Kri, kra! Proza van Suriname

[p. 4]

Kri, kra!

Het enthousiasme dat ik in de titel - oude aanhef van anansitori - van deze bloemlezing voel en dat hopelijk velen zal meeslepen in deze soms meer soms minder literaire rondwandeling in eigen land, heeft onder meer ook als functie de geestdrift te onderstrepen waarmee ik aan deze bundel heb gewerkt.

Er moest een proza-bloemlezing komen - lang gevoelde behoefte bij anderen en mijzelf - vooral een bloemlezing voor scholen voor Voortgezet Onderwijs, en wel een hanteerbare bloemlezing, niet een loodzwaar standaardwerk.

Voor mij betekende dat onder meer de ervaring dat het samenstellen van een bloemlezing soms pijn doet. Maar de pijn op de momenten waarop ik ergens het mes in moest zetten, een fragment in plaats van het (voor het geheel tè) lange verhaal moest kiezen, een korter verhaal dan een (misschien beter) langer verhaal, werd altijd opzij geschoven door het enthousiasme bij het ontdekken van steeds meer (kwantiteit) en zoveel goeds (kwaliteit).

In den beginne luidde hier en daar de opmerking: ‘Een geheel Surinaamse proza-bloemlezing, dat kan niet, zoveel is er niet...’, maar ik hoefde slechts aan het werk te gaan, de bibliotheken van het Surinaams Museum, het Cultureel Centrum Suriname, het Taalbureau Suriname en van particulieren binnen te gaan om ogenblikken van ‘met de handen in het haar’ te beleven: er was veel, veel meer dan men op het eerste gezicht denkt en had gedacht, er was te veel...

Daarom. Om niet een uit zijn krachten gegroeide slungelige eersteling - een bloemlezing als ‘Kri, kra!’ is niet eerder verschenen - te produceren, heb ik niet alleen ‘gesnoeid’ maar ook een aantal boeken opzij gezet, Surinamica soms interessant soms waardevol, waartegen ik heb gezegd: ‘Een andere keer... Ik weet dat je er bent, ik zal je niet vergeten!’

Zoals uit de titels van de hoofdstukken van ‘Kri, kra!’ blijkt, is het proza ‘gevangen’ in een chronologische rangschikking. Bij de Indiaanse vertellingen, de visioenen, de anansitori en de tori ben ik ervan uitgegaan dat zij reeds lang in ons land leefden en daarom deze bloemlezing moesten openen, ook al zijn de meeste verhalen in latere jaren genoteerd.

In ‘Fantasie en herinnering rondom 1900’ staan zowel verhalen in die tijd geschreven als herinneringen die later werden ‘opgehaald’ zoals dat nu eenmaal altijd met herinneringen gebeurt.

[p. 5]

Helman heeft zijn plaats - ‘Creativiteit en zelfbewustzijn in de twintiger en dertiger jaren’ - te danken aan zijn debuut in 1926, De Kom aan het jaar (1934) waarin zijn grote werk verscheen. Papa Koenders kan worden beschouwd als de trokiman van ‘de eigen sfeer’ en ‘het eigen geluid’ in onze literatuur. Daarom het hoofdstuk ‘Troki’ om te proeven wat Koenders heeft geschreven en gewild. Het ging de oud-onderwijzer om de gelijkwaardigheid van alle mensen, hij hamerde voortdurend op zelfrespect en eigenwaarde. Hij heeft vooral de mogelijkheden van het Sranan tongo gedemonstreerd en het gebruik van de eigen taal - die hij nog zag als de taal van de Neger maar die zich inmiddels heeft ontwikkeld tot lingua franca - verdedigd.

Zijn activiteiten via ‘Foetoeboi’ werden gesteund door de nog steeds (zij het stilletjes) draaiende vereniging ‘Pohama’ (Potie hanoe makandra) en het is onder anderen dank zij één van zijn vroegere medewerksters van ‘Pohama’, mevrouw Ch.A.E. Wijdenbosch-Monkou, dat Koenders in deze bloemlezing aan het woord kan komen.

De nummers van ‘Foetoeboi’ en de publikaties van J.G.A. Koenders vond ik bij mevrouw Wijdenbosch, het manuscript ‘Hoe ik ertoe kwam?’ in het handschrift van Koenders, in een map bij de C.C.S.-bibliotheek.

Na ‘Troki’ een chronologische rangschikking met Sophie Redmond als ‘grensgeval’: haar werk speelde zowel in de tweede helft van de veertiger als in het begin van de vijftiger jaren. Ten slotte heb ik voor het begin van de zestiger jaren slechts één verhaal gekozen en apart gerubriceerd, vooral om het fijne gevoel voor humor in ‘Na dede foe Andris Porjon’, en ten einde een ieder de aanloop te laten nemen voor de duik in de prozastroom ‘van gisteren en vandaag’ die opeens - in boekvorm - in 1967 kwam aanzetten en daarna - tot heden - niet meer te stuiten was.

Voor deze bloemlezing heb ik niet naar de beste werken van de verschillende auteurs gezocht, afgezien nog van de vraag of het beste altijd onmiddellijk aanwijsbaar is. Ik heb mij ook niet de wijsheid aangemeten om het een als niet-literair weg te doen en het andere als zuiver-literair vast te leggen.

In ‘Kri, kra!’ en vooral in het laatste hoofdstuk ging het mij erom een zo gevarieerd mogelijk ‘programma’ aan te bieden, waarbij iedereen - zowel leerlingen van de lagere als die van de ho-

[p. 6]

gere klassen - aan zijn trekken kan komen. Bovendien heb ik de verhalen zo gerangschikt, dat zichtbaar wordt op hoeveel verschillende literaire terreinen onze schrijvers zich bewegen.

Zoals ik al zei: er is veel meer. Er is in kranten, in bladen en in werkkamers geschreven. Daar waren bijvoorbeeld de literaire tijdschriften: ‘Tongoni’ (1958) dat evenals het latere ‘Moetete’ (1968) slechts twee nummers haalde, ‘Soela’ (1962-1964) dat zeven afleveringen in vijf nummers presenteerde.

Dat ik mij moest beperken, heb ik ook al gezegd. Er is echter één uitzondering, een volgens mij noodzakelijke uitbreiding: een selectie uit enkele manuscripten en wel om te laten zien dát ze er zijn. Er ligt nog veel in laden van bureaus, er is nog veel dat het publiceren waard is!

Vermeldenswaard is, dat het grootste deel van de werken, waaruit een fragment of kort verhaal in ‘Kri, kra!’ is opgenomen, door de schrijvers zelf - in eigen beheer - in Paramaribo is uitgegeven.

Bio- en bibliografische gegevens vindt men, meestal beknopt, in de inleidingen van de verschillende bijdragen.

Wenselijk is te komen tot een encyclopedie waarin gegevens over alle schrijvers van Suriname te vinden zijn. Een begin is reeds gemaakt in ‘Wortoe d'e tan abra’ (Paramaribo, Bureau Volkslectuur, 1970) en in ‘Het goud van Suriname’ (Paramaribo, Direktoraat Cultuur en Volksvorming, 1970).

Om allerlei verwarringen en misschien zelfs ergernis bij de lezers te voorkomen heb ik het proza grotendeels in één spelling neergezet. Het Nederlands volgens de ‘Woordenlijst van de Nederlandse taal’ ('s Gravenhage, Staatsdrukkerij- en Uitgeverijbedrijf, Martinus Nijhoff, 1954, herdruk januari 1956) en het ‘Verklarend handwoordenboek der Nederlandse taal’ van M.J. Koenen - J. Endepols (Groningen, Wolters-Noordhoff N.V., zesde oplage van de zesentwintigste druk, 1970).

Het Surinaams volgens de ‘Woordenlijst van het Sranan-tongo/Glossary of the Suriname Vernacular’ (Paramaribo, Bureau Volkslectuur, N.V. Varekamp & Co., 1961).

Ten slotte dit: ik heb slechts één toneelstukje kunnen opnemen, en dat is vooral bedoeld als stimulans voor een samen te stellen bloemlezing uit onze nog niet genoteerde toneelliteratuur.

Voor ‘Kri, kra!’ spreek ik de wens uit dat er op haar pad anjisa's

[p. 7]

zullen worden gespreid (inspirerende regel uit een gedicht van Dobru uit ‘Matapi’, 1 juli 1965) en dat zij door vele (betere/vollediger/aantrekkelijker!) werken zal worden opgevolgd.

Voor op- en aanmerkingen houd ik mij gaarne aanbevolen.

THEA DOELWIJT

Paramaribo, december 1971