Archief voor kerkelijke en wereldsche geschiedenissen, inzonderheid van Utrecht. Deel 6

1623.

Den 8. January een vendel ingecomen van Papemuts. Den 30. January heeft het seer⁺ onstuer weder geweest, met hagel, wind ende sneeuw, ende heeft binnen Amersfoort gedondert ende geblixemt, dat de toren in brant is geraeckt, ende 't cruys boven neer gevallen van den donder. In desen tijt hebben 2 guardens van graeff Ernst gemuyt om haer afcorting der capiteyns, maer is door den commissaris Croes gestilt, ende cregen haer volle gelt.

Den 4. February een gebodt gedaen aen alle herbergen, haer nachtgasten aen te moeten⁺ brengen⁽¹⁾.

+ Jan. 8. 30.

+ Febr. 4.

(1) Deze resolutie hangt met belangrijke gebeurtenissen te zamen: De aanslag tegen het leven van prins Maurits, door Willem van Oldenbarneveld (Heer van Stoutenburg) gesmeed, was ontdekt geworden; eenige matrozen, gehuurd om den aanslag uit te voeren, waarvan zij noch het doel, noch het slagtoffer wisten, bragten de zamenzwering uit. Daar zij de hoofden niet kenden, en in het geheim der zaak naauwelijks schenen ingewijd, gaf dit aan vele medepligtigen den tijd om zich te redden. De staten-generaal vaardigden daarop den 9. Februarij 1623, N.S., eene publicatie uit: ter ontdekking van H.D. Slatius. Staten Plakaatb. VIII. 636. Weinige dagen later, den 16. Febr., eene dergelijke, ter ontdekking van R en W. van Oldenbarneveld; terwijl Maurits bevel gaf, op alle reizenden stiptelijk acht te geven, of zich daaronder ook eenige der complicen bevonden, gelijk blijkt uit de volgende Raadsbesl.
3 Febr. Verhaelde de heere burgermeester Buth, dat noch ten twaelff uren een post wten Haghe was aengecomen, met brieven van Sijne Furstl. Doorl. den prince van Orangien, met begeren, om ordre in dese provincie gestelt te worden, op alle passagien ende wegen, veeren ende rivieren, omme regart te nemen opte passagiers, ende of daer nyet by ende onder sijn: die sonen van Barnevelt, ende van der Dussen, tot Rotterdam, Slatius, gewesene predicant tot Bleyswijck, Adriaen Adriaensz. van Dijck, secretaris aldaer, Gesteranus, gewesene predicant tot Gorinchem, ende Velsen, gewesene predicant in 't landt van den Briel, die jegenwoordich voertvluchtig sijn, ende alle andere complicen van de voorgenomen execrable conspiratie in 's Gravenhage, jegens den staet ende welvaren van 't lant, ende allen die in bewaerder hant te nemen, ende daervan advertentie te doen, voegende Sijn E. hierby, dat de heeren gedeputeerden van de heeren staten van Wtrecht, alle te seven uren daerop by den anderen hadden geweest, ende ordre hierop gestelt; oock aen de officieren ten platten lande geschreven, mitsgaders aen de cleyne steden; dat oock de heeren staten mergen souden instellen een placcaet jegens deser gelijcke, daermede de vroetschap hare gecommitteerden gelast heeft, sich te conformeren.
Desen volgende hebben de heeren van de vroetschap goet gevonden, dat men alle van buyten incomende luyden in de poerten sal doen opteyckenen haere namen, ende plaetsen waer sy van daen comen, ende heen willen; oock waer sy dien nacht gaen logeren, ende daer van alle avont in 't boeck mede doen brengen, een dubbelt van deselve aenteyckeninge.
Hierop sijn de poertiers ontboden, ende deur den heere burgermeester belast sulcx naer te comen, dat sy aengenomen hebben.
Insgelijckx belast publicatie te doen, dat d'inwoonders deser stadt, alle avont opten stadthuyse, in 't boeck daertoe geordonneert, sullen hebben te brengen de namen, ende toenamen der geenre, die by hun dien nacht sullen logeren, waer sy van daen comen, ende heenen willen, enz.
Ende nopende de voorsteden, daerop is ordre gegeven aen den officier derselver stadt. - Voorts werd er den 4. Febr. nog een plakkaat uitgevaardigd tegen de Remonstranten en aucteurs van zekere Conspiratie. Men zie verder over deze verfoeijelijke zamenzwering en derzelver aanleggers, de Bijlagen achter dit Kronijkjen geplaatst.

[p. 114]

⁺ Van den 16. totten 17. February 's nachts, hebben eenige moetwilligen veel schorsteenen in- ende afgesmeten, op de oude ende nieuwe gracht, ende sijn den 17. ingeluydt, soo daer yemant weet in handen te brengen, sal vereert worden met 50 gulden, al hadde hy daer selve mede aen doende geweest, sal perdoen hebben⁽¹⁾.

⁺ Den 14. Meert gemonstert 12 vendel in 't clooster. Den 27. Meert Batelmeeuss' soon in 't⁺ tuchthuys, al dat werck van de touwen gesneden onder de predicatie. Den 9. April een⁺ Engelschman gegeeselt op 't peerdevelt, crygende 2 brandmercken gelijck achtereen. Den 22.⁺ April gemonstert 12 vendels. Den 16. May een Hanoover (Hanoveraan), in de Schoutesteech,⁺ hemselven de keel afgesneden, daer hy aen sterft den 17. May.

+ Febr. 16-17.

(1) Raadsbesl. 17 Febr. Alsoo desen voorlesten nacht groote moetwil ende ondaet bedreven is langhes de straten, met het omverrewerpen ende afstoten van wel twyntich of meer schoorstenen, gelijcks der straten aen de muyren ter graftwaert gestaen hebbende, soo heeft de vroetschap doen publiceren van den stadhuyse: soo wie een der hantdadigen ontdeckt, ende daerover in handen geraeckt, ende sulcx belijt, deselve vereert sal worden met vijftich gulden, ende waer deselve ontdecker ende aenbrenger al schoon daer inne mededeling ware geweest, sal hem sulcx daer benevens vergeven worden.

+ Mart. 14. 27.

+ Apr. 9.

+ Apr. 22.

+ May 16.

+ May 17.

[p. 115]

In 't lest van May afgelesen al de son dachs haer missen, ende papiste heilige dagen niet te vieren, ende scholen verboden, ende meer andere dingen van lichtveerdicheyt. Den 8.⁺ July gemonstert 13 vendels.

In dese maent July is weder grooten twist geweest tusschen Amsterdam ende Wtrecht, ende hebben geen schuyten moeten varen.

Den 5. Augusty de prince van Orangen door Wtrecht gecomen, wt den Haghe, trock na⁺ boven. Den 23. Augusty de vorst Christiaen door Wtrecht na boven. Den 12. September⁺ de coninck van Bohemen door Wtrecht, comende van Cuylenborch; 8 dagen te voren oock door Wtrecht⁽¹⁾; den 13. September een ambassadeur van Veneetgen, comende van Amsterdam⁽²⁾.⁺

Den 13. September de heeren van Wtrecht ende Amsterdam t'huys gecomen, twistich gescheiden, aengaende den schuytenvaert op Amsterdam, ende moeten nu op Wesep varen, ende hebben die van Wtrecht de sluysen gesloten, om niet door te varen, ende begost de eerste in July 1623. Hebben in den Haghe niet connen accorderen, soo sijn den 21. September⁺ 's morgens, de onderschout met 6 mannen weerachtich na Nieuwersluis gevaren; want die boeren die met gewelt opmaeckten, ende voeren daer duer, die ons heeren hadden doen sluyten.

Den 21. deses sijn in den Dom geweest te preken beide soonen van graeff Ernst Casemier, ende de soon van den coninck van Bohemen, in den Duytschenhuys gelogeert.

Den 22. September een placcaet afgelesen tegen Amsterdam, in present van de volle magistraet,⁺ ende den overschout Dirck, ende beyde borgermeesters Peter van der Lingen, Hendrick Buth.

Den 23. Adriaen Claessen, op de Nue, sijn soon onversiens doot geschoten, met sijn eygen⁺ roer, hertsteeck doot. Den 1. October is borgemeester geworden Cornelis van Deuverden,⁺ ende van Lingen, cameraers Medenblick ende Jacob Hendricks, in de Wynkan; ende waren nu capiteyns wt de vroetschap, die voorleden kermis optrocken 2 dagen, elck 4 vendels: Jacob van Wijck, Jacob Hendriks Bemmel, Ghisbert Petersen, Cornelis Knijff; 2 gruen vendels ende 2 witte vendels. Den 2. dach: Anthony de Gooyer, Jan Florissen, Jacob van Medenblick, Dirck Jacobssen Velthuysen; 2 orange vendels ende 2 blaue vendels, alle vol geboorduert met goudte. Den 7. October de prince weder door Wtrecht comen, ende vorst⁺ Christiaen was oock doen weder in Wtrecht.

Den 11. October twee op de plaets gegeeselt, die met valsche certificatien gingen bidden, wt⁺ den naem van verdreven predicanten, daer sy 't voor deden, maer was valsch. Den 4. November⁺ sijn eenige hondert peerden vercocht van vorst Christiaen, in Wtrecht, die goetcoop

+ Jul. 8.

+ Aug. 5.

+ Aug. 23. Sept. 5.

(1) Wagenaar, X. 480.

(2) Zie hierover breeder Wagenaar, X. 482. Mr. van Wijn, enz. Nalezingen op het X. deel van Wagenaar, bladz. 112.

+ Sept. 13.

+ Sept. 21.

+ Sept. 22.

+ Sept. 23.

+ Oct. 1.

+ Oct. 7.

+ Oct. 11.

+ Nov. 4.

[p. 116]

⁺ waren, ja wel sommige voor een vaen biers. Den eersten November volck aengenomen⁺ op Westindie. Den 8. het garnisoen weder ingecomen. Den 15. November de rochgen vercocht een mudt voor 12 gulden, die weyt 13 gulden 't mudt, de boeckweyt 6 gulden 10 stuyver; broot van 6 pont geset op 6 stuiver. Desen dach afgelesen geen coorn wt de stadt te mogen brengen, op boete van een dubbelde ryder elck mudt,⁺ ende 't coorn prijs⁽¹⁾. Den 16. de muyteneerders van Hulssen in Wtrecht comen, ende⁺ den 17. eedt gedaen aen de Katrynenpoort, in de nieu cortegaerde, aen de heeren.⁺ Den 30. November noch de roch gestreecken, 13 gulden, een rochgenbroot van 6 pont, 6 stuyver 4 penningen, die weyt 11 gulden, de boeckweyt 6, een pont meel 2 blancken.⁺ Den 18. December gemonstert 11 vendels. Den 21. December omtrent 600 Francoysen door⁺ Wtrecht comen. Den 29. December omtrent 1000 Francen ingecomen, ende Moffen, ende gemonstert den 3. January, ende cregen elck omtrent 9 gulden aen gelt, ende togen wech na Vranckrijck.

Eynde des jaers anno 1623.

+ Nov. 1.

+ Nov. 8. 15.

+ Nov. 16.

(1) In het laatst van dit jaar heerschte door de Nederlanden eene buitengewone duurte en gebrek aan koorn. Men zie hierover Baudartius, Memorien op 1623, bladz. 182; Wagenaar, X. 482; Van Wijn, Naleez. op Wagenaar X. deel, bladz. 112. De magistraat van Utrecht hield zich ijverig bezig om een volslagen gebrek aan koorn voor te komen, en de Raadsbesl. dat punt betreffende, getuigen van hunne onvermoeide zorgen; doch derzelver uitgebreidheid verbiedt ons ze hier mede te deelen. - Zie verder een plakkaat tegen het vervoeren en monopolie van granen Utr. Plakaatb. I. 587.

+ Nov. 17.

+ Nov. 30.

+ Dec. 18. 21.

+ Dec 29.