Archief voor kerkelijke en wereldsche geschiedenissen, inzonderheid van Utrecht. Deel 6

1624.

⁺ Den 1. January een groote watersnoodt geweest, in 't sticht van Wtrecht, al de landen onderleggende van water, doorbreeckende de dijck in 't Wael⁽²⁾; daerover een biddach⁺ den 3. January 1624.

⁺ Den 14. gemonstert 11 vendels. Den 20. weder in 't geweer geweest, om yemant te

+ Jan. 1.

(2) Op het einde des jaars 1623, lagen, ten gevolge van den strengen winter, alle rivieren digt. Een op het laatst van December (Christdag) invallenden dooi, werd door sterken ijsgang en hoog water vergezeld. Den 1. Januarij 1624, O.S., brak de dijk boven Bommel, en die te Brakel door, terwijl zulks aan den Lekkendijk, bij de Vaart, al mede plaats vond. Het geheele noord en noordwestelijk gedeelte van het Sticht liep tot Amstelland toe onder. Binnen Amsterdam stond het binnen- en buitenwater die dagen even hoog. Weldra werd dit door een' buitengewoon strengen vorst gevolgd, zoodat men niet alleen de rivieren den IJssel, Rijn, Maas en Waal, maar alle moerassen, en zelfs de Zuiderzee met paard en wagen kon overtrekken. Baudartius, Memorien op 1624, bladz. 2. Aitzema, I. 269. Wagenaar, X. 486.

+ Jan. 3.

+ Jan. 14. 20.

[p. 117]

soecken. Desen dach vry leger afgelesen, sonder impost, te soedelen van alle nootdruft, in 't Wael, by 't gadt aen den Leckdijck.

Den 21. twee schaepdieven gegeeselt op 't peerdevelt, elck met een schaepsvel op 't hooft,⁺ hangende na 't geeselen.

Den 22. January, 's middachs ten 11 uren, is, in 't Arckelensclooster, een misse gestoort,⁺ wtgebrocht door de Francoysen; ende de overschout, met Claes de Gooyer, hebben den jesowydt ofte paep op 't stadthuys gebrocht, in sijn misgewaet langs de straet gaende, een wit hemt aen, den carsuyvel daerover, costelijck geborduert, ende een viercanten muts op 't hooft, met 4 hoecken, ende bewaert met Francoysen tot in 't stadthuyt toe⁽¹⁾.

Desen dach nademiddach, sijn 2 Armyniaensche predicanten door gebrocht na Loeuvesteyn, comende van Amsterdam. Den 27. January de Mansvelter buyten de stadt omgetrocken,⁺ na den Haghe, comende wt Emderland. Den 29. January gebeten om de stadt.⁺ Den 3. February 6 vendel wtgetrocken na Arnhem.⁺

Den 7. February coninck Frederick met sijn vrouw in Wtrecht geweest, tot de weduwe⁺ van Brederoô, met den lantgraeff Hessen Cuylenborch. Desen dach gebeten om de stadt, 28 voeten breet; ende 's avonts anderhalf vendel borgers gewaeckt, ende 's avonts ten 10 uren nog twee vendel wtgetrocken, ende desen dach noch 7 vendel ingecomen wt Hollant, ende veel goets in de stadt gevlucht van 't lant⁽²⁾.

+ Jan. 21.

+ Jan. 22

(1) Ingevolge het voorgevallene van dien dag, nam de regering der stad eenige maatregelen, vervat in een Raadsbesl. van 26 Jan. 1624, te weten:
De vroetschap wt het verhael van mijn heere de burgerm. van der Lingen verstaen hebbende, 't gepasseerde op vrydach lestleden, in 't cloester van Arckel, in 't celebreren der misse, ende andere roomsche exercitien jeghens soo menichvuldige placcaten, jae selfs de particuliere waerschouwinghe, ende interdictien in elcke convent, ende daerop hooren lesen sijnde voorgaende resolutien des vroetschaps deser stadt, heeft by provisie verclaert, geene alimentatien aen de binnenconventualen, soo wel van die van Arckel als van die van St. Nicolaes, met hun innewonende, oock nyet aen eenighe buyten gealimenteerden, die hier mede geweest sijn, of oock kennisse hiervan gehadt mogen hebben; ende dyenvolgende geinterdiceert in desen collegie der rentmeesters respective van de voorn. conventen, geene betalinge aen deselve te doen.

+ Jan. 27.

+ Jan. 29.

+ Febr. 3.

+ Febr. 7.

(2) Van den toestand onzer rivieren, hierboven bl. 116, aant. 2 vermeld, maakte de vijand gebruik. Op bevel van Spinola, ondernam de graaf van den Berge eenen inval in de Veluwe. Den 4. Febr., O.S., trok hij met zijn geheele leger over den IJssel, en verspreide overal schrik en ontsteltenis. Aanstonds begaf zich Marquette uit Utrecht naar Arnhem, en ontbood aldaar de ruiterij van Grave, Nijmegen en Amersfoort. De Kronijk meldt ons, dat ook 6 vendels uit Utrecht derwaards trokken.
De Spaansche soldaten dachten niet anders, of zij zouden weldra binnen Holland trekken, en dus deze provincie kunnen plunderen. Intusschen verspreidde men het gerucht, dat 's vijands magt uit 40;000 man bestond, welke later bleek slechts uit eenige compagnien ruiters en voetvolk bestaan te hebben. Baudartius, Memorien op 1624, bladz. 2, enz.; Wagenaar, X. 487; Aitzema, I. 269; Memoires de Frederic Henri, pag. 20.
Ook de magistraat van Utrecht, voor eenen overval beducht, stelde zich aanstonds in staat van verdediging. De verordeningen en resolutien, dien aan aande vastgesteld, luiden aldus:
Raadsbesl. 2 Febr. Refereerde de heere burgermeester noch, dat de heere colonel, ende hoofdmannen van de schutterye, by den anderen geweest waren, ende gemaeckt hadden loopplaetsen binnen dese stadt, by tijd van noot, (dat God verhoeden wil) die in dese vergaderinge opgelesen ende belieft sijn; te weten:

De hoofman de Goyer, op 't pleyn van Vredenburch.

De hoofman Nypoort, op de plaets voor 't stadthuys.

De hoofman Ram, op St. Martensdamme.

De hoofman Wijck, op de Voerstraet by de Wittevrouwenbrugh.

De hoofman Gerobulus, op St. Marienplaetsche.

De hoofman Knijff, op de brug voor Tollensteegher poort.

De hoofman Verwoert, op de Smeebrugge.

Is voert goetgevonden ende geresolveert, op het voordragen van den heere colonel ende hoofmannen voorn., dat men by acte, deur de letterdienaers, elck in sijn quartier, sal doen insinueren aen alle schouten der gebuyrten, dat sy binnen drie daghen naer insinuatie, in goet leesbaer geschrift overbrengen de quantiteyt der huysen, ende cameren van heure gebuerten.
Omme van dese weeke de monsteringe van de gemeente op de Vaert te doen, worden gecommitteert de heeren Knijff ende Nypoort.
Is voorts gelast, de opgesetenen van de vier buytenpoorten met hun gerechten, haer gemeente in behoorlijcke wapenen te brenghen, ende van deselve datelijck alle nacht te doen waecken, ende toeversicht te draghen jegens opcomende noot.
Is oock als nu, by den anderen cameraer, overgelevert seeckere specificatie, wat geschut ende wapenen dat noch tegenwoordig in 't stadts artillerie sijn, bestaende in:

Twee heele cartouwen.

Een wolff mette bellen.

Vier heele slangen.

Twee halve, die met Olivier van Noort de werelt om gewesst sijn.

Acht veltstucken.

Vier falconetten.

Twee ysere stucken.

Zeven bassen of gotelingen.

Zeven ende dartich camers.

Twee hondert ende vijff oude haeckbussen, soo groot als cleyn, die men in laeyen gebruickt.

Hondert ses ende seventich haecken, met ysere steerten ofte handvatten.

Voerthien nyewe haeckbussen.

Twee affuyten beslaghen.

Twintich cruyttonnekens met beursen.

Vier cruytsacken.

Hondert ende twintich musketten met forquetten.

Hondert drye ende twintich roers.

Twee hellebaerden.

Sesthien spiesen ende vijff halve spiesen.

Een trommel.

Thien dosijn musquet bandelieren.

Twee dosijn met copere maten.

Vier dosijn roerbandeliers, ende vijff oude houwers.

De artilleriemeesters ende anderde cameraer is belast allen desen te visiteren ende, wes noodich sy, te repareren. -
Ordre tot defensie van de stadt op d'aencompst van den vyant.
Saturd. den 8. Febr., naer den noen ten vier uren.
De vroetschap doen laden sijnde, ende vergadert, heeft de heere burgermeester van der Lingen verhaelt, datter verscheiden advertentien quamen, van dat de vyant onse procincie hoe langer hoe meerder naerderde, ende op gisteren voor de noen door eenighe harer ruyters, die van 't huys te Bronckhorst toegesonden sijn sauvegarde, ende sy daeromtrent is wesende geen halve ure van Drysule; ende dat syne E. dese voormiddach versocht de heeren hoofmannen, ende cameraers, omme te visiteren alle bolwercken mette ingangen, casematten etc., ende 't gienen daeraen gebrack, datelijck te doen remedieren; als mede, wat vacken in de burgwallen, ende omme de burgwallen mochten leggen ongebeten, ende die te doen byten; versouckende daervan rapport, gelijck gedaen worden; ende verstaen, datter noch eenighe vacken lagen ongebijt, es begeert, dat eenighe van den hopluyden, sulcx nochmael wilden visiteren, ende door arbeiders doen byten; daertoe d'ondercameraer binnen ontboden sijnde, oock last is gegeven, ende de houtschilden, ende anderen daertoe te employeren; ende d'andere hopluyden wilden gaen visiteren de wachthuysen om de wallen, omme aldaer mede gewaeckt te worden. Lastende voorts den cameraer, die ingangen wtter stadt opte bollewercken, met mesch ende aerde wel toe te maecken, ende te versorgen jegens de petarden. Nopende het wachthouden te nacht by de burgerye, alsoo daerop vele ende deversche meyningen waren, d'een dit, d'ander wat anders goetvindende, heeft men daervan nyet cunnen aenteyckenen, maer sijn de heeren burgemeesters ende hoofmannen gegaen in de groene camer, om daer op ende andere saecken naerder te delibereren, ende ordre te stellen.
Sijn de hoofmannen mede vermaent hare wtcoopers op geweer te setten, ende die met andere patriotten vermanen, in tyde van noot hun doch mede onder de vendels respective te begeven. Raadsbesl.

[p. 118]

⁺ Den 9. February het heele Sticht gevlucht, met haer goet ende kinderen. Den 8. Fe-

+ Febr. 9. 8.

[p. 119]

bruary de prince van Orangen ingecomen⁽¹⁾, medebrengende 48 metalen stucken, 550

(1) Op het archief der Oud-Roomsch-Catholijken te Utrecht, vonden wij eene gelijktijdige copij of opgave van het gevolg, dat prins Maurits met zich voerde, luidende aldus:
Compste van den Prince van Orangien binnen Wtrecht, den 8. Febr. 1624.

Syne F.D. de Prince van Oraengien, etc.

Capt. van de guarde.

De stalmeester.

Monsieur de Nassau.

Jo^r. Lodewijck van Nassau.

Jo^r. Bramsche.

Jo^r. de Bye.

Jo^r. du Pon.

Jo^r. Uichtenbroeck.

Jo^r. Aertsz.

Jo^r. Beau-Castell.

Jo^r. Fijch.

Jo^r. Andelo.

Jo^r. Caluwaert.

Jo^r. Mansert.

Jo^r. Lier.

Jo^r. Deteel.

Monsieur Foex, onder-stalmeester.

Doctor Valentius.

S^r. Commersteyn.

Monsr. Wynants.

Mr. Hendrick van Hoben.

Peter Coenen, onder-secr. ende sijn dienaer.

Jo^r. Momerts.

Junius, } clercken.

Antho. de Haes, } clercken.

Jo^r. de Bye.

Peter Pels, thresaurier.

Sr. Josua, despensier.

Mathieu du Corps, camerlinck.

David Culefer, camerlinck.

Philip Coets, wagenmeester.

Le Ducq dispensier van de stall.

Jacques, dispensier.

Isacq Everard.

Hendrick Emouts, silverbewaerder.

De fourier Gilbert.

Paiges, 8.

Guiliaume Termijn, bottelier.

Jan Mens, picqueur.

Frits Root, picqueur.

Twee onder-picqueurs.

Hans Aellinck, cock.

Joost Hennekus, trompetter.

Bernt Jonas, trompetter.

De saelmaecker.

Hendrick Coster, cock.

Hans Ratenborch, wapenbewaerder.

Andries Bartholomeus, cock.

Hans Frederick, cock.

Twee saelknechts.

Niclaes Lemken, poortier.

Hellebardiers 16.

Backers 2.

Peter van Beest, guarde-marse.

Wasmeeskens 6.

Lacqueyen 8.

Braetmeester.

Yserbewaerder.

Linnebewaerder.

Stalknecht.

Hoefsmith.

Koetsiers 9.

Palpheniers 16.

Boden 4.

Schotelwasters 3.

[p. 120]

doosen, in 70 sleeden, met haer gereetschappen, ende op alle dat Nassauwse wapen, met je maintendray, ende oock omtrent 100 wagens met cruyt, loot, lont, schuppen, spaeuwen, houweelen, hamers, halfpiecken, haken, voetangels, yssporen, doosen met hagel, ende alle oorloogsgereetschappen, in Wtrecht brengende dach ende nacht, ende 18 vendel volck, oock sijn guaerde. Ende 's avonts quam hem coninck Frederick begroeten, met Hessen Cuylenborch, Christiaen, ende trocken weder strack. Om desen dach voormiddach een regenbooch sien staen, met den rugge tegen de son, ende stont lanck; 's nachts 2 vendel borgers gewaeckt;⁺ oock soldaten wtgetrocken, ende ingecomen, te voet ende te peerdt. Den 9. op maendach, 's morgens afgelesen ten 8 uren, die soldaten begeert in servys, sal hebben 9 stuyver van elck; ende ten 11 uren weder afgelesen, dat men moet byten om de stadt, op peene van 6 gulden. Desen dach sijn oock eenige dusent boeren ingecomen, wt Hollant, met haken ende bylen, om overal te byten, de Vecht ende Rhijncant; oock des prince stucken in 't amonytiehuys gebrocht, ende 13 van onse wtgehaelt, ende aen de Witvrouwen poort gebrocht 10, ende 's avonts 3 cornels vendels gewaeckt, ende één vendel borgers, ende 2 vyantsloopers gevangen desen 9. February, aen de Witvrouwenpoort, ende boven gebracht voor ende nademiddach.

⁺ Den 10 February de prins om de stadt gereden, ende het byten beschout⁽¹⁾, dat niet wel na sijn sin en was; ende de wacht op sien trecken, weder 3 vendels, ende ten 4 uren een predicatie gedaen door Swawyus, wt Jeremya VI. veers 22 tot 26 toe.

⁺ Den 11. de wagens gemonstert op Vreeborch, met cruyt, loot, lont, haken, bylen, voetangels, yssporen, ende alle andere ammonytie, oock de legers, wagens, sleden met menichte; ende 's middachs weder afgelesen, om te byten als voren, 28 voeten breet, op de boete van 6 gulden; ende nademiddaech 9 vanen ruyters aen de Vaert gecomen; de prince aen de Stolsteechpoort sijnde, dede 4 in Wtrecht comen, één tot Vianen, één tot Ysselsteyn, één tot Montfoort, één tot Neerden, één te Doorn ende Bilt, 's avonts 3 vendel ende een half opgetrocken, ende de Spaensen Gerrit op de Nue gevangen, ende boven gebrocht.

Ten 4 uren Busschoff in den Dom geleert, wt I. Chronyken XV. 1. 2. veers.

+ Febr. 9.

+ Febr. 10.

(1) De vroedschap droeg aan eenige harer leden op, om toezigt te houden over het bijten of openhakken der grachten:
Dynsd. den 10. February 1624. De heeren van de vroetschap deser stadt, committeren by desen de heeren raden derselver stadt, als: Cauwenhoven, Van der Hoolck, Schoenevelt, De Rijck, Steenbergen, Brouchuysen, Leuwaerden ende Sijll, omme de HH. hoofmannen by te wesen, te helpen ordre geven, ende toeversicht te nemen, dat het byten van het ysch in de burgwallen binnen, ende om de bolwercken rontsomme deser stadt, wel ende naer behoren, ten minsten acht ende twintich voeten wijt worden gebijt, op de boeten by de publicatie desen voormiddach gedaen; met autorisatie, omme boven de boeten der gebreckigen vacken, terstont tot derselver costen aen te besteden, omme voorts metter daet gebijt te worden. Actum, etc. Raadsbesl.

+ Febr. 11.

[p. 121]

Den 12. twee vendel wtgetrocken na Amersfoort ende Wageningen, 's middachs weder⁺ der gebeten om de stadt op 't ys. Ten 4 uren weder in den Dom Deckman, wt Hosea V. v. 15 (gepredikt); weder 3 vendel opgetrocken als voren; ende sijn alle de bolwerckspoorten, oock de Waterpoort, met messye ende dreck toegebolwerckt, ruim een mans lanchte dick. Den 13. in de 4 voorsteden gemonstert, met trom ende⁺ vendel; ende 2 Wtrechtsche stucken gebrocht na Wageningen, met convoy⁽¹⁾; noch 12 groote stucken, wegen 2200, ende 1100, 6 ende 6 ingecomen wt den Haghe; op Vreborch weder 3 vendel ende een half opgetrocken. Den 14. 's morgens ten 3 uren, ty-⁺

+ Febr. 12.

+ Febr. 13.

(1) De stad Utrecht gaf aan die van Wageningen twee metalen veldstukken ter leen; de handelingen over en de voorwaarden van deze leening zijn vervat in de volgende Raadsbesluiten van 12 en 13 Februarij.
Donerd. den 12. Febr. 1624. De vroetschap doen laden sijnde, ende by den anderen gecomen, heeft de heer burgermeester van der Lingen voorgedragen, dat Sijn Furstl, Doorl., de Prince van Orangien, versocht hadde, dat dese stadt ten dienst van den lande, by leeninge, tot Wageningen soude willen laten volgen twee veltstucken, met sijn toebehoren daerjeghens, hoewel sijn Ed. geantwoort hadde, dat er in 't bus- of giethuis lagen acht nieuwe stucken, by die van de admiraliteyt van Amsterdam doen gieten, die gebruyckt souden connen worden, maer dat Syne Exc. sulcx hadde wedersproocken, als die nog geeninge affuyten ende andere behoeften en hadden, ende behalven dien oock te swaer waren, om over wech te brengen, insisterende op de leeninge van de voorsz. twee veltstucken; dat sijn Ed. geëxcuseert hadde, over sich niet te connen nemen, maer daerop de vroetschap soude doen vergaderen, met voorslach, als de stat twee stucken van de voorsz. acht der admiraliteyt weder in de plaetse mogt nemen, de vroetschap apparentelijck dan te beter tot de leeninge van de voorsz. twee veltstucken soude connen verstaen, vresende voor non-restitutie, gelijck dese stadt meermael gebeurt (was), ende (zy) daerdeur van hare grootste ende meeste stucken waren ontbloot, ende dat de prince daertoe wel scheen te inclineren; versouckende hierop te verstaen des vroetschaps intentie ende resolutie, die daer inne geen swaricheyt en maeckten, als deez' twee stucken van de admiraliteyt weder in de plaetsche gelevert worden, daer op de heeren burgemeesteren sulcx by Syne Pr. Exc. gingen rapporteren.
Vryd. d. 13. Febr. 1624. De heer burgermeester van der Lingen, comende op het stadthuys, geaccompagneert by den heere commissaris van der Myle, heeft ter praesentie van den heer burgerm. Deuverden, der stadts secretaris belast een obligatie te maken, om by die van der stede Wageningen, in Gelderlant, onderteyckent ende besegelt, ofte gecachetteert te worden, die my secretaris by den Ed. heere commissaris van der Myle geseyt worden, te moeten innehouden, dat burgermeesters ende regeerders der voersz. steede, bekennen van de heeren regeerders der stadt Wtrecht haer by leeninge waren laten toecomen twee metale veltstucken, gemonteert men sijn affuyten, lepels, ansetters, ende wissers, d' een wegende omtrent achtthien hondert, ende d' ander vijfthien hondert ponden, geblasoneert met het wapen van Wtrecht, met drye hondert coge's ofte scherp, van omtrent dardalf pont ysers; ende dat sy alle 't selve beloofden, tot maninge van die van Wtrecht, te restitueren, ten myensten de waerde van dien, ende voorts alle andere oncosten, die in 't gieten ende nyeuwmaecken van alle die sullen mogen vallen, gelijck de secretaris gedaen, ende de heeren burgerm., ten bywesen van den heere outburgerm. Buth, voorgelesen hebbende, hem belast is geworden, die te leveren aen den voorsz. heere commissaris van der Myle, als oock datelijck is geschiet, opte Gansmerckt, by hem hebbende een commis, die de voorsz. twee stucken tot Wageningen soude brengen, die hy de voorsz. obligatie staendevoets overhantreyckte, met bevel die geteyckent ende besegelt wederomme te brengen, ende opten stadthuyse te leveren.

+ Febr. 14.

[p. 122]

dinge comen, dat de vyant wech was, latende alle siecken ende dooden leggen, ende veele wagens⁽¹⁾. Ten 10 uren ons 4 vanen ruyters weder wech gereden, oock die omleggende vanen weder na Brabant, ende namiddachs een dancksermoen gedaen (van) Busschoff, wt⁺ Psalm XXVII⁽²⁾. De wacht opgetrocken als voren. Den 15. alle de soldaten weder wech getrocken, omtrent 18 vendel, na haer garnisoen, ende de 12 stucken op de Marieplaets gebrocht, ende voormiddach de prince met sijn broeder in den Dom ter predicatie geweest, daer Swavius leerde Matth. XXVI: 36, ende 's avonts geen vendel opgetrocken; een vendel⁺ borgers gewaeckt. Den 18. February de prince weder na den Haghe getrocken, hem volgende al die wagens met ammunitie, ende andere gereetschap van oorloch, die hier waren,⁺ over de 100 wagens. Den 21. dat geschut van de Witvrouwenpoort ende Gansmarckt op de Marieplaets, onder de galdery gebrocht, ende staen daer samen 32 stucken, ende 48 in 't ackelryhuys, samen 80 stucken, die alle ree staen, ten oorloch te voeren. Desen dach de soldaten weder ingecomen van Arnhem, ende Amersfoort, ende Rheenen, ons out garnisoen.⁺ Den 23. de woonders van de Weert gemonstert, ruym 200 man, met een vendel, den Oranghenboom; de Lauwentrechters het wapen van Wtrecht, ons oude borgervendel.⁺ Desen dach 3 Sonnen gesien met een regenbooch, buiten de Weert. Den 25. een wielmaeckerswijff in de Smeesteech van 3 kinderen in de craem comen, 2 soonen ende één dochter.

Namiddachs Langus geleert II. Petri II. v. 5. De dijck 's avonts weder doorgebrocken in 't Wael, die nieu gemaeckt was.

⁺ Den 26. 's avons geleert wt Micha VI: 9, in den Dom. Den 26. de 3 kinderen gedoopt, Matthijs, Karolus ende Elisabeth, ende sijn gestorven, ende den 29 February begraven alle 3 in de Claeskerck, 't minste leefde 31 uren, 't lanckste leefde 61 uren.

⁺ Den 9. Meert Spaenschen Gerrit gebannen al sijn leven.

(1) Den 11. Febr. O.S. (21. N.S.) nam de dooi een aanvang, en noodzaakte den vijand het land te verlaten, hetgeen reeds op Vrijdag den 13. plaats vond. Zie over dien aanval en aftogt Baudartius, Memorien op 1624, eenige dichtregelen op dien togt, door J.J. Pontanus, geeft hij aldaar bladz. 11, 12 met de vertaling van D. Jacob Revius, predikant binnen Deventer. Breeder handelt Baudartius over dezen togt in zijn Velaus Vastel avondt spel. Zie Memorien 1624, bl. 7. Men voege hierbij de Gedenkschriften van Jonkh. Alexander van der Capellen, enz., uitgegeven door Jr. R.J. v.d. Capellen, (Utrecht J. v. Schoonhoven en Comp. 1776, II. v. 8^o.) I. 232 enz., alwaar wij tevens eenig narigt vinden omtrent zeker paskwil, toen onder den titel van Velousche alarm in het licht gegeven, en aan Hendrick van Eck toegeschreven. Zie aldaar I, bladz. 253, 262.

+ Febr. 15.

(2) Raadsbesl. v. 2 Maart. Gelesen de missive van de Ed. H.H. staten van Wtrecht, daerby geadverteert was, dat de Ho. Mo. heeren staten generael goet gehouden hadden, omme deur alle de provincien een algemeyne dancksegginge ende biddach gehouden te worden, voor de verlossinge van den vyant, wt dese landen, ende praeservatie van inundatie der wateren, in verscheyden quartieren etc., ende is voor goet aengenomen, doch den secretaris gelast, in 't doen van de publicatie de inundatie wat te dresseren naer de gelegenheyt alhier.

+ Febr. 18.

+ Febr. 21.

+ Febr. 23.

+ Febr. 25.

+ Febr. 26.

+ Mart. 9.

[p. 123]

Den 10. Meert des prince stucken weder wech gebrocht. Den 25. een knecht begraven,⁺ die in een brouketel doot was gebrant.

Den 26. de paep afgecomen, met rantsoen van 600 gulden ende sijn costen betalen,⁺ 7 dagen geseten, daechs een daelder, ende gebannen.

Den 29. Meert een jongen dootgeschoten onverhuts, (op het) Jacobskerckhoff, 't was (een)⁺ Franschman. Desen dach een kint doot gebrant, in 't vier vallende. Den 2. April gemonstert⁺ 11 vendels. Den 26. April Tyman van Wee ende Suylen gemonstert, elck 150 man.⁺ Den 6. May Tyman van Wee ende Suylen gemonstert, ende wtgetrocken.⁺

In desen tijt sijn de heeren van Amsterdam ende Wtrecht geaccoordeert, op 't huys Abcou, voor 6 maenden, ende sullen 5 Wtrechtsche varen tegen 2 Amsterdammers, ende sy hebben 4 schuyten meer, nu 10 tegen ons 24 gecregen, eerst 6, ende varen nu als voren. Den 13. May; in desen tijt een vendel soldaten aengenomen om in de Betuwe te grasceren⁺ tegen de Bossenaers.

Den 18. May Westreenen ingeluidt, die met een dochter in den Haghe was doorgegaen,⁺ die onder trou stont met den ambassadeur van Engelant, die haer beide naschreeff door 't heele lant, in alle steden.

Den 30. May 5 vendel wtgetrocken met prins Hendrick, na boven; desen dach de majoor⁺ wachtmeester begraven, met grooten staet.

Den 5. Junij de eerste wagen door de Katrynenpoort gereden.⁺

Den 16. Junij een soldaet onverhuts doodgeschoten, ende een kint verdroncken, ende een⁺ doot gevallen. Desen dach in dese maent is majoor geworden Rutger den Backer, lantmeter. Den 20. den Francois eerlijck begraven, den andere vry gelaten.⁺

In dese maent Juny is vorst Christiaen wt Hollant gereyst na Denemarcken, ende ontslagen van sijn eedt, ende dienst der staten, ende gepardonneert van den keyser, om te trouwen met de hartochinne van Hanou 1624 in Juny, nieuwen stijl.

Den 3. July een soldaet onthooft, ende 41 op de galch geslegen, die doorgegaen waren.⁺

Den 6. July gemonstert 7 vendel. Desen dach een joffer begraven; daervoor gingen 6 maechden⁺ in witte syde cleeren, ende bloot haer.

Den 9. July dat garnisoen wtgetrocken, 7 vendel.⁺

Den 14. July afgelesen, geen dooden langer te houden dan 3 dagen, op de boete van 25⁺ gulden voor den armen, ofte geen straten om te dragen, ofte jonge lieden niet toe te maecken met groen, ofte eenich cieraet⁽¹⁾. Den 15. July⁽²⁾. Den 21 July voor 't stadthuys een⁺

+ Mart. 10. 25.

+ Mart. 26.

+ Mart. 29.

+ Apr. 2.

+ Apr. 26.

+ May 6.

+ May 13.

+ May 18.

+ May 30.

+ Jun. 5.

+ Jun. 16.

+ Jun. 20.

+ Jul. 3.

+ Jul. 6.

+ Jul. 9.

+ Jul. 14.

(1) Het Utr. Plakaatb. vermeldt deze publicatie niet, maar wel drie anderen van den zelfden datum, als: één hetwelk met deze afkondiging in verband staat, namelijk tegen het bezoeken van gasthuizen door priesters, III. 467, en twee andere, als: tegen het oprechten van spelen, op de kermis, III. 480, en het vernachten van schuiten in de stads borgwallen, III. 405.

(2) Men seyt gemeynelick (zegt Baudartius, Memorien 1624, bladz. 12) ende het is waer, niemand wort wijs, dan met schade of met schande. Van daar dat men nu in de Veluwe begon ordre te stellen op het ijsen der stroomen. In Utrecht werden eveneens maatregelen genomen, getuige eene publicatie: dat de daghuurders een man tot het ijsbijten zullen zetten, in dato 20 Julij 1624, Utr. Plakaatb. III. 607, gevolgd door eene nadere ordonnantie van 20 December 1624, Utr. Plakaatb. III. 607.

+ Jul. 15. 21.

[p. 124]

⁺ onthooft, die qualijck gerecht worde. Den 24. de nieu Engelschen wtgetrocken na Arnhem, omtrent 300, nieu gecleedt sijnde wt Engelant.

⁺ Den 25. Steven Verhagen gestorven, (sijnde 3 mael admirael geweest in Oostindien, 2 mael in Westindien, ende 23 in Spaengien,) op 't Rentmeestershuys.

⁺ Den 26. July opgetrocken 4 vendels, als: Herebolus, Gijsbert Petersen, Cornelis⁺ Kuyff, Anthony de Gooyer; 2 witte vendels, een orange, een groen. Den 27. July opgetrocken 4 vendels: Jan Florissen, Philip Ram, Dirck Jacobusz. Velthuysen, Jacob van Wijck;⁺ 2 blauwe. Den 28. woensdach de Weert opgetrocken ende Lauwentrecht⁽¹⁾, seer schone vendels, ende vendrichs, met vendel spelende.

⁺ Den 29. Steven Verhagen begraven; in dese maent July gestorven 300 ende 30 menschen.

⁺ Den 6. Augusty gestorven Dirck van Suylen, schout der stadt Wtrecht geworden in⁺ April 1622. Den 7. Augusty een weecke 110 dooden aengebrocht, ende den 15. Augusty in de 80 dooden, een weecke, den 22. Augusty 90 dooden, den 29. dito 110⁽²⁾.

⁺ Den 12. Augusty den schout begraven, gedragen van 17 jonckmans, hebben in haer handen elck een lauriertack, ende roumantels, ende rapieren aen haer syde. Daeronder waren de vendrichs der borgerye, de kist vol wapens der heerlickheden hangende.

⁺ Den 28. Augusty een vrou gehangen, die een neerslach gedaen hadde tot Bruekelen, die gevilt wert in de Pieterskerck.

⁺ Den 29. Augusty victory gehouden door die heele stadt⁽³⁾, over de stadt Salvatoor ende⁺ Baeye in Westindien. Den 8. September Harman Baeck begraven, geweldige provoost, ende⁺ in sijn steê gecoren Herwijck, ciepier op Hasenborch. Den 14. September den dijck besteedt⁺ in 't Wael, voor 22000 ende 400 gulden, moet in November gedaen sijn. Den 26. September

+ Jul. 24.

+ Jul. 25.

+ Jul. 26.

+ Jul. 27.

+ Jul. 28.

(1) Raadsbesl. 19 July. Die van de Weert is geconsenteert, dat sy op sonnendaghe toecomende over acht daghen, oock sullen moghen mit hoer geweer optrecken binnen de besloten muyren, in alle modestie; ende sijn versocht de heeren commissarissen, alse: Nypoort ende Schonevelt, daeromtrent te sijn, omme de reveue van vorige monsteringhe te doen.
Is voorts belast, dat men die van de buytengerechten aldaer sal laten aenseggen, dat sy hare ondersaten, die geen geweer en hebben, binnen 14 daghen sulcx doen versorgen, soo men henluyden daerop sal monsteren, daertoe voorgenoemde commissarissen mede worden geautoriseert.

+ Jul. 29.

+ Aug. 6.

+ Aug. 7.

(2) De pest heerschte in dit jaar door geheel Europa, ook in Utrecht blijkt het, dat zij vele burgers wegvoerde. Vergelijk Baudartius, Memorien op 1624.
In het Utr. Plakaatb. vinden wij eene resolutie van 2 Sept., rakende het begraven der dooden, die aan de pest gestorven zijn, III. 516, met eene tweede ordonnantie op de pest, III. 516. Vervolgens 1 Novemb. Instructie voor den pestmeester III. 521.

+ Aug. 12.

+ Aug. 28.

+ Aug. 29.

(3) Zie hierover Baudartius, Memorien op 1624, bladz. 77.

+ Sept. 8.

+ Sept. 14.

+ Sept. 26.

[p. 125]

hebben de Luyterse in haer nieuw huys gepreeckt, in de Strooysteech, om de pest in 't ander was comen. Den 26 dito Rochus Elias, draettrecker, pestsieckentrooster, ende Anna Tuenis, pestvroumoeder in de hooch Jacopynenstraet (gestorven?). Den 28. de muyteneerders⁺ gecasseert in Wtrecht.

Den 4. October de borgerschap geset op 25 gulden, die een borgers dochter trout: 13 gulden.⁺

In December weder volck aengenomen op Westindien, met tromslach.

In desen tijt weer ruyters hiergecomen, van den vyant overlopen, ende cregen hier een gulden daechs tot onderhoudt, ende noch veele aengenomen.

Eynde des jaers anno 1624.

+ Sept. 28.

+ Oct. 4.