|
| |
| |
| |
Besluiten, genomen bij den raad der stad Utrecht, betreffende het aannemen der waardgelders.
1617.
Den 28. augustus.
De raedt deser stadt des morgens tegen acht uren by den eedt geladen ende vergadert wesende, soe droegen die E. heeren borgermeesteren voor, dat, naerdien men, Godt betert, by experientie bevynt, dat de saeken op vele plaetsen in Hollant onder 't dexel van religie, hoe langer hoe meer tot twist ende oneenicheyt sich stellen ende voorder ontsteecken, daeruyt by gevolch noch al meerder swaericheden staen te verwachten, off men nyet tydelyck alhier behoort te dencken op sulcke prompte middelen ende remedien, daermede gelycke swaricheden souden mogen worden gekeert ende buyten dese provincie gehouden, ende alsulcx tot dien eynde nyet alleen, maer oock tot maintenue ende handhavinge vande souveraine ende publicque authoriteyt ende respect der E.M. heeren staten deser provincie ende vande magistraten deser stadt ende andere steden respective, mitsgaders tot conservatie van alle ruste, vreede ende eenicheyt onder de goede gemeente, (indien de heeren vande andere twee leden haer E.M. voorz. hiertoe mede inclineren) te doen opnemen vyf of ses hondert soldaten, onder dry, vier ofte meer compagnien, ende dat metten eersten, omme, off eenich crychsvolck des garnisoens ende op ander repartitien staende, schielicken mochten worden gelicht, evenwel neffens die van deser repartitie een goed aental soldaten in voorraet ende by de hant mach syn, versoeckende, alvorens hierop mede te verstaen de goede meeninge ende intentie vanden rade voorsz., waerop na eenige deliberatie de raet eendrachtich goetgevonden, met gemeene stemmen verclaert ende geresolveert heeft, den voorsz. voorslach in alle manieren goed ende hoochnoodich te bevinden, evenverre de E. heeren vande voorsz. twee leden daertoe mede belieft te verstaen, ende authoriseert voorts myn E. heeren burgermeesteren voorn., omme hierop absolutelyck te helpen besoigneren ende resolveren, hetwelck de voorsz. Ed. heeren burgermeesteren mede lauderende, den raet ten hoochsten hebben gerecommandeert, jae, opten
eedt secreet te houden, als belooft is te sullen geschieden. Actum, ut supra.
| |
| |
| |
Den 8. september.
De raet op huyden vergadert wesende, rapporteerden de E. heeren burgermeesteren, hoe dat de E.M. heeren staten 's lants van Utrecht, achtervolgende de resolutie ende consent vanden rade voorn. in date den 28. Aug. 1617 lestleden aengenomen hadden, ten fine als in deselve resolutie, ses compagnien soldaten, ieder sterck hondert coppen, waervan datter op huiden twee gemonstert ende inden eedt sullen gebracht worden, ende is dienvolgende het concept van den eedt, die de voorsz. soldaten sullen doen, inden rade voorsz. gelesen wesende, gelaudeert, luydende van woorde te woorde als volcht:
‘Wy beloven ende sweeren boven, den eedt, die wy aen het landt gedaen hebben, dat wy geduyrende den tydt onser garnisoen alhier, de heren staten 's lants van Utrecht, ende den magistraet der stadt van Utrecht sullen gehou ende getrou wesen, deselve met allen den borgers ende inwoonderen deser stadt helpen defenderen ende beschermen jegens den Coning van Spaengien, synen aenhang ende generaliken jegens alle des lants vyanden, mitsgaders tegen alle oproerigen ende moetwilligen, die yet souden willen attenteren jegens de heren staten, magistraten ende goede ingesetenen deser stadt, dat wy oock in alle stillicheyt, goede vruntschappe ende enicheyt sullen houden mette voorsz. borgers ende innewoonders deser stadt, ende dat wy ons alhier sulcx sullen verthonen ende dragen, als goede ende eerliefhebbende officiers ende soldaten toe eigent ende behooren te doen. Soo waerlyck help ons God almachtich.’
| |
Serment des garnisons.
‘Nous promettons et jurons (oultre le serment qu'avons faict au pays) que durant tout le temps de nostre garnison en ce lieu, nous serons fidels et loyaulx à mess. les estats de la province d'Utrecht et au magistrat de la ville d'Utrecht, lesquels nous aiderons a deffendre et maintenir avec tous les bourgeois et habitans de ceste ville contre le Roy d'Espagne et ses adherens, et generalement contre tous les ennemies du pays, ensemble contre toutes personnes turbulentes, qui voudroyent susciter quelque emotion ou attenter quelque chose contre lesdicts Srs estats et magistrat ou contre les bons citoyens de ceste ville, en oultre que nous nous comporterons en toute modestie bonne amitie et concorde avec lesd. bourgeois et habitans de ce lieu, brief, que nous nous conduirons et reiglerons en tous nos actions ainsi, quil est convenable et appartient a bons officiers et soldats, qui aiment leur honneur et recommandation. Ainsi nous soit en aide Dieu toutpuissant.’
Opten 8. Septembris 1617 hebben de compagnien vande nabenoemde capiteynen voor den stadhuyse alhier publiquelyck gedaen in handen van myn E. heeren schout ende burgermeesteren den voorsz. eedt in duyts.
Jor. Roetert van Lanscroon.
Jor. Hendrick Pinsen vander Aa.
Ende op den 9. daeraen volgende in handen ende ter plaetse als vooren, de compagnien van
Jor. van Suylen van Natewisch.
Jor. Johan Adolph van Renesse.
| |
| |
Noch opden 11. daeraenvolgende
Jor. Joh. van Renesse, heer van Wulp.
Jor. Gysbr. van Hartevelt.
Waernae mede gelesen is de copie vande missive, by de E.M. heren staten voorn geschreven, soo aen de Ho. Mo. heren staten generael, Zyn Excell., als raden van state, waerinne de redenen verhaelt worden, die hare E.M. gemoveert hebben de voorsz. ses compagnien aen te nemen, luydende deselve copie als volcht:
Doorluchtige, etc. (Staten generael, Zyn Excell., raet van state, mutatis mutandis).
Wy syn in gewisse ervaringe gecommen, dat in ende omtrent het sticht Colen seer groote lichtinge van ruyteren ende knechten gedaen wort, soowel op den naem vanden Keyser als vanden Ertshertoge, die nochtans alle met Spaens gelt betaelt worden. Die leste advertentie, die wy daervan bekomen hebben, seggen, dat sy van menonge zyn het lant vanden Berge in te trecken, soo, dat wy beducht zyn, dat sy nyet alleen dat, maer noch yet vorders tot nadeel van deze landen ende derselver goede naburen ende bontgenoten souden mogen voornemen ende attenteren, sunderlinge siende de landen in soo veel scheuringen ende factien, als (Godt betert) nu in deselve gestroyt ende gevoet worden, verdeylt, daermede den vyant altyt voordeel gesocht ende oock gehadt heeft, dewelck wy nae onsen vermogen, neffens d'andere geunieerde provincien, onse bontgenoten, geerne souden helpen keren ende weeren, ende alsoo wy wel konnen verstaen, dat daertoe oock souden moeten gebruict werden, ist nyet het geheele, emmers een groot deel van het garnisoen, dat tegenwoordich in dese provincie es, soo hebben wy, volgende den goeden raet ende uytsprake vande E.M. heren raden van state op de commotien inden jare 1610 alhier verweet, waervan de aenslach ons noch is in verscher memorien ende nyet lichtelyck vergeten en sal worden, goet gevonden met ernst te letten op versekerheyt vande stat, steden ende landen van Utrecht, ten eynde deselve nyet weder in sulcke swaricheden ende ellende, alse doen waren, gebracht, maer bequaem gehouden ende bewaert worden, omme haer selven ende haer bontgenoten, nut ende dienstich te mogen wesen, ende hebben tot dien eynde last gegeven aen ses gequalificeerde Edelluyden uit deser lande, goede patriotten, der welcker ouders omme de gemeene saecke geleden ende gestreden, gelyck syluyden selfs tot desen dach toe oock de wapenen voor den vaderlande gedragen hebben, last gegeven, om ieder op te richten een compaignie van 100 hoofden, goede soldaten, daerinne prefererende de borgers
ende ingesetenen van Utrecht voor andere, waer toe wy te meer gemoveert syn geweest, siende ende horende de overgroote moetwillen, dreygementen ende gewelden, die tegens alle recht ende redenen in verscheyden onser naburige steden, dorpen ende op straten ende wegen, tegens de goede magistraten, verscheyden goede vrome personen van meerder ende minder qualiteyt, feyteliken ende met verscheyden fameuse ende injurieuse libellen, pasquillen ende andere ongeoorloofde geschriften aengedaen syn, d'welck oock noch nyet ophout, sonder dat wy vernemen, dat daer tegens enige straffe wert gedaen, soe dat te vresen is, ten sy door Gods genade, byde overheden, dien sulcx toecompt, daerinne met ernst ende nae behoren wert versien, 't selve quaet dagelycx meer toenemen ende de landen in uyterlyck confusie ge- | |
| |
bracht sullen worden, dewelck wy in dese provincie, (die door Gods genade in goede stilte, ruste ende eenicheyt es) nyet geerne souden sien gebeuren, daervan wy nyet en hebben willen laten Uwe Excell. by desen t'adverteren, ten eynde off Uwe Excell. vande voorsz. onse lichtinge yet mochte voorkomen, van de geheele gelegenheyt der saecken ende onse goede intentie onderricht mach wesen, ende hiermede
Doorluchtige etc., den 5. Sept. 1617.
De raet deser stat huyden naer den noen op den eedt doen laden ende vergadert wesende, rapporteerden de heren borgermeesteren, dat de heer van Moersbergen neffens ende met den heer tresaurier de Goyer, beyde gecommitteert ter vergadering vande Ho. Mo. heeren staten generael uyt goeder affectie, die haer E.E. droughen totten welstant deser provincie, goed ende noodich gevonden hadden, tydelyck de Mo. heeren staten van Utrecht te preadverteren van het gepasseerde ter voorsz. vergaderinge op de lichtinge van het nieuwe krygsvolck alhier etc., alleer eenige gecommitteerden alhier mochten komen, ende dat, om sulcx te doen, de E. heere van Moersbergen die moeyten van herwaerts in alle diligentie te reysen had aengenomen, ende dese voornoen was gearriveert, ende den heren staten van Utrecht hadde voorgedragen ende verhaelt, dat ten tyde hare E.M. brieven aen de Ho. ende Mo. heeren staten generael, aen den raet van state, ende oock aen Syn Excell. respective waren angecomen, daerby de oorsaken, redenen ende motiven waren verhaelt, die gemoveert hadden dit crygsvolck te lichten, deselve lichtinge by eenighe qualyck worden genomen ende misduyt, oock gearbeyt die infructueus ende te nyet te maken, met het licentieren der geenre, die alrede in eedt waren, ende die verdere daeruyt te houden, jae, dat soo veele te weghe gebracht was, dat op den naem van hare Ho. Mo. voorts uytte heeren raden van state (als voorsz.) waren gecommitteert, die t'Utrecht souden komen, hun op alles informeren ende voorts aen de E. Mo. heren staten voorsz. aenhouden tot cassatie vande aengenomen soldaten ende tot ophoudinge van verder lichtinghe, ende die er noch nyet in een en waren daer buiten te houden etc., daervan die heren burgermeesteren voorn. zeyden, dat zy myn heren vande magistraet soo wel datelyck ende in tyts hadden willen doen hebben kennisse, als gedaen was van het vorige gepasseerde, ende tot dien eynde dese vergaderinge hadde doen leggen,
begerende voorts, dat myn heeren vande magistraet souden willen haer meninge openen, hoe haer E. hun laten beduncken, dat men die voorsz. gecommitteerden op hare aencompste, propositie ende versoeck mede van stadswegen behoort te bejegenen, daerby voorslaende, of men hun nyet vriendelyck sal ontfangen, verhoren ende met alle beleeftheyt bejegenen, edoch blyven ende in alle manieren mainteneren vorige resolutie solemnelyck ende met voorraet eenpaerlyck genomen; waerop gedelibereert ende gecommuniceert synde, is nochmael by eendrachtige stemmen des raets goedgevonden ende geresolveert, dat men wel vriendelyck ende beleefdelyck de heeren gecommitteerden mach ontfangen, horen ende bejegenen, maer dat men constantelyck soo solemnelyck genomen resolutie behoort te inhaereren, ende daerby couragieuselyck te persisteren, gelyck sy soo veel in hun es, als noch doen by desen; ende by gevolch van dien het crychsvolck in den eedt te houden ende met alle neersticheyt de vorder angenomen oock in den eedt te brengen, daermede geoordeelt wordt, dat de publicque authoriteyt gemainetineert ende die gemeente in rust, vreede ende eenicheyt
| |
| |
gehouden sullen kunnen worden, daerinne te minder swaricheyt by die verwachte heren gecommitteerden kan, emmers behoort gemaect te worden, mitsdien nu (den dienst van het lant eenige lichtinghe des garnisoens alhier t'eeniger tyt vereyschende), sulcx sal connen worden gedaen, dat voormaels nyet sonder merkelyke interesse en conde geschieden, ende daerover oock menichmael gecommuniceert is, behalven dat al lange voor de lichtinghe binnen deser stadt gedaen, in verscheyden andere steden 't selve es geschiet, versoecken daeromme die van den rade ernstich, ende authoriseeren by desen de heren burgermeesteren, hun te willen voegen mette E.E. heren vande andere twe voorstemmende leden deser provincie, ende met dezelve te besoigneren ende te doen, hetgene tsamenlyck ten meesten dienst vande hooghe overheyt deser provincie, derselver authoriteyt, als oock van die vande magistraet respective, mitsgaders tot meeste rust, vreede ende eenicheyt bevonden sal worden te behoren, hetwelcke te doen, als oock den heeren gecommitteerden te recommanderen alles ten besten aen hare principalen te willen rapporteren, de heren burgermeesteren aennemende, den rade opten eedt vermaent hebben, alles secreet te willen houden, dat belooft es. Actum, den 9. Sept., 1617.
| |
Den 22. september.
De raet horen lesen hebbende de navolgende stucken, tot dien eynde byde Ed. burgermeester Geresteyn binnen gebracht, waervan de copie, berustende in deser stadts archivis, alse de commissie den ses capiteynen verleent by de Ed. Mo. heren staten van Utrecht, omme elcx te mogen lichten 100 hoofden ofte soldaten, voorts d'ordonnantie, waernaer de voorsz. capiteynen, officiers ende soldaten haer sullen hebben te reguleeren, ende den eedt by heml. aen de voorn. E.M. heeren staten gedaen, mitsgaders de credentiebrieff der E. Erentf. ende Hoochgeleerde Jo. Arnold van Rantwyck to Bemmel, Corn. Claesz. van Driel, out-burgermeester der stadt Rotterdam, Marcum van Lyclema to Nyeholt, doctor in beyde rechten, Grietman van Stellingwerf Oestende, ende George de Bie, ridder, heer van Albrantsweert, respective raden van state, als gecommitteerde vande Ho. Mo. heren staten generael, ende schriftelycke propositie by de voorsz. heren gecommitteerde in de vergaderinge vande voorn. E. Mo. heren staten van Utrecht gedaen ende overgelevert, tenderende ten fine haer E. Mo. de voorsz. 6 compagnien soldaten souden willen verlaten ende weder uyt den eedt brengen, ende eyntlyck het schriftelyck antwoordt de voorn. heeren gecommitteerden daerop mede gegeven, heeft nae enige communicatie het voorn. besoygne geadvoyeert, geapprobeert ende gelaudeert, ende dienvolgende den E. heren borgermeesteren versocht ende geautoriseert, het voorsz. besoigne voorts te willen dirigeren, sulcx als haer E. met d'ander twee overstemmende leden, ten meesten dienst vande hooghe overicheyt deser provincie, conservatie derselver auctoriteyt, als oock die vande magistraet respective, ende voorts tot meeste ruste, vreede ende eenicheyt onder hare onderdanen bevynden ende ordeelen sullen te behooren.
| |
Den voorlesten september.
De raet desen voornoen vergadert wesende, droegen de E. heeren burgermeesteren voor, hoe dat in den jare 1610, nae de alteratie by de E. heeren gecommitteerden vande Ho. Mo. heeren staten generael, zyn princ. Excellencie ende den raet van state, achtervolgende hare E. uitsprake, opgerecht
| |
| |
es een schutterye van 4 compagnien, onder een collonel ende 4 hoofmannen, yder sterck 150 coppen, ende dat die terselver tyt, om redenen seer wyt ende verre vanden anderen syn verdeylt, ende oversulcx in tyde van noot, (hetwelck God genadelyck wil verhoeden), seer beswaerlyck by den anderen, yder om syn vendel soude kunnen komen, ende dat men by experientie bevyndt, dat de zwaricheden op diversche plaetsen in Hollant, hoe langer soo meer verargeren, gelyck onlangs binnen de stadt Leyden is gesien, ten ware de schutterye door de neersticheyt ende vroomicheyt vande burgermeesteren aldaer in wapen waren gebracht, deselve in een bloetbadt gesteldt souden geweest syn, dat haer E. door last vande E.M. heeren staten van Utrecht, omme de inconvenienten, die alhier souden mogen comen te verrysen, ende verstaen te beter ende met goede ordre te voorkomen ende weren, de voorsz. schutterye hadden gereduceert ende eenen yegelycken, soo nae onder syn vendel gebracht, als doenlyck was, hetwelck hare E. den raet voorsz. wel hadde willen te kennen geven ende daerop te verstaen derselver resolutie, hetwelck by den raedt voorsz. in communicatie geleyd wesende, heeft naer eenige deliberatie, by eenparige stemmen, de voorsz. reductie als hoochst noodich ende gasch (!) dienstich, gedaen, geavoyeert ende dienvolgende voorts de E. heren burgermeesteren voorn. versocht ende geauthoriseert, omme metten respectiven hooftmannen ende hare bevelhebbers op de voorsz. schutterye, met advys ende goetbevinden vande twee voorstemmende leden vande E.M. heren staten voorn., soodane vordere ordre te stellen, als hare E. naer gelegenheyt des tyds, tot meeste rust, vreede ende eenicheyt vande stadt, borgers ende inwoonders vandien oordeelen ende achten sullen te behoren, ende es de raet voorsz. vermaent 't selve secreet te willen houden.
| |
Den 27. october.
De raet horen lesen hebbende de ampliatie, by de E.M. heren staten 's lants van Utrecht gedaen opte ordonnantie vande schutterye, by de E. heren gecommitteerde raden van state in den jare 1610 gemaect ende opgerecht, heeft deselve ampliatie, voor soo veel hun aengaet, gelaudeert ende daerinne belieft.
| |
Den 1. december.
De raet heeft op het aengeven vande E. heren burgermeesteren geresolveert ende goetgevonden, de vier compagnien schutters, binnen deser stadt opgericht, te doen monsteren of een wapenschouwinge op alsulcke dach, als myn Ed. heren schout ende burgermeesteren metten hooftmannen vande voorsz. schutterye goet vinden sullen.
| |
1618.
Den 6. february.
Instructie voor de schryvers, geordonneert ende gestelt in de vier deser stadts poorten.
De vier schryvers sullen respecteren ende gehoorsamen de magistraet deser stadt, mitsgaders den hoftman ende wachtmeester vande wacht, in alle tyden, hemluyden tot stats behoef ende dienst sal worden bevolen, op pene van cassatie.
| |
| |
Item, sullen syluiden des morgens, met het luyden der poorteclocke, hun laeten vynden aen deser stats plaets, om met den dachwacht ende de sleutelen te gaen, elck naer syn respective poort.
Item, sullen gehouden wesen den geheelen dach in deselve poorte te blyven, sonder ergens te mogen gaen, ende sullen tot dien eynde oock moeten heur eten laten brengen in elck syn poorte.
De schryvers sullen neerstich gadeslaen ende acht nemende, op alle incomende vreempde personen ende luyden, deselve afvragende, van waer sy komen, hoe sy genoempt syn, ende waer sy willen gaen logeeren, ende alle 't selve neerstelyck ten register stellen, ende daervan des avonts, met het brengen der sleutelen op de plaetsche, een cedulle leveren, ende in 't block op 't stadhuys steeken, naer ouder gewoonte.
Gelyck syluyden oock alle ankomende soldaten sullen examineren, van waer sy komen ende waer sy heenen willen, hemluyden afvorderende haere paspoorten of verlof, dewelcke, indien die goet syn, sy sullen laten passeren, mits oock aenteyckenende hare naemen ende logementen, ende die overleverende als boven, evenverre sy binnen blyven willen; maer soo sy geen paspoort of verlof en hebben, sullen die ophouden, ende den geweldigen provoost daervan adverteeren.
Als sy schryvers oock sullen sonderlinge regardt nemen op alle vagebunden, ledichgangers ende bedelaers, soo van mans ende jongens, als van vrouwen ende kinderen, die deur heur respective poorten binnen deser stadt souden willen commen, om alle deselve te stuyten ende daer buyten te houden, ende of elck in syn poorte daertoe nyet bestant genoech en ware, soo sal hy tot synder hulpe mogen roepen die vande wachte ende den portier, dewelcke in sulcken gevalle, ende oock by noot, gehouden sullen wesen hem te assisteeren.
De voorn. schryvers en sullen oock nyet vermogen binnen deser stadt te laten komen ruyters noch soldaten, 't zy met heele vanen ende vaendels, ofte met troupen, alwaer 't schoon, dat sy patenten hadden, voor ende aleer sy daertoe sullen hebben consent van myn heeren den hooft-officier ende burgermeesteren deser stadt, ende by sich hebben den capitain ende wachtmeester vande wacht, op arbitrale correctie; welcke hooftman ende wachtmeester oock nyet en sullen mogen yet doen, dan met expresse kennisse ende bevel van myn heeren officier ende burgermeesteren voornoemt.
Ende, omme 't gene voorsz. staet, mitsgaders alles, dat hemluyden, soo by de magistraet als de hofman ende wachtmeester van elcker wachte, naer gelegenheyt des tyts ende der saecken vorder sal worden bevolen, t'achtervolgen, soo sullen sy schryvers hierop doen den behoorlycken eedt, des hemluyden voor desen heuren dienst betaelt sullen worden, 's daechs acht stuyvers, ende dat alle weeken des Sonnendaechs smorgens, by den anderden cameraer.
Aldus gedaen ende gearresteert by myn heeren vanden gerechte, den 6. Febr. 1618. My present, ondert. J. de Leerdam.
Op de voorsz. instructie syn aengenomen tot schryvers, ende hebben behoorlyck eedt gedaen voor de heeren schepenen Nyenrode ende Mellingen:
Gysbert Cornelis van Lochorst, die geordonneert is in de Wittevrouwepoort, in wiens plaetse op den 3. Martii 1618 is gesurrogeert Jan van Lievendael, ende heeft den behoorlycken eedt gedaen; Hendrick Dircksz. van Jutphaes, geordonneert in de Cathrynepoort; Jan Martensz. van Rossum, geordonneert in de Tollesteegpoort; Matthys Aertsz. van Padmeer, in de Weertpoort.
| |
| |
| |
Den 9. february.
De raet vergadert wesende, rapporteerde ende verhaelde de heer van Coningsvry als eerste Burgermeester, hoe dat myn E. heeren vanden Gerechte, op Vrydach voorleden, om seeckere consideratie ende om soe veel mogelyck de vagebonden ende bedelaers uyt deser stadt te weeren, op het behagen vanden raet goetgevonden, wederomme te stellen op sekeren instructie daerop gemaeckt, goede schryvers in de vier deser stats poorten, die de namen van alle vreemde personen, van buyten binnen deser stadt kommende, mitsgades waer die van daen zyn, ende die plaetse waer sy willen gaen logeeren, sullen opschryven, ende dat op middach publicatie sal worden gedaen, daerby alle herbergiers ende allen anderen geordonneert ende bevolen sal worden, den vreempden persoonen, die sy sullen ontfangen ende logeeren, alle avonden binnen de ure naer het luyden vande poortclocke in goeden leesbaren geschrifte aen te brengen, breder als in de voorsz. publicatie, soo heeft den raedt voorsz. 't selve mede hooch nodich achtende daerinne geconsenteert ende belieft.
| |
Den 9. maart.
De raet, wt het aengeven vande E. here van Conincxvry, eerste borgermeester, onder andere verstaen hebbende, hoe dat de saken ende humeuren in Hollant daghelycx hoe langer soo erger aflopen ende vallen, achtende daeromme behoorlyck te syn, tydelyck in dese sorchlycke conjuncture ende geleghenheyt des tyts op te waken ende sorge te dragen voor hare stat ende goede gemeente, heeft eendrachtelyck de E. heeren burgermeesteren gecommitteert ende geauthoriseert, omme neffens de andere twee voorstemmende leden, de E.M. heren staten van Utrecht te helpen adviseren, resolveren ende in't werck te stellen, 't gunt tot verseckertheyt ende conservatie van deze provincie ende tot meeste rust, vreede ende eenicheyt vande stat, borgers ende inwoonders van dien, bevonden sal worden te behoren, ende is de raet voorsz. versocht opten eedt dese resolutie te willen secreet houden.
| |
Den 9. maart, na den middach.
Myn heren vanden gerechte te samen doen roepen ende vergadert wesende, oock de hooftman Donselaer, soo heeft de heere van Conincxvry, als eerste burgemeester, verhaelt by manier van rapport, dat achtervolgende de commissie, syn E. met syn E. medebroeder, als burgermeesters, desen voornoen by den rade gegeven, omme mette heren vande andere twee voorstemmende leden te helpen adviseren, resolveren ende in't werck stellen, 't geene in dese sorchelycke conjuncture, tot meeste sekerheit vanden staet deser provincie, rust ende vreede vande stadt, soude mogen dienstich ende noodich gevonden worden etc., heure EE. dese voornoen mede erschenen syn geweest in de vergaderinge der E.M. heren staten 's lants van Utrecht, ende aldaer in't lange hadden horen rapporteren, den E. here van Moersbergen, hare E.M. gecommitteerde metten here van Sandenburch uit 's Gravenhage gekomen, het gepasseerde in 's Gravenhaghe, ende dat de humeuren aldaer hoe langer hoe vreemder vielen, ende daervan nyets goets en was te verwachten, ende dat de goede steden tot naerdere securiteyt ende bewaringe harer steden, nijet beter of noodiger achten, als deselve wel te doen opwaken ende op hare hoede syn, ende die met alle noodige middelen daertoe te voorsien etc., ver- | |
| |
clarende de heren burgermeesteren voorts, dat desen volgende den E.M. heren staten deser provincie mede eendrachtelyck waren geresolveert tot gelyke verseekeringe etc., by provisie de 6 nyewe laeste aengenomen vaendels te doen verstercken elck met 50 mannen, ende, wast noot, daernae noch yder met 50 gelycke coppen, inder voegen, dat yder vaendel nu sterck zoude syn 150 hoofden ende daerna 200, ende dat sulcx in alle stilheyt ende sonder trommelslach alrede worde in't werck gestelt, daerom die E.M. heren staten voorn. goetgevonden ende begeert hadden, dat de heren vanden gerechte, collonel ende hooftmannen vande schutterye, mede kennisse souden hebben, gelyck hare EE.
daertoe de vergaderinge hadden doen leggen, ende 't selve nu hadden gedaen.
Voegende hierby voorts hare EE., dat hare E.M. voorgenomen ende raetsaem hadden gevonden, dat voor den tyt van 14 daghen, ten langsten 3 weken, de schutterye soude waken, in plaetse van met halve, nu met geheele corporaelschappen.
Waermede myn heren vanden gerechte, collonel ende hooftmannen hun geerne conformeerden, sulcx aengenomen hebben, ende belooft op morgen te beginnen.
| |
Den 3. juny.
De heeren Nyhoff, Drielenborch ende Lochorst, schepenen, syn by myn E. heeren vanden gerechte op versoeck vanden E. heere van Coninxvry, eerste burgermeester, vermits zyne E. indispositie ende absentie vanden burgermeester vande Poll, gecommitteert, omme van stats wegen te compareren in de daghelicxsce vergaderinge ende besoignes vande E.M. heren staten 's lants van Utrecht.
| |
Den 4. juny, na den middach.
Myn heren vanden gerechte, desen naernoen vergadert wesende ten huyse vanden E. heer van Coninxvry, eerste burgermeester deser stadt, die vermits zyn E. indispositie nyet en conde uytgaen, heeft syn E. by maniere van rapport verhaelt, hoe dat de E.M. heeren staten van Utrecht belieft heeft gehadt, syne E. by missive te versoecken, te willen compareren in de vergaderinghe van hare E. Mo., omme te horen het rapport vanden E. heere van Moersbergen, gecommen vuyt 's Gravenhaghe, van het gepasseerde aldaer, ende dat syne E., vermits de voorsz. syne indispositie, sulcx te doen voor die tyt niet mogelyck en was, ende daeromme goetgevonden hadde, de voorsz. missive door den substitut schout, den heeren vanden gerechte voorsz. te communiceren, ende voorts te versoecken eenighe uyt hare E. collegie ter vergaderinge voorsz. te willen committeren, die van alles rapport mochten doen, ende dat syne E. uyter selve gecommitteerden vanden gerechte verstaen hadde, dat de voorn. heere van Moersbergen (naer gedaen rapport) om verscheyden pregnante redenen, by syne E. geallegeert, versocht hadde, gelyck oock schriftelyck die heren thesaurier de Goyer ende burgermeester vande Pol, wesende in 's Gravenhaghe, ten eynde uyt de collegie der E. Mo. heren staten voorn. meerder gecommittderden in competenten getale ende met breeder ende ampelder commissie thaerder in dese sorghelyke conjuncture in 's Gravenhsge voorn. mochte gesonden worden; ende voorts, dat desenvolgende de voorn. hare Ed. Mo. doen concipieren ende innestellen hadden sekere acte, die men de versochte gecommitteerde ten fyne voorsz. mede soude mogen geven ende syne E. doen
| |
| |
behandighen, welck voorsz. concept van acte syn E. myn heren vanden gerechte voorn. wel wilde naerder communiceren ende daerop haer goede meeninge verstaen, serieuselyck recommanderende, om verscheyden redenen ende consideratien, deselve te willen goetvinden ende annemen, alleer men den raet daerop doet laden, soo hebben myn E. heren vanden gerechte voorn. na lecture, soo vande voorsz. acte, als naerder unie, mitsgaders andere stucken ende besoignes ter materien dienende, ende nae verscheyden daerop gehouden discoursen, communicatien ende deliberatien, by het meerendeel der stemmen, daerop by den substituut schout omgevraecht, verstaen ende goetgevonden, dat de voorsz. acte om de importantie ende gewichtigheyt derselve, alvorens den raet deser stat behoort gecommuniceert ende voorgedragen te worden, ende dat ten bywesen ende ter presentie vande Ed. heeren burgermeesteren, ofte ten minsten een van beyden, om daerop hare menonge mede te verstaen, ende middelretyt te sonderen d'inclinatie vande andere cleyne steden.
In't opbreken off scheyden vande voorsz. vergaderinge, syn voorgaende gecommitteerde ter vergaderinge vande E. Mo. heren staten alhier, by den voorn. heere van Coninxvry versocht, voorts te willen compareren, in plaetse vande heeren burgermeesteren op de daghelycxe besoignes.
| |
Den 10. juny.
De raet deser stadt Utrecht jeghen desen morgen ten acht uren doen laden synde opten eedt, ende vergadert wesende, is by den E. heere eerste burgermeester verhaelt d'oersake deser convocatie, ende doen lesen seker concept ofte minut van dese op den naem vande E. Mo. heeren staten vanden lande van Utrecht innegesteld, ende in stats resolutieboeck hierna geregistreert, die oock soude dienen tot last ende commissie vande E. heeren gecommitteerden harer E. Mo. ter vergaderinge vande Ho. ende Mo. heeren staten generael, ende nae lecture, discoursen ende communicatien ende deliberatien int lange daerop gevallen, is eyntelyck by eendrachtigen stemmen geresolveert ende goetgevonden, hun daermede te conformeren, ende dien volgende (soo veel in hun es) te approberen ende als dienstich ende noodich aen te nemen, doch met sulcken verstande, dat de heeren gecommitteerden voorsz., alvorens dat dese acte voorts int werck gestelt, eerst sullen hebben te verstaen, ende aenhoren, oock selfs te proponeren alle eerlyke ende gevoechelyke middelen, die eenichsins sullen kunnen dienen ende strecken tot moderatie of accommodatie der geschillen ende disputen, ende dat de voorsz. E. heeren gecommitteerden nyet en sullen verstaen, of helpen procederen tot datelicheden ende extremiteyten, ten sy dat by hare E. daervan rapport gedaen sy aen hunne respective principalen, ende daerop naerder by deselve geresolveert, alsoo de raet nyet en verstaet, yemant in't syne te willen prejudiceeren, off oock by de woorden vande acte, dicterende onse goede ende getrouwe bontgenoten ende leden van dien etc., nyet te zien op eenige besondere provincien, steden of leden derselve, maer in generael op alle die, die de voorn. unie ende tractaten soecken te mainteneren, ende daerinne verbonden syn, ende voorts hierinne te meer bewillicht, op vaste hope, ende oock op toesegginge van eenige heeren harer Ed. Mo. voornt., dat de magistraet deser stadt contentement gedaen sal worden opt misnoegen,
datter es, ende strecken mag tot verminderinge harer auctoriteit ende prejudicie vande stads oude gerechticheyten, breder schriftelyck opt papier te
| |
| |
brengen, ende ter beschryvinge van haer Ed. Mogende om te leveren, als sulcx noodich bevonden sal worden.
Aldus gedaen ende geresolveert opten stadthuyse te Utrecht, deser 10. Juny 1618.
| |
Copie vande acte geroert in de voorsz resolutie.
De staten vanden lande van Utrecht, aenmerkende ende voor oogen siende, dat sedert eenige tyd herwaerts verscheiden saken syn voorgenomen ende gedreven geweest, ende noch dagelycx meer ende meer gedreven worden, soo onder pretext van questien in de religie als andersins, tegens den expressen ende claren text vande naerdere unie ende andere gemeyne lants tractaten, mitsgaders tegens de hooghe gerechticheyden ende vryheden vanden landen by hemluyden solemneliken besworen ende altyt geobserveert, door de oprechtinge ende getrouwe observantie van welcke unie ende tractaten, God Almachtich den landen soo genadelyck ende crachtelycke uyt de tirannyque, geweldige ende wreede claeuwen haerder vyanden heeft verlost ende bewaert, ende tot een schoon ende heerlyck lichaem ende republycque heeft doen opwassen, tot verwonderinge vande werelt ende schrick vande vyanden, soo dat men met waerheyt seggen mach, dat de oprechtinge ende getrouwe observantie vande voorn. unie ende tractaten, is de behoudenisse ende welvaren vanden landen ende de non-observantie ofte infractie derselver-haerl. ruyne ende ondergang, waerom nu hare E. Mo. oock altyts hare misnoegen tegens sulcke proceduren, als deselve voor onwettich ende den lande te starksten prejudiciabel ende schadelyck houdende, hebben verclaert ende verthoont, jae selve daerjegens geprotesteert, gelyck sy alsnoch doen by desen, verclarende by de voorn. unie ende tractate te willen blyven, ende deselve met haer bontgenoten oprechtelyck ende getrouwelyck observeren, gelyck haer E. Mo., dat eedts ende ambtshalven schuldich syn te doen, ende met haer goede ende getrouwe bontgenooten ende leden van dien te helpen tegenstaen, stuyten ende beletten, den quaden coers, die tegen de voorn. unie ende tractaten, mitsgaders tegens de hoocheyden, vry- ende gerechticheyden vande lande voorgenomen is, ende God betert, noch gevordert wordt, doende met alle gevoegelycke middelen repareren, hetgeene alreede daertegen gedaen mach
wesen, lastende hare gecommitteerde ter vergaderinge vande Ho. Mo. heren staten generael hare besoignes aldaer, naer 't gene voorsz. is, te dirigeren, ende in cas van oppositie off overdringinge, daertegens te protesteren, ende voorts met den anderen onze goeden ende getrouwe bontgenoten ende leden van dien te helpen adviseren ende resolveren, 't gene tot stuytinge ende weeringe vanden voorsz. quaden ende schadelyken cours sal mogen dienen ende strecken, beloovende malkanderen ende den voorgen. onsen gecommitteerden, in't gene sy desen volgende gebesoigneert sullen hebben, te sullen mainteneren, ende soo yemant van ons ofte onsen gecommitteerden, daerover eenige moeyenisse, schade ofte ongemack overquame, (dewelcke God verhoeden wil), hetselve te sullen resenteren als attentate tegens den staet ende welstant van desen lande, ende sulcx te doen repareren.
| |
Den 13. july.
De raet heeft opt aenschryven vande E. Mo. heren staten 's lants van Utrecht, van dato den 10.
| |
| |
July gecommitteert, omme neffens de Ed. heren burgemeester op morgen voor den noen in de H. staten cameren te horen het rapport vande gecommitteerden, geweest synde eenige tyt ter vergadering vande Ho. Mo. staten generael in 's Hage, van het gebesoigneerde aldaer, ende daerop te helpen adviseren ende resolveren, 't gunt bevonden sal worden te behoren, den heer schepen Nyhoff.
De raet heeft op voordragen vanden heer van Coninxvry, eerste burgermeester, geconsenteert, de schuttery, wesende merkelyk met musquettiers versterct, opt aenstaende wapenschieringe van Maria Magdalene, in plaetse van 600, 800 L. buspoeders, alse yeder compagnie 200 L.
| |
Den 15. july.
De raedt, gehoort het aengeven van den E. heer van Coninxsvry, eerste burgermeester, hoe dat myn heeren vanden gerechte den schepen Drielenburch, als een mede hofman op zyn ernstich versoeck, vermits syne impotentie ende hoogen ouderdom, hem van denselven dienst hebben ontslagen, ende in syn plaetse weder gecommitteert tot hofman Dirck de Goyer, out-collonel, heeft hem daermede geconformeert, ende daerinne belieft.
De raedt desen morgen geladen synde, jegens acht ueren ende daerna vergadert, heeft de E. heer eerste burgermeester verhaelt, dat syn E. hadde den raedt byeen doen roepen, om te hooren 't rapport van de heeren anderde burgermeester vande Poll, ende Nyenroode schepen, mede gecommitteert geweest synde ter vergadering vande Ho. ende Mo. heeren staten generael, ende dien volgende begeert, dat deselve gecommitteerde sulcx als nu souden willen doen; wiens volgende d'selve heeren gecommitteerden d'een deur den andere sulcx hebben gedaen, voor eerst overleeverende, om gelesen te worden, d'acte van resolutie der E. Mog. heeren staten 's lants van den 3. Juny, luydende van woorde te woorde, als volcht:
De staten vanden lande van Utrecht (en verder als boven bladz. 198).
Hiernae verhaelde de heer burgermeester, dat syn E. op den 10. weder 's avonts reysende van hier, des anderen daechs was gecomen in den Hage, ende ter vergaderinge voorsz., alwaer die weecke (Hollant ende Westvrieslandt presiderende), nyet besunders, het synodus ende aude (!) questieuse poincten aengaende, was gebesoigneert, maer dat in de weecke daernae, als Zeelant presideerde, de preses van dien hadde voorgestelt, datter tot beslichtinge vande vyff differentiale poincten etc., geen naerder noch beter expedient en was als een sinodus nationael, doch begeerde daerop te verstaen d'intentie van d'andere provincien, ende doende daerop een omvragen aen de op Gelderlandt, Zeelant, Vrieslant ende Groningen metten Ommelanden, seyden, geen naerder middel te versien als 't voorsz. sinodus, wesende Hollant ende Utrecht daertegens, seggende Overyssel geene commissie te hebben, maer die te verwachten, meenende, dat nopende het sinodus het aen heur nyet mancqueeren en soude, ende alhoewel die van Hollandt en Westvrieslandt, seer serieuselyck versochten, tot onderhout van alle goede correspondentie, rust ende vrede onder de provincien, steden ende gemeente derselver, dat men geen haesticheyt soude willen gebruycken, maer in discretie moderaet gaen, dat evenwel de gecommitteerden vande voorsz. vier aenwezende provincien, onder den naem vande generaliteyt gesloten hebben den voortganck van 't voorsz. sinodus, ende cassatie vande waertgelders,
| |
| |
waerover die van Hollant daernae nochmael, wel 42 in't getal, in de vergaderinge vande Ho. Mog. voornoemt erschenen syn, daer syne princel. Excell. ende syne gen. Grave Willem van Nassau present waren, met wytloopende ende pregnante redenen, het voorsz. voornemen wederleggende ende dissuadeerende, doch te vergeefsch, dat daernae den heere tresorier de Goyer alhier gecomen is, ende syn rapport van het gepasseerde in den Hage gedaen hebbende, Veneris den 19. Juny gevolcht is de resolutie by de E. Mog. heeren staten van Utrecht genomen, hier by gevoucht extract:
| |
Veneris den 19. Juny 1618.
Gehoort 't rapport gisteren by den heere tresorier de Goyer, uyt den Hage weder gecomen, alhier gedaen, ende bezunder vande poincten by hemluyden met de gecommitteerden vande heeren staten van Zeelandt in bedencken gestelt, nopende 't houden vande sinode nationael, is syn E. versocht deselve by geschrifte te vervatten, ende daervan copie gegeven te worden aen de respective leden vande staten, ten eynde sy haer daerop bedencken, ende geresolveert mogen komen op de eerste beschryvinge. Ende aengaende 't point vande waertgelders, daervan d'afdanckinghe seer geurgeert ende oock met comminatie gevordert wordt, is goetgevonden te besien, omme onlusten ofte onheil te ontgaen ende oock de lasten ofte costen van dien te vermyden, behoudens altyt de versekertheyt vanden staet ende ruste vanden lande, syn Excell. te versoecken ende te presenteeren, dat syn Excell. believe, uyt de stadt Utrecht de uytheemsche gaarnisoenen te lichten ende, in plaetse van dien, in deselve stadt te seynden, de compagnien nederlantsche soldaten, op de repartitie deser provincie staende, dat, men in sulcken gevalle geen swaricheyt soude maken, de nieuwe compagnien werde te licentieeren, doch ingevalle daer andere voorslagen oft occasien voorvallen, dat men daervan rapport ofte advertentie sal doen, omme daerop naerder advis te verstaen; ende syn tot dien eynde by de heeren gecommitteerden in den Hage besoignerende gevoecht, de heeren Ploos, de heere van Hoeflaecken en den schepen Nyenrode, metten secretaris vande staten, dewelcke by desen oock gelast ende geauthoriseert worden, omme mede te compareren ter vergaderinge vande Ho. Mog. heeren staten generael, ende aldaer op alle voorvallende saccken te helpen besoigneeren ende adviseeren naer behooren, lettende altyt op de behoudenisse ende versekertheyt vanden staet, hoocheyt, vry- ende gerechticheyt van dese provincie.
Rapporteerende voorts, dat, de heeren nae gecommitteert als in dese acte, den 21. stilo veteri vertogen synde, den 23. daernaer die heeren staten van Hollant, alweder in de vergaderinge der generaliteyt waren geweest, ende seer breet ende wyt mondelinge voorgaende verclaringe hadden gereitereert, ende daer na in 't cort deselven den 3. July hadden schriftelyck overgelevert, wesende van desen naevolgende inhouden:
De heeren staten van Hollant ende Westvrieslandt by meerderheyt van stemmen, persisteerende by voorgaende ende de redenen tot justificatie van dien overgelevert, tegens het gebesoigneerde op't houden van een synode nationael, seggen als noch, dat de vergadering vande heeren staten generael, sonder gemeene bewillichinge van alle de vereenichde provincien, (volgens) oude rechten, mitsgaders die naerder unie van Utrecht (wesende een fundamentale wet harer Ho. Mog. vergaderinge), verscheyde andere tractaten ende voorgaende gestadige gebruycken, geen dispositie over die religie ende religions
| |
| |
saecken en competeert ofte mach gebruycken, maer dat 't selve toecompt den staten vande respective provincien, elcx in den haren, gelyck sy daervan, soo wel als van alle politycke saecken in notoire possessie syn, ende wesende die heeren edelen ende steden van Hollandt ende Westvrieslandt natuyrlyck ende by verscheyde solempneele eeden verbonden, d'authoriteyt, hoocheyden ende rechten der voorsz. landen te bewaeren, voor te staen ende te beschermen, ende houdende die dispositie over die kerkelycke saken ende persoonen voor een vande voornaemste hoocheden ende rechten derselver landen, ende hebben als noch nyet konnen verstaen 't selve aen yemandt over te geven, nochte by yemant te laten usurpeeren ofte nemen, nochte met andere provincien gemeen te maken, als strydich tegens haer devoir, eed ende plicht; weshalven de aenwesende gecommitteerden vande respective vereenichde provincien by desen vermaent worden, met alle goede insichten te willen letten, hoe dienstelyck voor de respective provincien is geweest, dat die van Hollant ende Westvrieslandt, deur Gods genade, in goede poincten syn gehouden, tot behoudenisse van haer selven, ende van hare goede bontgenoten, ende daertegens te overweghen, hoe ondienstelyck voor alle de vereenichde provincien ende elcx van dien soude mogen vallen, indien welgemelde heeren staten uyt de voorsz. posture gebracht souden worden, als ontwyffelyck by het opdringen van het voorgestelde nationael sinode soude geschieden; edoch, angemerckt welgemelte heeren staten altyt oprechtelyck verstaen hebben, ende als noch verstaen, beneffens de behoudenisse vande voorsz. landen ende steden, wettelycke authoriteyt, hoocheden ende rechten ende conservatie vande ware ende in Godes geheylicht woordt gegronde gereformeerde religie, met allen ernst te behartigen, ende geseyt wordt de oprechte meeninge vande aenwezende gecommitteerden van andere provincien, volgende de last van haer committenten te wesen, dat in 't voorgestelde nationael
synode alleen soude gehandelt worden op een christelycke accommodatie ende tollerantie van het verscheyden gevoelen op de predestinatie ende gevolgen van dien, in de bekende vyff poincten vervat, wesende hetselve alleenlycken het geschil dat by hare kennisse op de leere is; alsoo welgemelte heeren staten altyts hebben verclaert ende verstaen, gelyck sy alsnoch by desen verclaeren ende verstaen, dat by de kercken dienaeren die uytlegginge van alle andere poincten der christelycke leere, sal gedaen worden volgende de heylige schrift, en 't gene doorgaens by de gereformeerde kercken deser landen is geleert, sommierlyck vervattet in de nederlantsche confessie ende Heydelberchse catechismus, in dese landen als formulieren van eenicheyt (die verstaen moeten worden nae Godes heylige woort) gebruyckt, ende dat diegeen, die daerjegens doen, kerckelyck gecensureert, ende oock politiquelyck gecalangeert moeten worden, nae vereysch der saecken; soo presenteeren de staten van Hollant ende Westvrieslandt, onder heure directie te doen beschryven, ende houden een provinciael synode vande voorsz. landen binnen drye maenden eerstcomende, ende op deselve, tot haeren costen te versoecken de respective provincien, uyt den haren te seynden, eenige godvruchtige, vreedsamige ende geleerde kerckelycke persoonen, omme ten eynde voorsz. te assisteren, consulteren, adviseeren ende stemmen, gelyck andere, ende, indien binnen den tyt van een maent ofte uyterlyck ses weeken, naer het aenvangen van het voorsz. besoigne, de saecke tot gewenschte eenigheyt, christelycke accommodatie ofte tollerancie, ten minsten by provisie
| |
| |
nyet en sal kunnen gebracht worden, dat alsdan binnen een bequamen tyt uyt Duitslant, Vranckryck, Groot-Britannien ende Switserlant, by de bequaemste middelen versocht sullen worden, eenige godtvruchtige, vreedsaemighe, geleerde kerckelycke persoonen, omme deur haere assistentie ende interventie het voorsz. goede werck te hervatten, ende arbeyden totte voorsz. eenicheyt, accomodatie ofte tollerancie; ende, soo 't selve (als men nochtans deur Godes genade verhoopt), uytterlyck binnen twee maenden naer het anvangen nae het besoigne, nyet en soude konnen ten gewenschten eynde gebracht worden, mette selven als dan te adviseeren, oft dienstich voor de gereformeerde christelicheyt sal wesen, éenige definitie ofte decisie vande voorsz. poincten te laten doen, ende hoe men ordelyck daerinne alderbest ende dienstelick sal mogen procedeeren, ende worden die aenwesende gecommitteerden vande vereenichde provincien versocht, deselve presentatie te willen houden bequaem, omme met onderlinge eenicheyt, eenige goede vruchten ende diensten van sulcke vergaderinge ende het besoigne van deselve te wachten, ende te geloven, dat gene goede diensten ofte vruchten en syn te verwachten, uyt die vergaderinghe van een synode nationael, die onwettelyck jegens de goede meeninge van welgedachte heeren staten gehouden soude worden, wezende kennelyck, dat van oude tyden sulcke vergaderingen altyts zeer gevaerlyck gehouden, ende by onse tyden van groote ondiensten bevonden syn, verstaende welgemelte heeren staten, dat in religions saecken, sonder eenparige bewilliginge van alle provincien, geen stemmen, veelmin overstemmen by de vergaderinghe vande heeren staten generael wettelyck can gebruyct worden, ende dat die verkeerde constructie ofte interpretatie, die eenige vande voorsz. vergaderinge vanden claren text der naerder unie van Utrecht, op het dertiende articule van dien willen doen by hen extract van het reces vanden jaere 1583. by syne Exellentie in de vergaderinghe
verthoont, onwederspreckelyk van ongefundeertheyt wort geconvicteert, ende, nadien op 't selve reces by 't samentlicke vereenichde provincien nyet en is gedaen, soo is 't selve articule in syn geheel, ende heel onverandert gebleven en by de respective provintien in den haren gebruyct naer haer welgevallen ende discretie, gelyck oock 't selve by de heeren staten generael goetgevonden, noch in den jaere 1590 als het gouvernement vande provincie van Utrecht, by hare Ho. Mo. kennisse ende goetbevinden aen syn Exellentie is geconfereert, onder expresse stipulatie ende beloften, dat die heeren staten van Utrecht (volgende 't voorsz. derthiende articule) de dispositie over de religie aen haer behielden, ende dat syn Exellencie by eede beloofde die ordonnantie by de heeren staten van Utrecht, daerop gemaeckt, ende noch te maecken te doen onderhouden, worden daeromme de heeren gecommitteerden, vande respective provincien versocht op de voorsz. redenen ende presentatien met alle goede insichten (tot onderhoudinge van goede vruntschappe ende voorsz. unie) naerder te letten, ende daer en tusschen met haer voorgenomen uytschryvinge op te houden.
Ende alsoo de welgemelte heeren staten het formeeren vande consenten voor den lopende jaere nodich vinden, ende nochtans daerop eyntelyck nyet en kunnen resolveeren, ten sy de andere vereenichde provincien eerst verclaeren, off sy met haer willen conformeeren, volgende verscheyde versoecken van zyne Exellencie ende raet van staten in't dragen vande gebrekige consenten, ten minsten ende by provisie vanden jare, 1609. 1610. 1611. 1612. 1613. 1614. 1615. 1616. ende
| |
| |
1617, omme daernaer ter goeder trouwe tot voldoeninge vande suyveringe vandien te procedeeren, wesende geheel ongefundeert het consent op de voorsz. defecten te willen verschuyven ofte ophouden tot het innebrengen van het versochte consent voor den jaere 1618, aengesien het consent vande voorsz. defecten lange te vooren is versocht, ende oock daeromme vooral gedragen moeten worden; worden daeromme de gecommitteerde vande vereenichde provincien noch versocht haer daerop rondelick te willen verclaeren.
Item, aengesien de heeren staten van Hollandt ende Westvrieslandt voor het dragen van hare consenten voor den lopende jaere, oock notelyck moeten weten, waerop sy haer hebben te verlaten, ofte reckeninge te maecken, nopende de restitutie vande quote vande respective vereenichde provincien in de penningen tot betalinge vande france regimenten te voet ende compagnien te paert, mette officiers derselver by haer gedaen, mette interesse van dien, soo versoecken welgemelte heeren staten daerop mede der respective provincien resolutie te verstaen. Ende gemerckt jegens alle ordre en gebruyck, oock onbehoorlyck is, dat de propositie vanden heere ambassadeur van Vranckryck, inhoudende belofte van secours ende scrieuse (?) aenneminge tot onderlinge eenicheyt, nyet danckelyck wordt beantwoordt, ende dat men 't selve wil ophouden onder pretext van een voorgeslagen extraordinarie legatie naer Vranckryck, die by den heeren staten van Hollandt ende Westvrieslandt in dese gelegentheyt nyet dienstich en wordt bevonden, ende oversulcx daerinne nyet en kunnen bewilligen, omme verscheyde wichtige redenen by monde verhaelt, ende naerder te verhaelen (ist noot) soo worden de vereenichde provincien als noch versocht, op de voorsz. antwoordt, met behoorlycke brieven van bedanckinge an syne Mat. te willen resolveren, ende de voorgestelde extraordinaris legatie uytstellen tot beter gelegentheyt. In margine stont aldus: gepronunchieert ter vergaderinge vande Ho. ende Mo. heeren staten generael, ter presentie van syn Excellencie ende den welgeboren heere Grave Willem, Stathouder, op den 28 Juny 1618, ende den 3. July daernae by geschrifte overgegeven.
Dat hiernae die van Dordrecht, in den naeme vande voorsz. ses steden, alles onaengemerckt, het beste ende sekerst middel als noch hielden tot beslichtinge vande geschillen, 't voorsz. nationael synodus, daer op die van Hollant hun bejegenende, seyden, dat heure E. de redenen van Hollant behoorden heure principalen over te seynden, omme daerop te delibereren, omme daernaer met volcommen kennisse te resolveeren etc.; voorders, dat den 25, older style, de goede steden van Hollant etc. an de heeren gecommitteerden van Utrecht hadden gesonden, versouckende, dat sy heure E. tegen den avondt tusschen sesse ende seven uren, souden mogen commen besoeken, ende gecomen wesende, onderlinge diversche discoursen ende communicatien waren gehouden, gelyck hiernae by het verbael te sien is etc., notanter, dattet voorsz. verbael hier is geobmitteert, alsoo 't selve nyet is en becommen.
Seggende by rapport voorts dit opgehouden te hebben den last van presentatie aen syn princelycke Exellencie te doen in den naem vande heeren staten van Utrecht, dat hiernae oock van wegen de sesse steden, was gheantwoort op de schriftelycke propositie van Hollant vanden 3 July voorsz. ende gedisputeert wiert, of men die soude registreren, ende dat sulcx noch voor die tyt was gelaten, leverende voorts over dit navolgende extract:
| |
| |
Extract uyt het register der resolutien vande H. ende M. heeren staten generael der vereenichde Nederlanden:
| |
Sabbathi den 14. July 1618.
Gelesen twee schriftelycke verclaeringhen vande heeren staten van Hollant ende Westvrieslandt, op derselver naeme overgegeven, waervan d'eene conteneert, 't gene voorgisteren by deselve by monde is verclaert, tegens de aengevangene proceduyren, soo op 't houden van 't synode nationael als op 't licentieeren vande waertgelders, d'ander is een contra-verclaringhe, op 't gene by de gecommitteerden vande heeren staten van Zeelant op den 9 deser ter deser vergaderinge is overgegeven; waerop geresolveert is, deselve te registreren, gelyck die hiernae volgen geinsereert, ende copyen te laten volgen voor degeenige, die deselve sal begeren; ende dat vande eerste copie sal worden gemaect, mitsgaders extract uyt het register, van 't geene eergisteren gepasseert, ende 't zelve mette stucken vande gesendinge in 't voorleden jaer aen de provincie van Utrecht, nopende de waertgelders gedaen, gestelt in handen vanden raeth van staten, omme met syn Excellencie ende syne gen., Graeff Willem, t'adviseeren, wat vorders in't stuck vande waertgelders sal dienen gedaen; maer die van Utrecht hebben verclaert, dat sy haer conformeren, nopende 't synode nationael ende waertgelders met de voorsz. geschrifte van weghen de E. Mog. heeren staten van Hollant ende Westvrieslandt overgelevert, vermaenende den gecommitteerdens vande andere provincien, gelyck die van Hollant by deselve schriftelyck gedaen hebben, wyders in 't rapport noch verhaelende, dat de brieven op den naem vande heeren staten generael an de heeren staten van Hollandt ende Westvrieslandt geschreven ende overgebracht, beroerende het synodus etc., waeren gerefuseert ende wederomme gesonden, ende dat sulcx sonderlinge by die van Gelderlandt gehouden worden voor een besundere onweerdicheyt ende cleynachtinge; dat den 29. stilo veteri, die van Vrieslandt hadden geproponeert, off men die van Dordrecht by brieven nyet en behoorden te bedancken voor het aennemen der vergaderinge van het synodus
nationael, ende dat die van Hollandt ende Utrecht daer tegens waeren, insisterende die van Vrieslant voorts opt casseren van 't crysvolck, ende dat men verdacht soude syn, om des anderen daechs daerop te resolveren, overhantreyckende hiernae een antwoort by de heeren van Zeelant overgelevert den 9. July stilo veteri, luydende als volcht:
De gecommitteerde vande Edele ende Mo. heeren staten van Zeelant gesien ende geexamineert hebbende seker schriftelyck verclaringhe op de naem vande heeren Edelen ende meerendeel vande steden van Hollandt ende Westvrieslandt den 3. deses in geschrifte overgegeven, nopende de kerckclycke differenten, hebben daerop voor eerst goetgevonden te deduceren, die debvoiren, die van weghen hunne heeren principalen nevens de gedeputeerden vande andere provincien, soo in't particulier als in't generael, sedert het begin vanden jaere 1617 syn aengewent, omme by eenige gevoechlycke ende in Godes kercke gewoonlycke ende gebruyckelycke middelen, de bedroefde swaricheden ende misverstanden in de religions saken geresen, behoorlyck neder te leggen ende t'assopieeren, ende alsoo voor te comen de dangieren ende periculen, daermede de kercke Godes ende den staet der landen werden gedreycht, ende hebbende de voorsz. heure principalen dese saecke met uyterste becommernisse wel rypelyck ende serieuselyck, in verscheyde heure vergaderinghe daertoe oock specialyck ende expresselycken gelecht, overwogen, als betreffende de eere Godes, de behoudenisse
| |
| |
vande suyvere leere, ende onderlinge eenicheyt in deselve, ende consequentelyck den welstand van den lande, onder deselve soo merckelyck van Godt gezegent, nyet konnen gevynden noch bedencken eenige andere remedie, omme nyet alleen uyt de provincie van Zeelant dese swarigheyt te voorkomen, maer oock omme generalyck alomme, dewyle het quaet sich oock al in meer dan een provincie (alhoewel in d'eene blyckelicker als in d'ander) was openbaerende, de vordere onheylen wech te nemen, ende de gemoederen vande ingesetenen gerust te stellen, ende alsoo wederom den gewenschte vrede ende rust in de kercken der vereenichde Nederlanden te herstellen, als het houden van een nationael synodus, om tot denwelcken met gemeen resolutie te geraken, gelyck die sulcx in den jaere 1606 ende 1607, by alle provincien gemeensamlyck was geconsenteert, heur principalen, door heur extraordinaris gedeputeerde neffens die gedeputeerde van d'andere provincien, diversche instantien hadden gedaen doen aen de ghedeputeerden vanden provincien ofte leden, die sulcx noch waeren difficulterende, ende is eyntelyck de saecke soo verre gebracht, dat op het houden vande voorsz. nationale synode seeckere concepten syn ingestelt, ende den gecommitteerden vande provincien die sulcx beliefden copie daervan gegeven, omme huer principalen te communiceren, ende daerop te delibereren, by welcke concepten sonderlinge daerop is geleth, dat, alsoo het, doordien dat dese misverstanden nu soo lange hadden geduyrt, te vresen was, dat de gemoederen eenichsins mochten ontstelt, gepreoccupeert oft gepassionneert waren, men goetgevonden heeft, daertoe te versoecken ende te beschryven een merckelyck aental van godsalige, vreedsame, geleerde personnagien, uyt andere coningrycken ende landen, doende de professie vande waere christelycke gereformeerde religie, met egene eygene affectie innegenomen wesende, omme met hulpe, goeden raedt ende wys beleyt van deselve, onder de behoorlycke authoriteyt vande Ho. Mo. heeren
staten generael, de questieuse poincten geexamineert ende verhandelt, ende, behoudende altyt de waerheyt, afgedaen te mogen worden, nyet meynende, dat yemant met eenige redenen 't voorsz. middel conde difficulteren, noch men sich daertegen stellen oft formaliseren, als synde soodanich middel, dat God de heere menichmael hadde gesegent, ende daerdoor in gelycke beswaerlycke occasien een goede uytcompste hadde.
Dat nu voorts by de voorverhaelde verclaringhe van wegen de heeren Edelen ende 't meerendeel vande steden van Hollant ende Westvrieslant, den derden deser in geschrifte overgelevert, hoewel nyet geheel conform 't gene by monde was gesecht, als nyet wetende van eenighe tollerancie over de vyff questieuse poincten, daervan in't voorsz. geschrift mentie wordt gemaeckt, met uytlatinge oock vande verclaringhe van ses steden daertegens gedaen, gesecht wordt, dat de provincien hierin souden doen, 't gene soude strecken tegens 't 13 articule vande unie van Utrecht, daerby de dispositie in 't stuck vande religie, een yeder vande provincien, steden ende particuliere leden van dien, omme daerinne sulcke ordre te stellen, gelyck sy sullen dienlyck vinden, treckende sulcx tot een absolute dispositie, die een yeder provincie soude syn voorsprocken, over 't geheel stuck vande religie tot een privative exclusie, van alle de bontgenoten, die daerin eenich geseg, ten aensien vander landen gerechticheyt souden begeeren te pretenderen, sulcx de gedeputeerden dunct (onder correctie) nyet geweest te syn d'intentie vande geenen, die de voorsz. unie hebben ingestelt, want daeruyt
| |
| |
soude volgen, dat de waere religie geen fundament van dese unie soude syn geweest, maer ter contrarie, dat yeder provincie blyvende souvereyn, in dit artyckel de macht zoude hebben, sulcke religie aen te nemen als de magistraten (want dese syn mede in't voorsz. artyckel gemeynt), yeder in der tyt syner bedieninge, goet soude vinden; Daer uyt vele absurditeyten ende onheylen souden ontstaen, maer ter contrarie, soo moet 't voorsz. artyckel syne interpretatie ontfanghen uyt d'observantie, die de ware siele ende uytlegginge is vande weth, gelyck dan blyct, dat, naer dat eenpaerlyck de publicque exercitie vande roomsche religie, door verbiedende plackaten, is gecesseert, en isser t' sedert by publicque ordonnantie maer een religie alleen, namentlyck de waere gereformeerde religie die geheele landen deur, voor goet aengenomen ende geexerceert, oock is deselve by de generaliteyt geplant ende ingevoert in alle de steden, die geduerende de troubles mette gemeene wapenen syn verovert, ofte in hun verloren vryheyt gestelt, sonder deselve veroverde steden te renvoyeren aen de regeerders van huer provincie, omme over t'stuck vande religie eenich reglement t'ontfangen, t'welck behoorde geschiet te syn, in soo verre yeder daer inne recht daer toe hadde gehadt, volgende de platte woorden van t'voorsz. artyckel.
Dat dit de waere intentie is, blyct by het exempel vande stadt Groningen, geweest synde een vrye provincie, ende inde unie expresselyck begrepen, an dewelcke nochtans den eedt vande gereformeerde religie t'ontfangen, exerceren ende beschermen, by de generaliteyt alleen is gedaen aennemen tot vercortinge van hare vryheyt, soo een yeder provincie uyt crachte van dese unie recht heeft, zulcke religie an te nemen als't hem belieft, want 't afvallen ofte veroveren van dese stadt en beneempt haere vryheyt nyet.
Dit blyct mede uyt de tractaten met hare Mat. van Engelant, hoochloff. mem., gemaeckt, daerby gecapituleert is, dat daer egeen gouverneurs, lieutenanten ofte andere officieren en souden gestelt worden, dan die vande gereformeerde religie waeren, ende dat deselve, soo die doen ter tyt was, soude worden gemaintineert sonder veranderinge, dat mede alle d'officiers vande generaliteyt altyt den eedt hebben gedaen ende noch doen de provincien, die by de hanthoudinghe vande gereformeerde religie blyven, getrouw te syn; alle t'selve blyct mede claerlyck uyt verscheyde verclaringen, die tot diversche tyden, nopende de justificatie vanden oorloghe tegen den coninck van Spaengien syn gedaen.
Ende alwaer het schoon alsoo, dat die woorden van het voorsz. 13. articule vande unie soude moeten werden verstaen, gelyck de platte letter is luydende, gelyck bethoont is, dat neen, soo en can evenwel sulcx nyet passen ofte geduydet worden, te slaen op den huydendaechse religionsgeschillen, nochte differenten, die in eenige poincten vande gereformeerde religie souden mogen wesen, daerop als doen in 't maecken vande voorsz. unie nyet en is gedacht, maer moet alleen verstaen worden, van het annemen ofte nyet annemen vande roomsche religie, daer inne die van Hollant ende Zeelant tegens d'andere provincien hebben willen versekert blyven by de gereformeerde religie, soo als sy deselve als doen waeren exercerende.
Ende hierop is daernae geschiet ontwyffelyck in't nemen van gelycke resolutie, by de heeren staten van Hollant inde andere provincien inden jaere 1583, die inde vergaderinge is geexhibeert, sonder dat men meynt, dat deselve immers ten reguarde vande heeren van Hollant van
| |
| |
ongefundeertheyt kan worden gecauseert by de redenen inde voorsz. schriftelycke verclaeringen gededuceert, daer tegens veele soude kunnen gesecht worden.
Resteert het poinct, daermede men de difficulterende provincien of leden van deselve, wys te maken ende inne te beelden, als of de provincien, t'houden vande synode goetvindende, by dese maniere van procederen soude soeken te imputeren (want alsoo wordt daervan allomme gesproocken) op de hoocheyt, gerechtigheyt ofte vryheyt van deselve, waertegen vooreerst soo seggen de voorsz. gedeputeerden, dat hunne principalen soo lief hare vry ende gerechticheden, die hun soo dier heeft gecost, als eenich van d'ander provincien off leden van dien, souden mogen doen, ende nyet en souden willen toestaen, dat yemant, wie hy oock ware, daerop yetwes soude willen pretenderen, veel min aengrypen ofte imputeren, expresselyck verstaende, dat d'eene provincie over d'andere, in wat maniere het oock sy, nyet en hebben te heerschen, sulcx sy nyet vreempt en vinden, dat andere daervan mede ten hoochsten curieus syn, ende daeromme met seer groot onrecht hen wordt naegegeven, dat sy tegens hare bontgenoten yets sulcx souden voor hebben ofte pretendeeren, alsoo voor eerst het contrarie daervan blyct, uyt de voerverhaelde beseyndingen, presentatie ende aenbiedinghe, die de heeren staten van Zeelant, in den beginne des voorleden jaers hebben gedaen aen de heeren staten van Hollant, omme haer E. Mog. met alle gevoechlycke ende vrundelicke middelen te induceren ende bewegen, op dese geresene oneenicheden by de bequaemste middelen, die het megelyck ware, te neder te leggen, presenteerde alles, wat in hun vermogen was, daertoe te helpen brengen als aen de ghenen, daeraen sy met soo nauwe banden in verscheyde unien waren verbonden, d'expresse verclaringhe, soo by monde gedaen als schriftelyke overgegeven, daerby deselve protesteerden van hun, de wyse ende voorsichtige regeringe vande heeren staten van Hollant nyet te willen bemoeyen, maer synde dit een soo importanten subject, rakende de materye vande religie ende eenicheyt in deselve, dat sy meynden, dat sy met goeder conscientien nyet en konnen
ledich staen, daer in te geven soo goeden raet, als sy selfs seer geerne vande heeren staten van Hollant, hare bontgenoten souden willen ende bereyt syn in gelycke saecken t'ontfanghen; voorts de goede ende gewillige patientie, die deselve hebben genomen, in 't afwachten van haere Ed. Mo. recesse ende byeencompste, daerop noch gevolcht is een tweede particuliere deputatie aen de welgemelte heeren staten van Hollant, met ernstich versoeck aen hare E. Mog. gecommitteerde raeden, men wilde haer E. Mog. beschryven, omme de naerder propositie vande gedeputeerden vande heeren staten van Zeelant te hooren, die mede soude dienen tot aenradinge van soodanige middelen, daerby men de verresene swaricheden mocht accommoderen; dan en hebben, naer verscheyden instantien, daertoe nyet kunnen geraken, dat sy hare propositie (gelyck sy des last hadden), an de heeren staten van Hollant ende Westvrieslandt hebben cunnen doen, alsoe haer E. Mog. nyet en wierden beschreven, dat men daernae evenwel de saecke, by order gebracht synde in de generaliteyt, met alle maticheyt heeft geprocedeert, de gedeputeerden vande difficulteerende leden van Hollant ende provincie van Utrecht, daertoe versocht ende gebeden, dat den tyt vande uytschryvinge eenige maenden is uytgestelt geworden, daernae noch gediffereert, alles op hope soo ontwyffelyck de provincien liefst soude syn, gelyck van weghen onse heeren principalen sulcx in goeder conscientie, protesteren
| |
| |
hare E. Mog. meeninghe te wesen, dat men dese swaricheden met gemeen advis, waer t'mogelyck, soude mogen wechnemen, daeruyt dat mede wel blyct, dat in desen egeene precipitantie (gelyck voorgegeven wordt,) en is gebruyct.
Dan alsoo, Godt betert, sulcx tot noch toe nyet en heeft kunnen geschieden, als met lang verafwachtinge ende vorder dilay, meerder onheylen ende swaricheden siet te sullen ontstaen, soo hebben ons onse principalen gelast, tot voorcominge van dien, ende omme eens een gewenschte uytcompste tot versekeringe vanden staet van 't landt ende gerustheyt vande kercke, ende der ingeseten gemoederen te mogen bekommen, met d'andere provintien te procederen tot de voorsz. uytschryvinge, ende dat tegens den eersten Novembris naestcomende.
Ende, om nyettemin te bethoonen, dat heure principalen meynen by dese actie, soo sy hiervoren verclaert hebben, de heeren staten van Hollant ende Westvrieslant oft eenighe andere provincie, ofte eenige leden van dien, in't minste nyet te vercorten noch prejudicieren in haere hoocheyt, vry- ofte gerechticheyt, hebben van hunnentwegen, tot meerder rust ende onderlinge eenicheyt, te boeck doen stellen soodanighe verclaringhe van non-prejudicie, daermede sy meynen, dat alle naerdencken in desen behoort te cesseeren, versoeckende nochmaels ernstelyck ende vruntelyck de difficulterende leden van Hollant ende de provincie van Utrecht, om de gemeene ruste wille, hun hiermede te willen conformeeren.
In margine stont: Overgegeven ter vergaderinge vande Ho. Mog. heeren staten generael der Vereenichde Nederlanden, den 9. July 1618.
Als oock een gelycke des anderen daechs oft den elfde overgelevert by die van Gelderlant, inhoudende:
Opte verclaeringe by de heeren staten van Hollandt ende Westvrieslandt met meerderheyt van stemmen gedaen, tenderende ten eynde die gecommitteerden vande respective provincien wilden ophouden mette uytschryvinge van't synode nationael, omme redenen, datte dispositie over de religie ende religionssaecken, volgende d'oude privilegien vanden landen, mitsgaders de naerder unie van Utrecht, ende andere staten souden staen alleenlyck by de respective provincien elck in den haeren ende nyet by de staten generael, presenterende in plaetse van dien binnen de provincie van Hollant te houden een synode provinciael binnen den tyt van drye maenden, hebben de gecommitteerden vande provincie van 't furstendom Gelre ende graefschap Zutphen verclaert ende verclaren alsnoch by desen, dat hare heeren principalen gelycke verclaringe by de heeren van Hollandt voor desen gedaen, ende met gelycke ende meerder redenen in't lange becleet, beraet, rypelyck geexamineert hebbende, nyet anders en hebben konnen oordeelen, als dat de verresene kerckelycke swaricheden, gelyck deselve gemeen waeren geworden, alsoo oock door een gemeen middel moste beslichten ende nedergeleyt worden, hebbende nyet konnen sien, dat daertoe suffisant soude syn het houden van een provinciael synode, in een provincie alleen, ofte eenich ander expedient, waer dat hetselve soude moeten geschieden, door een synode nationael, als wesende het ordinaris wettich ende altyts in Godes kercke gebruyckelycke remedie, omme gemeene verresene misverstanden te beslichten, ende de suyverheyt vande leere, in alle provincien staende te houden, sonder dat hare E. Mog. hebben kunnen begrypen, dat de
| |
| |
genomene proceduren tot het houden van soodane synode nationael soude stryden tegens d'unie van Utrecht, gelyck uyt derselver name opten 20. November lestleden by de gecommitteerden van Gelderlandt, met goede levendige redenen is verthoont ende verclaert geworden, met welcke, mitsgaders die geene, die by de andere provincien syn geallegeert geworden, by aldien yemants vande bontgenoten nyet en waere te vreden geweest, hadden haere Ed. Mog. gemeent, dat sich deselve nyet en souden hebben geopposeert gehadt tegens t'voorsz. synode, maer dat d'selve veel eer, om te blyven in terminis vande voorsz. unie, sich naer deselve gereguleert, ende in conformité van het 21. articule van dien totte interpretatie geprocedeert soude hebben, ende insererende over sulcx hare voorsz. verclaringe, verstaen als noch, datte proceduren tot het houden van een synode nationael nyet syn, noch tegen den claren text van deselve unie, vermits de stipulatie is gedaen tegen de papisten, ende nyet tegens die vande religie, nochte oock nyet tegens den sin ende meeninge (wesende deselve vande weth) van denselven text, gelyck uyt naevolgende handelinge, tractaten, alliantien ende diergelycke acten ende besoignes meer als notoir is.
Synde ten teycken van dien zeer remarquabel, dat voorts nae de unie, te weten den 12. Mey in het jaer van 1583. de staten generael van deselve provincien opte verschryvinge vanden Landrade aen de oostsyde vande Maze byeen geweest synde, bemerckende, datte voorsz. woorden tegens d'intentie ende meeninge vande unie, souden mogen getrocken, ende daerdeur veranderinge vande gereformeerde religie ingevoert kunnen worden, hebben op reces geprojecteert, off het nyet raetsaem soude syn, deselve wat claerder te stellen ende het 18e articule sulcx te veranderen, dat, aengesien alle de provincien, deur Godes genade de gereformeerde religie nu eendrachtelyck hadden aengenomen, sy daerby souden blyven, sonder eenige veranderinge daer in te mogen doen, als met gemeen consent van alle de bontgenoten, als oock den anderen, daerin met lyff, goet ende bloot te maintineren, omme alsoo voor te commen, dat in toekomende tyden deur veranderinge van religie, geen scheuringe mochte worden te weege gebracht onder die provincien, ofte leden van dien, ende off wel de approbatoire resolutie, by de heeren Staten van Hollant, ende andere provintien op't selve reces genomen, ter vergadering vande generaliteyt nyet en mochte syn ingebracht, so is nochtans notoir, dat de meeninge vande provincien t'samentlyck van elcx in't particulier conform t'selve reces is geweest.
Vuyt dien, dat voorts daernae in't selve jaer den 21. Novembris binnen Dordrecht by de heeren Staten Generael eenpaerlyck is gearresteert zekere instructie voor den raedt van Staten, waerinne denselven raedt, by 't 3 articule gelast wordt, goede sorge te dragen, datter geen veranderinge noch onverstant en rysde in't stuck vande gereformeerde Evangelische religie, by de landen aengenomen, ende nyet toetestaen, by yemants yets daerin geinnoveert ofte geordonneert te worden; Als oock daeruyt, dat op den 7 February 1583 by de heeren staten generael binnen deselve stadt Dordrecht gearresteert is geworden, een instructie, om te tracteren seeckere verbintenisse mette Churfurst van Colen mitsgaders Hartoch Casimier, ende andere princen ende heeren van Duytslandt de religie toegedaen synde, inhoudende, dat die vande religie behooren te conjungeeren hare macht ende middelen, om gelyck hare saeck gemeen is, alsoo oock door gemeen advys ende macht, deselve te mogen
| |
| |
verdedigen tegens den coninck van Spangien ende syne adherenten. Mitsgaders uyt d'instructie, gemaeckt op de reconciliatie vanden hartoge van Anjou den 9 Novembris 1583, in dewelcke mede beding is gemaeckt nopende de religie, als dat syne hoocheyt, kommende in eenige steden van dese landen, nyet en soude attenteren ofte innoveren tegens het feyt vande religie, maer deselve laten in sulcken staet, als hy die vinden soude; item, dat syne principale officiers souden sweeren, die landen getrou te wesen, zonder yets t'attenteren tegens die selve nochte oock tegens de religie; Ende synde daernae in't jaer 1584 goetgevonden te tracteren met syne Mat. van Vranckryck over de souverainiteyt vanden lande, is mede by de heeren Staten Generael expresselyck geconditioneert het maintenement vande gereformeerde religie, soo als deselve toen ter tyt publicquelyck wierde geexerceert, sonder veranderinge daerin toe te laten, oft oock een andere religie t'admitteeren, behoudens alleenlyck de vryheyt voor syne Mat., om in zyn hof syne religie t'exerceren, by aldien syne Mat. in dese landen geliefden te commen.
Oock, alsoo de handelinge in Vranckryck synen voortganck nyet en coste gewinnen, ende dat daernae de landen met Engelant sochten te tracteeren, soo op de souverainiteyt als op't secours, syn deselve bedingen by al de tractaten als wederom gerepeteert, ende daerby oock noch bedongen, datten Gouverneur, die hare Mat. soude seynden, soude syn vande religie, datten raedt van staten, die neffens hen souden regeren, souden syn vande religie, ende datte officiers souden sweeren te maintineren de gereformeerde religie, soo als deselve doen in Engelant ende hier te lande wierde geaccepteert.
Alle welcke tractaten ende verbintenissen genouchsaem verclaeren d'intentie ende meeninge vande unie van Utrecht, by aldien inde woorden eenige duysterheyt waere, dat de religie nyet particulier is voor elcke provincie inden haren, maer gemeen voor alle bontgenoten, anderssins souden deselve alliantien van notoire lubriciteyt syn geweest, want van d'eene syde te stipuleren het maintenement vande religie ende an d'andere syde te behouden de vrye dispositie over deselve, kan geen fundament maecken van een vaste ende sincere alliantie.
Dat voorts oock daernae in alle handelinge vande generaliteyt hier te lande de principaelste sorge is gedragen voor die religie, dat alle gouverneurs, colonels, capiteynen ende andere hooft-officieren, soo in oorloge als policie, tot burgemeesteren, schepenen vande steden incluys, met eede gehouden syn deselve te maintineren, dat de gereduceerde steden van Nimmegen, Zutphen ende anderen nyet en syn gerenvoyeert an hare provincien, omme op't stuck vande religie dispositie te verwachten ende van deselve ontfangen soodane religie, als sy goet souden vynden, dat mede in de macht van een provincie nyet en is, de gereformeerde religie te verlaten ende die roomsche aen te nemen, alle t'selve elucideert den sin ende meeninge vande voorsz. unie van Utrecht soo claer, dat alle duysterheyt vande woorden soo daer eenige mochte syn, daer mede wordt wechgenomen.
Ende genomen, dat deze al nyet tegenstaende, evenwel verstaen mochte worden, dat by deselve unie was gegeven an de provincien elcx apart de dispositie over de religie, zoo blyct dit nochtans, uyt 't gene voorsz. is, dat de provincien naderhant synde daer inne eens geweest, dat sonder gemeen advys geen veranderinghe in de religie soude geschieden, vande particuliere stipulatie afge- | |
| |
weecken syn, waer deur d'eene provincie in d'andere recht vercregen hebbende, kan daervan by eene provincie tegens wille ende in prejudicie vande ander, nyet geresolveert worden, ende werdt derhalven van notoire ongefundeertheyt geconvinceert het argument, 't welck uyt die stipulatie, by de heeren staten van Utrecht, in 't verleenen vande commissie op syn Exellentie, nopende de dispositie vande religie gedaen, geconstringeert wordt, overmits deselve stipulatie sane moet verstaen worden, ofte andersints soude daeruyt moeten volgen, dat de heeren Staten van deselve provincien in plaetse vande gereformeerde religie, een andere soude mogen aennemen, 't welck hare E. Mog. selfs nyet soude willen sustineren te mogen doen.
De saecke dan aldus synde, dat het stuck vande religie gemeen is, al ist, dat op de afdoeninghe van dien by de respective provincien eenige order gestelt is, soo houden die gecommitteerden vande provincie van Gelderlandt, van wegen hare heeren committenten sich verseekert, dat met de proceduren, tot het houden van een synode nationael, nyet en wert geattenteert tegens d'Unie van Utrecht, ofte eenige andere tractaten, te meer dewyl de meeninghe vande welgemelte haer heeren committenten, nyet anders en is als deur 't selve synode te conserveeren de suyverheyt vande leere, ende te treffen een goede voet, tot wechneminghe vande tegenwoordige swaricheden, een gewenschte vrede ende bestendige eenicheyt in de kercke deser landen, waertoe het expedient van een synode provinciael, alleen by merendeel van Hollant voorgeslagen, nyet suffisant oft dienstich kan wesen, synde by deselve haere E. Mog. de geringste gedachte nyet, van daer deur te willen usurpeeren opte hooch- ende gerechticheyt van eenige provintie ofte lith van dien, als wesende nyet weyniger curieux voor die hare daervoor sy goet en bloet hebben opgeseth als, yemants anders; synde daeromme oock gereet (nevens d'ander met alle middelen deselve te helpen mainteneren, gelyck voor desen) ende namentlyck op den 27 Juny lestleden verclaert.
Ende worden daeromme nochmaels de difficulterende leden vande heeren Staten van Hollant, alsmede de heeren Staten van Utrecht, seer ernstelyck versocht ende gebeden, sich met dese goede ende sincere intentie te willen conformeren ende goet te vinden het middel, hetwelck by de meeste provincien ende veel aensienlycke leden van Hollant selfs, mitsgaders by de getrouwe geallieerde deser landen, wert geoordeelt het best ende bequaemst te syn, vastelyck vertrouwende, dat deur Gods genadigen segen, die gewenste effecten tot ruste der kercken ende eenicheyt der ingesetenen daeruyt sullen komen t'ontstaen.
In margine stont: Overgegeven ter vergaderinge van heure Ho. Mog. den xi. July 1618.
Dat, hiernae gedisputeert synde op de consenten, die van Utrecht geseyt hadden, dat, als de voorstemmende provincien daerop hare verclaeringhe hadden gedaen, sy dan souden volgen, met byvoeging van die van Hollant ende Utrecht, dat de franse troupes mochten betalen, die deselve aengenomen ofte daerinne bewillicht hadden, met nochmael aenhoudinge, van doch aen de respective principalen over te seynden de redenen ende verclaringhe van die van Hollant etc. nu tot meermalen voorgedragen ende gedaen, evenwel te vergeefs; dat den eersten July, Vrieslandt presideerende, al wederom geinsisteert worde, op het casseeren van het nieuwe crychsvolck, ende dat de vier
| |
| |
voorsz. provincien verstonden, sulcx te behooren, Hollandt etc. ende Utrecht ter contrarie, ende die van Overyssel, dat men soude mogen procedeeren daertoe by inductie, waerdeur de resolutie noch ongeregistreert was gebleven, hoewel die vier provincien nyet en wilden verclaeren, mette selve resolutie te willen supersedeeren tot des anderen daechs, dat hiernae die van Hollant etc. met een goet getal weder in de vergaderinge generael waren erschenen, verhaelende de heer advocaat nochmael in 't lange, dat hun vry stont crychsvolck aen te nemen ende te houden als in dit extract van den 14. July.
De heeren Staten van Hollant ende Westvrieslant, geleth hebbende, opt gunt by de Gecommitteerden van de heeren Staten van Zeelant op den 9. July 1618, ter vergadering van de heeren Staten Generael is overgegeven by geschrifte, jegens seecker geschrift, op den naem van de welgemelte heeren Staten van Hollant ende Westvrieslandt, wettelyck nae voorgaende resolutie, genomen by de meeste stemmen van haere vergaderinge, mede ingelevert in de hoochgemelte vergaderinge vande heeren Staten Generael op den derden July, verclaeren, dat sy, nae rype examinatie van alle redenen ende argumenten daerby gededuceert, nyet anders en kunnen verstaen, als dat de presentatie by haere E. Mog. gedaen, bequaem is, om met behoudenisse van der landen vryheyt ende gerechticheyt, het stuck vande gereformeerde religie te stellen in goede ende verdraechelycke poincten, door eerlycke, gewoonlycke ende gebruyckelycke middelen, nyet konnende houden voor wettelycke, gewoonlycke nochte gebruyckelycke, dat sonder consent van alle de provincien gepleecht sal worden een acte soo souverain, ende van soo groote consequentie, als is de convocatie van een kerckelycke vergaderinghe by publiecque authoriteyt, wetende ter contrarie, dat in den jare 1606 ende 1607, ten welcken tyde de kerckendienaers deser landen haer door precipitante condempnatien ende datelycke separatie; noch nyet soo onbequaem en hadden gemaect, om van de huydendaechse questien onpartydelyk, naer Godes woort, te oordeelen, evenwel de resolutie tot de convocatie van een nationael synode nyet en is genomen, nochte gepretendeert genomen te worden, anders als met gemeene bewilliginge van alle de provincien, volgens het ongetwyffelt recht vande landen; waernaer haer de Staten van Hollandt ende Westvrieslant doen ter tyt, soowel als de minste provincie hebben gereguleert; waeromme als noch van wegen haer E. Mog. met goet fundament wort geseyt, dat, de constitutie vande tyden synde verandert, oock de voet vande uytschryvinghe, merckelyck
verschillen van de voet, die doen ter tyt eenparichlyck was geresolveert, geen nieuwe resolutie diesaengaende heeft mogen genomen worden, als by gelyck, eenparich, vrywillich ende onafgedrongen consent. Wat aengaet de experientie vande voorgaende tyt, die tot recommandatie vande nationale synode wert geallegeert, daerop soude seer claerlyck verthoont konnen worden, dat van alle tyden seer sorchelyck is gehouden, definitie te doen van eenige disputable theologische leerpoincten, ende als over eenige fundamentale poincten definitive wiert vereyscht, dat altyt daertoe bequaemst syn gehouden, de universele synoden, representerende de algemeene kercken, daer ter contrarie door nationale decisien seer groote scheuringen syn veroorsaeckt in de christenheyt, soo van outs als sedert de reformatie; sonder oock van de effecten van voorgaende nationale synoden, die haer, soo in de landen van
| |
| |
Hollant ende Westvrieslant, als in de landen van Utrecht hebben geopenbaert, wel geseyt konnen worden, ten ware veel remonstrantien voor desen gedaen op deselve materie (hoewel ongesolveert synde gebleven weynich hadden geopereert), de welgemelte heeren Staten van Hollant ende Westvrieslant syn wel indachtig, dat de propositie van desen van wegen verscheyden provintien aen haer E. Mog. gedaen, hebben gedient, om de poincten vande predestinatie, ende 'tgunt daeraen cleeft, te brengen tot decisie, een werck, twelck de oude christenheyt nyet en heeft derven bestaen, mercken oock, dat de gecommitteerden van de heeren Staten van Zeelant, by haer voorsz. laetst geschrift, seggen nyet te weten van eenige tollerantie over de vyff questieuse poincten, hoewel de practycque van deselve tollerantie, soo van outs als t' sedert de reformatie, tusschen treffelycke godtsalige mannen t'enemael notoiris ende eenige provincien onlangs alleen door hope van sodanighe tollerantie syn versocht ende vermaent, om tot de convocatië vande nationale synode te willen consenteeren, alle twelck neffens het refuseren van een generale ordre jegens seditieuse schriften ende proposten, oock neffens meer andere zaecken, die dagelicx worden voorgenomen, de welgemelte heeren Staten van Hollant ende Westvrieslandt groot nadencken veroorsaeckt, sulcx dat geensins en is te verwonderen, dat hare E. Mog., wetende oock, hoe veel de constitutie van hare kercken verschilt vande constitutien vande kercken vande provincie, die de nationale synode meest urgeren, scrupuleus syn, omme daerinne te bewilligen, insonderheyt voor ende aleer beproeft sal syn, wat goets door de provinciale Synode van Hollant ende Westvrieslandt soude konnen worden geëffectueert, houdende als noch voor vast ende ongetwyffelyck, dat de bontgenoten geene gerechticheyt jegens de provintie van Hollant ende Westvrieslandt over het stuck vande religie en hebben te pretendeeren, sonder dat de provintie van Hollant ende
Westvrieslandt sulcx nodich is geweest te bespreken, als synde tselve notoirlyck begrepen in 't recht van souverainiteyt deselve provintie competeerende, hoewel ten overvloet tselve seer claerlyck is gestipuleert by het 13. articule vande naerder Unie tot Utrecht, voor desen menichmael op dese materie geallegeert, synde de woorden van hetselve articule soo claer, dat het voorwaer seer vreempt is, dat de heeren gedeputeerde van Zeelant, door haer particulier bedencken, op de intentie van die genen, die tselve hebben ingestelt, 't selve artyckel pogen te everteren, ten kan oock voor geen absurditeyt werden gehouden, dat soo notable provincie (want dese syn dwelcke by 't voorsz. artycle de macht wert gedefereert) over de publycken stant vande kercken, sodanich recht gebruycken, als by een republicque van Geneve, ofte by de respective Evangelische Cantons van Switserlant wert gebruyct, maer ter contrarie, souden veeleer gaan buyten reden, dat de Staten van Hollant en Westvrieslandt, jegens haer gemoet, int beleyt van kerckelycke saecken, souden moeten conformeeren mette provincien, die, veel tsamen synde gevoecht, soo veel kercken ende kerckendienres nyet en begrypen, als de provintie van Hollant ende Westvrieslandt alleen. Wat aengaet de practycque, gevolcht nae 't aengaen vande Unie van Utrecht, (van welcke Unie buyten twyffel het fundament is geweest de conservatie der landen vryheyt ende gerechticheyt, hoewel daernae door Godes segen deselve merckelyck is gesterct, door het vrywillich aennemen vande Gereformeerde religie) moet nootelyck onderscheyt gemaeckt worden, tusschen de religie als dewelcke
| |
| |
de landen gemeen hebben, met alle Gereformeerde rycken ende landen, onaengesien eenige differenten, soo van opinien als van kerckelycke regeringe ende middelmatige ceremonien, ende tusschen de dispositie over de religie, gelyck als spreeckt de commissie by de Staten van Utrecht aen syne Exell. gegeven, dat is soodanige authoriteyt, als alle hoge overheden tot het beleyt van kerckelycke saecken competeert, welcke dispositie ende authoriteyt nyet gemeen en is, onder den geenen, die de religie gemeen hebben, de comparatie die genomen wordt vande veroverde steden, houden de welgemelte heeren Staten van Hollant ende Westvrieslandt, voor soo veel deselve op haar E. Mog. wert geappliceert, die (Godt sy loff) nyet en syn verovert, maer sonder roem gesproken, naest Godt, de principaelste oorsaecke syn geweest, vande veroveringe van d'andere provincien ende steden, voor ignominieux ende buyten reden, syn t'eenemael kennelyck, dat den steden, die afgevallen syn, ende wederomme verovert worden, by de heeren Staten Generael, ten tyde vande veroveringe, eenige wetten opgeleyt mogen worden, die men andere, by de Unie synde gebleven, sonder groot onrecht nyet en soude mogen vergen, gelyck door verscheyde articulen vande capitulatien aengegaen, met de stadt Nymegen, Groningen ende ander, claerlyck kan blycken; 't verbodt vande vergaderinge int stuck vande religie, is ten tyde van het tractaet met hare Mat. van Engelant nyet bedongen, jegens de Staten vande provincien, maer by denselven jegens den Gouverneur van het Engelsche secours ende den Raet van State; blyct oock by het 11 articule van het voorsz. tractaet, dat doe verstaen is een religie te syn, soo die in Engelant als in dese landen wiert geexerceert, tot een claer teecken, dat verscheydenheyt van eenige disputable opinien, als oock van ordre (die buyten twyffel bevonden wordt tusschen de Engelsche ende Nederlantsche kercken), geen verscheyden religie en maect, die de justificatien van het oorloch tegen den
Coninck van Spaingien met aendacht sal resumeeren, sal nyet twyffelen, of deselve syn gefundeert opde hoochheden, vryheden ende gerechticheden vande landen, waeronder, buyten twyffel, mede is begrepen 't recht vande Staten vande provintien, om, sonder verminderinge vande vryheyt vande conscientie over het publycq exercitie vande religie, nae Godts woort ende nae de gelegentheyt vande landen, ordre te mogen stellen; dat nu ten tyde van het stellen van het voorsz. 13. articule vande Unie, geensins en soude syn gedacht op eenige differentiale poincten vande Gereformeerde religie, is buyten apparentie, alsoo de Staten van Hollant ende Westvrieslandt al voor dien tyt becommeringen hadden gehadt, over deselve differentiale poincten, die nu worden gedisputeert; ende hoewel in den lande van Hollant ende Westvrieslandt, doen ter tyt publicquel. maer een religie wiert geeffent, namentlyck de Gereformeerde religie, evenwel is kennelyck, dat nyet in alle steden ende plaetsen, aengaende de voorsz. poincten, eenpaerlyck en wiert gevoelt nochte geleert, gelyck oock kennelyck is, dat voor het aengaen van deselve Unie, binnen Utrecht, gelycke vryheyt publicquelyck is gemaintineert geweest, waerop de Staten vande provincie van Utrecht, oock hebben gesien, int geven vande voorsz. commissie an syn Exell.; ten accordeert oock geensints met den text vande voorsz. Unie, te willen seggen, dat het voorsz. 13. articule alleenlyck soude syn gestelt in faveur vande provintien van Hollant ende Zeelant, ten eynde deselve d'exercitie vande Roomsche religie nyet souden behoeven te admitteeren, alsoo by de lecture vant voorsz. arti- | |
| |
cule claerlyck blyct, dat oock de andere provincien, daerby voor haer selven hebben gesorcht, omme sonder beleth van eenige provincie over de religie sulcke ordre te mogen stellen, als sy dienstelyck souden vinden; waerom seer vreempt is, te willen sustineeren, dat de provincien, die by de provincie van Hollandt nyet en hebben mogen verhindert worden, om
order te stellen in den hare, nae haer goetduncken, als nu den heeren Staten van Hollandt sullen mogen daerinne verhinderinge doen, ofte dat de vryheyt vande provincien, die daertoe heeft geëxtendeert tot het aennemen ofte nyet aennemen van een geheele religie, twelck veel meerder is, nu nyet en sal mogen strecken over de particulariteyten vande religie, twelck buyten twyffel veel minder is, waeruyt immers evidentlyck blyct, dat dese nieuwe ende voor deze ongehoorde interpretatie, die men poocht te geven over 't voorsz. articule, niet alleen en stryt tegen den tekst vant voorz. articule, maer oock van notoire iniquiteyt nyet en is excusable; tot een naerder teycken vande ongefundeertheyt van dese interpretatie, daer mede, dat noch in den jare 1583, als de Unie wiert geresumeert, voorgeslagen is, dat ment voorsz. 13. articule soude mogen veranderen, doch nyet anders als met gemeen consent, welck gemeen consent nyet synde gevolcht, soo is kennelyck, dat de resolutie by de respective provincien genomen, nyet en syn geweest obligatoir, ende can daerenboven blycken, dat noch daernae verscheyde resolutien syn genomen, oock tractaten aengegaen met relatie tot de voorsz. Unie van Utrecht, ende specialyck, dat by het 13. articule sulcx als de platte letters luyden, is gepersisteert, wert onwedersprekelyck bewesen, door de voorsz. commissie in den jare 1590, ende oversulcx lang nae het eenpaerich aennemen vande Gereformeerde religie by de Staten van Utrecht, met kennisse ende goetvinden vande heeren Staten Generael, ende specialyck vande heeren Staten van Hollant ende Westvriesland aen syn Exell. gegeven, by welcke redenen ende andere, soe in Decemb. des voorleden jare, als blyct by tvoorgaende geschrift van wegen de Staten van Hollant ende Westvrieslant gededuceert, ende noyt voor desen pertinentlyck gesolveert, alle onpartydighe claerlyck sullen connen verstaen, dat de gepretendeerde convocatie vande nationale synode, sonder consent vande heeren Staten van Hollant
ende Westvrieslandt, als oock vande heeren Staten van Utrecht, is strydich met 't voorsz. 13. articule, ende dat dairdoor (nyettegenstaende alle verclaeringhe, die met de daet directelyck stryden, ende de lesie nyet en connen wech nemen), wort geimpreteert, op de hoocheyt vant landt van Hollant ende Westvrieslant, bestaende int recht, om ordre te stellen over kerckelycke saecken van hare provincie, synde de acte voor desen by de Gecommitteerden vande heeren Staten van Seelandt te boeck gedaen stellen, sodanich, dat daerdoor nyet alleen het prejudicie, 't welck voor de provincie van Hollant ende Westvrieslandt daerin is gelegen, nyet en wert wechgenomen, maer dat ter contrarie, daer door deselve provincie een merckelyck prejudicie wert geinfligeert, alsoe daerby gepresupponeert wordt sodanige verstant van het voorsz. 13. articule, twelck nochte met den text, nochte mette voorsz. hoocheyt vande provincie, geensins is te concilieeren, waeromme de heeren Gedeputeerden van Zeelant ende vande andere provintien als noch versocht worden, van sodanige cours als strydich met de Unie ende nadeelich de hoocheyt ende gerechticheyt vande provincien, te willen desisteren.
In margine stont: Geexhibeert ter vergaderinge vande Ho. Mo. heeren staten generael, den 14. July 1618.
| |
| |
Vertreckende daerop de voorsz. ses steden, met verclaringe van hun in desen met die van Hollant nyet te kunnen conformeeren, maer hare last dienaengaende in de Vergaderinge van Hollant etc. overgelevert te hebben, latende daer onder mede loopen, dat in het casseeren vant crychsvolck weynich was gelegen, als yeder de syne betalende, leverende die van Hollant mede over een contreschrift opt schrift van die van Zeelant, hetwelck hiernae volcht:
Extract uyt het register der resolutien vande Ho. Mo. heeren staten generaal der Vereenichde Nederlanden:
| |
Jovis den 12 July 1618.
Die van Hollant, starck int getal gecompareert synde, heeft den heer advocaat geproponeert, dat hare E. Mog. hadden gemeynt, datte gecomm. vande andere provincien naerder souden hebben overwogen, de presentatie van hare E. Mog., over 't houden van een synode provinciael op den 28. Juny gedaen, deduceerende int lange de redenen ter selver tyt geallegeert, ende datte selve gecommitteerden nyet vorder in de uytschryvinge vant synode nationael soude hebben geprocedeert, sonder eerst met hare principalen de voorsz. presentatie gecommuniceert te hebben, leverende wederom over de missive van hare Ho. Mog. mette bygevoechde concepten opt houden van de voorsz. synode nationael, die voor de tweede reyse aen de heeren Staten van Hollant was gesonden, met verclaeringe deselve als noch, noch nyet te konnen accepteeren, als nyet geconsenteert hebbende int houden vande synode nationael, en daerom oock buytenslants, daer gelycke brieven souden gesonden syn ofte worden, te sullen toonen, dat men haere Ed. Mog. ongelyck dede, ende tegens hare hoocheyt ende gerechticheyt, alsmede tegen d'Unie van Utrecht.
Proponeerende mede, dewyle by hare Ho. Mog. vande waertgelders was gedelibereert, dat deselve daervan wilden desisteeren, vermits die respective steden deselve hadden aengenomen tot haere verseeckeringe tegens de populare commotien, op dewelcke sy sodane ordre mochten stellen, als haer goet docht, sonder gehouden te syn, daervan aen yemants te respondeeren, ende dat in dese saeck noch stemmen noch overstemmen plaets hadde.
Waernae by de heeren Gecommitteerden van Dordrecht, Amsterdam, Schiedam, Enckhuysen, Edam ende Purmerende verclaert synde, dat hare heeren principalen oordeelden, voort beste middel, om uyt de tegenwoordige swaricheyden te geraken, het houden vant synode nationael, ende tselve nyet te strecken tegens d'Unie van Utrecht, noch tegens de hooch- ende gerechtigheyt van Hollant; ende aengaende de waertgelders hare resolutie in de vergaderinge van Hollant ingebracht te hebben ende gedaen teeckenen, is nae gedane omvrage, ende naedat die van Gelderlant, Vrieslandt, stadt Groningen ende Ommelanden hadden gepersisteert by de verclaringe, uyt de name van hare heeren principalen, op het houden vande synode nationael respectivelyck gedaen, met allegatien van redenen daertoe dienende, ende het weynich respect, dat dese vergaderinge mette restitutie van hare brieven, werde gedaen, ende oock soude gedaen worden mette contrarie brieven buyten lants te seynden; ende dat die van Utrecht hadden verclaert die redenen by Hollant geallegeert van consideratie te syn, ende de presentatie nyet dan billyck, ende dat oversulcx dieselve behoort gesonden te worden aan alle provintien, om derselver resolutie daerop te verwachten, nyet konnende ondertusschen
| |
| |
verstaen, dat van dese vergaderinge ende uyt derselver name, d'uytschryvinge conde gedaen worden, soe lange alle provintien daerinne nyet en consenteerden.
Dat mede die van Overyssel hadden verclaert, dat haere heeren principalen wel verstonden tot het houden van 't synode nationael, maer dat sy ter aencompste van hare medegedeputeerden haer last daervan naerder souden openen, eyntelyck goetgevonden ende geresolveert te persisteren by de resolutie opt houden vant synode nationael, hier te voren genomen, versoeckende nochmaels die van Hollant, die brieven met bygesondene concepten opt houden vant selve synode gearresteert, te willen accepteeren, oft andersints nyet qualyck te willen nemen, dat op middelen worden gedacht, daerdeur die gene, die daervan kennisse behoorden te hebben, werden vant gebesoigneerde verwitticht, ende dat men buyten slants van dese oprechte proceduren justificatie sal doen, byaldien deselve mochten worden gede...eert.
Opt stuck vande waertgelders, is, nae gedaen omvrage, ende naedat die van Utrecht mede hadden verclaert, dat soo lange deselve nyet en wierde gebracht tot laste vande generaliteyt, niemants daertegen redenen van clachten hadde, verstaen, dat de waertgelders in der tyt syn tegens d'ordre, dienst ende welvaren vant lant ende strecken tot ontrustinghe ende diffidentie vande gemoederen der ingesetenen, ende dat daeromme sal gecontinueert worden in de angevangen debvoiren, om deselve met gevoechelycke middelen te licentieeren.
Int lesen van dit, worden die heeren Burgermeesteren versocht ter vergaderinge vande heeren Staten van Utrecht, ende rapporteerden de heere Schepen voorts, dat op den 14. July by die van Hollant mede was overgelevert een ander geschrift, luydende aldus:
De heeren Staten van Hollant ende Westvrieslandt verclaeren, dat die authoriteyt, omme ordre te stellen opte verseeckeringe vande respective provincien, leden ende steden van dien, ende op de religie, twee voornaemste ende importantste poincten syn, van de gerechticheden ende souverainiteyten der respective provincien, daervan de dispositie aen de heeren Staten van deselve, elcx in den haren onwederspreeckelyck competeert, welcke dispositie by geen tractaten geabdiceert, oft aen yemants anders getransfereert is, ofte oock geabdiceert ofte overgegeven, heeft konnen worden, ende daeromme de heeren gecommitteerden vande respective vereenichde provincien der vergaderinge vande heeren Staten Generaal, noch opt convoceeren van een synode nationael, noch opt afdancken vande soldaten tot verseeckeringe vande steden van Hollant ende Westvrieslandt, mitsgaders de stadt Utrecht aengenomen, sonder gemeene bewilliginge van alle de provincien, geen gesach ofte dispositie en hebben, ofte wettelyck mogen gebruycken, weshalven deselve Gecommitteerden ernstelyck by desen vermaent worden, te willen ophouden van alle dispositien in de voorsz. twee saecken, ter tyt toe de vereenichde provintien daertoe eenparich consent sullen hebben gedragen, aengesien sonder sulcken consent, alles gehouden moet worden, onwettelyck ende strydich jegens de respective provincien, hoocheden ende rechten, mitsgaders de naerder Unie, die met alle middelen belooft syn, getrouwelyck gemaintineert te worden, als hare Ed. Mog. oock te doen geresolveert blyven.
In margine stont: Exhibitum, ter vergaderinge vande Ho. Mo. heeren staten generaal, den 4. July 1618.
| |
| |
Ende, dat dit alles in de generale vergaderinghe gelesen synde, geresolveert was, dat men dit soude registreren breder als int navolgende:
Extract uyt het register der resolutien vande Ho. ende Mog. heeren Staten General der vereenichde Nederlanden.
| |
Saturdach den 7. July 1618.
De Gedeputeerden der steden Dordrecht, Amsterdam, Schiedam, Enchuysen, Edam ende Purmerende, jegenwoordelyck ter vergadering vande Ed. Mog. heeren Staten van Hollant ende Westvrieslandt in den Hage wesende, gesien ende geexamineert hebbende het geschrift op ten naem vande welgemelte heeren Staten van Hollant ende Westvrieslandt by meerderheyt van stemmen, den 3. deser ter vergaderinge van Uwe Ho. Mo. overgelevert, 't welck gepretendeert wordt te wesen, hetgeene dat in deselve Uwe Ho. Mog. vergaderinhe ter presentie van syne Princel. Exell. ende den welgeboren heere Grave Wilhem van Nassau, Stadhouder, op den 28. Juny lestleden soude gepronunchieert syn, hadden wel gewenst en vertrout, dat sulcx conform de gedane mondelinge propositie ware ingestelt, ende daerinne oock verhaelt geweest, tgene ten selven tyde van wegen de voorsz. sesse steden, aengaende de nationale synode, mede was verclaert, maer 't selve sulcx nyet synde, syn genootsaeckt aen Uwe Ho. Mo. te verclaeren, haren last ende de meeninge van hare principalen te wesen, dat om seer gewichtige redenen voor desen ende oock bundichlyck gededuceert, het bequaemste middel, om te geraken uyt deze jegenwoordige religions geschillen, is, de convocatie van een nationael synode, naer voorgaende provintiale, ende tselve by alle bequaeme wegen ende middelen te helpen bevorderen, inhererende oversulx als noch, int gene dat uyt den name ende van wegen de voorsz. sesse steden voor desen in Uwe Ho. Mo. vergaderinge is verclaert, ende nyet konnende geoordeelen, dat de voorsz. convocatie vande nationale synode kan strecken tegens d'authoriteyt, hoocheyt vry- ende gerechticheyt der welgemelte heeren Staten van Hollant ende Westvrieslandt, versouckende dat dese heur verclaeringe achter 't voorsz. geschrifte gestelt ende daervan notitie gehouden worde. Actum desen 7. July Ao. 1618. Was ondertekent Muys van Holy, W. van Crayesteyn, Adriaen Repelaer, G.A. de With, Dirck Bas, Fredrick Oetgens, Jan Gysberts,
Jacob Poppen, L. Jansz Spiegel, Fredrick de Vry, Bastiaen Bolleman, Bruyn Ariensz, Gerrit Jacob Trompet, Luytgen Aelbrechts Bruyningh, J. Huygens, Matthys Melisz.
Dat voorts op den 18. July voorsz. die van Overyssel hadden overgelevert de resolutie van heure principalen, opt stuck vant synode ende 't casseeren vant nieuwe crychsvolck, luydende mede aldus:
Extract uyt het register der resolutien vande Ridderschap ende Steden der lantschap Overyssel.
| |
Den 7. Mey 1618.
Alsoo syne Exell., de Prince van Oraingien etc. aen de Ridderschap ende Steden seer instantelyck heeft versocht, dat haer Ed. Mog. van wegen de provincie van Overyssel, mede soude willen verstaen ende consenteeren, tot het houden van een synode nationael, verclarende ende verseeckerende deselve syne Exell., dat 't selve synodus nyet anders wert gemeynt, ofte tot geen andere einde sal strecken als tot accommodatie vande tegenwoordige kerckelycke disputen ende religions geschillen, ende tot vreede
| |
| |
ende eenicheyt deser geunieerde provintien, sonder daermede den provincie ofte leden van dien in harer hoocheit, privilegien ende gerechticheden eenichsins te prejudiceren ofte verkorten ofte ter cause van religie iemants te beswaren, mitsgaders dat oock by hoochged. syne Excell. wort geaffirmeert, dat de andere noch difficulterende provincien met goede redenen ende inductien daertoe oock sullen worden beweecht, dat alles met goede eenicheyt sonder scheuringe ofte afsonderinge van provincien soude mogen geschieden, ende dat oock, tgene in de voorsz. synode sal worden geconcludeert, nyet van waerde sal worden geholden, ten zy sulcx eerst by den t'samentlyken provincien voor goet wort bekent ende geratificeert, soo ist, dat de Ridderschap ende Steden op sodane voorstellinge ende verseeckeringhe vande hoochgedachte syne Excell., mede consenteeren ende bewilligen, dat op de voet ende conformiteyt vant gene hiervoren is verhaelt, tot vreede ende eenicheyt der geunieerde provintien, ende tot accommodatie ende bevrydinge vande tegenwoordige kerckelycke disputen ende religions geschillen een synode nationael mach worden geholden, mits dat oock de poincten ende articulen hiervoorens opt holden van een synode, geconcipieert ende beraempt, met gemeen advys geresumeert, ende soo nodich, gecorrigeert ende verbetert sullen mogen worden.
Is mede geresolveert, dat de Gedeputeerden ter vergaderinge vande heeren Staten Generael sullen worden gelastet, omme te helpen bevorderen, dat de Steden, soo geduyrende de tegenwoordige kerckelycke geschillen, sonder ordre vande Generaliteyt, eenighe nieuwe soldaten ofte waertgelders hebben aengenomen, mogen werden geinduceert, dat de voorsz. waertgelders by de gevoechlicxte ende bequaemste middel moghen worden afgedanct.
In margine stont: Geëxhibeert in de vergaderinge van hare Ho. Mog. den xv. July 1618.
Rapporteerende eyntelyck noch, dat geduyrende heuren E. besoigne, ter voorsz. generale vergaderinghe, geschreven waeren, twee diversche brieven vande heere Ambassadeur Caron uyt Engelant, daerby verhaelt wordt, dat het huwelyck met Spangien soude voortgaen, ende al gesprocken was vande dote.
Item, dat omtrent van lxx Jesuiten uyt te gevangenisse losgelaten waeren, onder andere mede pater Gambie, dat apparentie was van accoort tusschen de Oostindische Compagnie alhier en die van Engelant, als die van dese landen daer quaemen, gelyck de Engelschen in een onbequaem wyntersaisoen hier waeren geweest. Item, dat de Heer Ambassadeur by den Coninck van Vranckryck mede hadden geschreven, datter soude worden afgesonden herwaerts een Ambassadeur van denselven Coninck, omme te sien helpen beslichten, die kerckelycke geschillen alhier, ende voorts, om te sprecken vande principaute van Orangien etc., ende dat hiernae de heeren Gecomm. van Utrecht weder waeren uytgetoghen naer huys.
| |
Mercury naer de noen.
De Raet by den anderen synde, verhaelde de heer eerste Burgermeyster d'oorsaecke deser communicatie, bestaende daerinne, dat in der Ed. Mog. heeren Staten camer van Utrecht, ter vergaderinge waeren erschenen, de Gecommitteerden van de Ed. Mog. heeren Staten van Hollant voorsz.
| |
| |
ende nae overleeveringhe van haer Ed. brieven van credentie, verclaert hadden, dat heur Ed. by hunne principalen waeren afgeveerdicht, om de heeren Staten van Utrecht ende deser Stadt, naer voorgaende congratulatie aen te bieden, haer behulp, assistentie ende raet, int gunt soude mogen occurreren, als de heeren Gecommitteerden vande Ho. ende Mog. heeren Staten Generael ende syne P. Excell. soude wesen gecommen, die gecommitteert waeren opt overgeleverde advys van deselve syne P. Excell. ende de heeren Raden van Staten, geformeert opt stuck vant synodus ende casseren vande waertgelders, hoewel die van Hollant geerne gesien hadden, deselve commissie herwaerts voor weynich dagen gestateert, tot datter weder eenige Gecommitteerden vande heeren Staten van Utrecht mochten aldaer syn aengecommen, doch te vergeefsch, ende dat daeromme de voorsz. Ed. heeren Gecommitteerden van Hollant, den heeren Burgermeysteren alhier hadden versocht, den Raet deser Staten byeen te willen roepen desen nanoen, omme aldaer haer Ed. brieven van commissie mede over te leveren ende haren last te ontdekken, twelck heur Ed. nyet konde worden geweygert; hiernae is de Subt. Secretaris gesonden, omme hare Ed. vande vergaderinge des Raets te verwittigen, omme te komen, soo het haer E.E. beliefde, gelyck deselve terstont daernae gecomen ende door stats Adt. van voor de Raetcamer daer binnen geleyt syn, alwaer gepasseert is tgene hier nae volcht. (Volgt niets.)
|
|
Auteursrechtvrij