Archief voor kerkelijke en wereldsche geschiedenissen, inzonderheid van Utrecht. Deel 6

[p. 135]

Bijlagen.

[p. 137]

Extracten uit het beschryvinge prothocol van de resolutien by de heeren staten 's lands van Utrecht op de beschryvingen genomen. 1610.

Jovis XXV. January 1610, post prandium.

Praesentibus: Berck, Rheede, Zuilen, Goyer, Houflaken, Geresteyn, Rysenburch, Moersbergen, Canter, Helsdingen.

De heeren burgemeesteren Canter ende Helsdingen verthoonen eene missive van dato den ij. February 1610, in 's Gravenhage by Syne Excell. gestelt aen Jonckh. Johan van Zuilen Heer van der Zevender, schout der stadt Utrecht, daer by Syne E. gelast wordt, omme de nyeuwe magistraet der stad Utrecht den behoorlijcken eedt van getrouwicheyt aff te nemen, ende deselve in officio te stellen. Verclaerende de voornoemde heeren burgemeesteren, dat sy dienvolgende den gewoonelijcken eedt gedaen hadden. Versochten alsulcx te verstaen, off de heeren genegen waeren met henluyden te besoignieren? Is haere E. daer op geantwoort, dat de heeren staten, gesien hebbende de voorsz. missive van Syne Exc., haer met de goede meyninge van die heeren staten generael ende Syne Exc., daer inne aengetogen, conformeeren, ende alsulcx te vreden sijn met henluyden te besoigneeren. Behoudende derselven heeren staten ende een yeders gerechticheyt.

Veneris XXVI. January 1610.

Praesentibus: Berck, Rheede, Zuilen, Goyer, Houflaken, Rysenburch, Geresteyn, Moersbergen, Canter, Helsdingen, Weede, Overmeer.

Alsoo by de staten van den lande van Utrecht geresolveert is, te remitteren ende af te stellen de resteerende helfte van het huisgelt, nu eenige jaren tot stuyr van de gemeine saecke geheven, sulcx dat den termijn, die vervallen soude Paesschen toecomende ende voortaen nyet betaelt en sullen worden, mitsgaders oock de generale middelen op 't gemael, tot noch toe by den burgers geen backers sijnde betaelt, sulcx dat 't selve nu Lichtmisse naest comende nyet verpacht, ende van dien tijt aff nyet betaelt sal worden; Soe wordt by desen den ontvangers van 't voorschreven huisgelt ende gemael, mitsgaders den collecteurs ende executeuren van der ghemeyne lands middelen gheordeneert, haer naer dien inhoud van desen te reguleeren, ende 't voorschreven huisgelt ende gemael nyet meer te maenen, innen ofte ontvangen. Ende aengaende de renten op 't

[p. 138]

voorschreven huisgelt versegelt, sullen die voornoemde staten versorgen, dat die uyt andere der gemeyne lants middelen betaelt sullen worden. Gedaen 't Utrecht den xxvi. January 1610.

Is verstaen dat men de renten, op 't huisgelt gelicht, betaelen sal uyt de generale middelen.

De gecommitteerden der stadt Utrecht hebben seer ernstelijck versocht, dat men de vier wachtmeesters haer geweer soude doen afleggen, alsoe daeromme onlusten onder de burgerye ontstaen. Daerinne om beterswille bewillicht is tot naerder ordonnantie.

De geëligeerden ende ridderschappen sustineren, dat men de middelen op 't gemael binnen de andere steden ende ten platten lande, nae proportie van de verminderinge binnen Utrecht te doen, oock sal verminderen. Ende is 't selve alsoo behoorlijck bevonden.

De secretaris heeft wederomme eernstich versouck ende vermaeninghe gedaen, ten eynde de heeren staten believen haer te versien van een goet advocaet, alsoe het hem nyet mogelijck is, gelijck hy dickwijls geclaecht heeft, dien arbeyt langer alleen te dragen.

Martis XXX. January 1610.

Praesentibus: Zuilen, Berck, Eck, Goyer, Houflaken, Rysenburch, Geresteyn, Moersbergen, Canter, Helsdingen, Hardevelt.

Sijn eenighe harde kijffachtige propoosten gevallen, daer mede de vergaderinghe gescheyden is⁽¹⁾.

(1) Dit is alles wat er over dien dag genotuleerd staat. Vergelijk daarmede de Kronijk, hierboven bladz. 12.

Mercury XXXI. January 1610.

Praesentibus: Zuilen, Berck, Goyer, Eck, Houflaken, Rysenburch, Geresteyn, Moersbergen, Canter, Helsdingen, Hardevelt.

Op 't aengeven van de heeren burgemeesteren der stadt Utrecht, versouckende datte henluyden den xxv. deser gegevenen [brief] verandert te worden, sonder eenyge extensie ofte clausule daerinne te gebruicken, maer dat die maer inne soude houden, met drie ofte vier woorden, dat de staten te vreden sijn met henluyden te besoigneeren: Is by de twee eerste staten geantwoort: dat datte behoorlijck aengestelt was, conform haerluyder meyninge, ende daeromme by deselve persisteerden. Daerop die voornoemde burgemeesteren verclaert hebben, dat sy nyet en verstonden henluyden eenyge acte van die staten nodich te wesen: Begerende daeromme, dat de voors. acte van den xxv. January gecasseert souden worden; Ende dat dit te geringh was om te difficulteren, datter noch al veel meerder ende swaerder saecken voor handen waeren, daer men hen in soude moeten accommoderen.

Op de memorie overgelevert by den cameraer van den Hinderdam, inhoudende eenyge gebreecken, die aen den Hinderdam noodich gerepareert dienen, is geappointeert: Die staten, gehoort het aengeven van den cameraer van den Hinderdam, ende daer uyt verstaen hebbende de nodicheyt deser reparatien: Ordonneren denselven cameraer, de reparatien hier inne gespecificeert te doen doen, ten meesten oirbaer ende minsten costen, sunderlinge regard nemende dat het hout goet sy, dat daertoe gebruyckt sal moeten worden.

[p. 139]

Lunae V. February 1610.

Praesentibus: Zuilen, Berck, Goyer, Eck, Houflaken, Rysenburch, Geresteyn, Moersbergen.

Omme met Syne Excell. ende de heeren gecommitteerden van de heeren staten generael over de voorgevallene swaericheyden binnen Utrecht te communiceren, zijn gecommitteert de heeren Berck, Goyer, Rysenburch ende Moersbergen, met den secretaris Ledenberch.

Op 't aengeven van den subst. secretaris der stadt Utrecht, Cornelis de Goyer, nopende 't verlengen van den Bêdach, ter oorsaecke van de peerdemerckt: Is goetgevonden die acht dagen langer uyt te stellen, ende die steden ende officiers daervan te adverteren.

Martis VI. February 1610.

Praesentibus: Berck, Zuilen, Rheede, Goyer, Eck, Houflaken, Rysenburch, Moersbergen, heer van Amerongen, Geresteyn, Canter, Helsdingen, Weede, Overmeer, Hardevelt, Peter Franssen, Grootvelt ende meer andere van Amersfoort.

Op de memorie van de vrouwe van St. Servaes is geappointeert: Die van de ridderschappe consenteeren ende authoriseeren de remonstrante, ten fyne als in desen, tot laste van den convente, op losrente tegen den penninck xx ofte xviii, te lichten die somme van duysent Carolus gulden, mits dat deselve soe haest weder affgelost worden als mogelijck welen sal.

Omme Syne Excell. van sijn logement tot in de vergaderinge te conduiseren, sijn gecommitteert de heeren Goyer, Moersbergen ende Canter.

Compareerde Syne Excell. mitsgaders de heeren gecommitteerden van de heeren staten generael, ende hebben overgelevert haere brieven van credentie van de H.M. heeren, die staten generael der Vereenigde Nederlanden. Ende, nadat deselve gelesen waeren, hebben gedaen de begroetenisse van wegen de heeren staten generael, met aenbiedinghe van alles goets, ende voorts, dat Syne Excell. ende haere E., op 't versouck van de heeren staten van Utrecht, ende door last van de H.M. heeren staten generael, alhier gecomen sijn, omme de ontstaene commotien ende misverstanden, 't haerer aller leetwesen binnen Utrecht verresen, te assopieren, daertoe sy bereyt sijn, alle vlijt ende neersticheyt aen te wenden, ten eynde 't selve soo haest mogelijck geschieden mag; alsoe de heeren staten generael verstaen, dat 't selve met den eersten dient gedaen, om die quade ende wangunstigen de hope te benemen, van yet argers in den staet van desen lande ende de religie te molieren. Versochten, dat die staten middleretijt op de consenten wilden resolveren, ende de generale middelen in de provincie van Utrecht esgalieeren met die van de andere provintien. Recommendeerende sunderlinge 't consent tot subsidie van die saecke van Cleve, daer aen dese landen soe veel gelegen is ten aensiene van situatie ende nabyheyt, besettende twee der voornaemste rivieren, als om de behoudenisse van den pas ende traffijcque op Duytschlant, ende sunderlinge dat nyet en diene te comen aen den huyse van Oostenrijck. Begeerden op alles spoedige resolutie, ende dat die staten haer gecommitteerden ter vergaderinge van de heeren staten generael wilden seynden, daermede die quaede geruchten van dese commotie by de coningen van Vranckrijck ende groot Bretaigne, ende andere princen ende republijcque, met dewelcke deze landen in alliantie sijn, grotelijkx sullen cesseren, ende eenen yegelijcken geloven, dat dese misverstanden den staet van den lande nyet en raecken, ende van geen importantie en

[p. 140]

sijn. Waerop Syne Excell. ende den voornoemde heeren gecommitteerden geantwoort is: Dat hare compste den staten seer aengenaem is, dat sy daeromme Syne Excell. ende de heeren gecommitteerden bedancken, voor dat sy die moeyten van hier te comen, in desen moeyelijcken ende onbequaemen wintersaisoene aengenomen hebben, ende op haere propositie soo spoedelijcken sullen resolveren, als mogelijck wesen sal.

Mercury VII. February 1610.

Praesentibus: Berck, Zuilen, Goyer, Eck, Houflaken, heer van Ameronghen, Rysenburch, Moersbergen, Canter, Helsdinghen, Weede, Overmeer, Hardevelt, Peter Franssen ende anderen van Amersfoort; Breul, Vonck van Rhenen, N. van Wijck, Zas van Montfoort.

Op 't aenhouden van den secretaris, omme geadsisteert te sijn van een goet advocaet, is geseyt dat men 't selve loopende dese beschryvinge sal affdoen.

Is gecompareert Johan Dier, pander van den hove, ende heeft geinsinueert twee arresten op de heerlickheyden van den grave van Cuylenburch, in den lande van Utrecht gelegen. Daerop hem geseyt is: dat hy levere copie van die acte ende appointen met syne relatie.

Op de requeste van die waersluyden van den Diemerdijck, is geappointeert, ten fyne als in desen: Worden versocht ende gecommitteert de heeren van Loenersloot ende meester Peter van Leeuwen, raedt in den hove provinciael van Utrecht, sonder dat men verstaet hiermede te willen treden in eenyge nyewicheden van wtlegginge den Hinderdam ende anderen, in desen aengetogen.

Veneris IX. February 1610.

Praesentibus: Berck, Rheede, Goyer, Zuilen, Eck, Houflaken, Rysenburch, Geresteyn, Moersbergen, Canter, Helsdingen, Buth, Weede, Hardevelt, Peter Franssen ende anderen van Amersfoort; Breul, Vonck van Rheenen, Ommeren van Wijck, Zas ende Jan Jorrissen van Montfoort.

Sijn gecompareert de heeren Jor. Joost van Ghiessen, amptman van Bommel ende Tielreweert, doctor Sebastiaan Egberts, gewesen burgemeester der stadt Amsterdam, ende nu gecommitteerde raedt van de heeren staten van Hollandt, Aelbert Joachim, gecommitteerde ter vergaderinge van wegen de heeren staten van Zeeland, Ristre van Ringie, grietman van Westongerdeel, raedt van state, ende George de Bye, heere van Albrantswaerdt, thesaurier generael van de Vereen. Nederl., gecom. van de H.H. staten generael, ende versochten: Dat dese vergaderinge niet nae gewoonte soude willen vertrecken, maer by den anderen blyven, tot dat het besoigne afgedaen mochte worden. Daerop haere E. geantwoord is, dat men 't besoigne vordert en vorderen sal soo veel mogelijck, maer dat de staten noodzakelijck morgen ende maendach 't huys moeten wesen, om rapport te doen, dan dynsdage 's morgens vroech weder hier sullen sijn.

Veneris IX. February 1610, post prandium.

* 1. Copie eener missive van de staten generael, op onderstand voor Cleve aendringende, in dato Decemb. 1609. N.S.

* 2. Copie eener missive van de staten generael, in dato 4 January 1610. N.S. over het zelfde onderwerp.

[p. 141]

Martis XIII. February 1610.

* Verdiepinge van de Eem. - Advocaet.

Mercurii XIV. February 1610.

Praesentibus: Berck, Rheede, Zuilen, Goyer, Eck, Houflaken, Rysenburch, heer van Ameronghen, Moersbergen, Geresteyn, Canter, Helsdingen, Overmeer, Weede, Hardevelt, Peter Franssen ende anderen van Amersfoort, Breul, Vonck van Rheenen, ende van Wijck, Zas van Montfoort.

Op de requeste van de vrouwe douwagiere van Zuilen, ende de heere schout deser stadt, nopende de surprinse van de Lombard, sal men de saeck houden in state drie ofte vier dagen, omme die te ondertasten ende met den anderen naerder te spreecken.

Mercurii XIV. February 1610, na den noen.

Praesentibus: Berck, Rheede, Zuilen, Goyer, Eck, Houflaken, Rysenburch, Moersbergen.

Is de advocaet Cuyck binnen ontboden, ende versocht, den geëligeerden ende ridderschappen voor behoorlijck salaris te dienen in sommige saecken, daer inne sy hem sullen begeeren te gebruycken, tot voorstant van haer ende der lands gerechtichheit. Daer inne hy bewillicht heeft.

Daer naer is gelezen de requeste van de weduwe van den overleden heere schout, mitsgaders van den jegenwoordigen schout, nopende het overschot van de Lombart, met het contract in den jaere 1597, tusschen de magistraet der stadt Utrecht, ende den Lombard gemaeckt, omme eene bequaeme deductie daer op te maecken.

Sijn oock gelesen de poincten by de acht borgerhopluyden aen de magistraet overgegeven, ende voorts by de magistraet aen Syne Excellentie, ende by deselve Syne Excellentie den staten ter handen gestelt, ende eenyge annotatien daerop gedaen.

Beschryvinge jegens dynsdach den VI. february 1610.⁽¹⁾.

I.

Omme te committeeren een bequaem persoon, wesende van de gereformeerde religie, tot advocaet van de staeten.

(1) De beschrijvingsbrieven, in het Netboek voorkomende, zijn van kleine aanteekeningen vergezeld, die grootendeels in de dagelijksche hier medegedeelde protocollen, worden herhaald, wij gaan dus de ougste stilzwijgend voorbij.

II.

Item omme te hooren lesen de poincten by de borgerhopluyden ende gecommitteerden van de burgerye aen de magistraet der stadt Utrecht overgelevert ende daerop met Syne Excell. ende de heeren gecommitteerden de H.M. heeren staten generael te adviseeren.

III.

Item omme te disponeren op de poincten begrepen in voorgaende beschryvinge.

den i. Febr. 1610 Gedeput.

[p. 142]

Jovis XV. February 1610.

Praesentibus: als op 't ii. point.

Is gelesen de missive van de heeren staten generael van den xxii. February 1610, stilo novo, nopende de legatien in Vranckrijck ende Groot-Bretaignen.

Jovis XV. February 1610.

Praesentibus: Berck, Goyer, Rheede, Houflaken, Rysenburch, heer van Ameronghen, Moersbergen, Geresteyn.

Gelesen de requeste van de vrouwe weduwe van den heere schout Za. Ende van den jegenwoordigen schout van Utrecht, dolerende over de ordonnancie des magistraets van Utrecht tegens hemluyden gegeven, nopende de restitutie van het overschot van de Lombard, ende goetgevonden, Syne Excell. by schriftelijcke deductie te doen verstaen 't recht van de staten ende usantien tot noch toe geobserveert, met versoeck, dat Syne Excell. gelieve die van de magistraet te bewegen, met haere proceduren op te houden, ofte emmers vry te laeten den wech van justitie, ten eynde die voornoemde heere schout hem mach addresseeren aen den hove, met adjunctie van den procureur generael voor 't interest van de domeynen.

Ende omme 't selve aen Syne Excell. over ende mede aen te dienen, dat by de twee eerste staten ende vier steden gecommitteert is, omme met Syne Excell. te confereeren op de voorgevallene swaericheyden binnen Utrecht, sijn gecommitteerd de heeren de Goyer ende van Geresteyn.

Syne Excell. is op syne begeerte ter handen gestelt de reeckeninge des heeren van Braeckel.

Vrydach XVI. February 1610.

Sijn de gecommitteerden van de geëlegeerden ridderschappen ende de steden in conferentie geweest met Syne Excell. ende gecommitteerden van de heeren staten generael, ende sal de heer Joachim seynden het abbregè van de poincten by de borgerhopluyden overgegeven, omme daerop gebesoigneert te worden. Oock te doen schryven de instructie voor de ordinaris gedeputeerden ten tyde van Mr. Floris Thin gemaeckt.

Veneris XVI. February 1610.

Praesentibus: Berck, Rheede, Goyer, Eck, van Houflaken, Rysenburch, heer van Amerongen, Geresteyn, Moersbergen, Hardevelt, Peter Franssen, Breul, Vonck van Rhenen, Cleef, Ommeren, van Wijck, de Man, Zas van Montfoort.

Gehoort het aengeven van den secretaris Leerdam, nopende datte die magistraet van Utrecht begeert van de twee eerste staten: Is goetgevonden 't selve te overwegen met Syne Excell. ende de gecommitteerden van de heeren staten generael. Ende ingevalle die goetvinden, dat de versochte acte volgende 't concept van de magistraet gegeven worde, dat men sich alsdan daermede sal conformeren. Ende sijn inne 't geene voorscreven is Syne Excell. ende gecommitteerden te communiceren, gecommitteerd de heeren Eck, Houflaken ende Moersbergen met den secretaris.

[p. 143]

Zabath XVII. February, post prandium.

Praesentibus: Berck, Goyer, Eck, Houflaken, Rysenburch, heer van Ameronghen, Geresteyn, Moersbergen, Hardevelt, Peter Fransen, Breul, Vonck, Cleef, Ommeren, Zas.

De gecommitteerden, desen morgenstont by Syne Excell. ende gedeputeerden van de heeren staten generael geweest sijnde, rapporteeren, dat sy het concept van de acte by den secretaris Leerdam gisteren overgebragt, die de magistraet begeert van de twee eerste staeten Syne Excell. ende die voorschrevene gedeputeerden hebben gecomuniceert, ende dat deselve, insiende de tegenwoordige gesteltenisse van den tijd ende saecken, goetvinden: Dat men die van de magistraet de voorsz. acte accomodeere; daer mede de heeren staten haer geconformeert hebben. Ende is de voorsz. acte die van de magistraet van Utrecht, comform haer eygen concept, gegeven, luydende als volcht:

Die twee leden van de staten enz. Gesien hebbende de nominatie, by de gemeente van Utrecht ofte hare gecommitteerden gedaen, ende approbatie by Syne Excell. als stadhouder met advijs ende bewillinge van de staten generael daer op gevolcht, approbeert ende ratificeeren deselve voor soo veel in hun is, ende des noot sy. Den xvii. Febr. 1610.

Is gelesen de nominatie van de magistraet tot Rhenen, ende daerop geadviseert.

Mercury XI. Aprilis 1610.

Praesentibus: Berck, Schade, Eck, Goyer, heer van Ameronghen, F. van Houflaken, Geresteyn, Hardevelt, Vonck, Adriaen Dircks van Rhenen, Ommeren van Wijck.

Is herlesen de capitulatie tot Jutphaes gemaeckt. Ende sijn gecommitteerd de heeren de Goyer, de heer van Houflaken, ende uit elck van de cleyne steden eene, omme de heeren van den staten te versoucken, dat haer Ed. gelieve by de handt te nemen de voldoeninge van de voorschreven capitulatie, ende nopende de bewaernisse van de stad Utrecht ende wachte derselve conform de resolutie van de H.M. heeren staten generael.

Deselfde sijn mede gecommitteerd omme Syne Excell. graeff Ernst van Nassau te saluteren, ende met Syne Excell. te communiceren, nopende de bewaernisse van de stadt van Utrecht, ende de wachte derselve, al conform de resolutiën van de H.M. heeren staten generael.

Capitulatie te jutphaes.

‘Alsoo Syne Excell. Graef Henrick Nassau ende den raedt van state, door last ende authoriteyt van de H.M. staten generael gecomen wesende tot Jutphaes, voor Utrecht, tot rechtinge van de alteratie tot Utrecht verresen, daeromme tot diverse reysen mette gedeputeerden van de burgemeesteren en schepenen ende raedt derselve stadt, in serieuse communicatie geweest sijnde, deselve gedeputeerden onlancx daerom waren vertrocken, aen die voorschreven staten generael, dewelcke op haer aengeven gelet hebbende, Syne voorsz. Excell. graef Hendrick ende raedt van state heure resolutie hebben overgeschreven; Soo eest: dat volgens deselve resolutie van H.H.M. de voorsz. Syne Excell. ende raedt van state verclaeren mits dese: dat alle 't gheene sedert den xxi. January, stilo veteris, lestleden ende oyt te voren in deselve stadt, uyt saecke van de beroerte, is gepasseert, van wegen den heeren staten generael ende staten van Utrecht sal worden

[p. 144]

gestelt in volcomen vergetinge, ende gehouden als nyet ghesciet, ende dat nyemand, van wat qualiteyt ofte conditie hy sy, in persoon ofte goederen, ter oersaecke van dien sal worden agterhaelt, misseyt ofte misdaen in eenyghe manieren. Dat mede de heeren staten van Utrecht, leden ende officiers van dien ende de magistraet derselve stadt sullen by eenen yegelijck worden behoorlijck erkent ende gerespecteert, sonder deselve met woorden ofte wercken eenigzins te roeren ofte molesteren, als p. pine van als pertubateurs der gemeene ruste aen lijf ende goed gestraft te worden; improberende alle 't geene dat ter eenre of andere syde, by woorden ofte schriften, injurieuselijcken is wtgeworpen. Voorts, dat ook voor Remigy toecomende geene veranderinge in de magistraet en sal worden gedaen, mits dat de questieuse poincten ten wedersyden gemoveert, sullen gestelt worden tot kennisse ende decisie van de heeren ambassadeurs der coningen van Vranckrijck ende Groot-Brittanien, van de Ho. Mo. heeren staten generael, Syne Excell. ende den raedt van state. Dat de magistraet van Utrecht oock heure gedeputeerden sullen senden in de vergaderinge der voorschreven heeren staten van Utrecht, gelast omme mette andere leden van de staten van Utrecht te besoigneren ende resolveren, 't sy of sy binnen oft buyten deselve stadt heure vergaderinge houden. Ende dat solemnele acten van submissie te wedersyden binnen Utrecht sullen ingestelt werden. Oock dat de compaignien onlancx binnen Utrecht opgeroepen, sullen terstond afgedanckt worden, ende dat in deselve plaetse ter verseeckertheyd der stadt, agt compaignien in de stadt sullen ontvangen worden, boven de twee compaignien, die onlancx daeruyt getrocken sijn. Actum vi. Aprilis 1610.

Interpretatie van zeker artikel.

‘Gehoort 't geene desen namiddach by de heeren gedeputeerden der stadt Utrecht is geproponneert, Syne Excell. graef Hendrick ende raed van state, verclaeren: dat in de instructie hem by de Ho. Mo. heeren staten generael tot dese expeditie gegeven, nyet een woord, veel min eenigen last, is gegeven van eenyge forten binnen ofte omtrent de stad Utrecht te maecken, noch ook van de burgerye te ontwapenen, dat sy ook, noch voor, noch nae, daer van noch eenyge vermaninge en hebben gehoord. Ende dat de compaignien, die daer binnen sullen trecken, sullen sijn sulcke soo die nu sijn ende te velde gebruickt worden.’

Approbatie der staten.

De staten 's lands van Utrecht gesien de bovengeschreven capitulatie ende interpretatie van Syne Excell. prince Hendrick van Nassau ende de raedt van state, hebben deselve alle haere pointen geapprobeert, ende geadvyseert, gelijck sy die approberen ende advyseeren by desen, verclaerende insgelijcken haere meyninge nyet te wesen: dat in ofte omtrent de stadt van Utrecht eenich casteel ofte fort geleyt, ofte dat de burgers ontwapent sullen worden. Gedaen in den dorpe Jutphaes, den xxviii. Martii 1610, stilo veteri.

Approbatie van de magistraet.

‘Gesien by de magistraet der stad Utrecht de bovengeschreven resolutie ende respective verclaeringhen, ende mede gelet op de acte van de H.M. heeren staten generael der Vereenichde Nederlanden, in dato iv. Aprilis 1610, waerby die gedeputeerden der stad Utrecht veraffge-

[p. 145]

scheyt worden, dat sy hemluyden souden hebben te transporteeren naer Jutphaes, by Syne Excell. graef Hendrick van Nassauwen, den raedt van staten ende den heeren staten van Utrecht, omme aldaer, op het geproponeerde van de voorschreven gedeputeerden, antwoort ende bescheyt te ontvangen, 't welck mette voorsz. resolutie ende acte van verclaeringhe geschiet is: Hebben, nae voorgaende communicatie mette agt borgerhopluyden ende de burgery tot crijgsraed gecommitteerd, de bovengeschreven resolutie ende acte van verclaeringe aengenomen ende gheaccepteert, gelijck sy deselve aennemen ende accepteeren by desen. Actum ter vergaderinge van den rayde der stad Utrecht, op den stadhuyse aldaer, op den xxix. Marty 1610, stilo veteri. My secretaris present. J. de Leerdam.

Ende, alsoe de staten op 't accoord tot Jutphaes gemaeckt nu weder in de stad gecomen sijn, is goetgevonden, dat de eerste vergaderinge van de staten dese reyse geleyt sal worden door den raed van state.

Jovis XII. Aprilis 1610.

Praesentibus: Schade, Zuilen, Goyer, Eck, Houflaken, H. van Ameronghen, Rysenburch, Geresteyn, Canter, Helsdinghen, Buth, Hardevelt, Vonck, Adriaen Dircks van Rheenen, Ommeren van Wijck, Corn. secretaris van Montfoort.

Sijn gecompareert de heeren rayde van state, naemelijck de heeren Caldenbach, Bor, van Ameronghen, Crus, de Bye ende Huygens, ende hebben eerst gerecommandeert het aennemen van de compaignie van den cappitein Setton, de quote van Cleeff ende 't aennemen van den staet van oorloge.

Hebben daernaer versocht: dat de heeren staten van Utrecht ende magistraet haer willen disponeren tot eenicheyt ende onderlinge vruntschappe met den anderen, ende committeeren, die haer in den Haeghe sullen vervoegen, omme te vorderen de decisie van de differentiale poincten, aen de heeren staeten generael gesubmitteert.

Is geresolveert ende geantwoordt: Dat men, nopende de compagnie van Setton ende andere compagnien, mitsgaders 't secours van Cleve lasten sal, de gecommitteerden ter vergaderinge van de heeren staten generael te seynden, omme daer aff metten heeren staeten generael te handelen.

Ende aengaende de poincten differentiael: Dat men verhoopt hem tot eenicheyt te sullen begeven, ende van meyninghe is te committeeren, die de uytinghe van dien in den Haghe sullen vervolgen. Die van der stadt hebben nopende de commissie rapport genomen tot morgen.

Op de missive van de heeren staten generael, nopende 't redres van den cours van den gelde, is verstaen: Dat men, omme daer over te besoigneren, lasten sal den gheenen die van wege dese provintie aldaer is comparerend.

Jovis XII. Aprilis 1610, post prandium.

Praesentibus: Schade, Zuilen, Goyer, Eck, H. van Ameronghen, Houflaken, Rysenburch, Geresteyn, Hardevelt, Vonck, Ommeren, Johan Jorissen van Montfoort.

Gedelibereerd op de propositie van den rayde van state, omme te committeeren tot vervolch van den pointen differentiael, verbleven ter decisie van de heeren staten generael, is goetgevonden:

[p. 146]

Voor alle andere besoignes, de pointen differentiael te doen videren, ende omme haer tot dien fyne neffens den raedt van state in den Haghe te vervoughen, ende de gerechtigheyt van de staten te remonstreren, sustineren ende voorts te doen dat tot meeste verseeckertheyt, rust ende eenicheyt strecken mach; sijn gecommitteerd de heeren Schade, Goyer, de heeren van Ameronghen ende van Houflaken, ende geresolveert: Dat men schryven sal aen de vier steden, ten eynde haer E. gelieve mede te committeeren, die gheenen die sulcx geweest sijn ofte anderen in haer plaets. Ende is de secretaris gelast ende gecommitteert, met de voorschreven heeren ten fyne voorseyt, te reysen ende besoigneeren, die oock tot haerluyden assistentie sullen versoecken de advocaet Mr. Thyman van Cuyck.

Sijn gecommitteerd de heeren Eck ende de secretaris, omme den rayde van staten de voorschreven resolutie te adverteeren.

Veneris XIII. Aprilis 1610.

Praesentibus: Schade, Zuilen, Goyer, Eck, Houflaken, heer van Ameronghen, Rysenburch, Geresteyn, Canter, Helsdinghen, Buth, Hardevelt, Vonck, Ommeren, Adriaen Dircks van Rhenen, Jantsonii van Montfoort.

De heeren gecommitteerden van de stadt Utrecht gevraecht, off by de magistraet derselven stadt gecommitteert is, om te bevorderen de decisie van de pointen differentiael, daerop haere E. gisteren rapport genomen hadden. Is daerop by haer E. verclaert: dat 't compromis eerst moet worden ingestelt. Ende dat sy alvorens begeeren, dat op 't point van de beschryvinge, omme te committeeren ter vergaderinghe van de heeren staten generael, gedisponeert worde. Ofte dat de heer van Moersbergen gehouden sal wesen, in de vergaderinge van de heeren staten generael, op te staen, als van de quaestieuse poincten gehandelt sal worden, mogende lyden dat hy in andere saecken sal blyven sitten. Ende dat sy anders in 't compromis nyet en begeeren te consenteeren, dan met die conditie.

Compareert den raedt van state, ende versouckt te verstaen off de heeren staten gecommitteert hebben, omme de uytinghe van de pointen differentiael in den Haghe te bevoirderen, volgende de gedaene submissie. Is daerop by de twee eerste staten verclaert, dat sy de haeren sullen gereet hebben. Die van der stadt hebben verclaert, als hier boven geteyckent is. Ende is den raedt van state versocht, het compromis te willen concipieeren, d'welck by haer E. aengenomen is.

Andermael by den raedt van state omgevraecht, is dese mael ende om gevoegelijckheidswille geconsenteert, dat die heer van Moersbergen sal opstaen, als men ter vergaderinge van de heeren staten generael van die poincten differentiael sal handelen, ende anders nyet.

Is geordonneert de uytschryvinge van de quotisatie, ende 't selve gedaen te worden naer ouder gewoonte. Quotisatie.-

Veneris, XIII. Aprilis 1610.

Praesentibus: Schade, Zuilen, Goyer, Eck, van Amerongen, Rysenburch, Canter, Helsdinghen, Buth, Vyanen, Hardevelt, Bouck, Ommeren, Adriaen Dirckszoon van Montfoort.

De raedt van state communiceert 't concept van de acte van compromis, gementioneert in de capitulatie tot Jutphaes gemaeckt. Luydende als hier nae volcht:

[p. 147]

‘Alsoe, in de maent January voorleden, binnen de stadt van Utrecht seecker alteratie ontstaen, ende oversulcx tusschen de heeren staten 's lands van Utrecht te eenre, ende de alsdoen gestelde magistraet ter andere syden, seeckere differenten sijn verresen, totter welcken beslichtinge eerst by Syne Excell. met eenyge gecommitteerden, soe uyt de vergaderinge der H.M.H. staten generael als raedt van state, binnen de voorschreven stadt Utrecht ghearbeyt sijnde, corts daernae noch binnen de stadt Woerden de heeren ambassadeurs van de coningen van Vranckrijck ende Groot-Britanien, de H.M. heeren staten generael, Syne Excell. ende raedt van state gecomen sijn. Daer alsdoen (daertoe beschreven sijnde) mede compareerde die geëligeerde ridderschap ende gedeputeerden der stadt ende steden van Utrecht, welcke geëligeerde ridderschap ende oock de vier steden alsdoen bewillichden, alle de differentiale poincten te submitteeren, ter decisie van de voorschreven heeren ambassadeurs der H.M.H.H. staten generael, Syne Excell. ende den raedt van state. Ende dat oock eyntlijck noch de voorschreven magistraet ende gemeente der stadt Utrecht mede daer toe bewillicht hebben. - Soe eest: dat volgens d'acte van accoordt by Syne Excell. graef Hendrick van Nassau ende de voorschreven raedt van state, (als by de H.M. heeren staten generael tot rechtinge der voorschreven alteratie gecommitteert sijnde) van den vi. deser maent Aprilis, ende by de heeren staten 's lands van Utrecht den xxviii. Martii, ende de magistraet derselve stadt den xxix. Martii 1610, beyde stilo veteri, geapprobeert. De voorschreven heeren staten 's landts van Utrecht, ende de voorschreven magistraet der stadt Utrecht, soe voor hun, als voor de gemeente derselver stadt, verclaert hebben ende verclaeren by desen vrywillichlijck, dat sy alle alsulcke differenten ende quaestien als ter wedersyden mogen sijn gemoveert, ende dewelcke onder behoorlijcke signaturen of anderen volcomen last sullen worden gespecificeert ende geëxhibeert, gantsch ende geheellijck, submitteren ende stellen tot volcomen kennisse, decisie ende beslicht van de voorsz. heeren ambassadeurs van de voorschreven hoochgemelde twee coningen, de H.M. heeren staten generael, Syne Excell. ende raedt van state. Belovende op eer ende vromicheydt t'allen tyden van weerden te houden, naetecomen ende stricktelijck te achtervolgen, alle 't gheene by deselve alsoe geordonneert, uytgesproken ofte gedecideert sal sijn.’

Daerop die van der stadt Utrecht insisteren, dat de poincten differentiael ter wedersyden gespecificeert ende gewisselt behoren te worden. Die geëligeerden riddderschappen ende steden seggen, nyet dienlijck noch van node te wesen, die specificatie alhier binnen Utrecht te doen, om in geen nieuwe alteratie ende onlusten te geraecken. Dat die poincten differentiael heur genouch bekent ende verclaert sijn, by het doen van de submissie binnen Woerden. Dat de heeren staten generael by dese saecken mede geintresseerd sijn, ende dat het die van der stadt nyet prejudicabel en is, dat het in den Haghe geschiedt, alsoe de heeren staten generael discreet genouch sijn, omme henluyden op alles te horen. Daerop sy versocht hebben copie van 't geconcipieerde compromis, mitsgaders acte van dat de heer van Moersbergen opstaen sal, als men van de differentiale poincten handelen sal, omme morgen te thien ure den raedt daerop te doen laeden, ende t' elf uren rapport te doen.

[p. 148]

Zabath XIV. Aprilis 1610.

Praesentibus: Schade, Zuilen, Goyer, Eck, H. van Ameronghen, Houflaken, Rysenburch, Geresteyn, Canter, Helsdinghen, Buth, Ommeren, van Wijck, Jantsonii.

Is wederomme gecompareert de raedt van state, ende heeft versocht, dat de heeren staten haer souden willen accommodeeren in 't accepteeren van het compromis, gelijck 't selve by den raedt van state is innegestelt. Daerop by de gecommitteerden van de stadt Utrecht is overgelevert seeckere acte van resolutie, innehoudende als hier na volcht:

‘De magistraet der stadt Utrecht, gehoord hebbende het rapport van Jonker Dirck Canter ende van Henrick van Helsdinghen, burgemeesteren, mitsgaders Henrick Buth, schepen der stadt Utrecht, op gisteren ter vergaderinge van de E.M. heeren staten 's lands van Utrecht, by de magistraet gedeputeert, ende hooren lezen hebbende het dubbelt van de acte van submissie, by de E.M. heeren rayden van state geconcipieert, ende in de voorsz. vergadering overgegeven, verclaren wel te vreden te sijn de poincten differentiael, te wedersyden gemoveer, in conformité van 't verdrach in Jutphaes gemaeckt met Syne Excell. prince Hendrick van Nassauwen ende die E. heeren rayden van state te submitteren, ende daervan te passeren acte, in sulcke vorme als die by de heeren rayde van staten geconcipieert ende overgelevert is, uytgesundert, dat in de voorsz. acte nyet gebruyckt en sal worden de qualité van de heeren staten 's lands van Utrecht in 't geheel, maer alleen van de twee leden ende cleyne steden. Ende dat oock de cleyne steden, gesien hebbende de poincten differentiael, by de magistraet gemoveert, sullen hebben verclaert in wat poincten sy hemluyden tegens de magistraet ofte tegens de twee eerste leden van staten in 't submitteeren party souden houden, om 't selve, gesien de voorschreven acte van submissie, daernae gedresseerd te worden. Dat oock, alvorens de voorschreven acte van submissie te passeren, de voorschreven twee leden gehouden sullen wesen, de magistraet te geven de poincten differentiael, die haer E. aen haer syde gesubmitteert souden willen hebben, gelijck haer E. opening gedaen is van de poincten differentiael, by de magistraet ende gemeente gemoveert, ende die de magistraet te vreden is noch andermael over te leveren, opdat nyet alleen de magistraet hebbe te overwegen, offt soodanige poincten als verthoont sullen worden in 't compromis mogen worden getogen dan nyet, maer dat sy oock hebbende competenter tijt daer tegens met haer defentie gereet mogen comen voor de heeren ambassadeurs, de H.M. heeren staten generael, Syne Excell. ende de heeren rayden; gelijck apparantelijck gereet sullen comen, de voorschreven twee leden van de staten tegens de poincten differentiael, by de magistraet ende gemeente der stadt Utrecht gemoveert, protesterende, by weygeringe van 't geene voorschreven is, dat aen de magistraet nyet en ontbreeckt, dat de submissie geen voortganck en heeft. Soo nyemant gehouden is te submitteeren 't geene voor hem wort verborgen, ende daertegens hy geen defensie en can genieten. Aldus geresolveert op den stadhuyse t' Utrecht desen xiii. Aprilis 1610. Onderteeckend J. de Leerdam.’

Ende nadat de voorschreven acte gelesen was, soo is by den staten gepersisteert by den concepte van den compromisse ende voorgaende resolutie, omme de saecke voorts in den Haghe te vervolgen.

[p. 149]

Lunae Ultima May 1610.

De gecommitteerden, uyt den Hage wedergecomen, hebben rapport gedaen van haer gebesoigneerde aldaer, daer op sy bedanckt sijn van de moeyten in desen aengenomen.

Op de instantie van den secretaris, ten eynde de staeten haer souden willen versien van een goet advocaet, verclarende dat hy door de langdurige gepasseerde swaere besoignes in syne dispositie ende gesontheyt soe geswackt vonde, dat het hem nyet mogelijck is langer sonder advocaet te continuéren. Is belooft dat men er eerst daer opletten, ende een goet advocaet sal sien te becomen.

Den raedt van state, zaterdach lestleden door speciale last van de H.M. heeren staten generael der Vereenichde Nederlanden, ende volgende derselven resolutie, met advijs van de heeren ambassadeurs der coningen van Vranckrijk ende Groot Bretaignen, mitsgaders van Syne Excell. ende den raedt van staten genomen, die opgeworpen magistraet gedestitueert, ende de oude magistraet geristitueert hebbende, verclaren: Gelast te wesen, omme in alles vordere ende sulcke ordre te stellen, als tot conservatie van de wettige authoriteyt ruste ende welvaert van de stadt ende lande van Utrecht, ende de goede burgery ende inghesetenen van dien bevonden sal worden te behoireeren, versouckende dat de heeren staten souden gelieven eenyge uit den haeren te committeren, daermede haere M. soude mogen communiceeren. Waerop gedelibereert, sijn op 't versoeck, ende ten fyne voorsz. gecommitteert: de heeren Berck, van Houflaken, van Moersbergen, ende die burgemeesteren Rysenburch, Both ende Hardevelt, met den secretaris van de staten.

Veneris XI. May 1610.

Die staten van den lande van Utrecht eenyge reizen vergadert geweest sijnde, omme 't saemenlijck te disponeeren op de differentiale poincten voor de H.M. heeren staten generael gemoveert, ende bevyndende dat 't selve by henluyden qualijcken was worden gedaen, sijnde nogtans alle die leden van de staten 's landts van Utrecht tot onderlinge lieffde, eenicheyt ende vrede genegen, hebben, tot meerder vorderinge ende vasticheyt van dien, goetgevonden, dat de voorsc. differentiale poincten, volgende de submissie, by de E. heeren rayden van state werden gedecideert. Versouckende deselve heeren rayden van state, dat haer gelieve de heeren ambassadeurs, de H.M. heeren staten generael ende Syne Excell. daervan, door yemant uit haer E. midden, rapport te doen doen, ende te versoecken authorisatie op haer E. omme de voorsc. decisie te mogen doen, sulcx als haere E. ten meesten verseeckertheyt, ruste ende welstand van den geunieerden landen in 't generael, ende van de provintie ende stadt van Utrecht in 't particulier sullen bevinden te behoren. Belovende de voornoemde staten ende magistraet der stadt Utrecht, in goeden trouwe te sullen onderhouden ende naecomen, by eenen yegelijcken dien 't behoort, alle 't geene by den voornoemde heeren rayden van staten uitgesproocken ende geordonneert sal worden. Des t' eenen oirconde soo hebben die voornoemde staten ende magistraet der stadt Utrecht desen by haerluyder respective secretarissen ende zegelen doen onderteyckenen ende bevestigen, binnen Utrecht op den xi. May xvi^C ende thien.

[p. 150]

Op de missive van den heere Montes, thesaurier van Syne Excell., ende sunderlinhe nopende d'erfrente van Syne Excell. van vi.^M L. 's jaers, fiat solutio tot nog toe, dan sy geinsisteert op de quote deser provintie in de voorsc. renten, ten eynde men nyet hooger voor den toecomende tijt daer inne en contribuere.

Op de requeste van de heeren vicedeecken ende capitele van St. Johans t' Utrecht, nopende de questie van de bedieninge van het secretarisambt tusschen Heurnius ende Haeften, is verstaen: dat men den president van den hove Dinsdach toecomende in de vergaderinge alhier ontbieden sal, omme de redenen van de interdictie van den hove te verstaen.

Martis XVI. May 1610.

Praesentibus: Berck, Schade, Goyer, Zuilen, Eck, H. van Houflaken, van Amerongen, van Moersbergen, van Gerestein, Rysenburg, Both, Drielenburch, Helsdingen, Buth, Hardevelt, Peter Franssen, Frans, Andriessen, Coenraet Frans, L. Botter, Vonck, Breul, Ommeren, van Wijck, Zas.

Gehoort den heere president van den hove, op de requeste van de heeren vicedeecken ende capitle kercke van St. Johans te Utrecht, Jor. Mr. Johan van Haeften, is de heere president aengeseyt, waeromme men meynt dat d'interdictie afgedaen behoort te worden, met begeerte dat syne E. 't selve den hove rapporteere.

Sijn gecompareert de hoechgeboren heere grave Ernst van Nassau, de raedt van state ende de heere oversten Ogle, ende heeft de raedt van state verhaelt de redenen, waeromme syne E. van meyninge is morgen vroech te vertrecken, ende dat de heere oversten Ogle acte heeft van Syne Excell., hem by resolutie van de heeren staten generael gegeven, omme in plaetse van syne voornoemde E. te commanderen over het crijgsvolck, alhier in garnisoen leggende. Daerop die staten verclaert hebben: dat sy syne E. seer bedancken van de moeyten, goede ordre ende vigelantie, by syne E. tot maintinement van goede ruste ende stilte binnen dese stadt gehouden, daervoren by haer aen syne E. houden verobligeert, omme 't selve by de eerste gelegenheid te erkennen. Ende belangende de commissie van den heere overste Ogle, verclaeren de staten deselve heere oversten haer aengenaem te wesen, om de goede qualiteiten die by syne E. sijn, ende vertrouwen daeromme, dat syne E. gelijck debvoir doen sal als by syne E. tot noch toe gedaen is geweest. Ende met den staten in alles goede correspondentie houden, gelijck den staten oock nyet en sullen nalaeten van gelijcken te doen met syne E.

De voornoemde rayden van state hebben noch verhaelt, nae dat Syne voorschreven Excell. ende heere oversten vertogen waeren, dat de heeren Jongstal ende de Bye, uyt den Haghe wedergecomen sijn, mede brengende d'authorisatie van de H.M. heeren staten generael, omme de differentiaele poincten uyt de leste commotie ontstaen, te vorderen, decideeren ende eyntelijck af te doen, gelijck haere E. tot meeste verseeckertheyd, ruste ende welstandt des landts ende stadt van Utrecht, nae gelegentheyt van saecken sullen bevynden te behoren. Begerende daeromme, dat de respective leden van staten met den eersten onder haer E.M. leveren ende furneeren haere deductien, stucken, monumenten ende verificatien daertoe dienende.

Versoucken oock dat haer E. in handen gestelt moge worden de gemeyne lands reeckeninghe,

[p. 151]

met de verificatie daertoe dienende, omme die, volgende de gedaene publicatie, by henluyden doorsien, gevisiteerd ende voorts gedaen te worden 't geene behoren sal.

Al 't welck geordonneert, ende aengenomen is alsoe gedaen te worden.

Omme Syne voorschreven Excell. te defroigeren ende met verclaeringe van nae appoissement van de saecken alhier, syn E. diensten te willen erkennen by alle gelegentheden, en omme de raedt van state ende de heeren oversten Ogle daerby te noden, sijn gecommitteerd de heeren de Goyer, Eck, en heer van Houflaken, ende de heer van Amerongen, ende uyt elcke stadt een, met den secretaris van de staten.

Ende sal de nodinge te nae noen gedaen worden by de heeren Goyer, van Houflaken ende Both, met den secretaris voornoempt.

Veneris XVI. May 1610.

* Commissie belast met het zoeken eener woning voor colonel Ogle.

* Antwoord op eene memorie der panders, ‘dat sy haer sullen accomodeeren naer den jegenwoordigen cours van den gelde.

* Rentmeesterschap tot Rhenen.

Beschryvinge jegens dynsdach den VIII. may 1610.

I.

Omme te disponeeren op de poincten van de voorgaende beschryvinge, daerop noch nyet geresolveert en is.

II.

Item omme, volgende den accoorde van den jaere 1582, te procedeeren tot augmentatie van de geëligeerden.

III.

Item, omme te procedeeren tot augmentatie van de ridderschappen.

IV.

Ende omme voorts te overwegen de swaericheyden, die men verstaet sedert eenygen tijt herwaerts gemaeckt te sijn, nopende de personen, die men voortaen sal hebben te gebruycken tot magistraet der stadt Utrecht, ende dien aengaende te disponeeren, sulcx als men ten meesten dienste van den lande, ende onderlinge ruste ende vrede bevinden sal te strecken.

V.

Item, alsoe men verstaet dat de brouweryen ende andere neeringen ten platte lande dagelijcx meer ende meer toenemen, ende dat 't selve strecken soude tot merckelijcke schade van den gemeyne lands middelen ende nadeelen van de neeringen binnen de steden: Omme te delibereeren ende te adviseeren, wat men dien aengaende bequaemelijcx sal hebben te ordonneeren.

VI.

Omme een ofte twee bequaeme personen te nomineeren, tot ordinarisse rayden in den hove van Utrecht.

[p. 152]

VII.

Item, omme, ter nominatie van den ridderschappe, te committeren, tot den ontfanck van de generale middelen, voor den tijt van drye jaeren, ingaende Magdalenen toecomende.

VIII.

Ende omme te committeren tot den rentmeesterschappe van St. Paulus, vacerende door den overlyden van Anthonis van Drielenburch, Za.

Hebben wy enz.

Den ii. May 1610. - de Gedeputeerden.

Martis VIII. May 1610.

Praesentibus: Schade, Rheede, Zuilen, Goyer, Eck, van Houflaken, van Moersbergen, van Geresteyn, Rysenburch, Both, Hardevelt.

De gecommitteerden der stadt Utrecht hebben verhaelt: Hoe dat by de magistraet der stadt Utrecht aengezien sijnde de daden van den heere van Braeckel, soo geduerende dese tumulte, als noch jegenwoordelijck gepleecht, de voornoemde magistraet dienlijck ende nodich gevonden hadden, den heere van Braeckel uyt der stadt te doen vertrecken, ende te pareren voorgaende resolutie des magistraets. Ende dat die van de magistraet daervan oock geadverteert hadden de H.M. heeren staten generael ende Syne Excell.

Mercury IX. May 1610.

Praesentibus: Berck, Schade, Rheede, Zuilen, Goyer, Eck, van Houflaken, van Ameronghen, Geresteyn, Moersbergen, Both, A. van Helsdingen, Rysenburch, Buth, Anselmus, Hardevelt, Ommeren.

Op de missive van de heeren staten generael, begeerende bericht te sijn op seecker debath des heeren van Braeckel, aengaende syne reeckeninge, is goetgevonden te sien: wie over de voorgaende besoigne opde voorschreven reeckeninge geweest sijn.

Is gecompareert den raydt van state, ende heeft geproponeert de restitutie van de middelen in de leste tumulte affgesett, doch nopende de een helft van 't huisgelt, meynen, dewyle deselve helfte moet ostiatim gehaelt worden, ende dat sulx swaricheyt heeft, ende oock soo veel cost als 't gehele plach te doen, dat men 't selve noch soude mogen nalaten. Dan 't gemael verstaen haere E.M. dat behoort geristitueert te worden, stellende in deliberatie: off de verpachtinge van dien, by haere E.M. offte by die heeren staten gedaen sal worden.

Versoecken oock, dewyle de heeren staten nu beschreven sijn, omme te augmenteeren de geëligeerden ridderschappen, ende rayden ten hove. Dat sy in 't selve doende, willen voor oogen hebben de eere Goodts, ende alsulcx kiesen personen van de gereformeerde religie, tot den staet ende welstant van den lande wel geaffectionneert ende andersinds wel gequalificeert, met geen factien ofte seditien belast sijnde.

Nae deliberatie is geantwoordt, soo veel 't huisgelt aengaet, dat der staten haer conformeeren met haer E.M. advijs. Ende nopende 't gemael, dat men verstaet dat 't selve sal worden gerestitueert by haer E.M. authoriteyt, ende dat op haer E.M. naeme, ende der staten naeme te samen. Ende dat men haere Ed. daeromme versoeckt, saterdach de publicatie te willen assisteeren, dewelcke alsoo eensamelijck goedgevonden is.

[p. 153]

Ende nopende de augmentatie van de geëligeerden ridderschappen ende rayden ten hove, conformeeren haer die staeten eendrachtelijck, ende met het goet advijs van den voorschr. rayde, bedanckende den rayde van de goede vermaeninge, sorge ende affectie, die haer E.M. voor den welstant van dese provincie sijn dragende.

Aengaende de augmentatie van de ridderschappen, heeft jonckh. Aernt van Zuylen van Nyvelt begeert, syne oppinie appart te geven, daerop syne E. geseyt is, dat in de vergaderinge van staten geconcludeert wordt by vrye stemmen, te weten: elken staet ofte taefell geeft een advijs ofte stemme, sonder dat men gewoon is prime opinie ofte stemmen te teyckenen, doch indien syne E. begeerde prime opinie geteyckent te hebben, dat hy die dan selve instelle ende overlevere.

Op 't eernstich versoeck van den secretaris, ten einde de heeren staten haer willen versien van een bequaem persoon, tot advocaet van de staten, is daerop verclaert, dat de staten daertoe genegen sijn, ende die van der stad Utrecht sullen morgen daervan met den raydt spreecken, ende om te committeeren, die een bequaem persoon sullen dispicieeren.

Jovis X. May 1610.

Praesentibus: Berck, Schade, Goyer, Eck, heeren van Houflaken, van Ameronghen, van Moersbergen, van Geresteyn, Both, Helsdinghen, Drielenborch, Buth, Anselmus, Hardevelt, Ommeren, Zas.

Op de missive van de heeren staten generael, van date den viii. Aprilis 1610, stilo novo, overseyndende het debath van den heere van Braeckel, op seeckere apostille syner reeckeninghe, ende begerende dat men daerop mette eersten soude seggen ofte doen, 't geen dienlijck sal bevonden worden: Sijn gecommitteerd de heeren Schade, ende by syn E. afwesen of sieckte, de heer Zuilen, de heer van Ameronghen, ende de heer Buth, die by haer sullen nemen ende gebruycken de advocaet Mr. Thyman van Cuyck, ende den secretaris van de staten.

Naderhant sijn dese stucken met de reeckeninghe ende verificatien daertoe dienende, gestelt in handen van Mr. Gerard Hamel, advocaet van de staten, omme die te doorsien, ende yet op 't behagen van de staten te concipieeren.

Martis XXI. May 1610.

Praesentibus: Berck, Rheede, Goyer, Dirk, van Ameronghen, van Moersbergen, Rysenburch, Both, Buth, Hoeflaken.

Sijn gecompareert de ministers Jacobus Taurinus ende Speenhovius, als by den synode ende kerckenraedt gelast sijnde, ende hebben, nae mondelinge verhael van verscheydene pointen, deselve oock overgelevert by geschrift, luydende als volgt:

Cort Verhael van eenyge Kerckelijke Swaerichheden, geduerende de troubelen den gedeputeerden der Synodus van Utrecht, soo in hunne vergaderinge als eenige derselve voorgecomen, op den 5. Marty, 7. 17. ende 18. May, ouder stijls 1610.

I.

Dat de coster van Schalckwijck, wesende mede secretaris van 't dorp, seer groten affbreuck

[p. 154]

de religie doet, openlijck heden door verscheydene middelen uyt de predicatie treckende, door 't publiceeren van de houwelicken ende andere saecken vóór de predicatie ende buiten de kercke, 't welck te voren nae de predicatie ende in de kercke te geschieden plach; ende seggende, by 't begraven van doden, dat men mede voor die sielen moet bidden; gelijck hy oock staende dese tumulte seer schandelijck van de heeren ende predikanten gesproocken heeft; ende alsoe hem, by den gedeputeerden der synodi, d'instructie over de costerye, met authoriteyt van de heeren staten gemaeckt, toegesonden was, omme deselve by hem onderteyckent ende naergecomen te worden, heeft daerop schriftelijck soedaene antwoordt gegeven, dat hy, Roomsch-Catholijck sijnde, hetselve nyet en conde doen, als strydende tegen sijn conscientie.

II.

Dat op 't huys te Rijnauwen, by Bunnick, alle sondagen grooten vergaderinge gehouden wordt, 't welck voor de tumult alleen somtijds geschiedde, ende datter gemeenlijck een Jesuyt van Utrecht compt die exercitiën doen, die men meynt dat in den Struys op Vreêburch te huys leyt.

III.

Heeft oock heer Jan van Bunnick, affgestelt pastoor, doch gealimenteerd by de heeren staten, den predicant gesproocken van de huysinge, die de E. heeren voorgeschreven ten behouve van den voornoemde predicant, onlangs bequaemelijcken hebben gerepareert, seggende: Gerardi dit gemack sal nu haest wel voor my komen.

IV.

Dat oock de predicant van Amerongen aen twee canonnicken van St. Peters, in sijn dorp gecomen sijnde, verthoont heeft de sobere gelegentheyt ende groot ongemack van sijn huysinge, ende versouckende eenyge reparatie ende accomodatie, alsoo het collegie van St. Peter sulcx toecomt te doen; waerop sy hem geen vertroostinge niet alleen gegeven, maer oock 't selve seer schimps ende spottelijck affgeset hebben. Ende staet te considereren, dat een derselve twee canonnicken is mede van die geene, dewelcke genomineert waeren by de factie, om in de staten te brengen.

V.

Dat oock de edelen met de papisten te Maersen den schoolmeester hebben aengenomen, dewelcke sy door collecte ofte uytsettinge onderhouden, ende alles doen buyten kennisse van den respectiven officier, gerechte, ende predicant aldaer; welcken schoolmeester paepsgesind sijnde, niet alleen paepsche boucken leert, maer oock weygert eenyge kinderen, daer van d'ouders begeeren, den Gereformeerden Cathechismus te leeren, seggende: dat het streed tegen sijn conscientie, tegen 't Christelijck Catholijcke gelooff, ende tegen die belofte dergenen, die hem aengenomen hebben. Heeft oock Enckellenberg sijn soon gesonden aen den schout den 17. May, ende hem laten seggen, dattet sijn eigen schoolmr. was. De schout soude hem wachten, dat hy daer niet mede soude te doen hebben, of, aengesien 't schoutampt stond te verpachten, men wel maecken soude, dat hy daervan verstoocken ende afgezet sou worden. Ende dreigde, dat oock de schout ende de predicant wel eer uyt Maersen souden comen te vertrecken, als de schoolmr. Waer daerom te wenschen, datter goede ordre op de scholen, soe daer als elders, gestelt worde.

[p. 155]

VI.

Dat de kerckordeninge te Montfoort, by den gedeputeerden der synode, met authoriteyt van de heeren staten, binnen 's jaers eerst ingevoert sijnde, deurdien de drost, aldaer by den ambachtsheer gestelt, 't selve soo lange tegengehouden hadde, het geschiet is, dat de predicant met de ouderlingen ende diaconen haer vergaederinge gehouden hebben in seeckre sacristie, staende in ende aen 't choor van de respective kerck, welcke sacristie twee ouderlingen, op huyden den xviii. May expresselijck daerom gecomen sijnde, claegen dat haer by denselven drost niet vrygelaeten werdt, alsoe hy soeckt, in spijt van de religie, aldaer een paepsche rectoor met sijn anderen, om daerin school te houden, mede in te voeren, tot ongerijf ende cleynachtinge van die van de kercke, daer t' anderen tyden ordinaris de schole boven de saele van 't stadthuys plach gehouden te worden. Hebben oock die papisten aldaer seer groote exercitien, genoechsaem openbaer, met een grooten toeloop van de omliggende dorpen, nyet tegenstaende het verbod van de H.M. staten, waervan de paep, daer binnen woonende, met een vicary voorsien is, (gelijck wy verstaen). Geduerende dese beroerten hebben mede deselve paepisten aldaer (gelijck oock op andere dorpen) haer ooren seer opgestoocken, seer schimps van de heeren ende van de religie spreeckende. Ende onder ander seggende: Sy souden binnen Montfoort haest de groote kerck innemen. Die van de religie mochten haer met de capelle te vreden houden, off sy en waeren oock soo veel nyet, men soude se wel met een arm ter poorte wtseynden.

VII.

Alsoe mede de paepisten in de stad van Utrecht; soo die van binnen, als van buyten uyt de dorpen incomende, seer stercke vergaderinghe houden, dattet wel te wenschen waere, dat de respective heeren ende magistraeten mochten geanimeert worden, om wat naerder daerop te letten, dewyle het buyten twijffel is, off het sal de religie goet doen.

Eensdeels in aensien, dat die van de religie, dewelcke haer in dese beroerte hebben laeten misleiden, daer mede seer sullen neergezeten worden, aengesien sy noch nyet en connen verstaen, dat d'ontstaene alteratie die religie ofte de reformatie sulcken schade soude gedaen hebben, als de predicanten door hun particulier wedervaren wel versekert waeren.

Verhael van eenyge swaerichheden, nopende het misbruick der geestelijcken goederen, onder 't gebiet van de E.M. heeren staten van Utrecht staende, overgegeven aen haere E.D. by de dienaers der H. Evangelii binnen Utrecht, den.. May 1610, met versouck omme by deselve daerin orde gestelt ende geremedieert te worden.

I.

In den eersten is het kennelijck, dat met de canonicx prebenden, wanneer die aen de respective cannoniken comen te vervallen, schandelijcke coopmanschappe gedreven, ende deselve den meesten daer voor biedende als veyl gehouden worden. Dat oock veele van die geene, die met de cannoniks proviens ende probende voorsien ende gebenefieert worden, weynige wercx maecken

[p. 156]

van die gereformeerde religie, om deselve ten minste met haer leven te stichten; jae veele sijn, dewelcke, soo haest als se daermede voorsien sijn, terstont den sin van de studien afkeeren, als nu genoech voor haer leven, ende tijtlijcke nootdruft versorgt wesende, ende daerom haer werck ende professie maeckende meest van hovaerdich gecleet te gaen, met 't rappier te proncken, trots ende lichtveerdich van spreecken ende van manieren te sijn, oneerlijcke plaetsen te frequenteeren, dobbelen, speelen, verkeeren, dansen, enz. te pleegen, ende alsoo oorsaeck te sijn van veele opspraecke ende argernisse. Waerom het wel noodich waere, dat soodane prove craemerye mochte geweert worden, ende onder de jonge cannonicken goede orde gestelt, dat se mochten tot de studien ende eerlijck stiptelijck leven gehouden worden, ten eynde de republiecke ende kercke daer van te syner tijt meer dienst ende stichtinge mochte trecken.

II.

Men speurt oock, dat in de nonnen ende jofferen conventen de paepsche exercitien ende vergaederingen gehouden worden, deselve sijnde dickwerf de schuylhoecken ende herberghen van vreemde Jesuyten ende paepen. Hetwelcke eensdeels geschied doordien de abtdissen paepsgezind sijn, off die anders gesind sijn, niet nae behooren geauthoriseerd ende gestijft worden, om de afgoderye in haer conventen te weeren. Ende in 't bysonder geeftet veelen groote occasie van opspraecke, dat de nonnen van Outwijck sunderlinge boven andere in wtwendigheyt ende pracht wtsteecken, alle nieuwe fatsoenen van cleedinghe ende van oppronckinghe op de aldereerste maniere aennemende, daer sy nochthans, als met geestelijcke goederen gebenificeert sijnde, behoorden sulcke vreemde couleuren ende fatsoenen van cleedinghe als annersinds, in eerlijcke ende stichtelijcke habyten te veranderen; op dat daer door sy te meer van de dertelheyt afgewent, ende de gemeente te min oorsaeck van opspraeck mochte gegeven werden.

III.

't Is oock te bedroeven, dat eenyge van de commandeurs ende gebenificeerde St. Catharyne soo argerlijck haer aenstellen, in voegen als te voren van die jonge cannonnicken vermaent is, soo dattet wel nodich waere, dat over deselve goede opsicht wierde gestelt, ten eynde sy niet vry, nae haer eygen goetduncken, haer mochten aenstellen, maer reeckenschap van sulck haer doen ende laeten souden hebben te geven, om naer behoren, daer over gecensureert te worden.

IV.

Alsoo men bevindt dat met de vicarye, staende ter gifte van de cannonicken, elcx nae haer touren, eensdeels vuyle coopmanschap gedreven wordt, andersdeels de een ende ander die sijn knecht ofte vriend toeleyt, om daermede sijn huys ende staet op te houden, ende eensdeels oock die gegeven worden ende genoten van soodanyge die daer op in steden ons gandsch partye, als Leuven, Douay, Rijssel, Emmerick, Cuelen, Rome etc., in die paepsche religie, contrarie de placaten daervan sijnde, studeren, ende daer na, of in vyands landen of in onze stad, steden ende landen, de kercke Christi ondienst doen, soo dat de Roomschgesinden alhier veel meer dienaers hebben, op de goederen in 't landt gelegen, als de Gereformeerden, daer doch de vicarissen hier in de stad plegen dienst te doen, ende daerom deselve goederen alleen tot dienst ende profijt van de Gereformeerde religie, in deze stadt ofte provintie behoorden, nu ter tijt gebruickt te worden; waer wel te voorsien, dat de saecke hiertoe conde gebracht worden. Het

[p. 157]

welcke sonde geschieden, soe wanneer in de vicaryen sodane ordre gestelt ware, dat in plaetse deselve by touren vervallen aen de cannonnicken van de respective capittelen te vergeven, die mogten tot volcomen dispositie van H.E.M. gebracht worden, om by deselve daerin tot profijt van de Gereformeerde religie te disponeren.

V.

Tot welcken eynde het van seer loffelijcke saecke waere, dat tot Leyden een collegie mochte opgerecht ende soo gebenificieert worden, dat nyet alleen U E. alumnen, wt de triviale school comende, mochten onder opsicht in de academische exercitien geoeffent, ende tot geleerde mannen opgetogen worden, maer daerin ooch andere goede burgers anders, om een geringe prijs, haren cost mochten coopen, ende evenwel onder discipline ende opsicht staen; opdat alle desvantementen der jeucht te meer geweert mochten worden, ende die groote costen aen haer geleyt te beter tot vrucht mochten comen.

Dit doende, is niet te twijffelen, off de republiecke ende kercke Gods sal daeraen groote dienst geschieden, die de vruchten van dien te syner tijt genieten sullen, ende alle vromen sonderlinge haer verheugen, ende veroorsaeckt sijn, om God Almachtich voor den segen ende welstand der regeering van H.E.E. te bidden.-

Daerop na deliberatie haer E. geantwoort is: Dat de heeren staten, nu met andere besoignes geoccupeert sijnde, de voorschreven poincten stellen sullen in handen van de ordinaris gedeputeerden, omme die, by deselve gevisiteert, daerop geadviseert te worden.

Dat men jegenwoordelijck besig is, om, met den raedt van state, te beramen een bequaem placcaet tegens de conventiculen ende andere vergaderinge, soe van de papisten als anderen.

Ende aengaende 't geene sy aengedient hebben van den predicant van Jutphaes, dat men denselven morgen in haerluyder presentie sal ontbieden, ende behoorlijck vermaenen.

Mercury XXIII. May 1610.

Praesentibus: Berck, Schade, Rheede, Goyer, Eck, van Houflaken, van Amerongen, van Moersbergen, Rysenburch, Drielenburch, van Helsdingen, Buth, Anselmus, Vonck, Ommeren, Zas, Jantsonii.

Op 't aengoven van de ministers Speenhovius ende Taurinus, nopende den predicant tot Wijck, ende hem, om synen ouderdom ende impotentie, een by te vougen. Sijn gecommitteerd: de heeren Schade ofte Goyer, de heeren van Moersbergen ende burgemeester Both, omme daerop in communicatie te comen, met de magistraet van Wijck, ende de gedeputeerden der synodi, ende met denselven te spreecken, soe nopende de betaelinge van gaige als van den persone.

Is gearresteert 't placcaet, by den rayde van state ende staten van Utrecht geconcipieert, tegens de conventiculen vergaderingen van de papisten ende anderen.

Op de missive van die van Bommel, volgende den contracte, genomineert hebbende eene van haer borgers kinderen, om te wesen in 't seminario St. Pauls. Is geresolveert: fiat, als de jonckman by haere E. gexamineert sal wesen, quintae classis auditor.

[p. 158]

Is binnen ontboden Cornelius a Dungen, predicant tot Jutphaes, ende hem vermaent, dat hy nyet en behoort hem te mengen, noch te Jutphaes ten avontmaele ons Heeren, ende anders te trecken verscheyden ingesetenen van de stadt Utrecht, daerdoor in dese periculeuse tyden eenige scheuringe in Godes kercke gevrocht soude mogen worden. Daerop hy hem, in presentie van ministers Speenhovio ende Taurino, ten besten hem mogelijck, heeft geëxcuseert. Ende nadien men hem eenyger redenen van wetenschappe hadde geseyt, is voorts vermaent te desisteren.

Op de requeste van praes. Raedelandt ende Willem Wadsen, schotsmannen, gewesene vivardiers onder de gewesene compaignie van den cappiteyne Gordon, is geappt.: Die staten: Gesien de missive van de H.M. heeren staten generael van den xi. deses, ende gehoort de recommendatie van den raedt van state, hebben de supplianten in handen gestelt de afrekeninghe van den gewesen cappiteyne Gordon, met de betaelinge daerop aen verscheydene personen den xxvi. Octobris voorleden geaen, daerby de supplianten sien mogen, dat geen penninge van de voornoemde afreeckeninge meer en berusten. Edoch sullen de supplianten vorder mogen doen, sulcx als sy te rayden sullen vinden.

Martis XXIX. May 1610.

Praesentibus: Berck, Zuylen, Goyer, Eck, heeren van Houflaken, van Ameronghen, van Moersbergen, van Rysenburch, Both, Drielenburch, Buth, A. van Helsdinghen, Salmius, Peter Frans, Grootvelt, Peter Frans (sic) Breul, Vonck, Ommeren, secr. de Man.

Is gelesen de missive van de heeren staten generael van iv. Juny 1610, stilo novo, roerende de saecken van Vranckrijck ende Cleve.

Is noch gelesen de missive van de heeren rayde van furstendoms Gelre ende graeffschap Zutphen, overseyndende de replijck van de geëerfden van Duyst, Achthoven ende Coutwijck, resorterende onder Nykerk, soe sy seggen. Ende goetgevonden, die te seynden aen de regeerders der stadt Amersfoort, omme die de geintreceerde geëerfden aldaer te communiceeren.

Is gecompareert de raedt van state, ende heeft gedaen ende gepronuncieert d'uytspraeck op de poincten differentiael, luydende deselve uytspraecke als hier nae volcht:⁽¹⁾.

(1) Zie de uitspraak Utr. Plakaatb. I. 190, zoo ook het daaropvolgend declaratoir, in dato 8. Juny 1610. Het contract van 1582 met de approbatie I. 184, en eindelijk het plakaat in de uitspraak gementioneert, I. 31. Groot Plakaatb. I. 470.
Vervolgens lezen wij in de Notulen der stedelijke regering, van den xxx. May 1610.
De raedt op huyden vergadert wesende, rapporteerde de Ed. heere burgemeester Rysenburch, als dat op gisteren voor de noen erschenen waren in de vergaderinge van de staten van Utrecht, die Ed. heeren gecommitteerde raiden van state der Vereenichde Nederlanden, ende aldaer overgelevert hadden twee acten van de decisie ofte uytspraecke, by heure Ed. uyt crachte van de commissie ende authorisatie, by de Ho. Mog. heeren staten generael haere Ed. verleent, gedaen op de poincten differentiael by de voorsz. staten ende magistraet der stadt Utrecht aen heure Ed. gesubmitteert, ende leverde dyenvolgende over een der voorsz. acten, geschreven in franschijn, by den secretaris Huygens geteyckent, doch alsnoch onbesegelt, ende is de voorsz. acte voorts in den raide voorsz. gelesen.
Omme den staet van den eersten cameraer Duverden, mitsgaders sijn restanten te resumeren, ende dyenvolgende t'advyscren op een bequaem expedient ofte middel, tot betalinge van deser stadts lasten, soo van de nyeuwe muyr achter Lepelenburch, als oncosten gevallen geduyrende de alteratie ende belegeringe deser stadt als andersins, sijn neffens de heeren burgemeesteren ende cameraers gecommitteert Buth, schepen, van der Lith, raet, metten secretaris.

[p. 159]

De voornoemde heeren rayden van state hebben eernstelijck aengehouden, om den staten resolutie op de consenten, ende ten hoogsten gerecommandeert het aennemen van de compagnien te peerde ende te voet, op onse repartitie gestelt. Ende sijn gecommitteert, omme met haer E.M. daerop in communicatie te comen, mitsgaders op 't effectueeren van die voorschreven uytspraeck de heeren Berck, Goyer, van Houflaken ende van Moersbergen, de burgemeester, Rysenburch, Buth, Peter Franssen ende Vonck, met den secretaris van de staten.

Mercurii XXX. May 1610.

Praesentibus: Berck, Goyer, Eck, H. van Houflaken, van Amerongen, van Geresteyn, van Moersbergen, Rysenburch, Both, Drielenburch, Buth, A. van Helsdingen, Peter Franssen, Vonck, Breul, Ommeren, Jan Jantsonii.

Is erschenen de heere Christoffel Huyghens, secretaris van state, ende heeft overgebracht den eedt in de uytspraeck gementioneert. Is daerop aen syne E. geantwoordt, dat men de heeren rayden van state, ende Syne Excell. bedanckt van de moeyte in desen genomen, ende dat men den eedt by syne E. overgebracht, de respective leden beneffens de copie van de uytspraeck sal behandigen, ten effecte als in de uytspraeck.

Eedt voor de burgerye.

‘Dat sweere ick, dat ick myne heeren de staten van den lande van Utrecht, ende de magistraet derselve stadt, gehou ende getrou wesen sal, dat ick my nyet en sal begeven in raedt of daet, daer yet tegens de heeren staten ofte magistraet sal worden beraetslaecht, gehandelt off voorgenomen, maer dat ick, sulx verstaende, 't selve terstont sal te kennen geven ende openbaeren. Ende dat ick sulcke beraetslagingen, handelingen ende voornemen, nae mijn vermogen, sal keeren ende weeren, ende deselve heeren beste sal bewaeren ende schade sal schutten. Soe moet my Godt helpen.

Belangende de schuttery, sal deselve eedt mede besweeren, boven de ordonnantie der schutteryen.

In 't regart van de officiers, die de magistraet nyet subiect en sijn, sal de naem van magistraet nyet gepronuncieert worden, ende voorts mutatis mutandis, nae gelegenheid der gheener, die den eedt doen sullen.

Nopende de consenten sijn gecommitteert Berck, Goyer, van Moersbergen, van Geresteyn, Rysenburch, Both ende Peter Franssen, omme de repartitie deser provintie, tot verseeckertheid van den staet deser provintie te stellen.

Jovis ultima May 1610.

Praesentibus: Berck, Eck, Goyer, van Ameronghen, van Moersbergen, Rysenburch, Both, Drielenburg, Helsdingen, Buth, Anselnius, Salmius, Peter Franssen, Vonck, Ommeren, Johan Jantsonii.

Op 't aengeven van de heeren Caldenbach ende Cruys, te kennen gevende, dat de raedt van state van meyninge is, dese weecke te vertrecken, versouckende daeromme dat de heeren staten

[p. 160]

haer besoigne daer nae willen spoedigen. Is geantwoort, dat noch gansch nyet en is geëffectueert van de poincten in de uytspraeck begrepen. En dat men daeromme de heeren van den rayde sal doen begroeten, en versoucken nyet te vertrecken, voor de saecken seyn ten goeden eynde gebracht.

Sabbathi II. Juny 1610,

Praesentibus: Berck, Zuilen, Eck, Goyer, van Houflaken, Moersbergen, van Geresteyn, van Ameronghen, hadden haer oppinie aen d'andere heeren gegeven. Rysenburg, Buth, Peter Franssen, Johan.

Is gecompareert Jor. Frederick Baexen, dijckgraef van den Leckendijck, ende heeft in handen van den staten geresigneert het officie van dijckgraef van den Leckendijck, daertoe syne E. by de heeren staten is gecommitteert geweest. Versouckende, omme eenyge affaire syne E. voorgevallen, ontslagen te sijn van den eedt hy hem in die qualite gedaen; daer inne by de staten, na gehouden deliberatie, is geconcedeert, syne E. van den eedt ontslagen ende bedanckt van den goeden dienst.

Martis V. Juny 1610.

Praesentibus: Berck, Schade, Zuylen, Eck, Goyer, heeren van Houflaken, van Moersbergen, van Geresteyn, Rysenburch, A. van Helsdingen, Buth, Salmius, Peter Frans.

Gelesen de brieff van de heeren staten generael, om den biddach tegens morgen xiv. dagen, Is geordonneert die wtschryvinge gedaen te worden, naer behoren.

Omme met de heeren rayden van state te besoigneeren, nopende de erectie van de schutterye, ende de vier compaignien waeckers, sijn gecommitteerd de heeren Dirk van Moersbergen, Both ende A. van Helsdinghen, ende de secretaris van de staten. Ende sullen de saecke van de schutterye ende besunder de betalinge van waeckers tot last van de generaliteyt sien te brengen, soo veel mogelijck ende op rapport.

Doorluchtige hoochgeboren Furst ende Heere!

Alsoe de E.M. heeren rayde van state der Vereenichde Nederlanden, by haere E.M. uytspraecke van viii. deser, stilo novo, belangende de geëligeerden van de respective vijf collegien der stadt Utrecht representeerende het eerste lit, verstaen, ende geordonneert hebben, dat als noch by provisie in conformiteyt van de wtspraecke, by de regieringe van den landtrayde in 't jaer xv^C lxxxii den iv. Aprilis gedaen, de stadt Utrecht sal nomineeren eenich meerder getal van welgequalificeerde personen, wesende bekend voor goede getrouwe patriotten, van de gereformeerde religie, vreedsamich ende niet factieus, om daer uyt by de ridderschappe ende steden geëligeert te worden, ende by uwe Excellentie geapprobeert te worden drie ofte vier personen, tot de augmentatie van 't getal van het voorsz. eerste lith. Ende dat deselve als tot noch toe sullen permanent sijn. Dat dienvolgende, die van de magistraet der stadt Utrecht, tot augmentatie van de voorschreven eerste state genomineert hebben Jor. Johan van Grovenstein ende meester Adriaen Ploos, cannonnicken in den Dom, Jonkh. Gijsbrecht van Hardenbrouck, cannonnick te Oud-Munster, ende Jor. Johan van Renesse van der Aa, proost St. Johans, soo hebben wy, naementlijck die Edelen ende ridderschappen, mitsgaders die steden Amersfoort, Rheenen, Wijck ende Montfoort, volgende de voorsz. wtspraecke, ende op den voet van den voornoemde

[p. 161]

accoorde van den jaere 1582, op eene wettige beschryving van de gemeene staten van desen lande, alle de voorsz. genomineerden geëligeert, gelijck wy die eligeeren by desen. Ende hebben oversulcx versocht ende gecommitteert den Edelen ende Erentfesten Jonckheeren Jacob van Zuylen van Nyvelt, heer tot Houflaken, ende Justus van Rysenburch, heer tot Rysenburch, eerste burgemeester der stadt Utrecht, omme uwe Excell. van de qualiteyten van de voornoemde vier personen, mitsgaders van 't gheene deser saecke meer aengaen of raecken mach, te berichten, ende te versoucken, dat Uwer Excell. believe, die voornoemde onse gedaene electie te approberen, ende het getal van de voorsz. geëligeerden met de voorsz. vier personen te augmenteren, ten eynde sy dienvolgende op al sulcken eedt, verbandt ende instructie, als dienaengaende alrede gemaeckt is ofte noch gemaeckt sal mogen worden, gelijck d'andere geëligeerden, in de vergaderinge ende beseignes van de staten van desen lande mogen worden geroepen, geadmitteert ende geëmployeert. Hiermede:

Doorluchtige vorst. God Almachtich biddende, Uwe Excell. te conserveren lange welvarende in voorspoedige regieringe.

Den v. Juny 1610. - Staten, enz.

Lunae XI. Juny 1610.

Praesentibus: Berck, Schade, Zuilen, Goyer, Eck, van Houflaken, van Moersbergen, van Geresteyn, van Rysenburch, Both, Drielenburch, A. van Helsdinghen, Buth, Salmius.

Maurits, Prince van Oraignen, Grave van Nassau, Moers, enz., Marquis van Veere, enz.

Edele, erentfeste, wyse ende seer discrete, besundere goede vrunde!

‘Verstaen hebbende by Jonckheeren Jacob van Zuilen van Nyvelt, heere tot Houflaken, ende Justus van Rysenburch, heer tot Rysenburch, eerste burgemeester der stadt Utrecht, 't geene sy, volgens U E. brieven van den vijfden deser, stilo antiquo, aen ons hebben versocht, belangende de confirmatie van vier nieuwe geëligeerden uyt de vijf collegien van Utrecht, omme voortaen in U E. vergaderinge, in de plaetse van eenyge affgestorvene ende andere swacke ende impotenten te compareren, ende aldaer beneffens ende met U E. tot het beleyt van der landts saecke te verstaen. Ende wy begeerende, soc in deese als in andere saecken, de dienst ende 't welvaren van den lande van Utrecht te voorderen, soo hebben wy, naer communicatie met de bovengenoemde U E. gecommitteerden hier op gehad, de voorsegde nominatie geapprobeert, soe als U E. 't selve sullen sien by d'acte diesaengaende, onder onse handt ende segel gedaen expedieren, ende U E. gedeputeerden voors. overgelevert. Ten rapporte van dewelcke wy ons refereren. Ende hiermede, edele, erntfeste, wyse ende seer discrete, besundere goede vrunden, zijt Gode bevolen.

In 's Gravenhage, den xx. Juny 1610, (stilo novo).

U E. goetwillige vrundt,

Maurice de Nassau.

De superscriptie was: ‘den Edelen ende staten 's landts van Utrecht, ofte haere gecommitteerde raeden.

[p. 162]

Approbatie.

Alsoe Syne Excell. by Jonckheeren Jacob van Zuilen van Nyevelt, heere tot Houflaken, ende Justus van Rysenburch, heere tot Rysenburch, eerste burgemeester der stadt Utrecht, uyt crachte van seeckere brieven van credentie, in dato van den vijfden deser, stilo antiquo, van wegen de staten 's landts van Utrecht, aen Syne Excell., by de voornoemde heeren van Houflaken ende Rysenburch gedeputeert, onderricht is geworden, dat het getal uyt de geëligeerde, uyt de vijff collegien tot Utrecht, representeerende den eersten staet van den voorsz. lande, soo overmits 't versterven van eenyge, als d'ouderdomme ende impotentie van anderen, eenigsins is geswackt. Dat de staten nodich gevonden hebben, dat 't selve met vier personen versterckt ende geaugmenteert soude worden. Ende dat mitsdien, op den voet van seeckere accoorde, in den jaere 1582 aldaer opgerecht, naer voorgaende wettige beschryvinge van de generaele staten van Utrecht, by denselven ten voorz. fine genomineert waren, gelijck als sy by de brieven voorsz. nomineerden: Jor. Johan van Grovestein, ende Mr. Adriaen Ploos, canonicken in den Dom, Jor. Ghijsbrecht van Hardenbrouck, canonick t' Oud-Munster, ende Jor. Johan van Renesse van der Aa, proost St. Jans tot Utrecht, hebbende diensvolgens de voorsz. staten by deselve haerluyder gedeputeerden ende brieven aen Syne Excell. versocht, dat deselve soude believen, de voornoemde haerluyder gedaene nominatie t' approberen, ende van de voornoemde geëligeerden mette voors. vier personen t' augmenteeren, welcken, aengemerckt Syne Excell. begeerende, soe in dese als andere saecken, die goede directie ende 't welvaren van den lande van Utrecht, soe in 't generael als in 't particulier, te voorderen: Soo heeft Syne Excell. de nominatie van de vier personen voorsz. by de staten van Utrecht gedaen, geapprobeert, geratificeert, ende geconformeert; approbeert, ratificeert, ende confirmeert mits desen, verstaende ende daeromme ambtshalve ordonneerende, dat deselve vier personen dienvolgende op alsulcken eedt, verbant ende instructie, als dien aengaende alrede gemaeckt is, ofte alnoch gemaeckt sal worden, gelijck d'andere geëligeerden in de vergaderinge ende besoignes aen de staten geroepen ende voortaene geadmitteert ende geëmployeert sullen worden, sonder contraditie van yemanden. Des t'oorconde dese by Syne Excell. onderteeckent, ende sijn cachet daerop doen drucken. In 's Gravenhage, den xix. Juny 16 ende thien. Onderteeckt. Maurice de Nassau.

noch leger stont:

Ter ordonnantie van Syne Excell. Ondert. Milander, ende op 't spatium stondt gedruckt 't cachet van Syne Excellentie.

* Geld voor Cleve. * Schuttery⁽¹⁾.

(1) Zie dit gedeelte der resolutie afgedrukt in het Utr. Plakaatb. III. 589.

Martis XII. Juny 1610.

De gecommitteerden der stadt Utrecht hebben verhaelt, dat sy allen desen voornoen besich sijn geweest met 't besoigne van de schuttery, ende dat d'ordonnantie daerop gemaeckt by de magistraet goetgevonden wordt; maer dat sy goet souden vinden, dat het woord facticus daer uyt gelaten soude worden, omme offentien, die somme daeraen nemen. Ende dat de magistraet de voorsc. ordonnantie altijd soude mogen veranderen, verminderen ende vermeerderen, soe sy naer gelegenheid van tijd souden bevynden te behoren. Ende dat de schutteryen geaugmenteert sou-

[p. 163]

den worden met noch vijf personen, op alle 't welck de gecommitteerden des magistraets d'impertinentien van sulcke sustenuen aengewesen sijn. Die sy morgen verhopen te sullen doen dresseeren.

Mercurii XIII. Juny 1610.

Praesentibus: Berck, Zuylen, Eck, Goyer, Houflaken, Gerestein, Moersbergen, Rysenburch, Buth, Drielenburch, A. van Helsdinghen, Buth, Anselmus, Peter Franssen, Vonck, Ommeren, Johan Joris.

Gedaen 't rapport van het gebesoigneerde op gisteren, met den rayde van state, nopende de consenten ende lasten, op de repartitie deser provintie aen te nemen.

De gecommitteerden van de stadt Utrecht hebben gerapporteert, dat sy, nopende d'ordonnantie van de schuttery, hebben, by bewillinge van den Raydt der stadt Utrecht, gedaen de correctien, gisteren verhaelt, ende voorts de officiers ende anderen doen doen den eedt, in de ordonnantie begrepen, ende gecommitteert, die de andere schutters voorts sullen beëdigen.

Sijn gecompareert de heeren Alleman ende Jongstal, rayden van state, ende hebben versocht ende vermaent, ten eynde de resteerende poincten van de uytspraecke voorts by der hand genomen, ende geëffectueert mogen worden, ende naementlijck 't poinct van de schutterye, van den eedt by de ingesetenen te presteren. Ende het aennemen van de waeckers.

Daer beneffens seer eernstlick recommendeerende het aennemen van den staet van oorloge.

Ende dat die staten willen committeeren, ende seynden ter vergaderinge van de heeren staten generael.

Dienvolgende sijn gecommitteerd de heeren Berck, Goyer, de heeren Houflaken, van Moersbergen, burgem. Rysenburch, A. van Helsdingen, ende Peter Fransen, met den secr. van de staten, omme met den rayde van state te communiceren nopende de consenten, ende wat lasten men op den staet, tot lasten deser provintie aennemen sal. Ende sunderlinge aen te houden, dat de waeckers by de generaliteit betaelt, ende op den staet van oorloge gebracht sullen worden. Immers dat men sie te optineren de helfte.

De voornoemde gecommitteerden weder gecomen, hebben gerapporteert hun gebesoigneerde. Ende dat nopende de waeckers, by den rayde van staten voorgeslaegen was, van een derde part te brengen op den staet van oorlog; doch dat 't selve te doen stont, by de heeren staten generael; ende houden in bedencken, of men de costen van de waeckers nyet en soude mogen ophouden, soe lange als het garnisoen hier binnen sal blyven.

Veneris XV. Juny 1610.

Praesentibus als boven.

* Schoutambt van Wijck vergeven. * Tractement van Jan Coch.

Op de missive van de H.H. staten generael van den xxii. Juny (N.S.), is gecommitteert de heere thesaurier de Goyer, omme te compareeren ter vergaderinge van haere H.M.

[p. 164]

Zabath XVI. Juny 1610.

Praesentibus: Berck, Zuilen, Schade, Eck, Goyer, H. van Houflaken, van Moersbergen, A. van Zuilen van Nyvelt, Rysenburch, Both, Drielenburgh, A. van Helsdinghen, Buth, Anselmus.

Op de missive van de heeren staten generael, van den xxii. Juny, om tot den togt van Cleef geleent te hebben twee halve canons, met belofte van restitutie ofte vergoedinghe, fiat.

Poincten ende articulen, daerop Mr. Gerardt Hamel by de staten 's landts van Utrecht aengenomen is, omme henluyden te dienen als advocaet⁽¹⁾.
Beschryvinge jegens dynsdach XIX. juny 1610.

I.

Omme te horen lesen de missive van de H.M. heeren staten generael der Vereenichde Nederlanden, daerby haere H.M. versoucken, noch een consent, boven 't voorgaende van vi^C en L, tot handhavinge van de saecken van Cleve, gelijck 't selve breeder te verstaen ende te sien is, uyt de copie van de voorz. missive, beneffens desen gaende, ende daerop te resolveren⁽²⁾.

(1) Deze 18 artikelen en de daarop volgende eed, door Mr. Gerardt Hamel afgelegd, zijn van een te ondergeschikt belang, om hier te worden opgenomen. Zij beslaan acht bladzijden in folio.

(2) Zie de aanteekening hierboven bladz. 141.
Martis xx. Juny 1610. Praesentibus siet fol. 76, [dat is hier achter op xix. Juny]. Is gelesen enz. Ende geresolveert 't selve, vermits de jegenwoordige benautheit ende andere voorgevallen swaericheyden, op 't beleefste te excuseeren.

II.

Item, alsoe, door goetwillich affstant ende resignatie, in handen van de staten gedaen, by Jr. Frederick Baexen, heer van Coninxvry, van het dijckgraeffambt van den Leckendijck bovendams, 't selve dijckgraeffambt is comen te vaceren; omme tot de bedieninge van dien te committeren⁽³⁾.

(3) Martis xx. Juny 1610. Praesentibus als op 't vorig point. Is geaccordeerd de commissie op Jonckh. Dirck van Zuilen, heer van Drakenburch, geëxpedieerd te worden.

III.

Item, alsoe, door goetwillich afstant ende resignatie in handen van den staten gedaen, by Jr. Willem van Oostrum, van het schoutampt tot Wijck, 't selve schoutampt is gecomen te vaceren; omme tot de bediening van dien te committeren⁽⁴⁾.

(4) De wijdloopige aanteekeningen op dit punt gaan wij stilzwijgend voorbij.

IV.

Item, omme te horen lesen de schiercedule van de heemrayden van den Leckendijck bovendams, ende daerop te resolveren⁽⁵⁾.

Hebben wy enz.

Den xv. Juny 1610. Gedeputeerden.

(5) Martis xxvi. Juny 1610. Praesentibus siet fol. 86, [dat is hier achter op xx. Juny]. Is gelesen ende geapprobeert de schiercedule, in 't art. geroerd, so[...] die hier na volcht fol. 88.

[p. 165]

Martis XIX. Juny 1610.

Praesentibus, Berck, Rheede, Zuilen, Schade, Eck, Goyer, Renesse, Grovesteyn, Hardenbroek, Ploos, van Houflaken, Moersbergen, Baexen, Rysenburg, Both, Drielenburg, A. van Helsdinghen, Anselmus, Ommeren.

De schepenen Drielenburch ende Buth hebben gerapporteert, dat gisteren nae den noen verscheydene resterende personen van de schuttery swaricheyd gemaeckt hebben, den eedt te doen, sustuneerende, dat de staten alvorens eedt souden doen aen de stadt, gelijck de Prince van Oranje onlancx te Ysselstein ende te Leerdam hadde gedaen. Waerop gedelibereert; sijn gecommitteert de heeren thesaurier Goyer ende Eck, de heeren van Houflaken ende Moersbergen, de heeren Drielenburch ende Buth, die dese swaricheyt te naenoen aen den rayde van state sullen communiceeren, ende te vijf uren aen de staten rapport doen.

Alsoe men verstaet, datter eenige compagnien soldaten uyt dese stadt sullen gelicht worden; is goetgevonden van den heere oversten Ogle te verstaen, wat compagnien deselve sijn.

Op de requesto van Wouter Martens ende Mode, is geappointeert: Die staten van den lande van Utrecht; houden den persoon van Theodoor Walkeri tot de possessie der prebende in desen geroert voor aengenaem, mits dat hy gehouden sal wesen, sijn studium te prosequeren, tot dat hij achtien jaren oudt geworden sal sijn. Ende alsdan, voor de staten te compareeren, ende te verklaren, met wat middelen hy de staten sal willen dienen, 't sy dan als rechtsgeleerde in de justitie ofte politie, ofte met wapenen te peerde. Ende hem voorts te reguleeren nae de ordonnancie van de staten, de canonicken probenden aengaende, gemaeckt ende noch te maecken.

Martis XIX. Juny 1610.

Praesentibus: Berck, Rheede, Goyer, Renesse, Eck, Grovesteyn, Hardenbroek, Ploos, Houflaken, van Ameronghen, Moersbergen, Coninxvry, Rysenburg, Both, Drielenburg, A. van Helsdinghen, Anselmus.

De heeren Goyer, Eck, van Houflaken, Moersbergen, Drielenburch ende Buth, hebben gerapporteert 't geene by de heeren rayden van state geadviseerd is, op de swaricheyt, by eenige van de schutterye gemoveert, die sustineeren, dat de heeren staten van Utrecht gehouden sijn, haeren eedt te renoveren aleer syluyden gehouden souden sijn, haeren eedt te presteren, ende dat de raedt van state, 't selve geëxamineert hebbende, verstaet 't voorschreven motief niet gefundeert te sijn, aengemerckt de heeren staten, aleer sy ter vergaderinge geadmitteert worden, formelen eedt gedaen hebben, dat 't selve oock is buyten de uytspraecke, ende dat de schuttery is eene nieuwe erectie, by de uytspraecke geaddonneert, hebbende haer ordonnantie ende eedt, die de schutters gehouden sijn te doen, doch dewyle daerop wordt geinsisteert, ende dat men vreest, dat het by andere soude mogen worden gevolcht, dat men de swackste verstanden te gemoet sou mogen comen, ende by maniere van accomodatie acte geven, inhoudende als volcht:

De staten van den lande van Utrecht, verstaen hebbende uyt het rapport van den eersamen Willem van Drielenburg ende Hendrick Buth, schepenen der stadt Utrecht, ende by de magistraet derselver stadt gecommitteert, omme de schuttery ende andere ingesetenen der voornoemde stadt, volgende de uytspraeck van de E.M. heeren rayden van staten den behoorlijcken eedt aff te

[p. 166]

nemen, dat eenige burgers haer laeten duncken ende sustineeren, dat de voornoemde staten alvorens souden behooren haerluyder eedt te renoveeren. Verclaren, dat sy den eedt, by yder van hun sollemneellijck gedaen, ende oock met haer handen onderteyckent, op nyeuws hebben doen herlesen, inhoudende onder anderen, als uyt het extract, hieronder geschreven, te sien is, daerby sy persisteeren. Ende daernae sy haer, met Godes hulpe, sullen reguleeren. Gedaen te Utrecht den xix. Juny 1610.

Staten.

Extract uyt den eedt van de heeren staten⁽¹⁾.

Ende sijn de burgemeesteren der stadt Utrecht versocht, den commissaris tot het affnemen van den eedt hy te wesen ende te assisteeren, omme deselve met authoriteyt te verstercken.

(1) Zie dit extract van den eed opgenomen in het Utr. Plakaatboek. I. 80.

Mercurii XX. Juny 1610.

Sijn gearresteert de consenten enz.

Mercurii XXI. Juny 1610.

Praesentibus: Berck, Schade, Goyer, Renesse Grovesteyn, Hardenberg, Ploos, H. van Houflaken, van Amerongen, van Moersbergen, Geresteyn, Baexen, Rysenburg, Both, Helsdingen, Peter Franssen, Breul, Ommeren.

Gehoort 't rapport van de auditeurs van de reeckeninge Johan Both van de quotisatie des voorleden jaers. Wordt hem geaccordeert de helfte van de interesse.

Op de missive van de heeren staten generael van den xxix. Juny 1610. Omme tegens den vi. ofte vii. July, stilo novo, gereet gemaeckt te hebben ii^C wel ingespannen wagens, yder iii L 's daechs, in minderinge van de quote in de eerste vi^C. m L tot subsidie van Cleeff.

Is geordonneert, gerescribeert te worden, dat de staten te vreden sijn de waegens aen te doen nemen, ende te emploeyeren haer consent in de vi^C m L ende vorder nyet.

Op de missive van de heeren staten generael, omme geaccordeert te wesen met noch twee canons: fiat, onder behoorlijcke recepisse.

Zabath XXIII. Juny 1610.

Praesentibus: Berck, Schade, Zuilen, Goyer, Renesse, Hardenbroek, Grovesteyn, Ploos, H. van Houflaken, van Amerongen, Moersbergen, A. van Zuylen van Nyvelt, Baexen, Rysenburch, Both, Breul.

Sijn gecompareert de heeren van Sandenburch, Jongstal, Crues de Bye ende de secretaris Huygens, ende hebben mondelinge ende succintelijck verhaelt 't geene by haer E.M. alhier gebesoigneert is geweest. Ende dat sy nootsaeckelijck, vermits den aenstaenden tocht in 't landt van Cleve, ende andere affaire van importantie, in den Haghe moeten wesen, nemende mits dien haer affscheit. Ende de heeren staten ten hoochsten vermaenende, goede eenicheyt ende correspondentie met den anderen te houden, de quaetdoenders ende oproerigen te straffen, de goede in recommandatie te hebben, ende te vereeren, deur welcke middelen de vyanden van

[p. 167]

de regeringe gestuit, beschaemt ende neêrgehouden sullen worden. Daerop haer E.M. geantwoort is, dat de swaricheyden noch nyet al over en sijn. Ende dat men daeromme wel gewenscht hadde, dat haere E.M. noch eenige dagen hier hadden mogen verblyven, doch dewyle het anders niet wesen en mach, dat men haere E.M. seer hoochlijck bedanckt van de overgrote moeyten, neersticheyt, yver ende wijsheit by haere E.M. gebruickt ende aengewent, in 't verrichten van de saecken ende beslichtinge der troublen, binnen Utrecht ontstaen, haere E.M. den welstant, ende conservatie van den staet deser provintie ten hoochsten recommenderende.

Ende sijn gecommitteert, omme haere E.M. in 't logement te veraffscheiden, de heeren de Goyer, van Geresteyn, burgem. Rysenburch ende de secretaris van de staten.

Lunae XXV. Juny 1610.

Praesentibus: Berck, Schade, Goyer, Renesse, Hardenbrouck, Zuilen, Grovestein, Ploos, van Zuylen van Nyvelt, Rysenburg.

Is gelesen de rescriptie van de heeren staten generael van den iii. July 1610, belangende de ii^C waegens promptel. aen te nemen. Ende goetgevonden den waegenmeester Doublet te ontbieden, omme van hem te verstaen, wat last dat hy heeft tot de betalinge.

Lunae XXV. Juny 1610.

Praesentibus: Berck, Zuilen, Goyer, Eck, Renesse, Grovesteyn, Hardenbroeck, Ploos, Geresteyn, Baexen, Rysenborch, Both, Drielenburch, Buth, van Helsdinghen, Hamel.

Op 't aengeven van den burgemeester Both, de schepenen Drielenburch, Buth ende Helsdinghen, van dat eenige burgeren ende naementlijck Henrich van Helsdinghen, desen morgenstont hebben gerefuseert den eedt te doen, tensy de staten alvorens haeren eedt renoveren, ende geven de schriftelijcke memorie by Hendrick van Helsdingen aen den burgemeester Both gesonden, luydende als hier naer volcht:

Copie.

Memorie, dienende ten eynde mijn woorden nyet quaelijck onthouden offte naegeseyt en worden.

‘Hendrick van Helsdinghen enz. Ende seyde, terwylen de magistraet, 't hoff ende genoechsaem alle borgers ende inwoenders der stadt ende der gestichte van Utrecht by vorige eeden verplicht sijnde, evenwel versocht werden tot eenen nieuwen eedt, dattet de redenen mede brochte, dat de heeren staten van Utrecht oock haeren eedt op nieuws deden van de inwoenders, van de stadt ende steden, mitsgaders d'opgesetenen ten platten lande gehouwe ende getrouwe te sullen wesen, met beloften van deselve voortestaen in haerl. gerechticheid ende prevelegie.

Sonder dat in consideratie comt, dat t'anderen tyden de heeren staten particulierlijck by 't aenvaerden van haeren staet eenigen eedt gedaen souden hebben. Ende dat sy souden verclaeren, daerby als noch te persisteeren, soe denselven eedt, door den verresen onverstanden, hostiliteyt ende belegeringe van de stadt genoch geëxtingueert ende geoblitereert is. Dat is apparentelijck de oorsaeck dat den raedt van state verstaet, dat men elcanderen met eede op nieuws sullen verbinden. Sulcx dat de heeren staten, onder correctie, insgelijcx op nieuws behoorden formeelen eedt aen de ondersaten te doen; waer deur de voornoemde heeren appa-

[p. 168]

rentelijck dies te meer beweert sullen worden, terugstellende alle amertumes, passien ofte rameur (soe daer noch eenige reliquien waeren overgebleven) alle dissidentien ende partydicheyt wech te nemen, eendrachticheyt te voeden, ende alles in een goeden stant ende gerusticheyt wederom te brengen. Ende mits by de heeren staten sulcx doende, is sy te vreden den versochten eedt te doen.’

Is nae deliberatie daerop gehouden by den geëligeerden met veele redenen verclaert, waeromme sy nyet geraeden noch gefundeert en vynden, de begeerde renovatie van eedt te doen, noch vordere ofte andere acte te geven, dan hier te vooren gegeven is. Ende in gevalle Hendrick van Helsdingen ofte anderen daermede nyet te vreden sijn, maer by haer refus persisteeren, dat sy alsdan naerder sullen adviseren.

De ridderschappen verclaren, dat sy nu swack sijn, doch verstaen dat de refusanten haer met de voorsz. acte behoren te contenteeren.

Die gedeputeerden van de stadt Utrecht maecken swaricheyt in de vorder inductie, als nyet siende, daermede vorder te doen, sonder de begeerde renovatie van den eedt by den staten te doen.

Eyndelijcken is eendrachtelijcken goetgevonden, deser saecke gelegentheit aen de H.M. heeren staten generael over te schryven. Omme haer H.M. advijs ende meyninghe hierop te verstaen.

Martis XXVI. Juny 1610.

Praesentibus: Berck, Schade, Zuilen, Goyer, Eck, Renesse, Hardenbroek, Grovesteyn, Ploos, H. van Houflaken, Amerongen, van Moersbergen, Geresteyn, van Coninxvry, Rysenburch, Both, Drielenburch, Buth, Salmius, Peter Franssen, Ommeren, Hamel.

De heere advocaet heeft geresumeert 't geene gisteren op 't rapport van de gecommitteerden der stadt Utrecht, tot het afnemen van den eedt gedelibereert is geweest, nopende het sustenu van Hendrick van Helsdinghen ende anderen, soe sy seggen, van dat de staten eerst behoren nieuwen eedt te doen. Ende dienvolgende gelesen de missive aen de heeren staten generael te schryven, om H.M. advijs ende meyninge, daerop te verstaen. Waerop gedelibereert: soo hebben de geëligeerden ende ridderschappen de voorschreven missiven goetgevonden ende dat die afgesonden worden. De steden en vinden nyet goet, dat de missive afgae, maer versoucken, dat de saecke in naerder deliberatie geleyt worde tot accomodatie. Verclaerende al waer 't soe, dat by de heeren staten generael, den raedt van state ende de ambassadeurs selve geordonneert mochte worden, dat den eedt alsoe gedaen soude moeten worden, sy evenwel haer beswaert souden vinden, yemant daeromme der stadt te verbieden.

Hiernae is by resumptie eendrachtelijck goetgevonden, dat de advocaet selve aen de heeren staten generael reysen, de voorschreven missive overlevere, ende de saecke ad verum verhaele, omme haer H.M. advijs ende meyninge te verstaen.

Ende luyt de voorsz. missive aen de heeren staten generael als hier na volcht:

Hoge Mogende Welgeboren Edelen, enz.

Wy hebben wel onlancx na 't vertreck van de E.E. heeren rayden van state vernomen em-

[p. 169]

peschement in de vorderinge van den eedt, den burgeren opgeleyt te doen, tot versecckerheyt van den staet van den lande, gemeine ruste ende beste, daer van in onse vergaederinge, by de gedeputeerden van de magistraet der stadt Utrecht, sulcke rapport is gedaen, dat verscheyden buerten ontboden sijnde, ende denselven den eedt voorgelesen wesende, alle onwillich waren, tensy dat wy nieuwen formeelen eedt aen ons ondersaten deden: van den inwoonders van de stadt Utrecht ende steden, mitsgaders de opgesetenen ten platten lande gehouw ende getrouw te sullen wesen, met belofte van deselve voor te staen in haerlieder gerechticheyt ende privilegiën enz., ten welcken eynde, ende om sulcke haere meyninge nyet te vergeten, aen een van de gedeputeerden daer van schriftelijcke memorie was gelevert by Hendrick van Helsdingen, ende aen ons geëxhibeert, inhoudende redenen quasi, dat onsen voorgaende eedt door die verresen onverstanden, hosteliteyt ende belegeringe van de stadt genoech geëxtingueert ende geobliteert is; ende dat wy daertoe te meer souden beweecht werden, terug stellende alle passie ofte ranceur, (soe daer noch eenige reliquiën waren overgebleven,) om alle dissidentiën ende partydicheyt wech te nemen, eendrachticheyt te voeden, ende alles in eenen goeden stant ende gerusticheyt wederom te brengen. Ende mits by ons sulcx gedaen werde, dat de voorschreven Helsdingen te vreden was, den eedt te doen, breeder blijckende by de memorie van de voornoemde Helsdingen, hierby gaende, daerby voegende de voorschreven gedeputeerden, dat alhoewel sy alle mogelijcke debvoir hadden gedaen, om henl. te induceren, ten eynde sy haer souden contenteren, mette voorsz. acte, mits die eedt genoech mede brachte, dat oock daer op 't hoff, de schutterye, ende veele borgeren oock van qualité, ende naementlijck Jor. Dirck Canter, den eedt haer opgeleyt hadden gedaen, sonder tegenseggen, ende meer andere middelen, effenwel nyet en hadden cunnen winnen, waer deur, ende ten sy wy verstonden, om onsen eedt formelijck te vernieuwen, vreesden, dat nyet alleen het doen van den eedt geen voortganck soude hebben, maer oock andere, soo van schutterye ende burgerye haer souden houden, van haeren gedaenen eedt ontslagen, dien aengeseyt was, dat, soo alle andere geen eedt en deden, syluiden souden ontslagen wesen van den gedaenen eedt, ende by die middelen totten eedt waren gebracht; ende daermede het geheele werck ende lastich besoigne van den rayde van state soude vallen, ende causeren nieuwe swaricheyden; om alle welcke te voorkomen soo wel ongerijmt is, dat ten regarde van desen eedt, d'ondersaten opgelecht, wy souden gehouden wesen nieuwen eedt te doen, gelijck een prince eens eedt gedaen hebbende, syne ondersaten nyet alletijts wederomme eedt doet ofte synen eedt vernieuwt, als wanneer hy syne ondersaten altemet haeren eedt doet vernieuwen, om redenen, hem moverende. Dattet oock buyten d'uytspraecke is, ende dat meer is by de voorsc. acte, by advijs ende raide van den voorsc. rayde van staten, den geenen die opiniatreerden te veel was gedaen, ende lestelijck die saecke op die voet soo verre gebracht ende beleyt sijnde, d'authoriteyt van uwe H.M. van den heeren ambassadeur van Alder Christelijckste Coninck van Vranckrijck ende Navarre, van de heeren ambassadeuren van Syne Maj. van Groot-Brittanien enz. ende van den rayde van state nyet en schijnt genoech gedaen te werden, soo hebben wy niet geraedsaem gevonden, dengeenen, die hem in desen formaliseeren voorder te believen, al hoe wel wy wel verstaen, dat de voorscreven verclaeringe ende acte in onse gemoederen genoech streckt formelen eedt ofte vernieuwinge derselve, sonderlinge gemerckt, dat dese geesten noch schynen te

[p. 170]

bedecken in wat forme den eedt soude gedaen werden, ende meer swaericheyden op 't doen van den eedt mochten gesocht werden, doch ten eynde dat men eene saecke, die men mocht faciliteeren ende winnen, soo men ons voorgeeft, arger maecke ende verliese door onse onverstant, dat wy nogthans in dese geene en meenen te plegen, ende 't gemeine beste getroffen ende behouden mocht worden, hebben wy uwer H.M. hiervan schriftelijck willen proponeren ende beraetslagen, als eene saecke sijnde, van de generaliteyt mede dependerende, verwachtende om in haeste uwer H.M. schriftelijcke antwoordt, advijs, ende goede meeninge te verstaen, door brenger deses, die wy hierom ylens tot specialis affgeveerdicht hebben.

Hiernaer, opdat uwe H.M. van pericle in dese saecke gelegen naerder onderrecht mogen wesen, hebben wy goetgevonden, aen uwe H.M. affteveerdigen Mr. Gerardt Hamel, onsen advocaet, versoeckende dat uwe H.M. gelieve hem te verleenen andientie ende gelove, met spoedige ende vruchtbare resolutie, daertoe wy ons sullen verlaten God Almachtich biddende. enz.

Hoogmogende Welgeboren Edelen, enz.

Op de missive van de heeren staten generael van den iv. July 1610, sijn gecommitteert, tot de pryseringe van wagens, daerinne geroert, de heeren Schade ende Baexen.

Op de requeste van Johan Claes van Leerdam, secretaris der stadt Utrecht, versouckende voor den soon van cappn. Rynevelt 't vendel van deselve compagnie, vacerende door 't overlyden van Goort van der Voort, is geappointeert: fiat ut petitur.

Ende op 't versouck van den heere van Eck, voor synen broeder, is geseyt: dat men hem sal houden voor gerecommendeert ter eerste gelegenheid.

* SCHIERCEDULLE, gemaeckt by de heemrayden van den Leckendijck des overquaertiers van den lande van Utrecht, voor den jaere 1610, ingaende May a^o. eodem.

Mercurii XXVII. Juny 1610.

Praesentibus: Berck, Schade, Zuilen, Eck, Renesse, Grovesteyn, Hardenberg, Ploos, Houflaken, van Amerongen, van Geresteyn, Moersbergen, Baexen, Rysenburch, Both, Buth, van Helsdingen, Peter Franssen, Ommeren.

Is gecompareert de wagemeester Francoys Doublet, ende heeft verclaert, dat Syne Excell. seeckeren staet gemaeckt heeft, ende mits dien meynt dat de ii^C wagens, daeromme de heere staten generael op nieuw geschreven hebben, tot den aenstaenden tocht, nu al gereetsijn. Daer op hem verhaelt sijn de redenen waerom die noch niet gereet en sijn, daerop de voornoemde Doublet verclaerde, den geheelen tocht aen het opbrengen van dese wagens te hangen. Ende soo die niet te wege gebracht en worden, dat de heeren staten haere beloften, aen de coningen ende fursten gedaen, niet en sullen connen voldoen, ende dat hy noch Wouter Martens, (die mede hierop gehoort is), geenen middel en weeten, omme meer waegens te becomen. Versochte daeromme, dat die heeren staten hem wilden aen de voorsc. ii^C waegens helpen, by opbiedinge van deselve uyt de dorpen. Daerop geseyt sijnde, dat de dorpen van den lande van Utrecht daermede ongerijff ende ongelijck geschiet, om den aenstaenden bouwe, ende dat sy

[p. 171]

de waegens voor drie gulden nyet en sullen weeten te becomen, ende alsulcx vallen in de schade meer als andere dorpen van andere provincien. Ende dat het geen reden en is, dat die dorpen van 't sticht voor weldoen in schade gebracht worden. Ende dat men daeromme tot de opbiedinge van de wagens niet en soude connen verstaen, tensy de generalité mede drage, 't gheene de dorpen meer sullen moeten geven. Soo heeft de voorn. Doublet daerop verclaert geen last te hebben, daerinne yet te accorderen, doch dat hy 't selve billijck vonde, ende oock te vrede is te teyckenen, dat dit aldus gepasseert is, ende dat de voornoemde wagens op gheene andere conditien te becomen en sijn, ende tensy de heeren staten van Utrecht haer crediet daervoor strekken, op welcke instantie van voornoemde waegenmeester eyntelijck geconsenteert is, op te bieden hondert wagens.

Jovis XXVIII. Juny 1610.

Praesentibus: Berck, Schade, Zuilen, Goyer, Renesse, Ploos, Houflaken, van Moersbergen, van Geresteyn, van Coninxvry, Rysenburg, Both, Helsdingen, Buth, Salmius, Peter Franssen.

Mr. Willem van Asch, cannunnick ende scholaster St. Peters; Mr. Levinus Bother, secr. tot Amersfoort, ende Jor. Jacob van der Maeten, gecommitteerden van reviseurs, hebben rapport gedaen van zeven gerevideerde processen, ende de recudelen, mette de geconcipieerde sententiën overgelevert. Ende is daernae goetgevonden parthyen, of haerluyder advocaeten ende procureurs tegen morgen ten elf uren, voor den noen ontboden te worden, omme de sententiën te hooren pronunsieren.

Veneris XXIX. Juny 1610.

Praesentibus: Berck, Schade, Zuilen, Goyer, Ploos, Houflaken, van Amerongen, van Geresteyn, van Moersbergen, Rysenburch, Both, Drielenburch, Buth, van Helsdingen, Anselmus, Peter Franssen, Vonck.

De advocaet Mr. Gerardt Hamel heeft rapport gedaen van syne reyse ende wedervaren in den Hage, ende overgelevert twee missiven van de H.M. heeren staten generael, d'eene houdende aen de heeren staten, ende d'ander aen de magistraet, wesende van inhouden als hier nae volcht. Waerop gedelibereert. Is by de twee eerste staten, verstaen, dat men den brieff van heeren staten generael sal naecomen. Die van de stadt sullen den raedt, te nae noen, doen laden op de missive aen de magistraet geschreven.

‘Edele Erentfeste, Hoochgeleerde vrome seer voorsinnige heeren, ende goede vrunden.

Het heeft ons seer vreemt gegeven te verstaen, soe uit uwer E. missive van gisteren, als van derselver advocaet Mr. Gerardt Hamel, dat Henrick van Helsdingen, ende eenige andere borgeren binnen Utrecht, difficulteren te doen den eedt, den borgeren opgeleyd, te presteren, tot verseeckertheid van den staedt van den lande, gemeyne ruste, ende beste, in achtervolch van de uytspraecke (op de voorgaende submissie) by den raedt van state gedaen, ende aengenomen, onaengesien, dat het hoff de collegien der schutterye ende vele borgeren, de voorsc. eedt gedaen hebben, ten waere, dat uwer E. ierst. nieuwen formelen eedt deden, van de inwoonders van de stadt ende steden, mitsgaders d'opgesetenen ten platten lande gehou ende getrou te sullen wesen, daerop uwer E. versoecken te verstaen onse meeninge. Ende hebbende mitsdien op

[p. 172]

dese saecke (bewegende d'importantie ende consequentie van deselve, voer den staet van 't landt in generael, ende van de provintie van Utrecht in 't particulier) doen communiceeren, met Syne Excell., ende daernae daerop rypelijck metten raedt van state gedelibereert, ende alles bewogen ende gebalanceert, dat eenigsins te considereren is geweest. Ende bevyndende dat het voorgestelde des voorsc. van Helsdingen ende syne volgers, is eene nieuwicheyt, te vooren noyt gehoort, ende streckende tot nieuwe beroerten, ende oproer onder de gemeente, oock tegen de authoriteyt van 't land, ende omme indirectelijck te illuderen de voorsc. uytspraecke van den raedt van state, ('t welck buyten alle reden ende fundament is, dewyle dat by uwer E. in de steden ende regieringe van den lande van Utrecht nyet en is geinnoveert ofte yet voorgenomen, tegen de welstand privilegien, gerechticheyden, ruste ende vrede van denselven,) ende en wordt geenszins verstaen, dat uwer E. eedt, om de gepasseerde saecken is geextingueert ende geoblitereert maer gebleven in sijn vorige kracht ende vigeur. Is eyndelijck eenparichlijck met gemeenen stemmen by ons verstaen, ende geresolveert, dat uwer E. de voorsc. voorgestelde nieuwicheyt sullen datelijck verwerpen ende afslaen, ende beginnende van den hoofden, den voorscr. Henrich van Helsdingen, ende andere in publijcque dienst geweest sijnde, lasten ende ordonneeren, den eedt, volgende de voorschreven uytspraecke, datelijck te presteren, gelijck van 't hof, de collegien, de schuttery, ende andere burgers gedaen hebben. Ende by so verre als sy dien nyet tegenstaende weygerich ende ongehoorsaem blyven, deselven eedt te doen, sullen uwer E. deselve met een briefken uyt de stadt ende het landt van Utrecht wysen, ende met authoriteyt doen vertrecken, sonder daer inne in eeniger manieren ter conniveeren ofte dissimuleeren. Ende vertrouwen, dat uwer E. hun hier inne mannelijck sullen quyten, bidden den Almogenden deselve Edele Erentfeste, Hoochgeleerde, vrome seer voorsienige heeren ende goede vrunden te willen houden in syne heylige protectie.

Uytten Haghe den vii. July 1610. J. Magnus St.

Onderstont:

Uwer E. Goede vrunden, die staten generael der Vereenichde Nederlanden. Ter ordonnantie van deselve. Aerssen.

De superscriptie was:

Den Edelen enz. die staten van Utrecht ofte haere E. gedeputeerden rayden onse besundere goede vrunden.

xxx. Juny 1610.’

Die Staten Generael der Vereenichde Nederlanden.

‘Edele, Erentfeste, eersame, vrome, voorsienige ende seer descreten goede vrunden.

Wy hebben seer ongaerne ende met groote verwondering verstaen, dat Henrick van Helsdingen, ende eenige andere burgeren binnen Utrecht, difficulteeren, den eedt den burgeren opgeleyd, te presteren, tot verseeckertheyd van den staet van den lande, gemeene ruste ende beste, in achtervolch van de uytspraecke (op de voorgaende submissie) by den raedt van state gedaen ende aengenomen, ten ware, dat die heeren staten van Utrecht, eerst nieuwen formelen eedt deden van de inwoonders van de stadt ende steden, mitsgaders d'opgesetenen ten platten lande gehouwe ende getrouwe te sullen wesen enz., onaengesien dat het hoff, de collegien, de schutterye en vele burgeren den voorschreven eedt alrede gedaen hebben,

[p. 173]

overmits dat dit voorstel van de voorschreven Helsdingen ende desselfs volgers is eene nieuwicheyt te vooren noyt gehoort, ende streckende tot nieuwe beroerten, ende oproer onder de gemeente, oock tegen d'authoriteyt van 't land, ende omme juridelijck te illuderen de voorsc. uytspraecke van den raedt van state, hetwelcke buyten alle reden en apparentie is, ten regarde dat by de voorsc. heeren staten van Utrecht in den staet ende regieringe van den lande van Utrecht nyet en is geinnoveert, ofte yets voorgenomen tegen den welstant, privilegien, gerechticheyden, ruste ende vrede van denselven. Ende dat oock gheensins en wordt verstaen, dat haer E eedt, omme de gepasseerde saecken, is geëxtingueert ende geoblitereert, maer gebleven in sijn vorige cracht ende vigeur, ende alsoe wy ten desen aensien (vindende dese saecke van groote importantie ende inconsequentie voor den staet van 't landt in 't generael, ende van de provincie van Utrecht in 't particulier) deselve met Syne Excell. ende den raedt van state hebben doen communiceeren, is eyntelijck alles bewogen ende gebalanceert, dat eenichsins te considereren is geweest, eenparenlijck met gemeene stemmen verstaen, ende geresolveert, dat de voorsc. heeren staten van Utrecht de voorgestelde nieuwicheyt sullen datelijck verwerpen ende afslaen, ende beginnende van de hoofden, den voorschreven Hendrick van Helsdingen ende andere, in publijcke dienst geweest sijnde, lasten ende ordoneeren, den eedt, volgende de voorscr. uytspraecke, datelijck te presteren, gelijck die van 't hof, de collegien, die schuttery ende andere borgeren gedaen hebben. Ende by soe verre als sy dien nyettegenstaende weigerich ende ongehoirsaem blyven, denselven eedt te doen, dat sy deselve met een brieffken uytte stadt ende het landt van Utrecht sullen wysen, ende met authoriteyt doen vertrecken, sonder daerinne in eeniger manieren te conniveeren ende dissimuleeren. Versoucken ende begeeren oversulcx, eernstelijck (alsoe hieraene voor den welstandt van de stadt van Utrecht sonderlinge is gelegen) dat u l. in 't effectueeren van dese resolutie als ten hoochsten noodich ende behoorende, die voorsc. heeren staten van Utrecht mannelijck de handt willen bieden, ende daerinne de publijcke authoriteyt voorstaen ende maintineeren, sonder dewelcke gheen staet ofte regieringe en bestaen kan. Ende ons daerop vastelijck betrouwende, bevelen u Edelen enz.

Uytten Haghe vii. July 1610. J. Magnus, Secr.

Onder stont: Ter ordonnantie van den voornoemden heeren staten generael. Aerssen.

De superscriptie was: Edele enz. Die schout, burgemeesteren ende raedt der stadt Utrecht.

Sijn gepronuntieert verscheiden sententien in c[...] van revisie.

Veneris XXIX. Juny 1610.

Praesentibus: Berck, Schade, Zuilen, Goyer, Ploos, van Houflaken, van Moersbergen, van Geresteyn, Rysenburch, Both, van Drielenburch, Buth, van Helsdingen, Peter Franssen, Vonck, Hamel.

Op de advertentie van syne E. grave Henrick van Nassau, is goetgevonden, den colonel. Uyt den Hove by missive te vermaenen, syne compaignie van beter volck te versien.

De gecommitteerden der stadt Utrecht hebben gerapporteert, dat de magistraet der stadt

[p. 174]

Utrecht desen nanoen geladen ende vergadert is geweest, omme te resolveren op den brieff van de heeren staten generael, nopende Hendrick van Helsdingen ende anderen, die weygeren den eedt te doen, volgende de uytspraecke van den raedt van state, dat de magistraet geresolveert is, de meyninge van de heeren staten generael volcomelijck nae te comen, ende de staten daerinne te hanthouden ende te secunderen.

Is dienvolgende ontboden Hendrick van Helsdingen, ende hem voorgehouden de redenen, waeromme men verstaet, dat hy gehouden is, den eedt te doen, begeerende dat hy verclare of hy van meyninge is, den eedt te doen ofte nyet, daervan hy hem geëxcuseert heeft, met weygeringe, persisterende by sijn geschrifte, ende in 't selve seggende ende gebruyckende verscheyden scherpe woorden, waerop gedelibereert, is genomen de naevolgende resolutie.

Op 't rapport, gedaen aen de heeren staten van Utrecht, by de heeren gecommitteerden uyt de magistraet der stadt Utrecht, roerende het empechement, gevallen in 't doen van den eedt, by de uytspraecke van den raedt van state, den burgeren ende inwoenderen opgeleyt te doen, die eenige onwillich waeren te doen, ten waere dat de heeren staten haeren eedt van nieuws aen haer deden ofte renoveerden. Nae goed deliberatie, vorige schryvens van de H.M. heeren staten generael, ende verclaringe van haere meeninge daerop gehadt, ende eendrachtelijck by de drie staten 's lands van Utrecht geresolveert, dat eerst Henrick van Helsdingen, ende die in publijcke dienst geweest hebben, ende daer nae anderen voorts sullen ontboden worden, ende in gevalle sy persisteeren, den eedt nyet te willen doen, datelijck, sonder nieuwen eedt van de heeren staten te verwachten, ofte renovatie van dien, dat men alsdan denselven Helsdingen ende anderen sal doen vertrecken uytte stadt, steden ende landen van Utrecht, sonderlinge gemerckt hem verclaert is, by de heeren staten eens eedt gedaen te wesen, ende deselve nyet geëxtingueert ofte geobliteert te sijn.

Desen volgende de voorschreven Hendrick van Helsdingen ontboden wesende, ende verclaerende, dat hy anders geen eedt en wilde doen, nyet tegenstaende verscheyden inductien, daeromme gedaen ende vertooch van grote opiniatrité ende misverstant, dienende tot nieuwe onrust onder de gemeente. Ende is geresolveert, dat de voorsc. van Helsdingen sal vertrecken uytte stadt, steden ende landen van Utrecht, binnen xxiv uren na de insinuatie van desen, sulcx hem mits desen geordonneert wordt. Aucthoriseerende ende lastende tot de voorsc. insinuatie Jor. Johan van Zuylen, heer van der Zevender enz., schout der stadt Utrecht. Gedaen t' Utrecht den xxix. Juny 1610. Onder stondt: Deur expres bevel ende ordonnantie van myne heeren de drie staten 's landts van Utrecht, en was onderteeckend: G. de Ledenberch.

D'insinuatie in 't witte van desen geroert, is by my ondersc., als daertoe geauctoriseert ende gelast wesende, op den xxx. Juny 1610, ouden stijls, 's morgens ten seven uren, aen den persoon van Henrick van Helsdingen, t' sijnre woenstede, staende alhier omtrent die Gaertbrugge, gedaen, ten fyne als in desen. Die my voor antwoordt gaf, dat hy begeerde, dat hem het principael van desen soude worden ter hand gestelt, hebbende hem nogthans gelaten copie derselver geaucthentiseert, onder de handt van den deurwaerder Sundert. Actum ut supra, by my onders. Johan van Zuylen.

[p. 175]

Zabathi XXX. Juny 1610.

Praesentibus: Berck, Schade, Zuilen, Eck, Grovesteyn, Hardenbroeck, Ploos, van Geresteyn, van Moersbergen, Rysenburch, Both, Hamel.

De heere schout der stadt Utrecht heeft rapport van d'insinuatie by zijn E. gedaen aen Henrick van Helsdingen, ende d'acte met syne relatie overgelevert.

Gelesen de missive van Francoys Doublet, aengaende de ii^C waegens, ende verstaen, dat men de conducteurs sal aenseggen, dat men lyden mach, dat sy soe veel waegens aennemen op den voet van den voorgaende, als sy sullen weeten te becomen.

De missive van de heeren staten van Hollandt, aengaende de dijckgagie van den polder, by Naerden, is geordonneert, gestelt te worden in handen van parthyen geinteresseerd.

Dominica I. July 1610.

Praesentibus: Berck, Goyer, Eck, Ploos, A. van Zuylen van Nyvelt, van Moersbergen, Rysenborch, Both, Hamel.

Is Syne Excell. begroet ende gedefrooyeert.

Op 't eernstich aenhouden ende vertooch van Syne Excell., omme tot dienste van den leger, tot adsistentie der fursten van Brandenburch, geaccommodeert te wesen met noch hondert wagens, verclaerende Syne Excell. dat by faulte van dien een groot deel van de admunitien soude moeten after wegen blyven. Sijn de staten panders binnen ontboden ende gelast, de voorsc. hondert waegens op 't ordinaris loon, daer voor de staten van Utrecht haer credie stellen, te becomen, is 't mogelijck in aller diligentie, ende dijnsdach toecomende te rapporteeren ofte adverteeren haer wedervaeren.

De heeren Berck, de Goyer, Moersbergen, Geresteyn, Rysenburch, Both, hebben Syne Excell. door last hemluyden gegeven, gesaluteert ende gedefrooyeert.

Lunae II. July 1610.

Praesentibus: Berck, Zuilen, Goyer, Rardenbroeck, Ploos, B. van Moersbergen, van Geresteyn, Rysenborch, Both, Buth, Anselmus, Drielenburch, Hamel.

Gedelibereert op de saecke van Hendrick van Helsdingen, die men verstaet, nyettegenstaende de insinuatie aen hem gedaen, noch nyet vertogen te sijn, d'welck streckt tot lobefacatie van de publiecque aucthoriteit.

Is eendrachtelijck verstaen, dat hem, tot maintienement van de publijcque authoriteit, door den officier sal doen bevelen, alsnoch by sonneschijn te vertrecken, op poene dat men, dien tijt overstreken sijnde, naerder tegen hem sal versien, d'welck Jor. Johan van Zuylen, heere van Zevender, schout der stadt Utrecht, belast is, hem aen te seggen.

De heere schout rapporteert, dat syne E. by Hendrick van Helsdingen geweest, ende hem, volgende den last hem gegeven, bevolen hadde, om by sonneschijn te vertrecken. Dat hy daerop geantwoord hadde te begeren copie authentijcke, onder de hand van den secretaris Ledenberch, van de insinuatie hem gedaen. Ende dat hy alsdan te vreden is, te pareren. Ende gevraecht

[p. 176]

of hy dan te vreden is, den eedt te doen, daerop geseyt hadde, syne meyninge aen de schepen Drielenburch verclaert te hebben. Is daerop de secretaris geordonneert, hem de copye authentijck onder sijn handt te geven.

Martis III. July 1610.

Praesentibus: Berck, Schade, Zuilen, Eck, de Goyer, Hardenb., Ploos, Houflaken, Geresteyn, Rysenburch, Both, Drielenburch, Buth, Anselmus.

Is gelesen eene missive van de heeren staten generael van xi. July, stilo novo, daerby haere H.M. versoucken, ten behouve van 't leger, boven den eerste hondert waegens, aen te nemen, ende naer 't leger te seynden noch hondert waegens.

Ende goetgevonden, daerop te rescriberen, dat men, ten regarde van den bouw ende voorgaende lichtinge, geen ander noch meerder waegens, en weet te becomen, dan vijff ofte ses, ten waere dat men deselve 's daechs meer als drie gulden beloofde.

Ende naer eenyge communicatie is goedgevonden, dat den rentmeester van den convente van St. Cathryne voor sijn gaigie sal trecken den xl_eⁿ penning van den suyveren incomen, in plaets van den xx^en penning, welcke gaige van den xl^en praes. sal ingaen het jegenwoordige jaer 1610.

Die geëligeerden van de stadt ende steden vonden voorts goet, dat men den jegenwoordigen rentmeester zal licentieeren tegen i^o January toecomende, ende eenen anderen in syne plaets stellen. Die van de ridderschappe, ten regarde sy swack waren, hielden dit in advijs tot morgen.

Mede is geresolveert, dat de rentmeester van St. Pauls, in plaets van den xx^en penninck, trecken sal den xxx^en penninck, mede ingaende met het jaer 1610.

Mercurii IV. July 1610.

Praesentibus: Berck, Rheede, Eck, Hardenbrouck, Ploos, Houflaken, Geresteyn, Rysenburch, Drielenburch, Helsdingen, Buth, Anselmus, Peter frans, Jan Vonck, Hamel.

Die staten van den lande van Utrecht, gehoort uyt het rapport van de heeren gecommitteerden van de magistraet der stadt Utrecht, hoe dat eenen genaemt Albert Jansz., wonende in de Hamburgerstraet, geweygert heeft, sonder eenyge redenen te alegeeren, neffens andere burgeren te doen den eedt hem opgeleyt, ende geordonneert, te doen, hebben eendrachtelijck, conform de resolutie van de heeren staten generael, verstaen ende geresolveert, dat men den voornoemden Albert Jansz. binnen xxiv uren zal doen vertrecken uyt de stadt, steden, ende landen van Utrecht. Ende dat hy daerinne sonder voorgaende consent, van de voornoemde staten, nyet en sal mogen wederkeeren. Ordonneerende den schout der stadt Utrecht, hem dese te insinueeren, ende t' eynde d'expiratie van den voorsc. tijt, 't selve datelijck te doen affectueeren, relateerende zijn wedervaeren. Gedaen t' Utrecht den iv. July 1610.

Die van de ridderschappen hebben verclaert, dat sy haer conformeeren met de resolutie op gisteren, by de andere twee leden genomen, nopende het departement van den rentmeester Johan Sael.

Ende is dienvolgende eendrachtelijck geresolveert, dat dese resolutie sal aengeseyt worden, den

[p. 177]

voornoemden Johan Sael, deur den deurwaerder van de staten. Ende dat hy gehouden sal wesen, te dienen voor dit loopende jaer voor den xl^en penninck, van den suiveren ontfanck.

Ende roerende die commissie aen een ander te geven, is verstaen, dat men daervan sal maecken een poinct, op de eerste beschryvinge.

Is daernae mede verstaen, dat men voortaen geen comptoiren met penningen sal subvenieren, ende dat van de subventie voortaen geen gaige en sal werden betaelt, maer dat men de ontfanghers, die subventie plegen te doen, in de plaets sal chargeren met ordonnançie.

Mede dat de rentmeester van de Carthusers ende Oost-Broucke, in plaets van den xx^en penninck, voortaen tot haere gaigie sullen hebben den xxx^en penninck; dat Blanckendael, ten regarde die subventien nu sal cesseren ende dat sijn ontfanck bestaet in veele ende cleyne parthyen, sal genieten den xx^en penninck; ende dat men de voorsc. ontfangers deze ende die resolutien, gisteren genomen, by den deurwaerder sal insinueeren.

Op de requeste van de veenraden, versouckende betalinge van 't vierdepart van de oncosten, gegaen tot het maecken van den Grebbendijck, conform die resolutie voormaels genomen, belopende, volgende die reeckeninghe daervan gedaen, xi^M ix^C xliiii L, v stuyver, fiat ordonn.

Jovis V. July 1610.

Praesentibus: Berck, Eck, de Goyer, Ploos, Houflaken, Geresteyn, Rysenburch, Buth, Helsdingen, Anselmus, Peter Franssen, Vonck, Hamel.

Sijn gelesen drie missiven van de heeren staten generael, twee aengaende 't opbrengen van hondert waegens, ende die derde roerende het furnissement van de staten quote in 't consent voor de fursten van Brandenburg ende Nyeweborch.

Is geresolveert, dat men die respective dorpen sal quotiseeren op hondert waegens, offslaende die nombre dergheener, die alrede naer 't leger gesonden sijn. Ende dat men deselve sal toezeggen iii L, x st. daechs.

De heere thesaurier de Goyer is versocht, hem volgende voorgaende resolutie te vervoegen naer 's Gravenhage, ter vergaderinge van de heeren staten generael, 't welck by sijn E. aengenomen is.

Veneris VI. July 1610.

• Beestenmarckt te Rheenen.

• Request van Harmelen, Camerijck, Broek, Papecop, Zegveld enz.

Mercurii XI. July 1610.

Praesentibus: Eck, Ploos, van Nyevelt, Rysenborch, Both, Buth, Drielenburch, Peter Franssen, Hamel.

Gehoort ende verstaen hebbende, uyt het rapport van de gecommitteerden der stadt Utrecht, de seditieuse propoosten gisteren, by eenen Hendrick van Nyenrode Henricssoon, tegen de wettige overheydt deser landen gebruyckt, is verstaen ende geordonneert, dat de officier der stadt Utrecht, soe over dese als voorgaende ende naegevolchde syne delicten, jegens hem sal hebben

[p. 178]

te procedeeren, tot behoorlijcke straffe, sonder eenyge dissimulatie ofte convinientie. Ende is de officier ontboden ende, de subt. comparerende, 't selve aengeseyt.

Mercurii XXVIII. November 1610.

Praesentibus: Schade, Rheede, Goyer, Renesse, Eck, Ploos, van Houflaken, van Rysenborch, A. van Zuylen van Nyevelt, Coninxvry, Moersbergen, Drielenburch, Peter Franssen, Ommeren, Schilthouder, Hamel.

Die staten, gehoort het rapport van haerluyder ordinaris gedeputeerden van 't gheene haer E. dagelijcx gewaer worden, dat, door verscheydene quaede en ongeruste geesten, nieuwe twisten ende scheuringe onder de gemeente ende kerckelijcke personen gepractiseerd ende gefoveert worden, hebben goetgevonden te resolveeren, als volcht:

Die staten van den lande van Utrecht, aenmerckende dat het ampt eener Christelijcke overheydt van Godt Almachtich opgeleyt is, te versorgen dat haere onderdaenen een gerustich stil leven leyden mogen, in alle godtsalicheyt ende eerbaarheyt, ende men dagelijcx gewaer wordt, dat d'onrustige satanische geest alle middelen ende practijcken aenwent, om de godtvruchtige ruste der goeder ingesetenen deser provintie te verstoren, de kercke Goodts in nieuwe factien ende scheuringe te verleyden, ende 't selve doende, de Christelijcke gereformeerde religie, waer sy cunnen, beschadigen, ende den wech allengskens te banen tot de eens affgeworpene pausselijcke tyrannie ende verworpene abusen, superstitien ende affgoderyen, daer uyt dan voorts nyet anders en soude te verwachten staen, als de ruyne ende onderganck van 't gemeyne vaderlant, waer tegens nyet bequaemelijcker en can worden versien, dan met het maecken ende stellen van goede kerckelijcke wetten ende ordonnancien, naer des Heeren Heilich Woordt. Al 't welcke de voornoemde staten in de vrese des Heeren overwegende, ende aenmerckende, dat het consent, van haerentwegen al vóór vier jaeren ter vergaederinge van de H.M. heeren staten generael ingebracht, nopende het houden van een synodus nationael der geunieerde Nederlanden, noch geen effect en sorteert, hebben goet ende nodich gevonden, oock nae 't exempel van sommige andere provincien, die in den haeren soedanige provisionele ordre hebben gestelt, als sy nae de gelegentheyt haerer kercken ende tot stichtinge van deselve hebben geacht te behoren, te procureeren: Dat oock in de provintie van Utrecht, op alles, wat tot goeden welstant ende voortplantinge van de Christelijcke gereformeerde religie, mitsgaders vorderinge der waere godsalicheit nodich is, naerder werde gelet, als wel voorheenen, door de swaere langduyrige oorlogen ende andere veele ende verscheydene voorgevallen beletselen, heeft connen geschieden. Versoucken daeromme, ende nyettemin lastende ende ordoneeren by desen den waerden ende godtvruchtigen onsen welbeminden kerckendienaren, gecommitteerden der synodi, 't geene in de synode deser provintie, in ende omtrent den jare 1606 provisionelijck ten onsen overstaen beraemt ende besloten is geweest te resumeeren, met andere goede kerckenordeningen te confereeren, 't gunt daerinne defectueux is te suppleeren, amplieeren, vermeerderen, verminderen, corrigeeren, verbeteren, ende 't selve doende een bequaem concept van goede kerckenordeninge te beraemen, in alles voornaementlijck lettende op den regel ende rigtsnoer van des Heeren Heilich Woordt, vervattet in de schriften der Profeten ende Apostelen. Ende dat voorts in de saecken, die middelmatich sijn, op de nature, aert ende conditie van de inwoonderen deses landts ende provin-

[p. 179]

cie, mitsgaders op de gelegentheyt van de tegenwoordige tyden, sal gelet worden, opdat alles geschiede, soo Goodts woordt ons leert, tot opbouwinge, nyet tot destructie.

Ende alsoe er veele soort van seeckere differenten, onder eenige kerckendienaeren, in de nabuerige provintien ontstaen, over seeckere leerpuncten, die mede onder die gemeente alhier, beginnen strydich te vallen, sullen mede daerop letten ende in de vreese Goods overwegen, hoe daerinne op 't aldergevoegelijkste ende vreedsaemste, nae Godts woordt, soude mogen werden versien, omme sonder crenckinge van den bant der eenicheyt, die wy met onse nabuyren ende bontgenooten in alles, ende voornaementlijck in 't stuck van religie willen onderhouden, ende met behoudenisse van den voornaemsten gront der reformatie, die in 't verwerpen aller menschelijcke decreten ende instellingen, mitsgaders het aennemen van Goodts geschreven woordt voor den eenigen regul, ende richtsnoer ons gelooffs bestaet, te beletten, dat door de voorsc. differenten de ruste onser goeder ingesetenen, de Christelijcke gereformeerde religie toegedaen, nyet verstoort, maer behouden, ende in aller godsvruchticheydt in behoorlijcke gehoorsaemheyt tot Godt ende der overheyt gevordert worde, alle welcke haer besoigne sy by geschrifte stellen ende ons (by forme van advijs,) soe haest doenlijck overleveren sullen, omme, 't selve by ons op beschryvinge gesien, daer naer wyders hierinne gedaen te worden, sulcx als tot Goodts eere, der kercken stichtinge, ende 's landts welvaeren bevonden sal worden te behoren. Gedaen t' Utrecht den xxviii. Novembris 1610.

Die staten van den lande van Utrecht, begerende t' achtervolgen d'uytspraeck van de E.M. heeren rayden van staten, in date den viii. Juny 1610, tot naerder verseeckertheyt, rust ende welstant van de stadt, steden ende landen van Utrecht. Hebben verstaen ende geresolveert, dat, in conformité van deselve uytspraecke, het doen van den eedt daer inne gementioneert, soe binnen de stadt Utrecht als andere steden ende platte landen by een yegelijcken, van wat qualiteyt ofte conditie hy sy, gedaen ende voorts gepresteert sal worden. Ende dat ten dien eynde, aen de steden geschreven sal worden, ende den hove van Utrecht aengeschreven ende gelast, om te verschynen voor den president ende Mr. Peter van Leeuwen ende Hugo Ruysch, raden, daertoe by dese specialijcken gecommitteert, alle de Edelen ende andere gequalificeerde personen ten platten lande wonende, volgende seeckere memorie denselven te leveren, om metten eersten, op seeckere bequaeme daegen ende uren by haer te beramen, den voorsc. eedt, haer aff te nemen, ende daervan te maecken ende te houden door den greffier perfecte notitie, ende deselve ter cameren van de heeren staten over te brengen, ende van haer besoignes rapport te doen.

Dat van gelijcken den heeren, hooge jurisdictie exercerende, nae dat deselve den voorsc. eedt gedaen sullen hebben, de voorsc. resolutie sal aengeschreven worden, ten eynde deselve haeren officieren ende schepenen den voorsc. eedt in haere handen doen doen, ende derselver officier ende schepenen d'andere haere ingesetenen, denselven eedt affnemen. Ende dat oock den maerschalcken gelijcke last gegeven ende aengeschreven sal worden, om den voorsc. eedt aff te nemen de schouten ende schepenen van haer resort, ende daernae met denselven schout alle andere ingesetenen ten platten lande den eedt doen presteren, ende van alles goede notitie te houden, ende ter camere overbrengen, ende rapport doen van haer wedervaeren.

[p. 180]

Jovis VI. Decembris 1610.

Praesentibus: Rheede, Eck, Renesse, Hardenbroek, Goyer, Ploos, Houflaken, Rysenburch, Geresteyn, Baexen, Moersbergen, Peter Franssen, Schilthouder, Hamel.

Geresumeert de proceduren tegens de factionisten in de geschiedenisse gisteren ende huyden gevallen. Ende gelesen het concept van de missive van advertentie daervan te doene aen de heeren staten generael, Syne Excell., raydt van state ende de heere Barnevelt. Is deselve goetgevonden ende gearresteert, inhoudende mutatis mutandis als hier naer volcht:

Syne Excellentie, mutatis mutandis, aen de heeren Staten Generael, - Raedt van Staete, - Barneveldt.

Doorluchtige enz.

Het is ons leedt, dat wy uwe Excell. wederom moeten moeyelijck wesen met het verhaelen van de quaede actien van eenige seditieuse menschen alhier, streckende nyet alleene tot subversie ende ruine van den staet van desen lande in 't particulier, maer oock van den geheelen staet der geunieerde Nederlanden, gelijck uwe Excell., uyt syne princelijcke aengeboren wijsheyt ende eygene ervarentheyt, 't selve seer wel can sien ende oordeelen. Wy hadden verhoopt, dat met de uitspraecke van den rayde van state, door de auctoriteyt van de heeren ambassadeurs der Con. Majest. van Vranckrijck ende Groot-Brittanien, van de H.M. heeren staten generael ende uwe Excell., ende 't geen dienvolgende met weten ende advyse van de voorn. heeren staten generael ende uwe Excell. gedaen is, een yegelijck hem stille gehouden, ende als goede ingesetenen schuldich sijn te doen, vreedsamelijck geleeft souden hebben. Maer d'experientie heeft ons geleert, dat sy door haerluyder quaeden ende seditieusen geest soe sterck gedreven werden, dat sy noyt gerust, maer alle occasien gesocht en waergenomen hebben, omme telcken nieuwe scheuringe ende oproerten te maecken. Ende sulcx boven alle haerluyder voorgaende quade menées ende aenslagen, die wy nu niet wederom en verhaelen, omme uwe Excell. nyet al te moeyelijck te wesen. Is binnen eenige weynige dagen herwaert gebeurt, dat de voornoemde quaede menschen, meer als wel te voren hierinne ('t welck te aenmercken staet) van die van de Roomsche religie, daermede sy het in 't geheel, emmers in desen, eens sijn seer geholpen, voorgestaen ende geadsisteert sijnde, hebben gesocht ende gearbeyt, een notable scheuringe ende twist, in de Gereformeerde kercke alhier te maken, ende te wege te brengen, blasmerende ende injurerende alomme ende achter rugge, seer onrechtelijcken ende smadelijcken, de goede ende vrome dienaers, ende anderen van de Gereformeerde kercke alhier, dichtende ende strooyende tegens deselve verscheyden seditieuse pasquillen ende fameuse libellen, daervan eenige in handen van de magistraet der stadt Utrecht gecomen sijnde, sy den officier belast hebben te vernemen, ende hem te informeeren, van wie ofte van wat autheur ofte autheurs die gecomen sijn, in 't welck doende hy ontdeckt heeft eenige personen, van de Roomsche religie sijnde; ende huer altijt seer heftich tegens de Gereformeerde religie ende de wettige regeringe deser landen gethoont hebbende, dewelcke geapprehendeerdt sijnde, eyndelijcken, nae veele moeyten, soo veel van haer gegeven hebben, dat in dat spel mede is geaccuseert eenen genaemt Claes de Gooyer, wesende een huysmans soone uyt Gooilandt, daer van hy den naeme Gooyer voert, een hacker ende biertapper syner neeringe, hem simulerende te wesen van de Gereformeerde religie,

[p. 181]

maer met de wercken sulcx weynich betoont hebbende, als hebbende eertijts voor soldaet ende vrybuiter gedient, aen des vyants syde, ende van daer sijn vaderlandt, ende de inghesetenen van de geunieerde landen dickwils beschadicht hebbende, ende beschuldicht van een dootslach, ende achterhaelt van overspel, hem altijt als een belhamel ende aenleyder van de oproerigen draegende, ende deselve gestadelijcken instigerende, hem oock in de belegeringhe deser stadt, als cappitein tegens den landen gebruyckt hebbende, desen persoon, by de magistraet ontboden sijnde, om gehoort te worden, gaff den stadtsdienaer voor antwoordt: dat hem nyet gelegen was, by de magistraet te comen, alsoe hy backen moste. Welck rapport de magistraet gehoort hebbende, vonden goet hem by den officier te doen halen, die, in 't huys van den voornoemden persoon comende, door de gheenen, die daer in huys waeren, ende anderen, die haer daerby voechden, met gewelt ende wapenen geresisteert is, sulcx dat hy nyet alleene den voornoemden Claes de Gooyer nyet en conste met crygen, maer oock in pericule sijns levens was, begevende hy Claes de Gooyer hem elders uyt synen huyse, welcke geschieddenisse de magistraet met reden suspect sijnde, hebben gecommitteert den officier, met twee schepenen, omme des voornoemde de Gooyer's pampieren te visiteren, ende syne goederen te saiseren, tot naerder ordonnantie, maer syluyden daergecomen sijnde, omme haer commissie te exploiteren, hebben bevonden 't huys vol gewapent volcx te wesen, die haer oock, al vloeckende ende qualijck sprekende, met blancken rappieren dreychden, ende riepen: compt in, wy sullen u wellecom heten. Ende quam voort sulcken rumoer, dat de deuren ende vensters daer omtrent toegesmeten worden, ende maeckten voort sulcken t' samenrottinge ende gelaet, dat daer uyt een groot onheyl te verwachten stonde, ten waeren, met het houden van goede wachten, ende stellen van bequaeme ordre, desen nacht daerinne versien waere geweest. Ende omme de stadt in ruste ende goede verseeckertheyt te stellen ende te houden, soe hebben wy, op 't goetvijnden van den commandeur ende borgemeesters der stadt Utrecht, geschreven aen de compaignie ruyters van uwe Excell., omme haer voor eenige korte dagen alhier binnen Utrecht te begeven, gelijck uwe Excell. 't selve uyt den brieff, by ons aen uwe Excell. lieutenant geschreven (daervan copie hierby gevoecht is) sal gelieven te sien, d'welck hy naegecomen heeft, van al 't welck wy nyet en hebben willen naelaten, uwe Excell. met desen expressen te adverteeren. Versouckende, dat uwe Excell. gelieve dese nodige ende dienlijcke proceduren ten besten te verstaen, ende met uwe Excell. authoriteyt te handhaven, gelijck wy dat uwe Excell. wel vertrouwen. Ende Godt Almachtich bidden, u Doorluchtige enz.⁽¹⁾.

(1) Deze missive verspreidt een nieuw licht over het hier boven, bladz. 37 der Kronijk, medegedeelde de berigt, en dient alzoo tot aanvulling van het extract uit de Raadsbesluiten der stedelijke regering, aldaar opgenomen.

Piere Panier, Ritmeester van Syne Excell. compagnie cavallerye, garnisoen houdende binnen Amersfoort, ende by absentie aen synen Lieutenant. Cito, cito.

Edele enz.

Alsoe dese stadt Utrecht, door eenige quaede ongeruste menschen, tot merckelijcke ondienste van de generaliteit ende van dese provintie, in trouble onruste ende pericule gestelt wordt, soe

[p. 182]

vijnden wy goet, ten eynde die in meerder verseeckertheyt ende ruste, oock buyten pericule gehouden worde, dat U E. met de compaignie cavallerie van Syne Excell., soe wel van curassiers als carabijns, hem dadelijck binnen dese stadt vervouge, ende aldaer eenige daegen verblyve, tot dat wy de saecke de H.M. heeren staten generael ende Syne Excell. gecommuniceert hebbende, met derselver advijs tegens de voorsc. incovenienten naerder sullen hebben versien, daeromme en failleert niet, met de voorsc. ruyters terstont te commen, ende op soe lieff als U E. is den dienst van den lande, morgen vroech te seven uren voor de Wittevrouwenpoort alhier te wesen. Wy hebben brenger deses daeromme expresselijck afgeveerdicht, met laste, om uwer E. compste ylens te vorderen. Ende hiermede, Edele enz. Den v. Decembris 1610, na noen te drie uren. Gedeputeerden.

Antwoorden van de H.M. heeren staten generael, Syne Excellentie ende Rayde van state op de voorsc. advertentie ende rescriptie daerop gedaen:

Edele Erentfeste Hoochgeleerde, Vrome seer Voorsienige Heeren ende goede vrienden.

‘Wy hebben met bedroeffenisse ende leetwesen verstaen, uyt uwer E. missive van gisteren, die seditieuse actien, die wederomme binnen Utrecht, by eenige oproerige ende ongeruste menschen, nieuwelijck aengericht sijn van quaden exempel ende sorchelijcke consequentie, daer tegen wy niet en sien, dat in eeniger manieren kan geremedieert worden, als met eene mannelijcke authoriteit ende couragie, doende de autheurs van sulcke seditien ende quade attentaten effectuelijck straffen, anderen ten exempel, naer vereysch der saecken, sonder eenige coniventie ofte dissimulatie, die ten laetste eene stoutmoedige uitcompste soude geven tot meerder quaet ende pericel voor alle goede vrome borgeren ende inwoonders van de stadt, ende de gantsche ruine ende onderganck van deselve. Ten welcken regarde is ons seer eernstich versoeck ende begeren dat uwer E. gelieve hierop te letten, ende dese saecke te apprehendeeren ende beheertigen naer haere importantie, sonder dese daet te laten ongestraft; doch by soo verre als uwer E. hun daertoe souden achten te swack van garnisoen, heeft Syne Excell, gedestineert de compagnie Isecramer, Tutelaer, ende van den cappitein Alart, binnen Utrecht noch te zenden, met twee compaignien ruyteren, mits dat uwer E. ordre stellen, die ruyteren in geen herbergen te logeeren (daer sy hun selven souden verteeren ende consumeeren) gesonden, maer opte gewoonlijcke servitien, gelijck in andere garnisoenen, ondergebracht worden, vindende benevens desen geheel nodich, opdat uwer E. te meer respect in de provincie van Utrecht gewinnen ende moegen behouden, dat deselve oock dese vergaderinge respecteren, met het wederom seynden van haere gecommitteerden, gelast ende geauthoriseert, om op alle voorvallende saecken, raeckende den welstant van de staet van 't landt, mette gecommitteerden van de andere provintien te resolveren naer behoiren, gelijck wy daertoe by onse voorgaende noch instantie gedaen hebben, ende sal sulck respect sunderlinge mede vorderen, by aldien als het uwer Ed. gelieft den staet van oorloge aen te nemen, gelijck sien laet, sonder daerinne te brengen parthyen, die nyet aengenomen en sijn, ende uit te laten, die gene, daermede denselven belast is, daervan ons dagelijcx sulcke clachten voorcomen, dat die onlusten ende misverstanden in de provincien veroorsaecken, die welcke dienen vermijdt ende wechgeno-

[p. 183]

men. Daerover wy uwer E. dese accomodatie ten hoochsten recommandeeren, deselve hier mede Edele enz.

Uytten Hage den xvii. Decembris 1610.

Was geparapheert ‘W. Pieck. Onderstond: Ter ordonnantie van staten generael. Ondert. Aerssen.

De superscriptie was: ‘Edelen enz., die staten van Utrecht, ofte haere ordinaris gedeputeerden, onse besondere goede vrunden.

Lager stont noch: ‘Het sal uwer E. gelieven ons hare meeninge op het innemen van voorsc. compagnien voetknechten ende onderbrengen van de ruyteren in diligentie te adverteren ofte aen Syne Excell.’

Mauritz, Prince van Oraignen, Grave van Nassau, Meurs enz., Marquis van der Vere enz.

Edele, erentfeste, wyse, voorsienige ende discrete besundere goede vrienden.

‘Wy hebben uit uwe brieven verstaen het goet devoir dat U E. aldaer gedaen hebben, in 't stillen van de alteratie by den Gooyer ende syne complicen, binnen der stadt Utrecht begost. Ende is ons aengenaem geweest, dat U E. tot dien eynde onse compagnie van cavallerye uyt Amersfoort binnen Utrecht doen commen hebben. Ende opdat voortaen de saecken binnen de voorsc. stede des te meerder in verseeckertheyt ende stillicheyt mogen gehouden worden, hebben wy goetgevonden, het garnisoen aldaer met noch vier compagnien voetvolck ende twee van cavallerye te verstercken; maer by soo verre U E. soude goetvijnden, dat in plaetse van de cavallerye, eenige andere compagnien van voetvolck aldaer dienlijck souden wesen, souden wy raedsaem vinden, dat de cavallery, als althans heure provinsie van fouragie elders gedaen hebbende, in heure garnisoenen mochten blyven, maer soe nyet sal nodich wesen, dat by U E. ordre gestelt worde, datse, binnen Utrecht comende, aldaer gelijck in andere steden gelogeert mogen worden, omme heur in de herbergen niet t' eenemael te ruineeren, alsoe wy den commissaris de Mist, die wy met de patenten derwaert gesonden hebben, belast hebben U E. vorders te verclaren, ende hiermede, Edele enz.

In 's Gravenhage den xxix. Decembris 1610.

Onderstont: ‘U E. goetwillige vrundt Maurice de Nassau.

De superscriptie luidde: ‘Den Edelen enz. onsen beminderen goeden vrunden, staten van Utrecht, ofte hare gecommitteerde raden.’

Edele enz. In plaetse dat wy verhoopt ende vertrouwd hadden, dat de saecken der stadt Utrecht sich, van tijt tot tijt, tot meerder rust ende eenicheyt souden stellen, soo hebben wy, met geene cleyne droefheyt uyt U E. eergisters schryvens verstaen, 't gheene tot seer grooten ende gevaerlijcken oproer, by eenige van quaede humeuren, ende oproerige geesten, nu van nieuws aldaer is voortgestelt, waer tegen U E. seer wel ende voorsichtelijck gedaen hebben, terstont de compaignie peerden van Syne Excell. daer binnen te ontbieden, om de stadt ende den staet, alsoe in goede ende beste versekertheit te houden, niet willende twijffelen ofte U E. wijsselijck insiende, wat sulcke ongebondenheden, moetwil ende oproer soude mogen grouwelijcx veroorsaecken, sullen met een cloeck gemoet dapperlijck procedeeren tot welverdiende ende exemplare

[p. 184]

straffe, daertoe U E. oeck wel mogen verseeckert sijn, dat van deser syde, des noots sijnde, mede de goede hant sal geboden worden. Hierop hebben wy oock terstond U E. schryven ernstelijck gecommuniceert, soe met de H.M. heeren staten generael, als met Syne Excell., die daertoe goetgevonden heeft, ten minsten drie goede compaignien voetvolcx ende twee compaignien peerden, in plaetse van syne compaignie, daer binnen onder syne patente te schicken, doch opte gewoenelijcke servicien. Ende dat het peertvolcx oock van stallinge geaccommodeert ende nyet in de herbergen tot heuren ondrachte, cost ende bederf gelecht worde, soe U E. alles breeder uyt het schryven van de H.M. heeren staten generael sullen verstaen, daertoe wy ons gedragende ende niet nodich achtende desenthalve lange verhael te maecken, willen wy U E. hiermede,

Edele enz. In 's Gravenhage.

Geparapheert T.V. Elmania.

Onderstont: ‘die raden van staten der Vereenichde Nederlanden.

Ter ordonnantie van deselven.

Chr. Huygens.

De superscriptie was: Edelen enz. Die staten van Utrecht ofte haer E. gedeputeerden, onse besundere goede vrunden.

Staten Generael.

Hoge Mogende enz. Wy hebben wel ontfangen uwer H.M. schryvens van den xvii. Decembris 1610, ende uwer H.M. goede meininge, daer inne verclaert, wel verstaen, in deliberatie genomen, ende oock doen voordragen de magistraet der stadt Utrecht, ende eyndelijck geresolveert met deselve magistraet, uwer H.M. goede meyninge nae te comen, ten eynde de seditieuse actien ondersocht ende gestraft sullen worden, anderen ten exemple, naer waerheyd ende saecken gelegenheid, sonder eenige dissimulatie ofte conniventie. Ende opdat 't selve oock mochte geschieden met meerder versekertheyt voor alle moetwil, die bedacht mocht werden jegens de justitie, staet ende stadt van Utrecht, sijn wy oock geresolveert, met advijs ende goetvijnden van den heer commandeur over 't crijchsvolck, alhier garnisoen houdende, noch tot gemeene ruste van de goede burgeren inne te nemen die compaignien ruyteren van den ritmeester Moersbergen ende Witsert, ende die compagnien voetvolcx van den capitein Parckenham ende Plessis. Ende deselve onder te brengen onder serviceren, tot welcken eynde de patenten van Syne Exc., door die commissaris Johan de Mist overgebragt, alrede affgesonden sijn. Ende sullen later wederkeeren naer Amersfoort de compaignie van cavallerye van Syne Excell., naedat de voorschreven andere ritmeesteren, ende cappiteins met haer ruyters ende soldaten sullen alhier ingecomen wesen, gelijck wy op gisteren aen Syne Excell., door denselven commissaris hebben overgeschreven. Wy hadden oock voor desen onsen gecommitteerden ter vergaderinge van uwer H.M. wel willen affseynden, maer sijn tot noch toe met andere saecken verlet geworden, verhopende dies niettemin, 't selve metten eersten te sullen doen, ende uwer H.M. bedancken van de loiale apprehensie van onse swaricheden, ende getrouwe byhulp van raedt ende daedt, om deselve te mogen overcomen, tot conservatie van den staet van den lande. Willen in alle occurrentien ons, in gelijcke saecken, nae ons vermogen tot uwer H.M. erbieden. Ende alle onlust ende misverstanden nyet alleen nyet veroorsaecken, maer helpen weeren, tot bewaeringe van de republijcque der geunieerde Nederlanden, enz.

Den xiv. Decembris 1610.

[p. 185]

Aen Syne Excellentie.

Doorluchtige enz. De commissaris Johan de Mist heeft ons wel behandicht uwer Excell. schryvens van den xix. deser, stilo novo, ende verthoont de patenten by uwe Excell. gedepescheerd op de compagnien ruyter van de ritmeesters Moersbergen ende Witsart, mitsgaders voor noch vier compagnien voetvolcx, ende daerby verhaelt 't geene uwe Excell. hem belast hadde ons te verclaren; wy hebben al 't selve in deliberatie geleyt, ende met den here commandeur ende die van de magistraet der stadt Utrecht overwogen, omme uwer Excell. goede meininge nae te commen. Ende naedat op alles wel gelet is geweest, soo is by ons ende de voornoemde here commandeur verstaen ende geoordeelt dienlick te wesen, de patenten van uwe Excell., spreeckende op de voornoemde twee ritmeesters ende op de compagnien van den cappiteyn Packenham ende Plissis, off te seynden, ende deselve met hare compagnien te ontbieden, omme alhier voor eenen tijd garnisoen te houden, latende den voornoemden commissaris behouden die resterende twee patenten voor de twee compagnien Switsers, in meininge om de compagnien ruyter van uwe Excell. weder naer Amersfoort te laten gaen, alsoe haest als de voorschr. twee compaignien ruyters alhier aengecomen sullen sijn; hierby en hebben wy niet willen laeten, uwe Excell. te bedancken van de trouhartige sorge ende voorsichticheyt, die uwe Excell. alomme, ende besunder hier, met affectie ende effecte draegt ende gebruyckt, voor de conservatie van den staet der geunieerde Nederlanden in 't generael, ende van dese provincie in 't particulier. Ende en willen oock daarby niet verswygen, dat ons seer aengenaem is geweest de goetwillige ende prompte aencomste alhier van uwe Excell. ruyters. Hiermede, Doorluchtige enz. Den xii. Dec. 1610.

De Staten.

Aen den Raed van State.

Edele enz. Wy hebben uyt het schryven van uwer E.M. gaerne verstaen die goede apprehensie gedaen van onse swaericheden, ende byhulp van den raedt, om deselve te mogen overcomen, hebben oock dienvolgende, ende die goede meininge van de H.M. heeren staten generael, ende van Syne Excell. ons overgebracht, met advys van de magistraet der stadt Utrecht ende den heere commandeur van de garnisoenen alhier, wesende geresolveert, inne te nemen noch twee vanen ruyters ende twee compagnien voetvolcx, ende die compagnie van de cavaillerye van Syne Excell. weder naer Amersfoort te laten keeren, als uwer E.M. alrede uytte missive aen Syne Excell. overgebracht, door den commissaris Johan de Mist, sullen verstaen hebben, vertrouwende, dat de seditieusen ende verachters van haer overicheyt ende de justitie allengskens ontdeckt ende haere quade oproerige actien nae gelegentheyt gestraft sullen werden, ende die welstant van de stadt ende landen van Utrecht, mitsgaders van den gehelen staet der geunieerde Nederlanden, door gemeine getrouwe byhulp in raedt ende daet bewaert ende beschermpt sal werden by den Almachtigen, die wy bidden, U Edelen enz. Den xiv. Dec. 1610. De Staten.

Resolutie nopende 't doen van den eedt van den heer van gendt.

Alsoe de H.M. heeren rayden van state der vereenichde Nederlanden, door expresse authorisatie van de heeren ambassadeurs der Con. Maj. van Vranckrijck ende Groot-Bretaegnen, mitsgaders van hoge ende mogende heeren, die heeren staten generael der voornoemde Nederlanden

[p. 186]

ende Syner Excell., omme ordre te stellen tegens de muiteryen ende beroerten, by eenige ambitieuse ende seditieuse menschen, binnen der stadt Utrecht verweckt, ende in 't werck geleyt, by haere E.M. uytspraecke van den viii. Juny des voorleden jaers 1610, stilo novo, onder anderen mede uytgesproken ende geordonneert hebben, dat het hof provinciael van Utrecht, de officieren ende suppoosten van dien, voorts alle burgeren ende ingesetenen, van wat conditie ofte qualiteyt sy sijn sullen, van nieuws solemnelijck hebben te doen sulcken eedt van getrouwheyt, als daertoe by den voornoemden rayde van staten is ingestelt, ende hier naer volcht: ‘Dat sweer ick, dat ick myne heeren die staten van den lande van Utrecht ende de magistraet deser stadt als myne wettige overicheyt gehouwe ende getrouwe wesen sal, dat ick mijn nyet en sal begeven in raedt of daedt, daer yet tegens de heeren staten ofte magistraet sal worden beraetslaecht, gehandelt ofte voorgenomen, maer dat ick, sulcx verstaende, 't selve terstont aen de voornoemde magistraet sal te kennen geven ende openbaeren, ende dat ick sulcke beraetslagingen, handelingen ende voornemen, nae mijn vermogen sal keeren ende weeren, ende derselver heeren beste sal bewaren ende schaede schutten. Soe moet mijn Godt helpen.’ Dat dienvolgende de heeren staten van den lande Utrecht, met advyse van den voornoemden rayde van state, de magistraten van de steden desselven landts geauthoriseert hebben, omme de ingesetenen ende borgers van de voornoemde steden respective, door seeckere haere commissarissen, den voorsc. eedt te doen afnemen, d'welck deselve magistraet door hare speciaele gecommitteerden in 't werck leggende binnen de stadt Utrecht alle burgeren en inwoonderen derselver stadt, edelen en onedelen, nyemant uytgesondert, van wat qualiteyt ofte conditie die sijn, den voorsc. eedt gedaen ende gepresteert hebben, uytgesondert seer weynige personen, daervan eenige absent, andere wrevelick ende weygerich sijn geweest, ende onder deselve mede Jor. Willem van Gendt van Rixtel, heer tot Gendt enz., die men, nyettegenstaende langwylige patientie, menichfuldige vermaningen ende interpellatien, eerst by de deurwaerders, ende nae by gecommitteerden uyt de magistraet der stadt Utrecht, ende daer naer noch door gecommitteerden edelluyden uit den staten, ende wederomme bij den deurwaerders der voornoemde stadt, ende noch, om alle voldoenings wille, door seecker gequalificeert kercken-dienaer, nyet en hadde connen bewegen worden, om in desen d'authoriteyt van de hoge overheyt der geunieerde Nederlanden in 't generael, ende van de provintie ende magistraet der stadt Utrecht in 't particulier (al waer hy syne huyshoudinge ende residentie meer als twijntich jaeren ende tot noch toe gehouden heeft), behoorlijck te respecteeren ende te gehoorsaemen, maer souckende deselve te illuderen, dan met d'een, dan met d'ander excusen, ende frivole presentatiën; als eerst geantwoordt hebbende, ‘wel aen de magistraet, maer niet den staten eedt te willen doen,’ ende daernae wederom, ‘dat hy wilde eedt doen met den edelen ten platten lande,’ ende daer naer noch den ii. deses aen den deurwaerder Ewijck, ‘dat hy sijn resolutie daerop ingesonden hadde, ende dat hy daerby persisteerde, de heeren mochten doen, wat sy wilden,’ ende ten laetsten nyet verder en heeft connen bewegen werden, dan ‘dat hy te vreden soude sijn, den eedt te doen als die den anderen edelen ten platte lande geseten affgenomen soude werden, nyettegenstaende dat eenige van deselve onwillich bevonden souden mogen worden,’ waermede men nyet en verstaet om redenen voorsc. de voornoemde uytspraecke ende authoriteyt genouch gedaen ende erkent te worden, dan 't selve te wesen maer een private opiniatriteyt ende wrevelicheyt, streckende tot versmadenisse ende vilipendie van de publijcque authoriteyt,

[p. 187]

soe wel van de voornoemde hoge overicheyt, als van de staten ende magistraet der stadt Utrecht, ende by consequentie tot verweckinge van nieuwe beroerten, ende oversulcx in een landt, daer policie ende justitie vigeren, nyet geleden en mogen worden.

Soe is 't, dat die staten van den lande van Utrecht, gehoort 't rapport van de voornoemde commissarissen der stadt Utrecht, ende gesien de relatien van de deurwaerders derselver stadt, ende al 't gheene voorsc. is, rypelijck aengemerckt ende overwogen hebbende, willende mainteneeren de voorsc. publijcque authoriteyt ende de gemeyne ruste, achtervolgende die goede meyninge ende aenschryvens van de H.M. heeren staten generael voornoemt van den vii. July, stilo novo, voorleden; Den voornoemden Jor. Willem van Gendt van Rixtel geordonneert hebben ende ordonneren by desen, den voorsc. eedt in handen van de gecommitteerden der stadt Utrecht als noch te doen binnen zes dagen naer insinuatie peremptoire, ofte by gebreke van dien binnen xxiv uren, naer den loop derselver ses dagen, uyt de stadt ende lande van Utrecht te vertrecken ende hem daer uit te houden.

Ordonnerende ende authoriserende Jor. Johan van Zuilen, heer van der Zevender enz., schout der stadt Utrecht, hem desen te insinueren, ende in cas van non-obedientie tegens hem ter uyterlijcker executie te stellen, relaterende sijn wedervaeren ende 't debvoir, dat by hem in desen gedaen sal sijn.

Gedaen t'Utrecht den iv. January 1611. Onderstont: Door expresse ordonnantie van myne heeren die staten 's landts van Utrecht.