Archief voor kerkelijke en wereldsche geschiedenissen, inzonderheid van Utrecht. Deel 6

[p. 64]

1612.

⁺ Noch den 27. January is afgelesen van 't stadthuys, ende oock onder de soldaten afgelesen, dat men 's avonts na acht uren niet sonder lanterens en moet gaen, met een brandende keerse daerin, noch borger ofte soldaet⁽¹⁾, omdat het 's avonts soo quaet gaen was op de straete, op de boete van 3 gulden; maer is haest gebetert, want daer een deel straetschenders⁺ ende moordenaers sijn gevangen, ende waren Engelsche soldaten; want op den 7. February wesende vrydach 1612, sijn daer op Vredenborch twee van dese Engelschen levendig geraeybraeckt, een creech 11 slagen, ende de andere 12 slagen met een nieu bijl, ende een gehangen ende een gegeeselt ende gebrandmerckt, ende een quam vry, die 't wtbrochte, want sy leleke moorden gedaen hadden, ende noch gedaen souden hebben, wtwysen haer sentency, ende dat onder 't decksel van den borger, dat sy gingen seggen, dat die de moetwille aenrechten. Daechs daerna Sweer de dieffleyer gegeeselt, op die plaets, om sijn quaet doen, ende⁺ 10 jaren gebannen. Oock worden den 11. Meert afgelesen ende weder den 30. July, dat men geen volck moet aannemen heymelijck noch openbaer, te voet, noch te peert, noch eenige gereedschap van oorloge ofte ammonyty om naer Denemarcken ofte Sweden ofte Muscovien te⁺ voeren, ende is oock een gedrukt placcaet geweest den 30. July⁽²⁾. Den 16. Meert is Graeff Maurits ingehaelt wel van 18 vendelen voetvolcks ende 2 cornetten peerden, te samen⁺ 20 vendelen, in dese stadt leggende. Den 18. dach is hy na Arnhem getogen om Graeff Ernst een kint te heffen⁽³⁾ met den ambassadeur van Engeland, die hem den 21. Meert

+ Jan. 27.

(1) Het plakkaat om bij avond niet zonder licht langs straat te gaan is van 27 Januarij 1612. Van dien zelfden datum is eene Ordonnantie om de soldaten niet te injurieren. Eene andere, om de soldaten niet te tappen na 8 ure is van 7 Januarij 1612. Zijnde evenwel slechts de renovatie van een plakkaat uitgevaardigd 21 Mei 1610. Zie onze Kronijk bladz. 22, aanteek. 1, verder Utr. Plakaatb. III. 687, 406, 694.
In de Raadsbesluiten van den 20. Jan. 1612 lezen wij hieromtrent nog het volgende: Omme metten heer commandeur des guarnisoens alhier te adviseren, hoe men die insolente moetwillicheyden, die des avonts by verscheyden personen gepleegt ende gedaen worden, soude mogen weren ende stuyten, ende in welker voegen men de executie soude doen, ende van alles rapport te doen, worden gecommitteert Both ende Helsdingen.

+ Febr. 7.

+ Mart. 11.

+ Mart. 16.

(2) Het plakkaat was van den 5. Maart. Utr. Plakaatb. I. 514.

+ Mart. 18.

(3) Dusseldorp geeft, in zijne onuitgegeven Annales, eenige niet onbelangrijke bijzonderheden omtrent dezen jonggeboren, welke wij hier opnemen:
Mense Martio nascitur Arnhemii filius Ernesto Nassavio Joannis filio ex filia ducis Brunsvicensis, et quia Gelriae gubernationem agebat, ducatus ille 50,000 florenorum in expensas puerperii extraordinarie solvere cogitur, praeterquam quod magnificum palatium Arnhemii aedificabat princeps Codro pauperior, si patrimonium parentum ejus respicias. Hunc ditare coguntur, quia legitimum principem rejiciunt, sub quo fere immunes degebant.

[p. 65]

volgde door Wtrecht met den soon van den graeff van Essex wt Engelant; den 23. Meert⁺ de jonge prins, graeff Hendrik, ende 8 dagen daerna colonel Sissel, ende al na Arnhem ende in Gelderlant, oock om een lantdach te houden. Den 1. April is op de plaetse een⁺ hoeymaeckers geselle onthooft, die een bevruchde vrouwe dootgesteeken hadde in de Springwech. Daechs daerna, den 2. April, is een nieu galch voor 't stadthuys gerecht, alwaer een⁺ dieff aen gehangen worde, ende 2 gegeeselt. In dese maent April sijn in Wtrecht penningen gemunt, daer Kanter ende Helsdingen op staen, ende vallen in een cuyl. In dese maent sijn Kanter ende Helsdingen wt Antwerpen getrocken, ende Kanter na Gelderlant, ende Hendrik van Helsdingen sieck sijnde is na Hollant gevaren, ende is tot Amsterdam gestorven, den lesten April stilo veteri, ende is verboden, dat men hem niet mochte overluyen tot Wtrecht,⁺ op groote peene, ende is tot Amsterdam eerlijck begraven den 2. dach May op saturdach,⁺ de oude stijl⁽¹⁾ ende christelijck gestorven in den Heere. In dese maent stonden daer brieven op de poorten t' Wtrecht, van wegen den schout, die haer goederen⁽²⁾ soude verpachten. Den 11. May is noch eens afgelesen, dat men dese borgers niet logeren en most ofte herbergen⁺ in 't sticht van Wtrecht, ofte steden van dien; die men bevont dat te doen, die soude in den officier vervallen, ende die een aenbrocht ofte creech, die soude 200 gulden hebben, maer dit placcaet was maer van de staten van Wtrecht alleen ende niet van de generale staten⁽³⁾. Den 24. May, op sondach, is de ambassadeur van Vrankrijck wtgetogen, die een nacht in⁺ Wtrecht gelogeerd hadde. Den 28. Juny is in den Dom begraven een vicarius van den Dom,⁺ wt de Vuylsteegh, die in 36 jaren niet wt den huyse was geweest, sint dat de kerken geroeyeert werden, ende hiet Wouter Brock⁽⁴⁾. Den 22. July, op woensdach, is de schuttery⁺ weder opgetrocken voor de derde reyse, ende Drillenborch was noch cornel, ende Nyhoff cornel-capiteyn. Dit was de derde reyse in 't jaer 1612. Den 17. Augusty is tot Wtrecht⁺ een placcaet afgelesen van de generaele staten, gedruckt in den Haghe, van dese borgers in dese sentencie, die in 't jaer van 1610 ende 1611 ingeluydt ende gebannen sijn, dewelcke haer niet alleene en begeven in de geunieerde provincien, maer oock somwylen in de stadt, steden ende landen van Wtrecht, ende qualijck spreken van de regeerders der landen ende andere goede lieden, jae dreygen een yeder van haer, 't sy overheydt ofte predicanten, die haer tegen sijn, jae, al waer 't Syne Excellentie selve, haer daeraen te misgaen, daervan de heeren sekerlijck onderricht sijn, dat het soo is; soo is 't, dat de edele staten bevelen een

+ Mart. 23.

+ Apr. 1.

+ Apr. 2.

+ Apr. 30.

+ May 2.

(1) Men houde in het oog, dat de dagteekening in deze Kronijk overal naar den ouden stijl gesteld is, deze plaats zoude anders ligtelijk verwarring te weeg brengen. Vergelijk hier boven bladz. 15, noot 1.

(2) Te weten de goederen van Helsdingen en Kanter, welke verbeurd waren verklaard. Zie hierboven bl. 52. 35.

+ May 11

(3) Het plakkaat is van den 8. Mei. Utr. Plakaatb. I. 739.

+ May 24.

+ Jun. 28.

(4) Over dezen, voor de kerkel. geschiedenis, zoo belangrijken man, zie Drakenborch in epist. ad Hoynck (Aanhangsel op de kerkel. oudh. van Nederl., Utrecht 1744. 8^o.)

+ Jul. 22.

+ Aug. 17.

[p. 66]

yegelijck, wie dat het sy, in al dese geunieerde landen en [...] steden, haer niet te herbergen ofte logeren, ofte verbueren lijff ende goet, ende bevelen alle schuytenschippers, wagen- ende carren-lieden haer niet te voeren op de boete van 100 guldens d' eerste reyse, de tweede reyse 200 gulden, ende dat een yeder, in wat stadt ofte dorp, wordt bevolen haer aen te tasten; soo sy niet sterck genoeg en sijn, hulp tot haer te roepen, dewelcke dat oock sullen moeten doen op de verbeurte van selfs aengetast te worden. Ende soo men een crijcht ofte meer in de voorschreven landen, die salse tot Wtrecht overleveren aen den officier aldaer. Men sal voor één crygen 100 halve ryders in de Nederlanden geslagen, die haer tot Wtrecht sal getelt worden, die nu gelden 5 gulden 8 stuver, is omtrent gelijck aen de som vijfhondert ende veertich gulden. Dit is die somma van dit placcaet, ende is overal, daer men gewoon is publicatie te doen, in al de provincien afgepubliseert. Met dit placcaet sijn dese sententien oock weder gedruckt in den Haghe, alwaer dit placcaet voor in staet ende noch twee bannissementen achter in, welcke sijn van Albert Dier, ende noch een van meester Dirck, coster van de Geertekerck, die oock in 't jaer 1611 ingeluydt worden, om dese oorsaecken; maer sijn⁺ eerst gebannen in December 1611⁽¹⁾. Den 22. Augusty sijn de kinderen van Helsdingen haer goederen losgelaten van den schout ende de heeren ontslagen. In October begonden die soldaten te waecken den vijfden nacht, alle avont 3 vendels, een op den hoop toe; want daer is er 16 vendels in de stadt, behalven 't commandeurs vendel ende 2 cornetten peerden, samen⁺ 19 vendels⁽²⁾. Den 26. October hebben die heeren magistraten van Wtrecht die stadtsingelen gemeten, daer veel hoven, ende tuynen, lant, ende huysen af mosten, ende men heeft in November die singelen bepoodt ofte beplant met jonge boomen, rondt om die stadt met twee ofte drie regels. In dese tijt is capiteyn Krimpen ontboden ende vastgehouden, omdat hy op den stock van sijn bordt op d'een syde hadde laten setten twee tollekens, een lach op sijn sijde ende een stont daer boven op ende liep, ende daer stont by: elck sijn tijt, ende op d'andere syde des stocks stont: die noch toe saech; 't bordt selve was de Gecroonde Pauw, ende was op den singel buyten de Katrynepoort by Hans aen den Doornboom. Men seyt oock,⁺ dat Kanter tot Leeuwaerden woonachtich is ende sijn cost daer heeft gecocht. Den 2. November monsterden 3 vendels Francoysen in de Katrynekerck, want de commissaris ofte⁺ monsterheer, die woonde in 't Katryneclooster op de Nieuwgracht. Den 21. November sijn op de plaetse twee studenten gegeeselt, die met valsche attestatie van graeven ende princen ende predicanten hadden gaen bedelen, oock met verandering van naem in Latijnsch ende Fransche attestatie, die haer om den hals gehangen werden op 't schavot alle beyde.

+ Aug. 22

(1) Het plakkaat in dato 15 Aug. 1612 N.S. vindt men in het Staten Plakkaatboek I. 431.

+ Oct. 26.

(2) Als een vervolg op hetgeen vroeger van godsdienstige geschillen gezegd is, had hier (28 Augustus) nog moeten vermeld worden de kerken-ordening door de staten van Utrecht vastgesteld. Utr. Plakaatb. I. 359. Wtenbocaert, Kerk. Hist. fol. 594.

+ Nov. 2.

+ Nov. 21.

[p. 67]

Den 27. November hebben alle die soldaten ende ruyters gemonstert in 't Katryneklooster⁺ ende kerck. Den 3. December is afgelesen, dat men geen schade sal doen aen die geplante⁺ boomen om die stadt in geender manieren, op de boete van 25 gulden⁽¹⁾. Oock is Floris Jansen ingeluydt desen dach, een laekencoper, ter cause van overspel gedaen met een vrouwe aen die Voorstraet, in die Gulde Ham. Oock een barbier ingedaecht buyten die Waerdt. Den 5. December is Krimpen gebannen, in 't stadthuys voor die vierschaer al sijn leven lanck⁺ geduerende, wt het sticht van Wtrecht. Den 13. December is begraven ten Duytschenhuys⁺ heer Jacob Taets van Amerongen, met grooten staet van adel, ende Jueresalemse heeren 3, ende een peert, ende was lantcommandeur, ende hadde in de veertich jaren geregeert. Den 18. December een groote wint geweest op vrydach voormiddach, die een vrouw dood⁺ waeyde in de Springwech. Den 23. Floris Jansen weder ingeluydt. Den lesten December⁺ afgelesen, dat men geen nieuw jaer singen en moest⁽²⁾.

Eynde des jaers anno 1612.

+ Nov. 27.

+ Dec. 3.

(1) Zie Utr. Plakaatb. III. 408.

+ Dec. 5.

+ Dec. 13.

+ Dec. 18.

+ Dec. 23. 31.

(2) De kronijkschrijver bedoelt hier eene publicatie, welke reeds in 1583, den 31. Dec., werd afgekondigd, doch sedert dien tijd bijna jaarlijks vernieuwd werd. Zie Utr. Plakaatb. III. 470, alwaar evenwel onder de jaren, waarin dit besluit gerenoveerd is, 1613, niet staat aangeteekend. Vergelijk hiermede het Utr. Plakaatb. III. 463.