker, bestaande uit twee bouwlagen, kelders, een werfkelder en een zadeldak. Rond 1979 is het huis inwendig en wat betreft de achtergevel ingrijpend verbouwd. Het huis heeft wel enige 18de-eeuwse interieurs bewaard.

[pagina 92]
Nieuwegracht 155 Een rond 1700 gebouwd fors diep huis met twee bouwlagen, kelders en een zadeldak. De balklagen zijn enkelvoudig. Rond 1950 is de voorgevel als topgevel gerestaureerd.
Nieuwegracht 157 Een 17de-eeuws diep huis, bestaande uit drie bouwlagen een kleine kelder en een zadeldak. In 1968/69 is het in het begin van de 20ste eeuw afgebroken zadeldak weer aangebracht, waarbij de vroegere zolder tot verdieping werd uitgebouwd.
Nieuwegracht 159/161 Twee vroeg 17de-eeuwse gekoppelde tweebeukige dwarse huizen bestaande uit twee bouwlagen, kelders, werfkelders en twee zadeldaken. Nummer 159 heeft in de achterste beuk een opkamer en een kelderkeuken met 18de-eeuwse afwerking, een opzet die 161 op het laatst van de 19de eeuw verloor. Het huis heeft een 17de-eeuwse eiken spiltrap. Tussen 1968 en 1974 is het gerestaureerd. Nummer 161 heeft in 1976 de kappen weer herkregen, terwijl de voorgevel werd gerestaureerd.
Nieuwegracht 165 Een in 1659 tot diep woonhuis verbouwde kapel van het Anna- of Arkelklooster, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder en een werfkelder en een zadeldak. De kapel werd in 1558 gebouwd. De kap bevat nog grote delen van het gotische tongewelf met gewelfribben van de kapel, dat bij de restauratie in 1974 werd gecompleteerd. De samengestelde balklagen hebben sleutelstukken. In het huis bevinden zich verschillende 16de-, 17de- en 18de-eeuwse interieurdetails.
*Nieuwegracht 181-183 Twee gekoppelde dwarse huizen gebouwd in 1857, bestaande uit twee bouwlagen, kelders, een werfkelder en een over beide huizen doorlopend mansardedak. Boven zowel begane grond als verdieping ligt een enkelvoudige balklaag. De kapconstructie bestaat uit Philibertspanten. De kelders en werfkelder behoren bij de middeleeuwse éénlaags voorganger van de huizen.
*Nieuwegracht 187 Een voor het grootste deel in 1723-1724 herbouwd samengesteld huis, genaamd ‘De Roos’, tegenwoordig ‘Miquel Huis’. Het bestaat uit een hoofdhuis op L-vormige plattegrond met twee bouwlagen, een zadeldak tussen twee topgevels met de nok evenwijdig aan de voorgevel en een zadeldak haaks daarop en kelders. In de oksel van de ‘L’ ligt een aanbouw, eveneens op L-vormige plattegrond, met twee bouwlagen en een om de hoek lopend zadeldak. Het diepe deel van het hoofdhuis heeft boven de begane grond een samengestelde balklaag. Halverwege de hal staat een eenvoudige binnenpui waarachter de spiltrap, beginnend met een steektrap, staat.
Nieuwegracht 189 Een uit een éénlaags dwars huis uit 1432, de eerste bebou-
[pagina 93]
wing ter plaatse, ontstaan tweebeukig dwars huis van twee bouwlagen met twee zadeldaken, die in het recente verleden zijn samengevoegd tot extra verdieping met een plat dak en dakschilden.
Nieuwegracht 191 Het middeleeuwse éénlaags dwarse huis uit 1432, waaruit het huidige huis is ontstaan, was de eerste bebouwing ter plaatse. In de 17de of 18de eeuw is de verdieping toegevoegd, waarbij de oude kap werd herbruikt. Het huis werd naar achteren uitgebreid. In de 18de of vroege 19de eeuw werd deze uitbreiding met een verdieping verhoogd tot een kleine tweede beuk.
Nieuwegracht 193 Een 17de-eeuws dwars huis met voor- en achterhuis onder één plat dak met voor- en achterschild. Het huis heeft twee bouwlagen en een kelder onder het voorhuis. Tot 1909 had het voorhuis, dat nog uit de middeleeuwen stamt, slechts één bouwlaag. Van de kelder tot de zolder loopt een gedeeltelijk gewijzigde spiltrap.
Nieuwegracht 199 Een rond 1870 gebouwd diep huis met de tuin grenzend aan de Hortus. Boven de waarschijnlijk nog bij de voorganger behorende kelders liggen een begane grond en twee verdiepingen. Het huis heeft een schilddak.
*Nieuwegracht 205, Agnietenstraat 8-30, even, ‘Kameren van Maria van Pallaes’ Zie Agnietenstraat 8-30 even.

[pagina 94]
Nieuwegracht 6 Een in de 18de eeuw door verbouw van mogelijk een aantal middeleeuwse huizen ontstaan tweebeukig dwars huis, bestaande uit twee bouwlagen, kelders, werfkelders en op de voorste beuk een deels met leien gedekt hoog zadeldak. Links achter staat een 18de-eeuws achterhuis. Links boven de begane grond van de achterste beuk ligt een deel van een middeleeuwse samengestelde balklaag met een kwartrond profiel uitlopend in kapellen op de moerbalk. Op de moerbalk is in de 17de eeuw beschildering met biezen aangebracht. De hal bevat een 18de-eeuws stucplafond.
Nieuwegracht 10 Een 15de-eeuws diep huis, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder onder het voorste deel met een schouw met fornuis, een werfkelder en een zadeldak. Boven begane grond en verdieping liggen samengestelde balklagen met enige peerkraalsleutelstukken. Van begane grond tot zolder loopt een 17de-eeuwse spiltrap met een uitgestoken leuning en oorspronkelijke omtimmering. In de achtergevel bevindt zich nog de 17de-eeuwse keukenpui.
Nieuwegracht 12 Een rond 1920 grondig verbouwd dwars voorhuis met een middeleeuws diep achterhuis, bestaande uit twee bouwlagen en zadeldaken. Het na de verbouwing diepe voorhuis is onderkelderd en heeft een werfkelder. Boven begane grond en verdieping van het achterhuis liggen samengestelde balklagen. Links tegen het achterhuis staan twee laat 18de-eeuwse aanbouwen. Op de verdieping is fraai laat 19de-eeuwse interieurafwerking aanwezig.
Nieuwegracht 14, ‘Malthezer Ridderhuis’ Een 17de-eeuws dwars huis, bestaande uit twee bouwlagen, een opkamer met een kelderkamer links, een kelder, een werfkelder, een werfkelder met een fornuis en 17de-eeuwse kinderspeltegels vóór Nieuwegracht 16 en een omgaand zadeldak. Een 18de-eeuwse trap bevindt zich in een tussenlid. Het diepe, mogelijk nog 17de-eeuwse, achterhuis heeft twee bouwlagen met een souterrain en een zadeldak. Rechts naast het souterrain, onder de ridderzaal, loopt een gang behorend bij Nieuwegracht 16. Boven de opkamer in het voorhuis ligt een samengestelde balklaag. Het huis heeft rijke 18de-eeuwse interieurs. In 1919 is het huis door Eduard Cuypers voor de ‘Nederlandsche Balije der Souvereine Orde van Malta’ verbouwd.
Nieuwegracht 16 Een 17de-eeuws dwars tweebeukig huis met een smallere voorste beuk, bestaande uit drie bouwlagen, een kelder, een werfkelder en twee zadeldaken. Van begane grond tot zolder loopt een spiltrap. Achter het huis staat een middeleeuws diep achterhuis met twee bouwlagen, een kelder en een zadeldak. Boven begane grond en verdieping liggen samengestelde balklagen met peerkraalsleutelstukken. Links onder de hooggelegen begane grond van het achterhuis van Nieuwegracht 14 loopt een gang met een houten tongewelf. Achter het achterhuis staat een eenvoudig tweede achterhuis met twee bouwlagen en een zadeldak.

[pagina 95]
Nieuwegracht 18 Een 17de-eeuws dwars voorhuis met één diep en één dwars achterhuis, bestaande uit twee bouwlagen, kelders, een werfkelder en zadeldaken. Boven de verdieping van het voorhuis ligt een samengestelde balklaag met sleutelstukken. In de achtergevel van het voorhuis bevindt zich een dichtgemetseld zandstenen tweelicht.
*Nieuwegracht 20, ‘Loenersloot’ Een laat 15de-, vroeg 16de-eeuws samengesteld huis, bestaande uit links een diepe, oudste, vleugel en rechts een ondiepe dwarse vleugel langs de straat met een laat-gotische poort naar het erf. Beide vleugels hebben twee bouwlagen en een zadeldak. Boven de verdieping van de dwarse vleugel ligt een houten tongewelf. De trekbalken zijn voorzien van gebeeldhouwde rozetjes. Het eiken beschot op schenkelspanten met peerkraalprofiel bezit nog de vrijwel volledige oorspronkelijke beschildering met bloemen en ranken in zwart, ingekleurd met bladgoud en rood. Bij een restauratie in 1973 is de schildering gedeeltelijk blootgelegd maar opnieuw aan het oog onttrokken. Boven zowel begane grond als verdieping van het diepe deel ligt een samengestelde balklaag met op de verdieping peerkraalsleutelstukken. De kap met vanouds een leien dak bewaart zijn oorspronkelijke dakbeschot van gekloofde eiken delen.
Nieuwegracht 22 Een in het derde kwart van de 19de eeuw vrijwel geheel nieuwgebouwd diep huis, bestaande uit een lage begane grond, twee verdiepingen, een kelder onder het voorste gedeelte, een werfkelder en een mansardedak. De kapconstructie bevat Philibertspanten.
Nieuwegracht 22a Een in 1619 gebouwd diep huis, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder en een werfkelder. De kap is in de 19de eeuw verbouwd tot tweede verdieping. Aan de achterzijde heeft het huis een opkamer. Boven de verdieping ligt een grenen samengestelde balklaag met rijke beschildering uit de bouwtijd.
Nieuwegracht 24a, Herenstraat 1, ‘Van Ouds in den Engelenzang’ Een rond 1860 grondig verbouwd diep huis, omlopend achter nr. 26, bestaande uit twee bouwlagen, kelders, een werfkelder en een mansardedak. De kapconstructie bevat Philibertspanten.

[pagina 96]
Nieuwegracht 26 Een in de late 19de eeuw gebouwd diep winkelwoonhuis, bestaande uit vier bouwlagen, een kelder, een werfkelder en een plat dak met schilden. De vierde bouwlaag is een toevoeging uit 1895.
Nieuwegracht 30 Een in 1898 gebouwd diep huis met achterhuis, bestaande uit drie bouwlagen, een kelder, een werfkelder en een plat dak met schilden.
Nieuwegracht 32 Een grondig verbouwd samengesteld huis met een dwars voorhuis, bestaande uit twee bouwlagen, kelders, werfkelders en en een zadeldak. Uitgezonderd een deel van een dwars achterhuis met een zadeldak hebben de bouwdelen platte daken. In het midden van de 19de eeuw is de huidige hardstenen voorgevel geplaatst voor afzonderlijke huizen.
Nieuwegracht 34 Een middeleeuws dwars huis, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder onder het voorhuis, een werfkelder en zadeldaken. De kelder heeft troggewelven op gordelbogen. Het huis heeft samengestelde balklagen met peerkraalsleutelstukken. Achter het huis staat nog een wat smaller gedeeltelijk 14de-eeuws, in de 17de eeuw verbouwd en uitgebreid diep achterhuis met twee bouwlagen en een zadeldak. In dit achterhuis met samengestelde balklagen zijn nog een hangschouw en een bedstedewand bewaard.
Nieuwegracht 36 Rond het midden van de 19de eeuw werd voor het grote samengestelde huis de huidige hardstenen gevel gebouwd. De oorsprong is een middeleeuws
[pagina 97]
dwars huis in de rooilijn met twee kelders, en een op enige afstand erachter gebouwde dwarse vleugel op twee kelders. Tegenwoordig bestaat het huis uit drie bouwlagen, kelders, een werfkelder en een plat dak. Inwendig is het huis vrijwel geheel verbouwd. Oorspronkelijk had het huis aan de Oude Kamp een koetshuis ter plaatse van de huidige schoolbebouwing.
Nieuwegracht 38 Een 17de-eeuws diep huis met twee bouwlagen, een kelder, een werfkelder en een zadeldak. Achter het huis staat een 18de-eeuwse onderkelderde aanbouw. De kap is in 1982/83 hersteld. Boven de begane grond en de verdieping liggen samengestelde balklagen. Van de begane grond tot aan de zolder loopt een 17de-eeuwse spiltrap met ingesneden leuning.
Nieuwegracht 40 In opzet middeleeuws doch in de 17de eeuw verbouwd diep huis, bestaande uit twee bouwlagen, een kleine kelder aan de voorzijde, een werfkelder en een zadeldak. Een onderkelderd achterhuis met tuinkamer dateert uit de late 17de eeuw. Het huis bezit vele 18de- en 19de-eeuwse interieuronderdelen.
Nieuwegracht 42 In de 17de eeuw verbouwd middeleeuws diep hoekhuis met twee bouwlagen, een kelder, twee werfkelders en een zadeldak. Langs de Brigittenstraat staat een onderkelderd laat 18de-eeuws achterhuis met twee bouwlagen en een zadeldak. Boven de begane grond ligt een samengestelde, boven de verdieping een enkelvoudige balklaag.
Nieuwegracht 44/46 Een 17de-eeuws ‘L’-vormig samengesteld hoekhuis, met twee bouwlagen, kelders, werfkelders en een zadeldak. Het huis is gebouwd ter plaatse van een vrijkomend gedeelte van het terrein van het voormalige Brigittenklooster. Het huis heeft samengestelde balklagen met sleutelstukken. Het is niet duidelijk of het huis later is opgedeeld of dat het een dubbelhuis is.
Nieuwegracht 48 Een middeleeuws dwars huis, oorspronkelijk doorlopend ter plaatse van nummer 50 en deel uitmakend van het Brigittenklooster. Het bestaat uit twee bouwlagen, een grotendeels onder nummer 50 liggende kelder, een werfkelder en een zadeldak. Boven begane grond en verdieping liggen samengestelde balklagen met peerkraalsleutelstukken met bewerkte zijkanten van rond 1500. De kap heeft eiken tweejukkige spanten met 17de-eeuwse telmerken. Achter het huis, deels achter nummer 50, staat een 17de-eeuws achterhuis met twee bouwlagen en een afgeplat zadeldak. Oorspronkelijk stond het huis links vrij.

[pagina 98]
Nieuwegracht 50 Een in 1900 na een brand ter plaatse van het rechter deel van Nieuwegracht 48/50 gebouwd diep huis annex fotoatelier, met drie bouwlagen, een kelder, een werfkelder en een plat dak met schilden.
Nieuwegracht 52 Een 17de-eeuws dwars huis, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder, een werfkelder en een zadeldak. Rechts staat een diep achterhuis met twee bouwlagen en een zadeldak.
Nieuwegracht 54 Een 17de-eeuws diep huis met een 18de-eeuws diep achterhuis bestaande uit twee bouwlagen, een kelder, twee werfkelders en zadeldaken. Boven begane grond en verdieping van het voorhuis liggen samengestelde balklagen. Het achterhuis heeft enkelvoudige balklagen.
Nieuwegracht 56 Een in de 18de eeuw grondig verbouwd 17de-eeuws dwars huis, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder aan de linker zijde en een in 19de eeuw veranderd zadeldak. Boven de verdieping ligt een 18de-eeuwse balklaag. Achter het huis staat een 19de-eeuws achterhuis van twee bouwlagen en een mansardedak met Philibertspanten. Aan de Nieuwe Kamp stond vóór de bouw van het huidige schoolgebouw in 1939 een koetshuis.
Nieuwegracht 58 Een in 1640 gebouwd dwars huis met een dwars achterhuis, waartussen een tussenlid. Het bestaat uit twee bouwlagen, kelders, een werfkelder en twee zadeldaken. Op de begane grond bevinden zich een kamer met neogotische betimmering en een Jugendstil keuken.

[pagina 99]
Nieuwegracht 60 Een in 1890 grondig verbouwd en met een verdieping verhoogd 17de-eeuws dwars huis, met een ‘L’-vormig achterhuis, bestaande uit drie bouwlagen, kelders, een werfkelder en op het voorhuis een zadeldak met flauwe helling uit 1890. Tussen voor- en achterhuis ligt een nu volgebouwd plaatsje. Boven de eerste verdieping van het voorhuis ligt een samengestelde balklaag. Inwendig is van de 19de-eeuwse indeling vrijwel niets meer aanwezig.
Nieuwegracht 64 Een rond 1640 ter plaatse van het opgeheven middeleeuwse Quintijnsgasthuis gebouwd tweebeukig dwars huis, met twee bouwlagen, kelders, een werfkelder en een omgaand zadeldak. De balklagen zijn deels enkelvoudig en deels samengesteld. In de kap zijn middeleeuwse eiken krommers hergebruikt. Ca 1735 is het huis verbouwd en voorzien van een hal en gang met decoratief stucwerk, nieuwe deuren en betimmeringen. Mogelijk werd het huis omstreeks die tijd uitgebreid met een tweelaags achterhuis, waarin een fraaie tuinzaal met hoekkasten en een rijk stucplafond. In 1732 werd de tuin aanzienlijk uitgebreid, en omgeven met een deels nog bestaande slingermuur. In de late 19de eeuw werd de tuin weer afgesplitst en bebouwd.
Nieuwegracht 68 Een in verschillende fasen gegroeid middeleeuws diep huis met een achterkamer, een zijkamer en een losstaand achterhuis. Het huis bestaat uit twee bouwlagen, kelders, een werfkelder en een in de 19de eeuw verbouwde kap. In de 17de eeuw is het verbouwd achter één front als ware het een dwars huis. De balklagen zijn deels nog samengesteld.
Nieuwegracht 74 Een 17de-eeuws diep huis met drie bouwlagen, een kelder onder het voorste deel en een afgeplat zadeldak. Het voorste deel van het huis lijkt in de 18de eeuw vernieuwd. Aan de voorzijde heeft het boven de verdiepingen enkelvoudige, aan de achterzijde samengestelde balklagen.

[pagina 100]
*Nieuwegracht 98, ‘Zoudenbalch-huis’ Een in 1868 verbouwd ouder vierkant huis nu bestaande uit drie bouwlagen, kelders onder het linker deel en een plat dak. In 1925 werd in het huis het Gereformeerd Burgerweeshuis gevestigd. Het was afkomstig uit het voormalige Regulierenklooster aan de Oudegracht 245. Bij de verhuizing zijn belangrijke historische interieurelementen, waaronder het interieur van de regentenkamer op de verdieping en een gevelsteen, overgebracht naar de Nieuwegracht.
Nieuwegracht 88 Een middeleeuws diep huis bestaande uit twee bouwlagen, een kelder en een zadeldak. Boven begane grond en verdieping liggen samengestelde balklagen met sleutelstukken.
Nieuwegracht 94 In de 17de eeuw en in 1759 door samenvoeging van twee oudere diepe huizen ontstaan huis bestaande uit twee bouwlagen, een kelder en twee zadeldaken aan de voorzijde door een dwars schild samengevoegd. De huiskelder had een haventje, toegankelijk vanuit de gracht.
Nobeldwarsstraat De Lolle- of Cellebroederstraat, zoals deze straat oorspronkelijk heette, liep van de Nobelstraat tot aan de straat achter de wal. Hij werd in 1340 als Zuidstraat aangelegd over de Sint-Janskamp. Aan de westzijde van de straat was tot in de late 16de eeuw het Cellebroederklooster gelegen. Het karakter van achterstraat is nog steeds terug te vinden in de bebouwing. Veel van de huizen hebben of hadden naast het wonen ook een bedrijfsfunctie. Ook kwam een aantal huizen aan de Kromme Nieuwegracht en Muntstraat met hun koetshuizen uit in deze straat.
Nobeldwarsstraat 27/29 Een 17de-eeuws dwars huis, gelegen ter plaatse van een knik in de rooilijn. Het bestaat uit twee bouwlagen en een zadeldak. Links is een poortweg overbouwd, tegenwoordig toegang gevend tot nummer 29. Het huis heeft enkelvoudige balklagen. Mogelijk betreft het hier de in de 19de eeuw tot woningen verbouwde achterstraatbebouwing behorend bij Kromme Nieuwegracht 46.

[pagina 101]
Nobeldwarsstraat 18 Een tegen de stadswal gebouwd diep huis bestaande uit twee bouwlagen, op het voorhuis een zadel-, op het achterhuis een mansardedak. De gevelbeeindiging met houten tympaan aan de achterzijde dateert uit de 19de eeuw.
Nobelstraat Tot het einde van de 19de eeuw bestond deze straat uit twee delen: tussen het Janskerkhof en de Keizerstraat droeg hij de naam van Zonstraat en tot het Lucasbolwerk de naam Nobelstraat. In 1643 werd de Nobelstraat herbestraat en in 1647 werden de rooilijnen rechtgetrokken. De Zonstraat was smaller dan de Nobelstraat. Als deel van de oost-westverbinding door Utrecht kwam ook de Nobel-/Zonstraat voor verbreding in aanmerking. Rond 1900 werd de noordelijke rooilijn naar achteren verlegd. In 1925 werd met de bouw van Nobelstraat 1-5 een aanzet gegeven voor de verlegging van de zuidelijke rooilijn van de voormalige Zonstraat. In 1940 werd op de hoek van de Ambachtstraat door de architect L.G. Visser de flat Nobelstraat 13-15 gebouwd. Het duurde echter tot 1980, toen ‘de puist’ tussen beide complexen werd afgebroken, voor de verbreding werd afgerond. Door deze stedebouwkundige ingrepen bestaat er nog slechts aan de zuidzijde van de ‘oude’ Nobelstraat een aantal 17de-eeuwse huizen. Voor het overige staan er aan de Nobelstraat overwegend tamelijk grootschalige woon-, woon/winkel- en kantoorgebouwen.
Nobelstraat 1-5 oneven/Drift 5 Een in 1925 door P.J. Houtzagers ontworpen winkelwoonhuisblok, oorspronkelijk bestaande uit vijf woningen en vier winkels. Het telt drie bouwlagen, kelders en een plat dak met omgaande schilden. Bij de bouw van het complex is rekening gehouden met een, niet gerealiseerde, verbreding van de Drift.
Nobelstraat 197-207 oneven (oud nummer 25) Mogelijk al in de late 18de of vroege 19de eeuw door samenvoeging van twee diepe 17de-eeuwse huizen ontstaan gebouw. Het bestaat uit twee bouwlagen, kelders en een schilddak. Aan de achterzijde heeft het huis langs de Muntstraat een opkamer op de begane grond. Boven zowel de begane grond als de verdieping ligt een samengestelde balklaag.
Nobelstraat 313 (oud nummer 45) Een aan een van oorsprong direct achter de stadswal gelegen, tegenwoordig doodlopende steeg gelegen dwars huis van tenminste 17de-eeuwse, mogelijk middeleeuwse oorsprong. Aan het einde van de 18de eeuw werd het huis verhoogd met een verdieping. Oorspronkelijk lag het aan de achterzijde van een erf aan de Nobelstraat en was het op de tuin gericht. Boven de begane grond ligt een samengestelde balklaag. Naar de verdieping leidt een 17de-eeuwse spiltrap. Het huis is slechts gedeeltelijk onderkelderd.
Nobelstraat 28/30, Lucasbolwerk 2 Een in 1895 door P.J. Houtzagers ontworpen winkelwoonhuisblok, bestaande uit drie winkelwoonhuizen. De huizen hebben drie bouwlagen, kelders en een plat dak met omlopend schild.
Noorderstraat In 1871 werd het voormalige Begijnebolwerk in gereedheid gebracht voor bebouwing met woningen. Op het bolwerk werden de Begijnekade en de Noorderstraat aangelegd.