|
| |
| |
| |
tori
W. AHLBRINCK - A. DONICIE
‘In het jaar 1912 werden deze sprookjes door pater W. Ahlbrinck opgetekend uit de mond van Maria Helena Alexandrina Doffer, getrouwd met Alfons Lie A Kwie. Zij werd in 1846 geboren te Paramaribo en stierf in 1916. De sprookjes reiken dus ver in het verleden terug. In het handschrift van Ahlbrinck zijn twintig verhalen opgetekend. Verschillende ervan zijn later ook, door andere informanten, aan Herskovits verteld en in zijn werk “Suriname Folk-Lore” gepubliceerd. Deze sprookjes hebben wij niet meer opgenomen.’
Aldus A. Donicie C.ss.R. in het voorwoord (Paramaribo 1958) tot het boekje ‘Ondrofeni sa leri ju’, ‘Tori's’ deel II, een verzameling van vertellingen in het Surinaams, bijeengebracht door W. Ahlbrinck C.ss.R., met vertaling in het Nederlands door A. Donicie C.ss.R. (Paramaribo, N.V. Varekamp & Co.).
Hieruit ‘Sekrepatoe nanga Sapakara’.
| |
Sekrepatoe nanga Sapakara
Ertintin Sekrepatoe nanga Sapakara ben de bigi mati.
Te Sekrepatoe go na doro, Sapakara e loekoe oso; te Sapakara go na doro, Sekrepatoe e loekoe oso.
Ibriwan foe den ben abi wan pikin. A pikin foe Sekrepatoe no ben moi; nowan soema ben lobi en. Di foe Sapakara ben moi; ala den soema ben lobi en.
Wan dé di Sapakara go na doro, Sekrepatoe no doe moro, leki a teki Sapakara pikin, a poti di foe en gi Sapakara.
Di Sapakara kon na oso, a si Sekrepatoe pikin. A no wani en. Ma Sekrepatoe no ben wani gi en na pikin. A taki na foe en. Sapakara taki: ‘We, meki wi go na Kownoe, meki a taki leti.’ A boen. Den go.
Sapakara di e waka moro esi leki Sekrepatoe, doro bifo en... te a froeteri na tori. Di Sekrepatoe doro, den taki ala sani baka. San Kownoe doe? A gi den toe tobo, a taki: ‘Osortoewan foe oenoe di sa kré fosi a foeroe a tobo, en abi leti.’
Te foe wan afoe joeroe Sapakara kré, te en tobo e trowe abra. Ma Sekrepatoe e kwinsi en ai, no wan dropoe watra e kon.
Di Kownoe kon loekoe, a taki: ‘Sapakara abi leti.’ Dan a gi en en pikin baka. Na foe dati ede alaten Sekrepatoe ai e nati.
| |
| |
A. DE GROOT
In 1970 verscheen ‘Didibri-Tori’, ‘een aantal volkse verhalen’ onder redactie van A. de Groot C.ss.R., waaruit ‘De drie gouden haren van de duivel’, waarbij de Nederlandse en Surinaamse versie zijn gebruikt.
‘Wan jorka na ini wan batra’ ten slotte, ook een ‘moksi’, is uit ‘Jorka-Tori’, ‘geloof het of geloof het niet, maar zó zeggen ze: Wakaman si Jorka!’ (1971), eveneens onder redactie van A. de Groot C.ss.R. (Paramaribo, N.V. Varekamp & Co.).
| |
De drie gouden haren van de duivel
Een vrouw kreeg een zoon. Ze was arm. De jongen echter was ‘met de helm’ geboren. Zulke mensen zijn gelukskinderen.
Omdat de familie van de jongen dat wist, gingen zij naar een waarzegger om te weten, hoe het met het geluk van de jongen in het leven zou gaan. Toen zei de waarzegger, dat de jongen op zijn veertiende jaar met de prinses zou trouwen.
Op zekere dag ging de Koning in die stad wandelen; niemand wist dat het de Koning was en zo hoorde de Koning het verhaal. Hij was een slechte kerel en dat ding beviel hem helemaal niet. Hij ging naar het huis van de arme vrouw. Toen vroeg hij haar om hem de jongen te geven opdat hij hem naar zijn huis kon brengen. Hij zou goed voor hem zorgen.
De moeder wilde niet.
Toen overblufte de Koning haar met een grote som gelds; en toen bezweek de vrouw. Zij stond de jongen aan de Koning af. De Koning zette de jongen in een kartonnen doos en gooide hem in de rivier. Het hart van de Koning was blij! Zijn dochter zou niet met zo'n arme jongen trouwen!
Maar omdat die jongen een gelukskind was, ging het niet zoals Koning dacht. De doos dreef op het water tot ze vast kwam te zitten naast een watermolen, waar koren gemalen werd. Een van de werklui van de molen zag de doos; hij ging zien wat er in was. Toen hij zag, dat het een kind was, bracht hij het haastig naar de eigenaar van de molen. De man bracht het naar zijn vrouw. Meteen was er grote vreugde in huis.
Want ze waren kinderloos.
De jongen groeide op en werd een mooie en ook verstandige jongen.
Op zekere dag kwam de Koning een bezoek brengen om het bedrijf te bezichtigen. Onder het praten door vernam hij dat men veertien jaar geleden de jongen gevonden had in een kartonnen doos aan de waterkant. De Koning vermoedde dat dat de jongen
| |
| |
moest zijn, die hij in het water gegooid had.
Toen verzocht hij de man, of de jongen een brief aan zijn vrouw wilde brengen. Hij gaf de jongen twee goudstukken.
De mensen wisten niet beter en lieten de jongen de brief voor de Koning naar zijn huis brengen. Maar toen de jongen op weg was, verdwaalde hij in het bos. Hij liep totdat hij kwam bij een huis in het bos. Toen hij binnenging, zag hij een oude moeder aan tafel zitten. De vrouw was verbaasd toen ze zo'n mooie knaap voor zich zag. Ze was met hem begaan en zei: ‘Jongen, eten en drinken kan ik je geven, maar ik kan je niet hier houden, want hier wonen drie erge rovers. Als ze je hier zien, gaan ze je dood maken.’
De jongen zei dat hij daar niet bang voor was; wat hij nu verlangde, was slapen, want hij was zo vermoeid, dat hij niet meer op zijn voeten kon staan.
De moeder liet hem gaan liggen. Toen de rovers thuis kwamen, zagen zij de jongen liggen slapen. Ook zij hadden met hem te doen. Ze onderzochten zijn zakken en vonden de brief van de Koning. In de brief stond geschreven, dat de vrouw van de Koning ervoor moest zorgen, dat men de jongen heimelijk zou doden en begraven, voordat Koning thuiskwam.
De drie rovers zeiden: ‘Wat een schurk is Koning!’
Maar ze zouden hem wel wat moois laten zien! Toen verscheurden ze de brief en schreven een andere. Ze schreven, dat de vrouw ervoor moest zorgen, dat de jongen met zijn dochter moest trouwen, voor Koning terugkwam.
Omdat de jongen zo'n knap uiterlijk had, was de prinses gek op hem, zo gauw ze dat hoorde. Na twee dagen trouwde de jongen met de koningsdochter.
Toen Koning thuiskwam, schrok hij zich bijna dood. Maar hij vermoedde, dat de jongen hem te pakken had genomen. Hij riep de jongen bij zich en zei: ‘Jij bent met mijn dochter getrouwd, maar je bent er nog niet. Eerst zul je de drie gouden haren van de duivel bij mij brengen, dan kun je je vrouw nemen.’
De jongen zei: ‘Geen bezwaar, ik breng ze voor je.’
De jongen ging op weg. Na tien dagen kwam hij voor een grote deur en zag een man op de drempel staan. De man vroeg hem wat voor werk hij deed en wat hij kende. De jongen antwoordde, dat hij alles wist. De man antwoordde: ‘Wel, als jij alles weet, moet je mij eens zeggen, waarom de boom, die gouden appels maakt hier in dit land, aan het verkwijnen is.’
| |
| |
De jongen zei: ‘Daar is niks aan, als ik weer voorbijkom, zal ik het je zeggen.’
De jongen ging verder tot hij voor een volgende grote deur kwam. De wachter daar wilde weten hoe het kwam, dat de bron die zuiver wijn gaf in dat land, nu zelfs geen water meer wilde geven. De jongen zei: ‘Als ik voorbijkom, zal ik het je zeggen.’
Toen kwam de jongen bij een man die volk overzette met een veerboot. En die wilde weten, waarom hij alleen doorlopend dat werk moest blijven doen.
De jongen antwoordde: ‘Als ik bij het terugkeren hier voorbijkom, zul je het horen.’
Now na boi kon doro na didibri oso. Didibri mama teki lobi na na boi tapoe. A taki: ‘Efoe mi no kibri joe, didibri de kiri joe. Ma mi sa jepi joe nanga den sani, di i kon soekoe.’ A joeroe, di didibri e go kon na oso, na oema meki na boi tron wan mira. Didibri no man si en. Di didibri njan, a go didon poti en ede na tapoe en mama foetoe, foe na mama piki loso gi en, te a fadon na sribi. Fa didibri e go na ini wan sribi, na mama ari wan foe den gowtoe wiwiri poeroe. Didibri bari: ‘Sort' law joe meki!’
Na oema taki: ‘Na dren mi de dren, taki wan bon, di e meki ala dé wan gowtoe apra e dede now. San na dati?’
Didibri taki: ‘Na wan alata de njan na roetoe. Efoe den kiri en, na bon sa meki baka.’ Na boi jere a tori.
Di didibri sribi, na mama ari wan poeroe baka.
Didibri ati bron.
A oema taki: ‘Na dren mi de dren, taki na fontein di de gi soso win, no wani gi watra srefi moro. San na dati?’ Didibri taki: ‘Na wan bigi todo de drape na ondro na ston de dringi na win; den moe kiri en.’
A laste lesi didibri taki: ‘Na man foe na boto moe gi wan foe den s'ma, di wani a poti en abra, na lo na anoe, na dati sa tan e doe na wroko now.’
Mamanten, di didibri go na waka, na mama gi na boi den dri wiwiri. Na boi ari waka. Di a de pasa, e taigi ala den dri s'ma san den moe doe.
Den man gi na boi wan frak gowtoe!
Di na boi kon na oso, en frow, di a trow, bréti foe si en.
Ma na papa bréti foe di a si na gowtoe. A wani sabi pe na boi feni na gowtoe. A boi taki: ‘Te joe waka te joe kon doro pe na man de poti s'ma abra nanga boto, drape i moe go abra. Dan joe kan teki omeni di joe wani.’
| |
| |
Kownoe soetsaka. Fa a doro na na man, a so na man troesoe na lo gi Kownoe! Te now ete Kownoe drape de poti s'ma na abra. A tori kaba now.
| |
Wan jorka na ini wan batra
A ten, di Sramaka ben de na en ten, dan, wan foe den man drape ben abi wan enkri manpikin. Di na boi de kon bigi, dan na man prakseri taki a moro betre en piki-piki ala san en abi, dan en seni na boi go teki boen skoro. Di na boi tapoe twarfoe jari, dan na papa tjari en kon na foto, kon poti na skoro. Na boi foe en sé, meki moeiti srefsrefi na skoro. So, te foe joe wani denki, na boi pasa ala den klas foe na skoro. Now, moni no de foe a go moro fara. A man saka foe en, go na Sramaka baka. Na papa no sabi san foe doe nanga a boi, bikasi a prakseri taki, wan boi di kisi so boen skoro, en no kan tjari go bron krofaja nanga en.
Maar de jongen maakte zich geen kopzorgen. In de morgen nam hij zijn bijl op zijn schouder en ging er met zijn vader op uit.
Die dag hakte de jongen tot zijn handen ontveld waren.
De volgende dag was hij weer present. Zo werkte hij door, totdat hij dik eelt op zijn handen had.
Er leefde in de Saramacca ook een vent, die jorka's wist te bezweren. Op zekere dag had hij een jorka voor iemand bezworen en die in een porter-fles opgesloten. Hij was die gaan begraven onder een kankantrieboom.
Nu gebeurde het, dat op zekere dag de jongen het bos inging om wat toespijs te zoeken. Nauwelijks stond hij te kijken of er in de kankantrieboom niets te vinden was, of hij hoorde iemand zeggen: ‘Kon jepi mi, loesoe mi poeroe na ini na pina di mi de. Na Omoe Cobi tapoe mi poti na batra dja.’
Di na boi arki boemoe, dan kon si taki na ondro wan foe den kankantri-roetoe a sani moe de. A diki te a kon feni na porter-batra nanga wan pikin man de begi en nomonomo foe a opo na batra gi en meki a kon na doro.
A boi no arki leki a ari na korkoe poeroe na na batra mofo.
Mati jorka djompo kon na doro wanten. A taigi na boi taki paiman foe di a jepi en, en de go drai en neki broko. Dis'ten na pikin jorka kon langa siksi foetoe kaba. De jongen zei, dat hij voor dat nek-breken niet bang was, maar er was een ding, dat hij niet kon geloven: dat het ventje, dat hij uit de fles gehaald had, zo groot was geworden.
Mati jorka piki taki: ‘Lawlaw sani, mi na wan man, fa mi wani mi
| |
| |
de bigi, fa mi wani mi de pikin mi-srefi.’
Na boi taki: ‘A boen. Pikin joesrefi meki joe kan go na ini na batra baka, dan joe kan broko mi neki, bika dan fosi mi sa bribi joe.’
Fosi joe pingi joe ai, jorka pikin ensrefi te a go na ini na batra. En tere no miti na batra wan boen fasi srefi, a korkoe a batra. Jorka broeja na ini na batra, a bigin tja' begi.
A boi taki: ‘Begi no de jepi dja, joe ben wani broko mi neki, a kon gi joe now. Mi de beri joe now so dipi, dati awasi fa joe bari, nowan s'ma kan jere joe.’
De jorka zei: ‘Mijn vriendje, maak open voor me. We praten niet meer over breken van nekken, je kunt me geloven! Hier in het bos is een groot bedrag aan geld verborgen en ik ben daar de bewaker van. Als je de fles voor me opendoet, dan geef ik jou dat geld, dan hoef je je leven lang niet meer te werken.’
De jongen dacht: Laat me het proberen, misschien liegt hij niet. Hij opende de fles voor de jorka.
Jorka taki: ‘Mi mati, di joe jepi mi toetron, mi no kan doe tra fasi. Kongo, teki joe moni.’
A boi ben kon tron na moro goedoe nengre foe Sramaka. Believe it or not.
PETRONELLA BREINBURG
In 1971 verscheen - in het Engels - ‘Legends of Suriname’ (New Beacon Books Ltd. London-Port of Spain). Petronella Breinburg is een Surinaamse, een onderwijzeres die in Engeland woont. (Zij trok eerst, na haar Surinaamse schooltijd, naar Guyana). Het leek ons interessant in het kader van de tori het laatste verhaal uit haar boekje op te nemen.
| |
Sjaki says goodbye
It all ended one late afternoon. Again the sun had long since disappeared behind some golden cloud. A pale red streak penetrated through the light blue sky. Sjaki could not admire the beauty around him, however, for he was very sad indeed. He had gone to Liba's house to find Liba had gone. Gone without a goodbye. He just could not believe it. ‘She would not disappear without saying anything to me,’ Sjaki said sadly to Matti, his goat.
Sjaki went on speaking but Matti was too stupid to be able to advise him, so he asked a nearby tree. But the tree did not answer. Sjaki could not understand. ‘When I'm not a boy everything: trees, butterflies, lizards - everything understands. Now no one understands. Don't think I want to be a boy again, ever.’
| |
| |
Because Sjaki did not want to be a boy any more he went back to Liba's den. He called, shouting: ‘Liba, Liba! I know you're here, can almost hear your breathing.’
No one answered, which made Sjaki very sad. He had become used to Liba. He had come to like all the legends, or rather stories which people thought were just legends. He wondered if he should try on his own to turn himself into something. After all he had watched Liba carefully. And Liba, wherever she had gone to, had left everything behind.
Carefully Sjaki took the Pimba lump from its calabash. He scraped some dust, just a tiny bit he told himself, of the lump. And now, oh dear, how much water? Oh, Liba, where are you? Where did you go? Why did you go? Are you angry because I shared our secrets with my pals? And fine pals they turned out to be. Made fun of me they did. Funny, they said. Fighting trees, how funny! But I saw it all. You know I did. Not that I was sorry for the two men. Served them right!
What Sjaki was thinking of at that moment was the story of the two men who both wanted to turn the other into a tree. The men, bitter enemies, had unknown to each other both gone to Liba, asking her for help. Liba gave both the same magic draught, told each to make sure he hit the other first. Both men struck at the same time. Both were turned into trees. What's more they were turned into undying trees. This meant that until the end of the world those two trees would be found alongside the Saramaca River where the duel took place.
‘Oh, water.’ Sjaki at this stage remembered that he was on his own. He mixed the Pimba, swallowed it with two sharp gulps so that he would not taste the slight bitterness. He sat down and waited. He did not have to wait more than a few minutes before he found himself getting lighter and lighter. Only then did he remember that before drinking the Pimba he should have decided what he wanted to be.
‘I want to be - eh...’ Sjaki began. Too late, he could not think. Then he saw Liba. ‘Oh, there you are! Knew you were hiding somewhere.’
‘I was not hiding. You hadn't looked for me before.’
‘Why are you sad? You are sad, aren't you?’ asked Sjaki, forgetting that he should have turned into something by now. Besides Liba had always insisted that Sjaki had not been turned into anything, which made things very complicated. And Sjaki did not
| |
| |
want to bother with complicated matters. After all he had only just gone seven.
‘I'm not really sad for myself. But for To-to-to-to. They'll kill him’, said Liba.
‘They? Who? Why should anyone want to kill a boa as harmless as To-to-to-to?’
‘But then you haven't heard yet,’ Liba sighed. She waved her arms about. ‘You have not heard that the bulldozers are coming to destroy all this.’
‘But they're not. They're far, far away from here. I've seen them,’ Sjaki said. He could not bear the thought of Liba's den being destroyed. If it did then it would mean goodbye to Liba. For where would Liba live? Who would give her a home?
‘They will, my friend. They'll be here at the end of this week,’ said Liba.
‘But... but can't you stop them? Turn them into... eh... stones? That's it, turn them all into stones,’ Sjaki cried in excitement. ‘Then here would be like... eh... what's the place again? The one where the men... oh no, that would help.’
‘Of course! Why didn't I think of that before? Why didn't I?’ laughed Liba, showing her yellow teeth. She went to pat To-to-to-to's head.
‘So you will turn them into something? The bulldozers, the men who drive them?’ Sjaki rubbed his hands excitedly.
‘I was not thinking of that really. Of course I hate becoming just another legend. But then there is no other way, is there?’ So Sjaki watched Liba mix some stuff which did not look like Pimba. He was not frightened really, but wished Liba did not make those weird sounds. He wished she did not make such strange faces or speak in that strange language. He thought he had better change back into a boy, then remembered that he was a boy. Soon Liba's mixture was boiling on a fire. The smell in the den became almost unbearable for Sjaki.
‘It's getting dark, I better go now,’ he hinted, yet was afraid to leave without permission.
Liba made some more noises in front of the smoke. Then before Sjaki's very eyes she lifted her pet boa, wrapped him round her. His head stuck out from the left side of her neck. Then gradually Liba's body began to change into a brown stony colour. To-to-to-to's skin too began to change, his common-flash colour had gone all brown. His head no longer hung loosely by the side of Liba's
| |
| |
head. Instead it stood erect.
‘Can't be.’ Sjaki leaned closer. ‘She's turning her own self into stone. She and To-to-to-to.’ He went very close, pressed his fingers against Liba's arm, pressed them against her stomach which no longer had clothing on it.
He felt To-to-to-to's tail. ‘Stone!’ he whispered. ‘Nothing but stone.’ He stepped back from the tall stone in front of him. ‘Can't believe it.’ He pinched himself to make sure he had not fallen asleep. He sat on a rock. ‘I'm not asleep. I'm not. I'm not scared either. I'm really not scared. But I must go home. I must tell them. Must force them to believe me.’
‘Sjaki!’ a voice shouted from outside.
‘Here!’ shouted Sjaki, and ran to the only entrance of the den. ‘You were told not to come back here,’ said Sjaki's brother. ‘Leave him be,’ said Sjaki's father. He held Sjaki by the hand. ‘I've got good news. We've decided to build you a den just like this at the back of the farm. How you like that?’
‘I don't want a den by the farm,’ said Sjaki stubbornly.
‘I want to come here and speak to Liba.’
‘But she has gone. We... eh... someone reported her... eh... to the church. They came to take her away. Come, don't worry, she'll be taken care of in a nice house and you can visit her there. But now we must go home. Your Ma is terribly worried.’ Sjaki's father went on speaking softly to him.
‘Come and see something, Dad. Just this once,’ Sjaki pleaded. ‘We better go, Dad. Ma will be terribly anxious,’ said Sjaki's brother impatiently.
‘Please, Dad. Please,’ Sjaki begged.
‘All right then.’ Sjaki's father followed him but had to keep his head down to be able to go into the den. Back inside the den Sjaki watched his father glaring round. His father did not seem angry. In fact he even smiled and said: ‘A fine place you have here, son. See you've been cooking and all.’
‘Liba cooked it,’ said Sjaki. ‘She cooked it just before she turned herself into stone.’
‘Look at this!’ Sjaki's father hurried to one side of the den. ‘Wilhem!’ he shouted for his son. ‘Come here, Wilhem!’
‘Believe me now?’ asked Sjaki proudly. He smiled at the huge rock before him.
‘Yes, Dad,’ said Wilhem.
‘Look at this, boy,’ said Sjaki's father. ‘Look at this.’
| |
| |
‘By jove, it is like the statue of a woman with a snake round her. Wonder who made it.’ Wilhem passed his fingers alongside the body, which had once been Liba's. ‘But this is a masterpiece, Dad. And right under our noses.’
‘And my boy discovered it,’ said Sjaki's father. He placed his arm fondly round Sjaki's shoulders. ‘This could bring the village a fortune, son. A fortune.’
‘A what, Dad?’ Sjaki asked, not too sure what a fortune was. ‘Let's go now. But don't you tell a soul about this. Not yet anyway, hear me?’ said Sjaki's father.
‘But that Liba knows about it. She'll tell,’ said Wilhem.
‘Ah, she won't know the value of it,’ said Sjaki's father. Sjaki was too tired to argue or to ask what his father and brother were talking about. Even when several days later some men came to the house and asked him questions, Sjaki could not ask what his Liba had to do with a fortune, whatever a fortune was. Neither what she had to do with visitors coming to Para.
Some time afterwards Sjaki went to the den to find it crammed with people. Wealthy people they must have been for they all had cars. Most of them smoked cigars. The ladies - he knew they were ladies for they had fancy parasols - all gave sweets to the village children. But Sjaki did not want sweets. He wanted to talk to Liba. But Liba never talked now. This was no surprise when there was always such a crowd round her. Neither was it a surprise to Sjaki when he heard that Liba had disappeared from the old folks' home on the very hour that she had been taken there.
‘She never went there at all,’ smiled Sjaki.
‘I would say about two to three centuries,’ said a man with round spectacles. ‘That would take us back to the Spanish Invasion.’ ‘No, this is primitive work. This leaves the Indians,’ said another man.
‘Some village boy found it,’ said a lady. ‘Said she told him stories and turned him into a frog.’
‘Ja, some village tale. “Snake lady told story to boy”. At this stage everyone laughed, which made Sjaki very unhappy. He slowly walked down the path, flung himself in the grass. He took the new shoes off his feet. He'd never liked them anyway, they hurt his feet. He took off his fancy shirt. “Oh, why don't they leave Liba alone? Why can't she talk to me? Please, Liba, just once. Oh!” cried Sjaki at once. “The Pimba. Must have Pimba
| |
| |
drink.”
Sjaki pushed his way back into the den. Found what he was looking for. His Pimba would take him back to Liba whenever he wanted to. He walked out of the den, and ignored the ‘legend of boy and snake woman’ chatter of the visitors.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd