Archief voor kerkelijke en wereldsche geschiedenissen, inzonderheid van Utrecht. Deel 6

1614.

⁺ Anno 1614, den 6. January, is colonel Sissel's huysvrouw in een rosbaer wt Wtrecht getogen naer den Palts, om des conincks dochters kint te heffen, die kramen soude, vergeselschapt⁺ met sommige Engelsche capiteynen ende Sissel, tot Hulle. Den 17. February is Albert Goetbier, bode der stadt Wtrecht, gecasseert, oorsaecke waerom, dat hy soude naer Kanter reysen tot Leeuwaerden, ende bleef tot Amersfoort, ende seyde tegen de heeren, dat Kanter den brieff met voeten had getreden, ende met de tanden gescheurt, ende qualijck gesproken, welck contrarie bevonden is; want Kanter den heeren brieff weder sonde in sijn brieff, die hem de heeren gesonden hadden, die Albert een ander mede hadde gedaen.⁺ Den 21. February is de huysvrouw van Drillenborch getogen naer Amsterdam, by haer man, die daer soude blyven wonen. Desen 21. is de ambassadeur van den Turck ingecomen, die tot⁺ Antwerpen gearresteert was, ende getogen naer den Haghe den 22., als hy op den Domstoren was geweest met noch vier Turcken. Desen 21. is oock incomen graeff Hendrick, die den 22. nae boven tooch, om het kint te heffen van de paltsgravinne, die in de kraem was van een zoon, ende tooch wt met veel wagens naer Arnhem. In desen tijt heeft men weder volck aengenomen met den tromslach in Wtrecht, om op Oostindien te varen, voor 7 jaren, daer men seyt,⁺ dat Jan Bodt mede sal varen, die wt de gevangenisse is comen. Den 4. Meert sijn op Vreborch hoenderdieffen gegeeselt, soldaten van colonel Sissel, met hoenders om den hals hangende,⁺ ende gebrantmarckt met een strop om den hals. Den 23. May is een vendel Engelschen⁺ getrocken naer Vlaenderen. Den 4. Juny is op de plaets voor 't stadthuys gegeeselt Jan van

+ Jan 6.

+ Febr. 17.

+ Febr 21.

+ Febr. 22.

+ Mart. 4.

+ May 23.

+ Jun 4.

[p. 73]

Ameronghen, snyder ende borger t' Wtrecht, ende gebannen in 24 uren te vertrecken, op pene om met den sweerde gestraft te worden. Dit was diegene, die den hoeymaecker op de wacht dootschoot in de muytenatie, 1610 in January. Den 7. July gemonstert. Den 8. dito 2⁺ vendels Engelschen ende een Francoys vendel wtgetogen. Den 9. dito 2 vanen ruyters wt Wtrecht⁺ ende 's avonts graeff Hendrik ingecomen, ende 's morgens den 10. July getrocken naer⁺ Schenckenschans op Guelick; blijft noch 13 vendels te voet in Wtrecht. Den 14. July is⁺ tot Wtrecht de nieu jaermarckt ingestelt⁽¹⁾, ende afgelesen, in de plaets van de Pontiaens-merckt, ende begint den 15. July tot den 4. Augusty, maeckende 3 weken, ende is met voorgaende placcaeten door de steden geset; ende en sullen geen kramen by den Dom staen, op pene van 6 guldens, maer op de Marie-plaets ende kerckhof. In desen tijt is de Dom boven geschildert, die, 's jaers te voren in July, beschoten wert met hout. Den 25. July,⁺ op maendach, is de schuttery voor de vijfde reyse wtgetrocken onder Dirk de Gooyer; ende desen dach op de plaets gespeelt door Engelschen; den 26. door Francoysen, daer een oploop⁺ quam door Jakes, den peerdebereyder. Desen dach sijn de 2 vanen ruyters weer incomen van Guelick, met graeff Hendrik, die doortooch. Van den 16. Augusty tot⁺ den 21. is een groot getreck geweest, in ende door Wtrecht, van soldaten, na boven, ende sijn 5 vendels Duytschen in Wtrecht comen leggen. Van den 22. Augusty tot den⁺ 23. 's nachts, is Volckert Bodt, borgermeester, banqueroet gespeelt als ontfanger van 's conincks domeynen, daer de landen aen ten achteren quamen omtrent 2 tonnen

+ Jul. 7. 8.

+ Jul. 9.

+ Jul. 10.

+ Jul. 14.

(1) Utr. Plakaatb. III. 678. Omtrent deze nieuwe jaarmarkt vinden wij het volgende, in de stedelijke Raadsbesluiten, aangeteekend:
10 Jan. 1614. Vermaende de heer borgemeester Reysenborch, dat men soude versoeken octroy van de E.M.H. staten van Wtrecht, om de jaermerckt van Pontiaen te mogen verleggen op Maria Magdalenen.
21 Maart. De raet heeft op het voorgeven van den heer van Reysenborch, als eerste borgemeester deser stadt, iteratyvelyken ende eendrachtelyken geresolveert, de Pontiaens-jaermerckt te verleggen op Maria Magdalenen, ende daer toe te versoeken, op de eerste beschryvinge van de E.M.H. staten van Wtrecht, octroy, ende sulcx, by officie van billetten, door alle de provincien kundt te maken.
11 Apr. (Rapport v. beschryving). Op 't vierde nopende de Pontiaensmerckt, dat in 't verleggen van dien consent gedragen ende octroy verleent was.
2 May. Billetten van de vrymerckt tot Magdalenen te doen drucken.
11 July. Goetgevonden by de publicatie van de nieuwe jaermerckt mede te interdiceren eenen yegelijcken, soo wel den borgers ende innewoonders deser stadt, als allen anderen, die op de voorsz. jaermerckt met coopmanschap ofte waren van buyten binnen deser stadt sullen comen, met haer cramen ende craem op deser stadts plaetse, over de Lakensnyders ofte St. Mertens brugge, voor te staen; maer dat die sullen reguleert worden op St. Marie-plaets ende vóór ende beneffens St. Marie-kerckhoff.
E de ten eynde de voorsz. cramen, ter plaetse voorsz. ofte elders, daer men sulcx ordonneren sal, met goede orde gereguleert moge worden, autoriseert de raet daertoe mijn E.H. van den gerechte. -
Het octrooi der staten, in dato 7 April 1614, vindt men in het Utr. Plakaatb. III. 543, 44. Verder aldaar III. 678, een plakkaat aangaande den tijd en de plaats der jaarmarkt.

+ Jul. 25.

+ Jul. 26.

+ Aug. 16-21.

+ Aug. 22-23.

[p. 74]

schats, ende is erfhuis gehouden van de heeren, ende omtrent een jaer daerna is hy in Wtrecht comen, ende hebben hem noch in d' admyraliteyt geholpen van Vrieslant.⁺ Den 24. Augusty, op woensdach, is wtgetogen dat vendel van den graeff van Hohenlo,⁺ ende een Engelsch vendel, ende dat van colonel Sissel. Noch den 25. Louterback ende colonel Brock, met noch 2 Schotsche vendels, 2 Francoysen vendels, één Switsers, één Engelsch vendel, t' samen 11 vendelen; blijft noch in de stadt den gouverneur ende Franck met 5 Neêrlantsche compagnien, die incomen sijn. Desen dach is Syne Excellentie⁺ incomen, met wien den 26. de 2 compagnien peerden oock wttogen op vrydach; die⁺ hier inlagen (togen wt) met de wagens den 27. Desen vrydach is het vryleger afgelesen t'Wtrecht van 't stadthuys, op den Rijnstroom. Noch sijn hier 5 ofte 6 vendels incomen,⁺ Neêrlanders. Den 27. Augusty heeft hem den Engelschen predicant in den hals gesneden⁺ sijn selven, op de Nue wonende, genaemt Meester Douglas. Den 28. eenige jachten ende⁺ ammonytieschepen door Wtrecht comen varen na boven. Den 1. September voor 't stadthuys⁺ een gegeeselt, genaemt Lucas. Den 2. September, op vrydach, is sijn stiefsoon onthooft, omdat⁺ hy met de moeder geboeleert hadde, genaemt Wouter. Den 3. September de vrouw, die met haer soen geboeleert hadde, Willemgie Tysen, geworcht ende verbrant voor 't stadthuys;⁺ 3 dagen lanck justitie. Den 8. September het nieu garnisoen gemonstert, ende waken, op den⁺ 3. nacht, 's nachts 4 vendelen. Den 13. September een Engelsche joffer gegeeselt op die plaets, met een hoet op 't hooft, den joncker haer man oock, ende had leersen ende sporen aen, ter oorsaecke van dievery aen fluweel gedaen.

⁺ Den 14. September een generale biddach gehouden. Den 23. September doen sijn twee ambassadeurs door Wtrecht getrocken na 't leger, een van Engelant ende een van Vranckrijck.

⁺ In October omtrent Victoor is in Keyserrijk⁽¹⁾ beginnen te wegen, dat die stadt ge-

+ Aug. 24.

+ Aug. 25.

+ Aug. 26.

+ Aug. 27.

+ Aug. 27.

+ Aug. 28.

+ Sept. 1.

+ Sept. 2.

+ Sept. 3.

+ Sept. 8.

+ Sept. 13.

+ Sept. 14. 23.

+ Oct.

(1) Dit Keyzerrijck was een dier menigvuldige versterkte huizen, welke men oudtijds binnen Utrecht aantrof. Hetzelve behoorde reeds ten jare 1473 aan de stad; immers wij lezen bij Burman, Utr. Jaarb. III. 96, ‘dat de regering toen (1473) een huis kocht, genaamd het Keyzerrijk, gelegen aan de Stadswage, voor 1000 Rhijnsche guldens.’ - De lakens, welke men in Utrecht vervaardigde, werden aldaar Vrijdags en Zaterdags ten toon gesteld. Zie Burman, III. 111. - Verder vinden wij in de kameraars rekeningen van 1476:
Op Suute Joris avont, des avonts, hadde die raet ten eten in Keysrijc den heere van Hoern, den Jonchheer van Brederode, den heere van Montfoirde, heeren Reyer van Broechusen mit meer ander goeder mannen ende joncfrouwen, ende na der maeltijt danseden sy in Lichtenberch mitten joncfrouwen. Coste die maeltijt an spyse ende wijn ende Ypocras wijn cruyt ende was, ende de dansspule te samen xlviii. Rijnsguld. iiii ½ stuv.
De stad schijnt dit huis evenwel later verkocht te hebben; immers blijkt het uit een Raadsbesluit, van 10 Jan. 1614, dat de waag in het Keyserrijk zal overgebragt worden, na hiertoe vooraf te zijn aangekocht; zoo dat dit huis in de XVI. of in het begin der XVII. eeuw uit stadshanden is overgegaan. Het bedoelde Raadsbesl. deelen wij hier in zijn geheel mede:
10 Jan. 1614. De raet gehoort het aengeven van de heeren borgemeesters alse: dat hare Ed. verstaen ende te kennen gegeven was, dat de huysinge genaemt Keyserrijk te koop stont, ende dat men deselve bequamelijk soude konnen doen approprieren voor tot een wage, ende achter tottet bieraccijnscamer, ende alsulcx deser stadt seer dienstelijk om te copen; heeft, 't selve mede goet vindende, naer genomen deliberatie, gecommitteert de heeren borgemeesteren voorn. metten eersten cameraer Corn. v. Deuverden, omme de voorsz. huysinge te besichtigen, ende voorts op rapport naerder metten eygenaer ofte possessent derselver, nopende de coop, in communicatie te treden, te meer soo de voorn. eygenaer laet verluyden, die deser stadt vijfhondert gulden minder te willen geven als eenich particulier.
In een Raadsbesl. van den 21 Maart 1614, vinden wij aangeteekend: Omme de huysinge genaempt Keyserrijk, te stadts behoef gecocht, met communicatie van de Ed. heeren borgemeesteren ende gerechte, te doen approprieren tot eene wage ende bieraccijnshuys, is 't doenlijk, ende alle gereetschappen ende materialien daertoe noodich, ten minste costen deser stadt te versorgen, mitsgaders met communicatie als voorn. rypelijk te overleggen, hoe ende in welker voegen men ten meeste profyte het schoonhuys mette erven, daeraen behorende, soude mogen vercopen ende uitgeven. Zie verder Utr. Plakaatb. III. 1031. enz. A. Buchelii, Descriptio Rheno Traj. p. 118. L. Hortensii, Rerum Ultrajectin. Ultr. 1642. p. 156.

[p. 75]

cocht hadt voor de Waach te sijn. Den 1. November weder gemonstert dat nieu garnisoen.⁺ Den 12. November een dieff op de plaets gehangen, ende hadt by hem aen de galch een⁺ peertcop, een ramscop, ende een bycorff. Den 25. November ende den 26. sijn de soldaten⁺ weder incomen wt het leger, namelijck 8 ofte 9 vendels. Den 4. December een misse gestoort,⁺ daer een preker munnick de dienst dede, die gebannen worde. In desen tijt mosten die bagynen wt het Claesclooster, ende voeren in Arckelens, daer (van het Claesclooster) een tuchthuys gemaeckt word. Den 8. December sijn de soldaten samen gemonstert⁺ in Wtrecht, 21 vendels te voet, ende 2 cornetten te peert, samen 23 vendels, ende waken over den 5 nacht. In desen tijt heeft men met schermeyen op die Nue beginnen te spelen. Den 18., 19. ende 20. December sijn hier 3 dagen geluydt, alle dach 3 uren, over Walraven,⁺ heer van Brederoô, tot Vyanen gestorven. Van Kersmis tot Nieujaer 6 vendelen Duytschen wtgetogen na sticht van Overyssel⁽¹⁾.

Eynde des jaers anno 1614.

+ Nov. 1.

+ Nov. 12.

+ Nov. 25. 26.

+ Dec. 4.

+ Dec. 8.

+ Dec. 18-20.

(1) Het Utr. Plakaatb. bevat over dit jaar slechts eenige niet zeer belangrijke bijzonderheden.