Tien over rood

Uitdaging van Nieuw Links aan de PvdA

[p. 46]

Werken is beslissen

Medezeggenschap - of liever zeggenschap - kan alleen effect hebben als zij verstrekkend is, d.w.z. voelbaar tot in de onderste lagen. Slechts radicale maatregelen kunnen de vervreemding opheffen en de werknemers bij hun bedrijf betrekken. In zeggenschap aan de voet voorziet bijvoorbeeld het Amerikaanse Scanlonplan. Dit plan staat momenteel in de Amerikaanse economische literatuur sterk in de belangstelling.

Het plan voorziet in de instelling van een besluitvormend comité per afdeling, waarin gekozen vertegenwoordigers van werknemers minstens de helft van de zetels bezetten. Dit comité is gerechtigd door werknemers in die afdeling gedane voorstellen, met betrekking tot de bedrijfsvoering in die afdeling, aan te nemen en uit te voeren, voorzover althans deze besluiten geen vèrstrekkende gevolgen hebben voor andere afdelingen. In dat geval schuift de besluitvorming op naar een comité op hoger niveau, waarin de werkgevers en werknemers in de betrokken afdelingen vertegenwoordigd zijn.

De besluitvormende comités zijn klein van omvang, ze omvatten niet meer dan bijvoorbeeld vier leden; twee gekozen vertegenwoordigers van de werknemers en twee vertegenwoordigers van het bedrijf. De kleine omvang werkt de besluitvaardigheid in de hand.

In onze gedachtengang vindt deze vorm van zeggenschap zijn afsluiting in de ondernemingsraad. Deze zal enerzijds moeten functioneren als het besluitvormend comité op het hoogste niveau, om die besluiten te nemen die niet aan lagere comité's kunnen worden overgelaten. Anderzijds heeft ze als taak de belangenbehartiging in de ruimste

[p. 47]

zin van werknemers en hun bedrijf.

Met dit systeem is zeer goed een stelsel te combineren waarbij winsten, voorzover die louter het gevolg zijn van de extra inspanning van de werknemers, direct uit te keren.

In de Amerikaanse bedrijven, waar dit Scanlonplan in praktijk is gebracht, spreken werknemers en werkgevers van een verbluffend succes. Niet alleen is de efficiencyverbetering enorm, maar vooral wordt de communicatie en het vertrouwen tussen leiding en werknemers hersteld.

Voor zeggenschap aan de top is mede noodzakelijk dat de werknemers directe invloed krijgen op de aanstelling van topfunctionarissen. Momenteel worden die nog steeds overwegend uit een kleine oligarchische groep gerekruteerd. In het bedrijfsleven lijkt het ‘ancien régime’ van de ‘deux cent familles’ nog stevig in het zadel te zitten. Het is nuttig als de werknemers zelf invloed zouden hebben op de doorbreking van dit kastenstelsel.

Democratie is óf een slecht beginsel, óf het is een goed beginsel. Maar het vreemde doet zich voor dat degenen die de democratie het hartstochtelijkst omhelzen, haar willen laten halt houden bij de fabrieks-poort.

Wij menen dat de democratie een goed principe is, ook voor het bestuur van de bedrijven.

Terecht heeft Marx geconstateerd dat het kapitalisme weliswaar geweldige produktiekrachten heeft ontketend, maar deze produktiekrachten zijn voor de werknemers even zovele kluisters geworden.

Het is aan ons socialisten, om aan de werknemers het perspectief te bieden van een democratische samenleving, ook binnen de bedrijven.