Tien over rood

Uitdaging van Nieuw Links aan de PvdA

[p. 20]

Geef het volk een vuist

In de periode dat zij nog in het parlement zaten, wierpen de heer Cals en Anne Vondeling zich op als de grote pleitbezorgers voor een verbeterde democratie. Met name ijverden zij in woord en geschrift voor een versterking van de positie van de volksvertegenwoordiging tegenover de regering. Scherpe, efficiënte controle was nodig, de kwaliteit van de kamerleden moest toenemen, maar bovenal moest het parlement in staat zijn zich onafhankelijk en vrij van de regering op te stellen.

Niet zodra had de tweeling Cals-Vondeling zich bij de kabinetsformatie van 1965 gevonden, of zij besloot tot een coalitie, die door een heersende praktijk van sterke binding tussen regeringsfracties en kabinet een dusdanig wurgende meerderheid in de volksvertegenwoordiging verkreeg, dat van zelfstandige positie van het parlement geen sprake meer kon zijn. Daarmee verduisterden zij bovendien wezenlijk tegenstellingen in het politieke leven (de KVP blijft altijd nog een conservatieve partij) en loochenden zij hun eigen parlementair verleden.

Uit dit incident blijkt opnieuw dat praten over de noodzaak van effectievere controle door het parlement geen enkele waarde moet worden toegekend, als degenen die de grote woorden spreken ook niet bereid zijn daaraan consequenties te verbinden.

Wij zullen ons niet overgeven aan bespiegelingen over het hoe en waarom van de crisis waarin de democratie nu al jaren heet te verkeren. Wij volstaan met het aangeven van onze doelstelling, en zullen verder concrete voorstellen doen om het beginsel van de zeggenschap van de burger over zijn eigen zaken tot vollediger gelding te brengen.

[p. 21]

Doelstelling

De politieke democratie in een socialistische maatschappij kan eerst dan werkelijkheid worden als het beginsel van de gelijkheid van alle burgers in volle consequentie wordt doorgevoerd en de besluitvorming zo doorzichtig mogelijk is. Dit betekent dat er voor de enkeling volop gelegenheid moet worden geschapen om aan de besluitvorming deel te nemen.

Middelen

Ieder volksvertegenwoordiger dient de plicht te worden opgelegd tot openbare verantwoording, die kan worden afgedwongen. Het is onjuist dat parlementariërs, zodra zij gekozen zijn, de relaties met hun kiezers kunnen verbreken. Het introduceren van een verantwoordingsplicht tegenover de burgers houdt in dat een herziening van ons kiesstelsel niet te vermijden is.

Immers, het moet duidelijk zijn namens wie een volksvertegenwoordiger optreedt. En ook dienen de burgers te weten wie hen vertegenwoordigt.

Voorts zal het systeem van kabinetsformatie moeten worden herzien. Het stelsel dat men tot nu toe volgt, vervreemdt de burger van zijn eigen beslissing in het stemlokaal. De politieke partijen hebben namelijk de vrijheid om regeringscombinaties tot stand te brengen op programma's die in belangrijke mate afwijken van de beloften die zij eerder aan de kiezers hebben gedaan. Hierdoor ontstaat een gevoel van machteloosheid dat gemakkelijk omslaat in de overtuiging dat politiek engagement volstrekt zinloos is. Velen worden agressief tegen het parlementaire stelsel als zodanig. Aldus devalueert de democratie in de ogen van de burger tot een spel van weinigen, waarbij de grote massa het toekijken heeft.

De Partij van de Arbeid kan een belangrijke bijdrage leveren tot het doorbreken van deze situatie door openlijk te verklaren dat zij bij volgende gelegenheden slechts aan een kabinetsformatie zal deelnemen als een vóór de verkiezingen gepubliceerd minimum-programma binnen de normale regeringsperiode zal worden verwezenlijkt. Het parlement

[p. 22]

behoort maatregelen te nemen waardoor het de beschikking krijgt over middelen die het in staat stelt bij de controle op de regering werkelijk een vuist te maken.

Allereerst dient de technische outillage van de volksvertegenwoordiging in overeenstemming te worden gebracht met de eisen die aan een modern bestuur worden gesteld. Zo zal ieder kamerlid de beschikking moeten hebben over secretariaats-faciliteiten en een eigen werkruimte. De consequentie van een nieuw parlementsgebouw dient te worden aanvaard.

Openbare hearings van deskundigen en van ieder die naar het inzicht van het parlement nuttige informatie kan aandragen, behoren aan de normale orde te worden toegevoegd. Dit maakt het mogelijk om bij de beoordeling van kandidaten voor het kamerlidmaatschap meer te letten op politieke kwaliteiten dan op specialistische verworvenheden. Vanzelf spreekt, dat een systeem van hearings van deskundigen het parlement grotere macht tegenover de regering kan verschaffen. De openbaarheid van de hearings garandeert bovendien dat de politieke belangstelling van de burgers zal toenemen.

Al deze vernieuwingen en verbeteringen zullen echter niets ten goede uitrichten als de gezindheid van de volksvertegenwoordiger niet grondig verandert. Over het algemeen gedraagt hij zich te veel als de collega van de minister wiens beleid hij te controleren heeft. Tal van zaken die eigenlijk in de openbaarheid behoren te worden afgehandeld, worden nu in stil beraad geregeld.

Wanneer het parlement meer gebruik zou maken van het recht tot interpellatie, zou het zijn zelfstandigheid al beduidend vergroten. Verder dient de volksvertegenwoordiging haar rechten van enquête en initiatief (onderzoek en het zelf indienen van wetten) veelvuldiger te benutten.

Wat voor het parlement geldt, kan grosso modo ook worden toegepast op de lagere vertegenwoordigende colleges. Zo is het denkbaar dat een gemeenteraad als die van Amsterdam in het openbaar deskundigen hoort over belangrijke kwesties, zoals de vestiging van Mobil Oil en de daarmee samenhangende luchtverontreiniging.

[p. 23]

Het beginsel van het recht op gelijke zeggenschap dat het voorgaande heeft beheerst, dwingt ook tot stellingname tegenover het instituut van de benoemde bestuurder. Naar ons inzicht behoren burgemeesters en hoofden van provinciaal bestuur te worden gekozen. Ten aanzien van het staatshoofd kan een dergelijke regeling op het ogenblik nog niet worden getroffen. Wij menen echter dat het in de toekomst wel zo ver zal moeten komen. Zoals men elders in dit geschrift kan lezen, verlangen wij dat Nederland een republiek wordt zodra de regering van koningin Juliana eindigt.

De verkiezing van burgemeesters houdt in dat zij verantwoording verschuldigd zijn, niet alleen aan de gemeenteraden, maar ook aan de kiezers. Dat heeft gevolgen voor het beleid van openbare orde.

De normen van dat beleid moeten duidelijk in de wet worden vastgelegd. De formulering ervan mag men niet overlaten aan bestuurders op lokaal niveau. Een wettelijke regeling is van grote betekenis voor de uitingsvrijheid. Het binden van colportage en demonstratie aan toestemming van de overheid en preventieve censuur op leuzen dient te worden afgeschaft. De strafrechter is mans genoeg om in voorkomende gevallen te bepalen of demonstranten zich aan hun verantwoordelijkheid volgens de wet hebben gehouden.