Archief voor kerkelijke en wereldsche geschiedenissen, inzonderheid van Utrecht. Deel 6

1621.

⁺ Den 12. January is Claes de Gooyer gequetst in sijn hooft, van Lucas den dieffleyer, die hy eerst een kinnebackslach gaf, om qualijck spreeckens wille, ende Lucas sijn neus afgehouen, 's avonts by den Plompetoren.

⁺ Den 13. January, 's middachs ten 12 uren, is in sijn huys, by Jeronimus, in verseeckering

+ Jan. 12.

+ Jan. 13.

[p. 103]

genomen den ambtman (Jacob) Mommus⁽¹⁾, van Buson, ende een fiscael wt den Haghe, met een corporaelschap soldaten, ende 's nademiddachs ten 4 uren de wacht verandert, ende de schout

(1) Tijdens het bestand, hielden de Spaanschen eene verstandhouding met Jakob Mom, ambtman van 't land tusschen Maas en Waal. Hij had aangenomen om Tiel aan de aartshertogen over te leveren. Ook Elbert van Botbergen, een Geldersch edelman, Adriaan van Einhouts, schout in 't overampt van Kuik, en anderen waren in deze zaak gewikkeld. De toeleg werd ontdekt, terwijl Mom en zijne medepligtigen, op bevel van Maurits, ‘onder zijn hand en zegel,’ met voorkennis van eenige uit de algemeene staten, door den fiscaal der generaliteit werden gevat en naar 's Hage vervoerd, waartegen men aan Gelderland en Utrecht, acte van non praejuditie verleende. In de stedelijke Raadsbesluit. vinden wij eenige belangrijke aanteekeningen hierop betrekkelijk:
Raadsbesl. 13 Jan. De vroetschap doen laden sijnde op den eedt, ende oock de buitenschepenen, in 't selve collegie, jegens twee uren, ende by den anderen gecomen, soo hebben de heeren borgemeesteren verhaelt, waeromme dese convocatie was gedaen, te weten, dat desen morgen omtrent 8 uren, by hare Ed. was gecomen de heer advocaet fiscael van de generaliteyt, hare Ed. overleverende brieven van credentie, by Syne Princelijcke Excellentie aen deselve in 't particulier geschreven, luydende als volcht:
De prince van Oraengien, etc.
Edele, eersame, wyse ende discrete, lieve, besundere. Wy hebben den adv. fiscael van de generaliteyt, Berckel, last gegeven, wluyden eenige saecken te kennen te geven, daer aen de dienst van den lande merckelijck is gelegen; versoucken wluyden daeromme hyermede hem behulpelijcker hant te bieden, in 't geen hy wluyden sal openbaren, sonder daerof eenichsins in gebreck te blyven, ende hiermede Edele eersame, wyse, discrete, lieve besundere, sijt Gode bevolen. 's Gravenhage, den 21. Jan. 1621.
Onder stont: wluyden goede vreundt, ende was onderteickent: Maurice de Nassau. De superscriptie was: Den erentfesten, eersamen, wysen, ende discreten, onsen lieven besunderen Hubrecht Buth, ende Elbert Byler, jegenwoordige borgermeesters der stadt Wtrecht.
Verhaelde voorts, dat dienvolghende de voersz. fiscael hare Ed. hadde verthoent syne schriftelijcke last, die hyer oock volcht:
Copie.
Syne Exc. last hier mede den adv. fiscael van de generaliteyt, Berckel, dat hy hem van hyer sal vervoeghen naer Wtrecht, ende aldaer van wegen de Ho. Mo. staten generael in apprehentie nemen, den persoen van Jacob Mom, geweest amptman van Maes ende Wael, ende welcke gedaen hebbende, denselven in alle versekertheyt herwaerts naer den Haghe te brengen, ende sal voor sijn vertreck van daer alle de papieren van denselven Mom doen versekeren, lastende oversulcx den schout of onderschout der voorsz. stadt Wtrecht, den voorn. fiscael in 't effectueren van sijn laste, alle hulpe ende assistentie te verthonen, sonder daeraf in gebreke te blyven, also de dienst van den lande merckelicken daeraen is gelegen. Actum in 's Gravenhage, den 21. Jan. 1621. Onderteickent: Maurice de Nassau. Onder stont: ter ordonnantie van Syne Excellentie, onderteickent: Adr. van der Mijlle. Gecachetteert met het cachet van Syne Hoochgemelte princel. Excellentie in rooden wassche, overdruckt met een wit papierken. -
Ende alles gesien, ende beyde horen lesen wesende, refereerden voorts, dat de sake in alder modestie, ende op het secreetste soo was bestiert, dat de heere fiscael, geassisteert metten commendeur van 't chrijsvolck alhier, ende eenighe soldaten, den voernoemden amptman Mom desen middach in sijn huys hebben verseeckert, resterende mede verseeckeringe van syne papieren; alle 't welcke danckelijck by de vroetschap is aangenomen, ende sijn dienvolgende daertoe terstont gecommitteert de heeren schepenen van der Elburch, Ploos, ende Nellesteyn, metten secretaris van 't gerecht, die daertoe oock es gerechtelijcke acte gegeven, ende voorts gesonden by den heere fiscael, opdat sulcx alles gedaen wesende, de voorsz. fiscael metten voorn. Mom in de toecomende morgenstont mach vertrecken; doch alles buyten laesie van statsjurisdictie. Daervan acte van hare Ho. Mo., ende sijn Hoochgemelte Princel. Excell. van non-prejudicie sal worden verwacht, lastende den secretaris deser stadt, wtten namen van de vroetschap, van dit gepasseerde den heere raetsheer de Roode te adverteren; met begeren, dat syne Ed. dese acte van non-prejuditie wil vorderen ende oversenden, gelijck al terstont metten heere fiscael gedaen is. -
22 Jan. Is voorts gelesen de brief van antwoordt by den heere de Roode, gecomitt. ter generale vergaderinge in 's Gravenhage, opte brieven van de stadt van den xiii. deser, aen syne E. geschreven: van totten plaetse of in stadts tour in de admiraliteyt tot Amsterdam, geene recommendatie-brieven te willen verlenen enz. Ende voorts oversenden acte van non-prejuditie van de apprehensie alhier, van den persoen van den gewesenen amptman Mom, ende deselve transport in 's Gravenhage enz., daerby oock was deselve acte, die gelesen ende geleyt is in de laden S.
15 Febr. Eyntelijck, dat de heer de Roode oock hadde geschreven, dat tot rechters over de gevangens in 's Gravenhage waren gestelt twaelf rechters, alse, vier wt Gelderlant, te weten die twee, die mede over het examen sijn geweest, ende twee wt het quartier van Niemegen, wt die provincie van Wtrecht twee, ende wt de andere provincien elck maer een, omdat die nyemant wt hare provincie daeronder hebben, ende in regardt, dat Eynhout, schout tot Kuyck, es wt Brabant, tot de twaelfde echter sal worden geassumeert een wtten raedt van Brabant.
27 Mart. Gelesen de brieven van de gecomm. rechters over Jacob Mom, ende andere gevangens in 'Gravenhage, ende belast te rescriberen, dat terstont gecommitteert sijn tot visitatie van des voorsz. Mom's pampieren; ende wes hy deser stadt der vereenichde Nederlanden nadelich benomen heeft al weer te sullen overseynden, sonder dat men den brenger des briefs noodich achte hierom op te houden. - Zie verder over deze procedure en de moeijelijkheden hieromtrent met Gelderland: Resol. der Staten Gener. van 25-29 Jan., 6, 15, 20, 24, 25 Febr., 2, 10, 12, 24-26 Maart, 15-17 April 1621; Van Wijn, enz., Bijvoegs. op Wagenaar X, bladz. 109 enz.; Baudartius, Memorien op 1621, bladz. 55; en eindelijk: Sententien over Jacob Mom, gewesen amptman in Maas en Waal, ende Elbert van Botbergen, beyde als edelen gecompareert hebbende opte landt-dagen van Gelderlant: mitsgaders Adriaen van Eyntshouts, schout des over-ampts van den lande van Kuyck, ghepronuntieerd ende gheëxcuteerd in 's Hage den 17. Apr. anno 1621. 's Gravenhage 1621, 4^o.

[p. 104]

met eenige schepens comende, hebben sijn brieven ende kisten doorsocht, medebrengende een slotemaecker, ende daerna alle toegesegelt, ende des morgens ten 5 uren na den Haghe gebrocht, Stolsteech poort wt, met schuyten na de vaert, ende den fiscael na den Haghe⁺ geconvoyeert desen 14. January. De tijt zal voort leren.

⁺ Den 16. January Spaensche Gerrit de vierde reyse ingeluydt; in Mey de Spaenschen Gerrit weder comen, coste omtrent 400 gulden.

⁺ Den 22. January een nieu gouverneur comen in Wtrecht, genaemt Marquette⁽¹⁾ een ge-

+ Jan. 14.

+ Jan. 16.

+ Jan. 22.

(1) Raadsbesl. 3 Jan. De vroetschap door last van de heeren burgermeesters doen laden sijnde jegens negen uren, ende gecompareert, heeft de heer eerste burgermeester verhaelt, dat gisteren in de vergaderinge der Ed. Mo. heeren staten van Utrecht, gelesen waren brieven van hare Ed. Mo. gecom. ter generale vergaderinge in 's Gravenhage, onder anderen metbrengende, dat Syne furstl. Doorl. de prince van Oraengien, als stadthouder etc. belieft hadde tot commandeur van het guarnisoen alhier, provisioneel te stellen den heere Marquet, luiten. gen. van de cavallerie; ende in 't scheyden derselve vergaderinge, de heere burgerm. Buth behandicht was een besloten missive van welgemelden Syne Princ. Excellentie, particulierlijck geaddresseert aen Syne Ed. medebruder als burgermeester der stadt, luidende van woerde te woerde als volcht:
De prince van Oraengien, grave van Nassaw, Moers, etc.
Eersame, wyse, discrete, lieve, besundere. Naerdat de welgeboren onsen vruntlicke, lieve neve, heer Ernest Casimir, grave van Nassau, gedeferieert is, by S.E. aengenomen was het gouvernement van de provintie van Vrieslandt, is dat daerdoor sijn provisioneel commandement over de guarnisoenen binnen Wtrecht quam te cesseren, hadden wy datelijcken, voor den dienst van de generaliteyt ende de provintie, mitsgaders van de stadt Wtrecht, geraedtsaem gevonden, in syne plaetse een ander bequaem officier te dispicieren, ende daertoe te verkiesen den persoen van den heere van Marquette, Luit. gen. van de cavaillerie; dan alsoo syne Ed. int veltleger, ende opten tocht naer Duytschlandt nootwendich heeft moeten gebruyckt worden, soo hebben wy, tot eynde de guarnisoen aldaer in goede ordre ende behoerlijcke discipline mogen werden gehouden, op syne E., alsnu gedepescheert commissie, omme by provisie, over het volck van oorloge binnen Wtrecht garnisoen houdende, te commanderen, versouckende ende begerende, dat gyluyden met den voorsz. commandeur wilt onderhouden alle goede correspondentie. De heere Rhoode heeft aen ons geopent wluyder genegenheyt, beroerende 't voorsz. commandement, waerop wy nyet kunnen naelaten, wluyden by desen te verstendigen, dat wy verlangen, dat de constitutie van de stadt ende provintie van Wtrecht, in sulcke poincten mochte wesen, dat nyet noodich ware daer binnen eenich commandeur of guarnisoen te leggen. Ende verhoepende, dat het eerstdaechs daer toe sal sijn gebracht, waeromme mede dit voorsz. commandement, niet dan provisionelijcken by ons en is verleent, sullen wy by wluyden van dusdanige goede constitutie veradverteerd sijnde niet vertouven den voorn. commandeur ende garnisoen, d' welcke wy aldus wel van doen sullen hebben, daer wt te trecken, ende op andere plaetsen t' employeren, ende hyer mede.
Eersame, wyse, discrete, lieve, besundere, willen wy wluyden den Almogenden bevelen. In 's Gravenhage dan 1. January 1621. Onder stondt: wluyder goede vrindt, ende was onderteyckent: Maurice de Nassau. De superscriptie luyde als volcht:
Den erentvesten, eersamen, wysen ende discreten, onsen lieven, besunderen Hubrecht Buth, ende Elbert van Byler, Borgermeesters der stadt Wtrecht.
Ende als dese brieff gelesen was, heeft de heere burgermeester Buth voorn., tot verdere beduydinge van de woorden daer inne vervat: de heer Rhoode heeft aen ons geopent, verhaelt, dat de heer van de Roede voor desen mede particulierlijck diesaengaende aen syne Ed. hadde geschreven, dat syne Ed. openbaerlijck in de vroetscap voorlas; als daernae oock gelesen is die rescriptie by de heeren Burgermeesters ende binnenscepenen, daerop gedaen; waerop veele discoursen gevallen ende gehouden sijnde, oock off men de voorsz. missive van Syne Princ. Exc. soude beantwoorden; is eyntelijck goet gevonden, sulcx voor als noch na te laten, ende dat de heere burgermr. 't selve particulierlijck aen de Roede mochte overschryven, met overseyndinge van copie daerby van de voorsz. missive Syner Princ. Exc.
23 Jan. Rapporteerden noch, dat gisteren naer de noen, in de vergaderinge van de heeren staten was geweest de heere van Marquette, ende aldaer vertoont hadde sijn commissie als commandeur over het crijsvolck of garnisoen binnen dese stadt, die geaccepteert ende Syne Exc. daerop bewellecompst was, met respective belofden van correspondentie, als noch de heere burgermeesters Buth, in 't particulier, van de vroetschaps wegen, in syne Edelen logement te voren gecomen sijnde, tusschen beyden van gelyken gedaen was. Zie over Daniel Hartaing, heer van Marquette, Scheltema, Staatk. Nederl. I. 429.

[p. 105]

boren Wael, een braef man. Den 11. February een Engelsch ambassadeur in Wtrecht geweest,⁺ comende wt Bohemen, ende van den keyser, met grooten staet door Wtrecht gepasseert, een nacht gerust. Den 17. February een Armyniaensche vergadering gestoord aen de⁺ Marieplaets, tot Nyerooy, wijntapper in 't Borgoens kruys⁽¹⁾ ofte vlies, naest Budt, saterdach 'savonts in sijn nieu huys, getimmert in den hoeck van de Mariekerck, daer veel volcks was, ende veele daervan ontboden, in die weecke, voor die heeren vroetschappen, ende niemant wildet kennen, sijnde derhalven de borgermeester Bylert met eenige wt de vroetschap, als:

+ Febr. 11.

+ Febr. 17.

(1) Borgoens, dat is Burgondisch. Zie ook hierachter bladz. 108, 9. Aug.

[p. 106]

Deuverden, Velthuysen, van der Lingen na den Haghe getrocken om raet te halen, sijnde den 8. Meert wedergecomen⁽¹⁾.

⁺ Den 27. February dat garnisoen gemonstert, 10 vendels in Katrynenkerck.

⁺ Den 13. Meert is een Spaensch ambassadeur in den Haghe comen⁽²⁾. Den 17. Meert heeft de onderschout met de dienaers een wagen vol beelden gehaelt, wt de Lazerushuys,⁺ op 't Steenstraet, ende gebracht in 't stadthuys. Den 22. Meert dat garnisoen gemonstert; de commandeur, heer Marquette, heeft de 10 vendels soldaten eerst op de Nue doen comen, ende doen elck in sijn ordeninch achter malcander na de Katrynen getrocken, ende daer gemonstert.

⁺ Den 23. Meert den biddach generael afgelesen, om den oorlog weder aen te veerden tegen⁺ den coninck van Spaengen na den goeden vrydach, de biddach is den 28. Meert ofte 7. April nieuwen stijl 1621⁽³⁾.

(1) Het blijkt uit de Raadsbesl. van 19 Febr. en volg., dat deze bezending geschiedde wegens questien tegens de cleyne steden.

+ Febr 27.

+ Mart. 13. 17.

(2) Het twaalfjarig bestand liep ten einde, en beide partijen rusteden zich tot den naderenden oorlog uit, toen de canselier van Braband, P. Peckius, als ambassadeur der aartshertogen, binnen 's Hage aankwam. Den 13. Maart O.S. (22. Maart N.S.) verscheen Peckius in de vergadering der staten-generaal, en deed dezen mondeling eenige propositien, waarin hij hun Ed. Mo. onder het oog bragt: hoe heilzaam en nuttig het wezen zou, om al de Nederlandsche provincien weder onder één hoofd te vereenigen, en zich aan hare natuurlycke princen te onderwerpen, terwijl hij de staten, in naam van de aartshertogen en den koning van Spanje, de billijkste voorwaarden wilde verzekeren. Deze propositie, zegt Baudartius, (Memorien op 1621, bladz 45) heeft elck een diese hoorde ghedesgouteert, ende is seer onaengenaem geweest, als strydende tegens de fondamenten van onsen staat. Peckius immers sprak van natuurlyke princen, en scheen aldus de souvereiniteit en onafhankelijkheid der staten-generaal niet te erkennen. De staten overhandigden hem reeds den 25. Maart N.S. een weigerend antwoord, en Peckius keerde onverrigt ter zake terug.
De voorslagen van den ambassadeur en het antwoord der staten verschenen aanstonds in het licht: Propositie ghedaen van den ambassadeur Peckius in de vergaderinghe van de E.M^o. Staten Generael. Met het Antwoort der Hooch-ghemelte Heeren Staten opten xxvi. Meert 1621. Tot Wtrecht, Ghedrukt by Jan Amelissz., Boeckverkooper in 't gulden A, B, C, 1621, 4^o. De propositie en het antwoord staan ook in Baudartius, Memorien op 1621, bladz. 44 enz. Vergelijk verder Resol. v. Holland, 9 Maart - 8 Apr. 1621, bladz. 23, enz. Notul. v. Zeeland, 26, 29 Maart 1621, bladz. 71, 75. Van den Sande, Nederl. Histor. VI. Boek, bladz. 88. Aitzema, Zaken v, Staat en Oorlog, I. 37. Wassenaar, Hist. Verh. I. D. 20, 21, 22.

+ Mart. 22.

+ Mart. 23.

+ Mart. 28.

(3) Den 10. April N.S. (31. Maart O.S.) was het bestand geëindigd. De staten schreven dezen biddag uit op den 2. April N.S. (23. Maart O.S.). Men besloot voorloopig slechts verdedigender wijze te werk te gaan; 's vijands aanvallen waren evenwel van weinig belang, de veldtogt bepaalde zich tot eenige schermutselingen in Braband en Vlaanderen. Inmiddels verspreidde zich het gerucht, dat Philips besloten had de Nederlanden door geweld van wapenen te onderwerpen, en hiertoe eene ontzagchelijke krijgsmagt te zamen bragt. Dit vernemende zegt Baudartius: Begaven wy ons vooreerst met den Gebede tot God, houdende ghemeyne vast- ende Bededaghen in alle Gheunieerde Provintien, de Prince van Orangen midlerwyle niet nalatende te prepareren ende in ordre te brengen alles wat tot den krijck van nooden was. Deze dank- en bede-dag werd bepaald op woensdag den 4. Augustus N.S. (25. Julij O.S.) Men vindt den uitschrijvingsbrief bij Baudartius, Memorien op 1621, bladz. 95. Vergelijk de Kronijk hierachter op den 25. Julij.
Zie verder over den veldtogt van dit jaar Baudartius, Van den Sande, Wagenaar enz.

[p. 107]

Den 2. April alle bagagie van den coninck van Bohemen⁽¹⁾ door Wtrecht comen, veele⁺ coetswagens, ende meenichte van peerden, ende trocken na den Haghe, daer de coninck Fredericus selver is met sijn vrou. Den 4. April weder de 10 vendels gemonstert, als voren⁺ in ordeninch treckende. In den Haghe gecomen den 4. April, oock de jonge coninck, 's avonts ten 6 uren, op woensdach na paessen.

Den 7. April, 's middachs ten 12 uren, sijn de heeren schepens in 't huys tot den amptman⁺ Mom comen, ende die dienaers in 't goet geset te bewaren; ende quam 's nademiddachs tyding, dat hy onthooft was 's morgens met noch 2, als: Botbergen ende Eynthouts, in den Haghe, na gevanckenis van 12 weecken.

Den 7. April 's nachts is de Wtrechtschen scherprechter meester Hans, veltscheerder van⁺ Bernevelt, op sijn bedde gestorven, ende was oock in den Haghe ontboden, hadde hy niet sieck geweest, om dese justitie te helpen doen. Den 8. April quam tyding, dat coninck⁺ Philips van Spaengen doot was, den 3. des naems⁽²⁾, den eersten April gestorven. Ende de soldaten trecken nu met oorporaelschappen op, van den eersten April aen, alle avont 10 corporaelschappen, ende waken over den 3. nacht. Den 15 April weder 2 vendel 's avonts opgecomen.⁺

Den 22. April op sondach de Armyniaenen weder gepreeckt, op den Carthuisers-dijck,⁺ buiten de Weert, omtrent 60 sterck. Ende in de Pellekespoort heeft Claes van Rooyesteyn, coperslager, Jan Aertsen, wachtmeester, hem woetende by den keel gegrepen, ende na sijn rappier getast, ende samen ter aerde vallende, sonder noch yemant te quetsen, ende Jan Aertsen heeft hem 's maendachs voor de vroetschap beclaecht als een straetschender. Den 3. May dat garnisoen weder gemonstert, 10 vendels⁽³⁾. Den 11. May Tyman van Wee⁺ ende Suylen weder volck aengenomen. Den 22. May gemonstert, elck 100 man. Den 23.⁺ May weder gemonstert alle dat garnisoen, de nieu vendel oock in die wapen sijnde op de Maerieplaets; ende alle sondach predicken der Armyniaenen buyten die stadt van Wtrecht, dickwijls achter Abstede, wel 300 sterck sijnde.

(1) Te weten Frederik, paltsgraaf van den Rijn, verkoren koning van Bohemen, die in 1612 gehuwd wat met Elisabeth, dochter van Jakob I, koning van Engeland. Zie hierboven op 1631, bladz. 68; 1614, bladz. 72. Men vergelijke voorts over deze onlusten in Bohemen, Frederik's verdrijving van daar, en zijne ontvangst in de Nederlanden Baudartius, Memorien op 1619, bladz. 24, enz. Van den Sande, VI. B. 86 enz. Rapin, Hist. of Engl. VII. 125 enz. Resol. v. Holl. 9 Maart - 8 April 1621, bladz. 45. Aitzema, Zaken v. Staat en Oorlog, I. D. bl. 46. Wagenaar, X. 399 enz. Apol. Ordin. Regni Bohem. sub utraque edit. 1619; zoo ook Struvius, Corp. Hist. Germ. Tom. II. p. 2051; enz.

+ Apr. 2.

+ Apr. 4.

+ Apr. 7.

+ Apr. 7.

+ Apr. 8.

(2) Baudartius, 1621, bladz. 70; Wagenaar, X. 421; enz.

+ Apr. 15.

+ Apr. 22.

(3) In betrekking met de geschiedenis van dit jaar, zie men een plakkaat tegen het correspondentie houden met den vijand, in dato 3. Mei. Utr. Plakaatb. I. 501, opgenomen door Baudartius, Memorien op 1621, bladz. 60 enz.

+ May 3. 11.

+ May 22. 23.

[p. 108]

⁺ Den 24. May (O.S.) ofte den 3. Juny (N.S.) de palts in Amsterdam comen met alle sijn hoff,⁺ gesien tot maendach, weder na den Haghe. Den 30. May Tyman van Wee ende Suylen weder gemonstert, ende de lesten man wtgetrocken. Tyman van Wee na Andries-schans, ende⁺ Suylen na Doesborch, by Stolsteech poort wt den 31. May 1621. Den 12. Juny weder gemonstert 10 vendels, nadat de Armyniaensgesindten al den somer gepredickt hadden sondaechs, ende oock in de weecke, soo aen de Bildt, Abstede, Leegweyde, Blaucapel, soo sijn sy⁺ weder aen het voordorp geweest den 17. Juny 's morgens, ende omtrent 300 sterck; soo is 't dat Claes de Gooyer met de dienaers, ende omtrent 40 soldaten daer sijn gecomen, ende de vergadering verstrooyt, ende veel opgeteeckent, ende soom heycken ende mantels genomen; ende dinchsdachs weder aen de Bilt geweest, daer oock soo dergelijck verstrooyt met soldaten⁺ den 19. Juny.

⁺ Den 21. Juny de 2 vendel Francoysen gemonstert. Den 22. Juny een maeltijt geweest in de Katryneclooster van alle de staten ende vroetschappen der stadt, steden ende landen van Wtrecht, op vrydach.

⁺ Den 3. ofte 13. July is de hartoch Albertus binnen Brussel gestorven.

⁺ Den 8. July de Armyniaenen weder vergadert by den Hommel, in 't velt; ende Claes de Gooyer haer verrast met een deel soldaten, ende haer verstrooyt, ende sommige gequetst⁺ van borgers ende vrouwen. Den 15. Julij Cornelis van Wee⁽¹⁾ begraven in de Jacobskerck, sijnde cameraer ende capiteyn der stadt van Wtrecht; gingen mede te graeff 700 ende 15 personen, ende 20 dragers, alle met lange roumantels; den Pyper in sijn steê capiteyn⁽²⁾.

⁺ Den 23. July op maendach 4 vendel borgers schutters opgetrocken, Medenblick, Bommel,⁺ Pyper. Den 24. July de ander 4 vendel schutters borgers opgetrocken, als: Lingen,⁺ Knijff, Deuverden, van Wijck. Den 25. een generale biddach gehouden in Wtrecht⁽³⁾.

⁺ Den 26. July, op donderdach, de Wtrechtse rederijck-camer op twee wagens door de stadt gereden, tot schout ende borgermeesters haer vertoont, schoon in kleer, met pypen ende trom, ende een nieu vendel.

⁺ Den 27. July de 10 vendel soldaten gemonstert, treckende op die Nue, ende van daer in goede orde door die stadt, na de Katrynen convent; gemonstert nademiddach de redosynen (Retorisynen)⁺ voor den heer Marquette, haer weder vertoont als voren op 't hoff. Den 4. Augusty twee vendel Oosterlingen doorgetrocken na Arnhem, comende van Hamborch, elck 300 sterck.

⁺ Den 9. Augusty, op donderdach, een Schotsch man, onder mast banck op een Borgoens

+ May 24.

+ May 30.

+ May 31. Jun. 12.

+ Jun. 17.

+ Jun. 19.

+ Jun. 21. 22.

+ Jul. 3.

+ Jul. 8.

+ Jul. 15.

(1) Cornelis van Wee, kameraar 1 Oct. 1619, Utr. Plakaatb. III. 199; kapitein der schutterij. Zie hierboven bladz. 90, 94, aant. 1.

(2) Raadsbesl. 16 Jul. Gijsbert Cornelis van Culenborch, raat, is gesurrogeert tot hooftman van de compagnie schutterye de Oudehaex, in plaetse van Cornelis van Weede, onlancx der werelt overleden.

+ Jul. 23.

+ Jul. 24.

+ Jul. 25.

(3) Zie hierboven bladz. 106, aant. 2.

+ Jul. 26.

+ Jul. 27.

+ Aug. 4.

+ Aug. 9.

[p. 109]

cruys, geraebraeckt met een yser, 9 slagen: 2 op de beenen, 2 op de armen, 2 op 't hooft, 3 op de borst, daerna geworcht, ende buyten op een rat gestelt, ter oorsaecke, dat hy sijn huysvrou hadde den neck gebrocken op de bedplanck, ende met een stock geslagen op 't hooft, ende met de voet op de borst getreden, ende omtrent 14 dagen geleden; ende werd weder opgegraven in de Jacobskerck, ende beschoudt; ende maer 6 weecken getroudt, haer naem was Crystyna Evers, ende sijn naem Jemus Corssen; ende was de eerste justitie op dat peerdevelt, aen 't leven, ende oock van den nyeuwen buel meester Hans, den ouden sijn soon.

Den 10. Augusty, Jochem Cornelis hem verhangen, ende stil by nacht begraven, goutsmit.⁺ Den 11. Augusty patente gecomen, om 10 vendels wt te trecken, ende 's avonts de corte⁺ gaerde toegesloten, ende geen soldaten gewaeckt, eerst in 11 jaren; ende was de trom omgeslegen om painers⁽¹⁾ aen te nemen. 's Avonts is Sijn Genade graeff Hendrick ingecomen, ende 's morgens den 12. Augusty weder verreyst na boven; ende desen morgen wt elcke vendel⁺ 2 soldaten gewaeckt, om te sien dat er niemant wt en loopt van soldaten, 20 aen elcke poort, elck na sijn vendel ofte volck te sien; ende 's nademiddachs 4 vendels wtgetrocken. Ende 's maendachs 's morgens, den 13. Augusty, de 6 vendels wtgetrocken; Wtrecht nu⁺ weder sijnde sonder garnisoen, eerst in 11 jaren, ende 5 maenden, de borgers waken de poorten 's nachts.

Nademiddach de prince van Orangen ingecomen, ingehaelt van een corporaelschap borgers, ende 's morgens den 14. vertrocken na boven, met den lantgraeff van Hessen.⁺

Den 15. vryleger afgelesen op den Rijnstroom⁽²⁾, by Schenkenschans, ende soo voorts⁺ volgende; ende desen dach, al des conincks van Bohemen bagagie ende peerden ingecomen, over de 100 peerden, in Wtrecht. Den 16. Augusty de coninck Fredericus ingecomen met⁺ sijn broeder, donderdach 's avonts ten half negen uren, van een corporaelschap borgers ingehaelt, ende ten Duytschenhuys gelogeert, ende 's morgens de stadt doorreden, ende besien, oock comende in den Dom, daer men op den orgel, met de stadts trompers, heerlijck speelde, ende 's middachs weder ten Duytschenhuys gegeten, sittende onder, een tabernakel boven sijn hooft, van roodt schaerlaecken, ende onder sijn voeten een tapijt leggende, ende ondertusschen geluydt driemael met alle de clocken, ende doen vertrocken ten 2 uren na de middach, den 17. Augusty, na Rheenen, sijnde gecleedt in roodt fluweel, ende⁺ met silver geboorduert, oock den mantel alsoo.

Den 24. Augusty sijn de twee Indiaense coningen door Wtrecht gepasseert, ende t'Amersfoort⁺ op de Latijnsche schoole bestelt, door last der heeren staten generael⁽³⁾.

+ Aug. 10.

+ Aug. 11.

(1) Painers, zie hierboven bladz. 14, aant. 3.

+ Aug. 12.

+ Aug. 13.

+ Aug. 14.

(2) Utr. Plakaatb. I. 532.

+ Aug. 15.

+ Aug. 16.

+ Aug. 17.

+ Aug. 24.

(3) Te weten: Don Andreas de Castano, zoon van den koning te Soyen in Amboina; Don Marcus, zoon des konings te Kielang in Amboina, met drie vorstelijke kinderen: Don Laurentio Wellouw, Don Laurentio de Fretis, en Don Johan Tack, welke in het voorjaar van 1620 met een schip uit de Indiën zijn overgebragt, niet gestolen, maer gesonden van haere ouders, om in de Christelijke leer onderwezen te worden. Zij bragten prins Maurits een' brief van Manuel, koning van Kielang, en Laurenso de Sylva, koning van Soyen. Prins Maurits, lezen wij verder, heeft deze jongelingen beleefdelijk ontvangen en gecarresseert, voorts der Oost-Indische compagnie ernstig aanbevolen, welke de jonge prinsen te Amersfoort ter schole bestelde. Baudartius, Memorien op 1621, bladz. 40, 41. Zie Scriptor. Rerum Amersf. p. 47, en verder hierachter op Dec. 1623.

[p. 110]

⁺ Den 21. September 2 ambassadeuren van Engelant door Wtrecht gepasseert na 't leger, comende van den Haghe, een Engelsch ende een Schotsch, schoncken de borgerwacht anderhalf Jacobus, den poorter één Jacobus. Oock sijn in de maent Augusty 3 maerschalcken gecasseert, Rysenborch, ende Nyvelt, ende Dolder⁽¹⁾ is gebleven tot Montfoort. Den⁺ 22. September nademiddach 4 uren, is de palts weder in den Haghe gecomen wt dat leger,⁺ ouden stijl, de Wael afgevaren naer Hollant, met den vorst van Bronswijck. Den 13. October een dief gehangen op 't peerdevelt, die 5 brandtmarcken hadt, geboren van Arnhem, 2 gecregen tot Cortrijck, één tot Brugge in Vlaenderen, één tot Alckmaer, één tot Gorcum⁺ in Hollandt, ende nu tot Breuckelen gestolen. Den 4. November sijn 13 groote stucken in 't ackelryhuys (artillerijhuis) gebrocht, comende van Huyesen wt 't lant van Cleef, in 3 ponten geladen sijnde.

⁺ Den 7. November is Lijsken, sonder armen geboren, in de Katrynenkerck begraven, out⁺ in de 30 jaren. Desen dach sloech de trom, om volck op Oostindie. Den 25. ofte 26. November weder 8 vendel soldaten ingecomen wt 't leger, binnen Wtrecht, ende veele siecken, soodat Katrynegasthuys, 3 Coningenkerck, Leeuwenborch vol siecken leggen, ende alle Engelschen.⁺ Den 3. December weder opgetrocken Hans Jurye, ende de 24 dachgelders weder gecasseert in de poorten; alle dach voor elck 6 stuvers, was 50 gulden 8 stuvers ter weke.

⁺ Den 7. December ende volgende dagen sijn in de statencamer alle die schouten ende secretarissen ontboden, ende veele gecasseert, ende ander in de plaets gestelt, oock Gerrit Obijn in Wouter Meertense's steê, van Bunnick ende Vechten schout sijnde, ende door 't geheele⁺ sticht gesuyvert, ende geëxameneert. Den 17. December dat garnisoen gemonstert, 8 vendel⁺ soldaten, daeronder veele siecken sijn gevonden. Den 19. December 300 muskettiers wtgetrocken, wt elck vendel 25, ende de groote, 50 man, 's morgens vroech na Maes ende Waelkant voor de loopers, ende de cortegaerde op die Nue weder toegesloten, ende de statencamer⁺ oock sonder wacht sijnde. Den 20 om de stadt gebeten het ijs, sijnde wel 12 ofte⁺ 13 duym dick. Den 22. December alle die huyslieden door 't sticht Wtrecht gemonstert, ende op geweer gestelt, om tegen een aenloop verseeckert te sijn, ende worde veele goederen

+ Sept. 21.

(1) Ev. Fr. van Dolre, tot maarschalk aangesteld 9. Julij 1607; den 17. Junij en 24. Aug. 1621, wordt toegestaen het maerschalckampt van Montfoirt te resigneren aen sijn soon Nicolaes, 1629, 16 February. Raadsbesl., Utr. Plakaatb. II. 1071.

+ Sept. 22.

+ Oct. 13.

+ Nov. 4.

+ Nov. 7.

+ Nov. 25.

+ Dec. 3.

+ Dec. 7.

+ Dec. 17.

+ Dec. 19.

+ Dec. 20.

+ Dec. 22.

[p. 111]

in Wtrecht gevlucht, om den grooten vorst's wille, voor die van den Bossche, die seer wtloopen. Den 28. weder gemonstert 9 vendels.⁺

Den 30. December den heer van Ruwiel⁽¹⁾ begraven met grooten staet, ende in sijn steê⁺ genomen Johan van Suylen, ende sijn soon schout⁽²⁾; ende heeft eedt gedaen aen Syne Excellentie, ende aen de staten van Wtrecht, den 20. April 1622, ende is schout geworden, ende geseten d'eerste reyse den 23. April.

Eynde des jaers anno 1621.

+ Dec. 28.

(1) Beschreven in het tweede lid, in welke betrekking hem Johan van Zuylen van der Haar, schout van Utrecht, opvolgde. Zie breeder over Johan Zuylen van der Haar Utr. Plakaatb. III. 217.

+ Dec. 30.

(2) Utr. Plakaatb. III. 217.