Archief voor kerkelijke en wereldsche geschiedenissen, inzonderheid van Utrecht. Deel 6

[1610]

Anno 1610 den 21. dach January⁽¹⁾ 's morgens voor den dachraet is hier tot Wtrecht⁺ een groote beroerdte geweest, die borgers hem in de wapen begeven, om te muyteneren,

(1) In de stads Raadsbesluiten vindt men, over het gebeurde van dien dag, de volgende bijzonderheden:
Sonnendaechs den 21 January 1610.
des morgens.
Des morgens ten vijff ueren deur den hopluyden boode den heere burgerm. Both aengeseyt seynde, dat op de plaets voor dach gecomen waren de musquettiers van alle de burger vendels, ende dat de hopluyden in den name derselver begeerden, dat men datelyck den raet soude doen laden, heeft ordre gestelt, dat sulcx gedaen worde jegens ses uren, dat de dach aenquam.
Als de raet nu begonst op de plaetse by den anderen te comen sijn die van de dachwacht op de plaets gebleven, eenige mette sluetels naer de poort gegaen, ende andere naer haer quartieren getogen. Tusschen acht ende negen uren, de raet binnen gecomen sijnde (absent wesende de burgermeester Rysenburch, schepen Baxen, Splinter, Schendel ende.... raiden) is gesonden naer de hopluydencamer ende laeten weeten, dat de raet by den anderen was, ende dat sy mochten comen; daerop ter antwoort gebrocht worden, dat de gecommitteerden aldaer noch niet al by den anderen waren. Een wyle tijts hier naer quamen twee hopluyden, de president Velthuysen ende Swanenburch, seggende, dat sy nu by den anderen waren, ende vragende, of sy mochten comen? daerop geantwoort is, ja.
Desenvolgende sijn ingecomen: zeven hopluyden ende Hendrik Jacobsz. van Coesfelt, Lieutenant van Teylingen, die absent was, mette gecommitteerden der burgerye, alse joncheren Dirck Canter, Mr. Hugo Ruysch ende Jacob van der Maeth, mitsgaders de raetsheer Helsdingen, Gijsbert van Overmeer, Cornelis Knijff, Cornelis van Weede, Johan Otten van Royen, Bruno Vosch, Willem van Oucoop ende Nyendael.
Dese leverden over, door den voorsz. president Velthuysen, een remonstrantie op den naem van de hopluyden, ende noch twee anderen, die sy seyden by de burgerye ter hant gestelt te sijn, die d' een naer d' ander gelesen sijn, ende verscheyden poincten innehielden, als in archivis te vinden is. Alle dye remonstrantien mede daertoe tenderende, dat de magistraet vooral moesten worden gereformeert, ende daer buyten gesloten alle ridderschap, die mede in de staten beschreven worden, ende oock alle die ontfangers ende officien van de staten hebben ende die daervan dependeren.
Daerop verklaert worden, dat nymant in weerwille van de burgerye aldaer begeerden te sitten, ende naer eenige propoosten worden geseyt, dat de raet te vreden was, daerop te resolveren.
Ende hiermede de voorsz. hopluyden mette gecommitteerden vertogen zijnde in de groene camer, heeft de raet naer corte deliberatie geresolveert, dat men hemluyden soude aenseggen, dat de raet te vreden was, terstont te procederen tot nominatie van een nyeu getal, ende daerinne voorby te gaen de voorgenoemde persoonen, ende dat syluyden middelretijt de aenwesende staten mochten sien by den anderen te crygen, om de voorsz. nominatie naer ouder gewoonte overgesonden te worden.
Tusschen beyden quamen binnen de president Velthuysen voorsz. seggende, dat de hopluyden geerne souden spreken met den secretaris Leerdam, die met verlof des raets by heure E. in de groene camer gegaan is, ende rapporteerde, dat hem aengeseyt was, dat de gemeente nyet en soudes maecken eenige nominatie van magistraet, maer dat hy de raet soude seggen, dat sy wilden met goeden oogen aensien, dat by de hopluyden ende burgerye voor dese reyse mochte worden gestelt een nieuwe magistraet tot confirmatie van Sijn Excellentie, als stadthouder, sonder consequentie ende provisionelick tot Remigy toe, als anno 1588. was gedaen, soo de tijt geen vertrek toe en liet.
Hetwelcke den raede gerapporteert wesende, hadden denselven secretaris wel willen voor antwoort mette voorsz. resolutie wederomme gesonden hebben by de voorsz. hopluyden ende gecommitteerden.
Maer, want de secretaris seyde, sich grotelicks beswaert te vinden in dusdanige wichtige saecken, eyschende antwoort alleen mondelinge over te brengen, soo lichtelick een woort vergeten, of anders bedriegt conde worden, soo consenteerde de raet, dat hy den voorsz. hopluyden ende gecommitteerden soude seggen binnen te comen, om de resolutie te verstaen. Ende als die binnen gecomen waren, heeft de secretaris vernieuwt, 't gunt heure E. hem hadden belast den raet aen te seggen, die oock sulcx gestant deden, ende is hemluyden voorts voorgedragen de voorsz. resolutie by den raede genomen op de veranderinge van de magistraet. Maer als sy persisteerden, seggende, dat sulcx nodich diende by de burgerhopluyden ende burgerye gedaen te worden van avont eer sy droncken worden, ende daer meer swaricheyts van te wachten stont, soo heeft de raet eyntelick verklaert, dat sy sulcx mochten lyden, ende hun van heuren dienst hielden ontslagen, recommanderende ten hoochsten bequame persoonen van de gereformeerde religie, waerop acte by de hopluyden ende gecommitteerden versocht sijnde, ende sy opstaende, daerop meenden te vertrecken, is hemluyden by eenige aengeseyt, dat sy wel mochten blyven. Ende worden dienvolgende met consent van den rade ende ten bywesen van de voorsz. hopluyden ende gecommitteerden innegestelt een acte hiernaer volgende; doch alsoe op het woort, daer in nacomende, van de gereformeerde religie geinsteert worden, dat men soude willen stellen gequalificeerde, om geen offensie aen de catolycken, mede op de been sijnde, te doen, is daarinne geconsenteert, ende nyettemin gerecommandeert, dat men daerop wilde letten, gelijck toegeseyt worden; luydende de voorsz. acte van resolutie als volgt:
De raet op huyden vergadert sijnde, ende gehoort hebbende het aengeven van de burgerluyden mette de heeren gecommitteerden van de burgerye, in den naem derselver burgerye versouckende om redenen by heure remonstrantien verhaelt, als dat de jegenwoordige magistraet soude voor goedt aensien, dat, voor dese reyse ende sonder consequentie, by provisie by de hopluyden ende burgerye soude moegen worden gestelt een nyeuwe magistraet ende by Sijn Excellentie als stadthouder geconfirmeert, heeft, naer deliberatie daerop gehouden, ter antwoort gegeven, als gedaen wort by desen, dat sy moegen lyden, dat de veranderinge in maniere als boven worde gedaen, ende dat sy hun mitsdesen houden ontslagen van heuren dienste, ten hoochsten recommanderende, dat in de veranderinge doch gelet wort op persoonen van goede quailificatie. Actum den 21. Januar. 1610. ouder stile. Onder stont ter ordonnantie van den jegenwoordigen raet. ondert. J. de Leerdam.
Hetwelcke gedaen, ende hemluyden d'acte gelevert sijnde, sijn opgestaen, om daermede te gaen onder de acht quartieren, daer de burgers met hun vendels by den anderen gecomen waren, ende de burgerye deselve voor te dragen. Worden gevraecht, off de raet langer behoufden by den anderen te blyven? daer op begeert worden, ja, om rapport te hooren, wat op de acte sou worden geseyt. Ende de raet blyvende, sijn sy wtgegaen ende eerst omtrent tusschen een ende twee uren wtte quartieren weder gecomen, rapporterende, dat de burgerye eenige daermede wel, ende andere nyet wel gecontenteert en waren, doch dat de bevelhebbers ende de principaelste hun vooreerst daermede contenteerden, ende dat boven het getal der voorsz. gecommitteerden, elcke vendel nog twee daerby soude vougen ende ten twee uren op den stadthuyse comen, om t' samenlick mette hopluyden een nyeuwe magistraet te kiesen.
Waermede de raet opgestaen ende naer huys gegaen is, offorderende de hopluyden den secretaris de namen van den jegenwoordigen raet, die tot dien eynde mede wechgaende, laeten leggen heeft het presentieboeck.

+ Jan. 21.

[p. 10]

die vendels utgesteeken door die gansche stadt, die wet afgeset, als beyde die borgermees-

[p. 11]

ters Rysenborch⁽¹⁾ ende Bodt⁽²⁾, in wiens plaetse sy genomen hebben den ouden Canter⁽³⁾ ende Hendrik van Helsdingen⁽⁴⁾; die 12 schepenen ende 24 raedsheeren verset, sommighe goedt gedaen; die 4 wachtmeesters afgeset oock sommighe capiteyns afgeset, ende sommighe goedt gedaen, ende alsoe de heele stadtspolycye verandert ende vernieut⁽⁵⁾: het stadthuys

(1) Justus van Rysenborch, heer tot Rysenborch, schepen 1594. 95. 96., burgemeester in 1603. 4. 8. 9. 10. 13. 14., gelicentieerd uit de ridderschap door prins Maurits, 29 Dec. 1618. Utr. Plakaatb. III. 177.

(2) Volkert Both, raad der stad 1592. 3. 4. 6. 7., schepen 1599. 1600. 1. 2. 3. 4., burgemeester 1605. 6., schepen 1607. 8. 9., burgemeester 1610 en 1611 schepen. Utr. Plakaatb. III. 177.; heemraad van den Leckendijk 1600.; kerkmeester van de Buurkerk 1600.; kerkmeester van St. Jacob 1610.; hoofdman van de handvoetboog 1611.; rentmeester van de domeinen 1612.; gecommitteerde in de admiraliteit van Vriesland 1623. Raadsbesl.

(3) Jonkh. Dirk Canter was in 1575. 6. 7. schepen, 1584 raad, 1588. 9. burgemeester, 1590 schepen, 1591. 2. burgemeester, 1593 schepen, 1594 raad. Utr. Plakaatb. III. 174.

(4) Niet Ellert, zoo als het Utr. Plakaatboek, III. 180. zegt, maar Hendrik van Helsdingen werd bij deze gelegenheid burgemeester. Hij was in 1590 raad, 1594 schepen, 1597 raad, 1598. 9. 1600. 3. 4. 7. schepen, raad 1606.

(5) De namen der nieuwe regeringsleden vindt men in het Utr. Plakaatb. III. 180.

[p. 12]

⁺ bewaert zeven dagen lanck met vliegende vendelen nacht ende dach tot den 27 deser maent⁽¹⁾. Ende soo is ondertusschen dit sijn princelycke excellentie veradverteert door den vier gedeputeerden, als raetsheer Ruys⁽²⁾, Willem van Ou coop⁽³⁾, Bartholomeus van Wee⁽⁴⁾, Jacob Weernerse⁺⁽⁵⁾. Soo is Sijn Excellentie de 2. Febr. op vrydach binnen Wtrecht gecomen ende seer heerlycke van die borgers ingehaelt, om dese saecke te recht te brengen, d' welck hy qualyck heeft kunnen doen; want op den 17. Febr. is daer grooten twist geweest in die statenkamer tusschen die nieuwe heeren ende oude staten, willende haar voor geen wettelyke overheden bekennen, maer door dwanck van den burger hebben datselve moeten doen voor Sijn Excellentie, die haer wel goed kende; ende daer waren die acht capiteyns met die vier commissarissen, ende⁺ een groot deel burgers, die daer by waren. Den 18. dach Sprockele, op sondach, sijn de acht⁺ hopluyden by graeff Maurits ten eten geweest, in den duytschen huys, ende den 21. dach is daer een biddach gehouden tot Wtrecht om dese sake; Sijn Excellentie was dien dach selfs tweemael ter predicatie in den Dom; maer op dien dach was groote sorge, dat daer onder preken volck in hadde mogen comen, tot welcke eynde den borger neerstelyck heeft gewaeckt, maer is geen noot geweest; maer 's avonts ten tien uren sijn daer een' deel papou-

+ Jan. 27.

(1) De nieuwe regering gaf zich intusschen vele moeiten om de opgewondene gemoederen te bedaren, blijkens de volgende notulen van den 27 Januarij.
De raet geladen sijnde, verhaalde de heere burgermeester Canter, dat men wel verhoopt hadde, dat de burgerye hun gisteren soude hebben in stilte naer huys begeven, maer dat men nu anders vernam, doch dat de burgerye hadden twee gecommitteert wt elcke vendel, die volle last hadden van de burgerye, ende in den raede souden comen mette hopluyden. Gedurende de vergaderinge, is gecomen een boode met brieven van de E. Mo. Heeren staten-generael ende van Syne Excellentie, die in den raede gelesen sijn..... Erschenen de burgerhopluyden tot seven toe, ende hebben gediscoureert, omme de burgerye wtte wapenen te crygen, ende is hemluyden voorgelesen de voorsz. brieven van de staten-generael ende Sijn Excellentie.
De raet deser stadt op huyden ontfangen hebbende de remonstrantie by de burgerhopluyden ende gecommitteerden van de burgerye overgelevert, committeert ende last den burgerluyden mette gecommitteerden der burgerye hun te vervougen in de acht quartieren, ende aldaer de burgerye voor te lesen de brieven van de Groot Mo. Ed. Heeren staten-generael ende Syne Excellentie onsen stadthouder, door eenen expressen boode desen morgen in den raede overgelevert, ende dyenvolgende de goede burgerye ten hoochsten te vermanen, hun in ruste ende stilte t' huys te begeven, omme de voorsz. heeren staten - generael ende Syne Excellentie gehoor ende eenich contentement te doen; de raet versekert de burgerye, dat sy alle neersticheyt sullen doen, om hun te restitueren ende maincteneren in heure oude gerechticheyden ende privilegien, ende besonder de burgerlicke neringen ende welvaren aengaende, mitsgaders, dat dese burgerlicke vergaderinge tot nu toe nyemant sal strecken tot achterdeel, hinder, verwijt of prejudicie, des sy hun vervougen datelyk naer huys ende leven in ruste ende vrede, als eerlicke ende goede burgeren toestaet; dit alles boven voorgaende acten voor desen den burgerye gegeven, die mede blyven sullen in haer geheel.
De raet heeft voorts eendrachtelicken verclaert, dat sy niet meer en begeeren noch betaelt en sullen worden als halve voorgaende presentien, te weten van elcke presentie drie stuvers.

(2) Mr. Hugo Ruysch, hier boven in de aanteek. bl. 10 reeds genoemd.

(3) Willem van Oucoop, lid van den nieuwen raad.

(4) Bartholemeus van Wee, raad in 1594. 5. 6.

+ Febr. 2.

(5) Jacob Weernerse van Velthuizen.

+ Febr. 18.

+ Febr. 21.

[p. 13]

wen⁽¹⁾ vergadert op die Meertens brugge omtrent twintig persoonen sterck, hebben groot getier gemaeckt met schieten, meende toeval te crygen, om die statencamer in te nemen ende meer plaetsen of huysen; maer, die wacht haer versterckt hebbende, om te sien, wat daer te doen was, ende haer niet willende daerin toestaen, sijn met schande weder na huys gekeert, niet wtrechtende dat sy voorhadden.

Den 23. February sijn daer weder commissarissen na den Haghe getrocken, den 26. weder⁺ gecomen, quaet bescheyt mede brengende, is de burger op den 27. dach weder in die wapen⁺ gecomen, het stadthuys weder ingehouden met vliegende vendels, oock door die stadt, weder wtgesteecken, ende is een stilstant gemaect van de vendels in te neemen door die stadt maer niet op het stadthuys, door begeerte van graeff Maurits, voor vijf ofte zes dagen; want op den 2. dach Meert, sijn daer weder commissarissen na den Haghe getrocken, om bescheydt⁺ te halen van die generale staten, dat die Stichtse staten graeff Maurits wel souden mogen ontslaen van den eedt des lants, ende die Stichtse staten af te danken, ende Maurits vry te laten om hem alsoo tot een souvereyn heer aen te nemen over Wtrecht; maer sijn den 6. Meert⁺ weder gecomen 's morghens vroech, ende desen selven dach is graeff Maurits met sijn broeder, graeff Hendrik, met een deel nieuwe heeren ende oock de oude staten na Woerden gevaren, aldaer een landtdach gehouden werdt, van de staten generael met de ambassadeuren van Vranckrijk ende Engelant, om aldaer te handelen van de saecke deser stadt ende provincye van Wtrecht; want onse staten hier niet en dorste comen, omdat de borger in de wapen was; ende soo is Sijn Excellentie, met halver eere ende oock door bedwanck, weder in den Haghe gecomen ende onse saecke is ongedaen gebleven; want hy is den 9. Meert te⁺ Woerden scheep gegaen ende ons alsoe verlaten, daer hy ons nochtans anders beloofde, als hy vertooch, dat hy in vier daghen weder t'Wtrecht soude wesen, ofte hy en soude geen graeff met eeren ofte vroom stadhouder sijn; maer door bedwanck is hy naer den Haghe moeten trecken, ende onse borgers sijn den 10. Meert van't stadthuys wt die wapenen gegaen, niet wel te vreden sijnde van dese quade tydinghe, ende 's nademiddachs mosten die twee vendels Engelschen, de borger, ende die nieu heeren een eedt doen, die stadt getrou te sijn in alles, wat haer mochte overcomen. Ende den 12. dach Meert sijn die oude heeren ende⁺ staten ingeluydt ende afgelesen, om weder in die stadt te comen, ende den borger verboden, dat men haer niet en soude naroepen ofte begecken op die straten ofte elders, waer het wesen mochte, maer haer met vreden laten gaen ende regeeren als sy voor ende na

(1) Papouwen zijn paapschgezinden. Zoo ook in het Geuzen liedtboek.
Papou dit sagh ginck na Romen loopen.
en elders:

Een nieu liedt wil ick singen.
Uyter harten alsoo fraey,
Hoe Papou Noorthollant meende te dwingen,
Den enz.

+ Febr. 23, 26.

+ Febr. 27.

+ Mart. 2.

+ Mart. 6.

+ Mart. 9.

+ Mart. 12.

[p. 14]

gedaen hadden, mitsdien, dat sy haer rekening souden doen. Ende sy ontboden wederom, dat sy wel wilden comen binnen Wtrecht, als sy vier vendel soldaten mede mochten brengen in die stadt, daer sy op betrouden, ende soo sy dat niet en wilden doen, soo souden sy daer⁺ met 100 vendelen voor comen, d'welck sy haest gedaen hebben. Ende sijn den 21. dach Meert 's morghens vroech voor Wtrecht gecomen, wel ruim met 100 vendels, ende den jongen prins, graeff Hendrik, als opperste veltheer, ende die generaele staten oock daerby, wesende in Jutfaes op het huys te Mallepaert⁽¹⁾ ende veel volcks met haer, ende die stadt rondom beset aen de Meerle een quaertier, tot Suylen een quaertier, aen de Bilt een quaertier ende soo voort rondom die stadt beset. Den 22. dach Meert hebben wy ons geschut op die⁺ walle gebracht, ende 2 vendelen volcks aengenomen, als Claes Eversen de Gooyer ende Hendrik Petersen, mandemaker. Ende na de middach sijn daer gedeputeerden na Jutfaes gevaren; ende haer gevraecht, waerom sy ons benouden? Waerop sy geantwort hebben, als dat wy crygsvolck in souden nemen ende haer een deel hoofden leveren, daer sy haer wil mede mochten doen. Maer die van de stadt, dat niet wilden doen ofte toelaten, hebben ons stadt ende wallen versien ende bolwerken met volck ende geschut, cruidt, lont ende loodt; schanscorven⁺ ende loopgraven gemaeckt ende bateryen ende diergelycke dingen meer. Den 23. sijn daer weder commissarissen na Jutfaes gevaren, maer niet besonders mede brengende, hebben wy ons soldaten gemonstert; ende des namiddachs sijnder daer een deel vendel soldaten van de Bilt in Outwycker⁽²⁾ clooster gecomen, te voet ende te peert, ende doen sijn die 8 vendels borgers in de wapen gecomen ende malckanderen belooft met eede. Ende doen hebben die 2 vendels Engelschen wt die stadt doen trecken na Jutfaes, omdat sy ons niet en dorsten helpen, ende toogen tusschen die borgerye door, seer genacht roepende al weenende. Ende ons 2 nieu vendels stonden in die tollensteegpoort, ende dese nacht hebben daer 3 vendels borgers gewaect, ende beyde die vendels soldaten op die bolwerken, ende hebben doen noch twee vendels aengenomen: als dan Ruth ofte Lantmeterszoon ende Crimpen tot capiteyns. Ende den⁺ 24. dach oock gemonstert, ende elcke vendel was 200 man, ende dien dach heeft die clock geluydt ende ofgelesen, dat alle die schouten van die buerten mosten met twee mannen op die Nue comen wt elcke buert in een uretijts om te painieren ende greven⁽³⁾. Ende daer sijn weder gesandten na Jutfaes gevaren ende weder gecomen, sijn stracks na den Haghe getrocken, ende sy hebben

+ Mart. 21.

(1) Mallepaert. Men bedoelt het huis Plattenburg, weleer toebehoord hebbende aan de familie Mallepaert, en door den tegenwoordigen heer van Jutphaas afgebroken.

+ Mart. 22.

+ Mart. 23.

(2) Het klooster Oudwijk stond op den grond van het tegenwoordige buitenverblijf, dien zelfden naam dragende. Het behoorde tot de Benedictijner orde en was voor adelijke jonkvrouwen, door Machtildis, burggravin van Utrecht, in 1131 gesticht. In 1584 werd het door eenige opgeruide burgers in den brand gestoken.

+ Mart. 24.

(3) Painieren, werken, het Fransche painer zich moeite geven. Werklieden bij het leger noemde men painers of pyners.

[p. 15]

wtstel genomen drie dagen aen de stadt; ende den 25. sijn die borgemeesters van Amsterdam door⁺ Wtrecht gecomen, ende sijn oock na Jutfaes gevaren; ende desen dach ende daechs daer na, welck was op sondach ende maendach mosten alle de borgers painieren ende greven rondom die stadt, met alle man, oock selfs vrouwen ende dochters. Ende doen hebbe ik die stadt omgegaen, ende op die walle getelt 20 metalen stucken, behalven die noch op die Nue stonden ende greenen, die menich deden weenen, ende schanscorven met hoopen, die niet veer en gingen loopen. Ende alle nacht hebben daer twe vliegende vendels borgers gewaeckt ende somwylen drie vendels, nadat prykel was, ende alle ons aengenomen soldaten op die bolwercken. Den 26. Meert⁺ dat vierde vendel gemonstert; ende dien dach de ordinaris perdemarckt van palmsondach afgelesen, om een yegelyck vry te comen behalven die staten, onse tegenwoordige vyanden, ofte die in eenighe dienste buyten die stadt waren, daer men versien op soude hebben in de marckt. Ende den 27. dach Meert sijn die commissarissen weder gecomen, ende stracks na⁺ Jutfaes gevaren by de staten ende graeff Hendrik, ende sijn 's avonts ten 10 uren ingecomen; ende 's morgens den 28. Meert te zes uren is de raet gelaeijen, ende ten 10 uren voor de middach⁺ sijn alle die rotmeesters ofte corporaels ontboden by die heeren; ende haer is die ackoordacye voorgehouden, als dat, daer die twe vendels Engelschen, met noch acht vendels, daer in soude comen, synde tien vendels zamen, ende alles soude vergeven wesen, ofte soo niet, soo wilden sy Wtrecht met yseren handen aentasten, ende tot een steenhoop maken; ende dat is weder denselven dach in Jutfaes gesonden, hoe den borger daermede te vreden was, ende dies soude den borger die wapen houden ende in't geweer blyven; ende die heeren sijn daermede na Jutfaes gevaren, ende 's avonts weder gecomen. Is op den 29. Meert van't stadthuys afgelesen,⁺ dat alle dingen te beyder syden souden vergeven wesen, ende dat die staten haer rekening doen souden voor die generaele staten ende die ambassadeurs, ende dat daer een commandeur over die vendels sal gestelt worden, ende haer overicheydt soude blyven tot ordinaris tijt, ende dat de borger in ruste ende stilheydt leven sal, in alles sonder schade der gemeente, ende diergelycke meer; ende dit was gesloten ende gesegelt binnen Jutfaes ter ordinantie van de staten generael in dato den 6. April na den nieuwen stijl⁽¹⁾. Ende desen dach den 29. Meert, sijn⁺ die vier aengenomen vendels weder afgedanckt, die de stadt aengenomen hadde, ende de twee vendels Engelschen sijn dien dach weder ingecomen, ende acht vendelen daechs daerna den 30. Meert die Witvrouwen poort in, veel oude krijgsheeren voor wt comende in die⁺

+ Mart. 25.

+ Mart. 26.

+ Mart. 27.

+ Mart. 28.

+ Mart. 29.

(1) In alle stukken van de staten - generaal, alsmede van den raad van state volgde men den nieuwen stijl. In die der staten en stad van Utrecht, zoo ook in de kronijk, is het daarentegen den ouden stijl, waarnaar de dagteekening plaats had.
Sedert xxxi. Dec. 1575. begon men echter het nieuwe jaar, vroeger op kersdag, met 1 Januarij. Utr. Plakaatb. III. 365.394. De nieuwe stijl is in Utrecht eerst ingevoerd op den 1. Dec. 1700, zoodat men toen in plaats van den 1ste schreef den 12. Dec. Utr. Plakaatb. I. 455.

+ Mart. 29 o. st.

+ Mart. 30.

[p. 16]

stadt, de jonge prins, als veltheer, dat volck inbrengende; ende sijn genade graeff Ernst commandeur daerovergestelt; ende sijn in de cloosters geleydt vooreerst, ende naderhant op servys⁽¹⁾; want men condese so stracks nergens crygen; ende desen dach nademiddach sijn daer al 3 vendelen van opgecomen in de wacht, 'twelck den borger ongewoon was, dat sy met haer soude waken, soo in't stadthuys, als aen de poorten; ende doen heeft de borger 'svonts maer met een vendel gewaeckt, ende op die plaetse gecomen trecken, is daer een groot rumoer onder den borger gecomen door sommigen, omdat sy sagen, dat het stadthuys beset was van soldaten ende daerby mosten waken; maer is weder gestilt in corten tijt sonder⁺ schade. Ende daechs daerna is afgelesen van't stadthuys met clockluydinge den 31 Meert, op lijfstraffe, soo wie daer eenig rumoer weder aenrechtte tegen 't garnisoen deser stadt, met drygen ofte qualyck spreken, ofte geweer te trecken, ende dat oock niemant hem en soude laten vinden op die stadtsplaetse in't optrecken der wacht, die van de wacht niet en sijn; want sommige worden om dies wille al aengetast, oock sommige in't geluyt om stilte te maken tusschen den borger ende soldaten, die hier binnen sijn; want het worde den borger oock verboden, maer die soldaten en gingen niet vrij; want het worden die soldaten oock verboden van den geweldighen generael, met den jongen prins, op pene van lijfstraffe, haer tegen den borger niet te roeren ofte qualyck te spreken. Ende daerom sijn die staten met dat leger soo lang blyven leggen om die stadt, om te sien, hoe den borger hem tegen die soldaten soude dragen in tochte ende wachte; maer 't waken tesamen was haest gedaen, soo ghy hier na horen sult. Ende dit is tot het overgaen der stadt Wtrecht aen die state syden; wat hierna gebeurt is, sult ghy in dese navolgende bladeren lesen ende horen.

⁺ Den 1. April ben ick na Jutfaes gevaren, ende hebbe gesien dat leger van de staten ende dat geschut gefelt, namelyck vyftien stucken, in drie punten ende een punt met gereetschap daertoe van 't geschut ende menichte van schepen met victalye ende proviande ende soedelaars; ende hebbe oock op 't huys te Mallepaert geweest, daer graeff Hendrik op lach, ende gesien, hoe daer gestelt⁺ was. Den 2. April heeft dat leger van de Bilt op die steenstraet gedrilt⁽²⁾, sterck wesende 32 vendelen,⁺ in presentie van Sijn Genade graeff Hendrik ende graeff Ernst. Den 3. April is afgelesen ofte iemant soldaten begeerde op servys⁽³⁾, men soude twee stuver meer geven alle weeke, namelyck negen stuver, want men heeft qualyck connen laten. Op denselven dach is de procureur-generael⁺ ende Hendrik van Helsdingen⁽⁴⁾ na den Haghe getrocken, ende den 5. op witten

(1) Service, inlegeringsgeld, hetwelk men den burgers voor het verzorgen der soldaten uitbetaalde.

+ Mart. 31.

+ Apr. 1.

+ Apr. 2.

(2) Drillen is ronddraaijen, figuurlijk zich in den wapenhandel oefenen. Van daar ook drilmeester en de drilweide, in de nabijheid der stad.

+ Apr. 3.

(3) Zie hier boven de aanteekening n^o. 1.

+ Apr. 5.

(4) De procureur-generaal van Leeuwen en Hendrik van Helsdingen, als gedeputeerden van de stad, waren naar den Haag vertrokken, om aldaar met de staten-generaal te onderhandelen; voorts hielden zij onderscheidene beraadslagingen met den prins en de staten van Utrecht te Jutphaas. Het gevolg was eene acte van amnestie, submissie van die van Utrecht, en afdanking der acht vendels, onlangs binnen de stad aangeworven. Utr. Plakaatb. I. 737. De stad alzoo werd geheel overgegeven, en reeds des avonds te voren zond men de gewapende burgers naar huis.

[p. 17]

donderdach sijn sy weder gecomen, ende 's avonts en sijn die borgers niet opgetogen ofte hebben oock niet gewaeckt, die wapenen neer moeten leggen, ende die soldaten die stadt bewaerdt; ende en is niet gebuert by mans leven, dat de borger niet en heeft gewaeckt. Ende den 6. April op goeden vrydach sijn die staten ende heeren ende anderen weder ingecomen,⁺ doen de borger wt de wapen was, die te voren geglipt waren wt die stadt, wetende, dat sy belegert soude worden, ende quamen doen selfs voor die stadt leggen, daer sy noch goet ende bloet in hadden. Ende den 7. April op paesavont is dat leger rontom die stadt vertrocken,⁺ ende die huysluyden seer bedorven, daer sy lagen, ende veel moedwille gedaen op de lande, ende hebben gevlogen om die stadt omtrent hondert ende dertich vendelen ende weynich ruytery. Ende in alle dese oneenicheden is, op paesdach den 8. April, het avontmael des Heeren Jesu⁺ Christi niet wtgedeelt, maer achterweghen gelaten, ende hebben alsoo meenich bedroeft mensch gemaeckt buyten die stadt ende binnen; want op veele dorpen worden dat nachtmael oock niet gehouden, want die lieden waren verstrooydt ende gevlucht niet sonder reden. Ende die generale staten sijn oock mede gecomen ende gelogeert in 't Catryne clooster op die nieu gracht. Ende den 11. April, op woensdach avont, is den borger de leus onthouden, die de capiteyns⁺ tot dien dach noch hadden ontvangen, 8 dagen na haer wacht lest gedaen op schortelwoensdach den 4. April; ende veele wilden dat sijdgeweer noch al dragen, tot spijdt, dat sy niet en mosten waecken, maer was niet te beduyden. Ende op den 14. April sijn de gilden ontboden⁺ voor mijnheeren om haer de privileghye weder te geven, maer is een 0 in't cyffer geweest. Ende den 15. April op sondach sijn die staten-generael weder wt die stadt getogen,⁺ sonder yet wtgerecht te hebben, als men meende, dat sy souden doen, tot welcke ende sy hier waren comen in de stadt. Men seyde, dat Sijn Excellentie begeerde, dat de burger niet wt de wapenen en souden gaen, want sijn heer vader hadde het haer in tijt van noodt in de hande gegeven, om haer stadt selve te bewaren; maer 't was al om niet; want men seyde, die staten deden haren sin daerin⁽¹⁾. Denselven dach is hier ingecomen den jongen graeff van Mansveldt, ende is daechs daerna, den 16. April, getrocken na Amersfoort, vergeselschapt⁺ met graeff Hendrik ende anderen ende veel baghagye, ende voortgetrocken na den Brandeborgher toe⁽²⁾, om sekere redenen, ons onbekent. Den 18. April hebben die borgercapi-

+ Apr. 6.

+ Apr. 7.

+ Apr. 8.

+ Apr. 11.

+ Apr. 14.

+ Apr. 15.

(1) Toen de stad Utrecht zich in 1577 onder den Prins begaf, was er, ouder dagt. van 9 Oct., bepaald geworden, dat geene soldaten mogten binnen komen, zoodat de burgers de wapenen in handen hielden. Utr. Plakaatb. I. 47.

+ Apr. 16.

(2) Dat is: men verleende hulp aan Sigismund, hertog van Brandenburg, die met den keizer en eenige Duitsche vorsten, over Gulik, Kleef, Berg, Mark en Ravenstein, in geschil was. Zie de oorzaken en gevolgen van dien twist bij v. Meteren, (uitg. v. 1635). fo. 651.

[p. 18]

teyns⁺ haer geweer weder doen halen van sommige borgers, dat tot de vendels hoorden. Ende⁺ den 21. ende 22. dach (April) sijn daer weder na den Haghe getrocken met borgermeester Hendrik van Helsdingen; ende desen dach is de heer van Brakel door Wtrecht gepasseert na den Haghe, om sijn rekening te vervoorderen aen die staten, die hem toegelaten was te doen. Den⁺ 23. dach is daer weder een plackaet afgeslegen onder die soldaten, met alle die trommelen,⁺ dat sy niemant te cort en souden doen ende soo voorts. Op den 26. April is daer een groot heer, namelyck den ambassadeur van Veneedtghen, met noch meer graven, ingecomen, met⁺ grooten staet ende veel koetswagens, ende in den Hulck gelogeert; ende daechs daerna Wtrecht besien, den dom van boven tot beneden, ende ander plaetsen meer; ende is voortgetrocken na den Haghe om eenich versoeck; want die van Veneedtghen hebben die wapenen in die hant genomen tegen den Paus van Romen ende syne dienaren⁽¹⁾; soo is hy wtgetrocken den⁺ 28. April op saturdach, met groot wtgeley van graeff Ernst ende crijgsvolck in de wapen. Dewyle dit volck 's morgens vroech in die wapen was, wiste men niet, wat sy doen soude, ende die poorten der stadt bleven toestaen op een mercktdach tot 10 uren, sonder iemant wt ofte in te laten, die Stadtplaetse ende Gansmerckt elck met 2 vendels besedt, die Nue met 4 vendels, ende soo hebben sijn genade graeff Ernst, als commandeur hier sijnde, die nieuwe wet afgesedt, als: de burgemeesters Kanter ende van Helsdingen, ende nieuwe schepenen ende raetsheeren, ende alle die oude voorgaende weder in de plaetse gestelt, als Rysenborch ende Bodt, ende oock die wachtmeesters alle vyer weder in haer officye gestelt, als voren, buyten beloofte van haer plackaet den 6. April, gedaen in Jutfaes⁽²⁾. Ende 's middachs ten 12 uren heeft die ban-clock geluydt, ende dit selve plackaet van den 6. April is weder afgelesen van't stadthuys; dat het al soude vergeten ende een eeuwighe vergevinge soude wesen, al wat daer binnen was bedreven van den 21. January af tot heden den 8. May ofte den 28. April. Dies hem de borger van nu aen souden houden als vroome ende getrouwe inwooners, die Godt ende

+ Apr. 18.

+ Apr. 21, 22.

+ Apr. 23.

+ Apr. 26.

+ Apr. 27.

(1) Het geschil tusschen Venetiën en den H. Stoel was reeds bijgelegd; maar tijdens deze twisten waren er tusschen Venetiën en de Vereenigde Nederlanden betrekkingen aangeknoopt, ten gevolge waarvan er nu over een commercie-tractaat gehandeld werd. De ambassadeur, tot dat einde overgekomen en in het kronijkverhaal vermeld, was Thomas Contarini. Hij keerde reeds (onverrigtter zake) in bloeimaand naar Italië terug. Resol. Holl. 28 Mei. Junij 1610. bl. 16.

+ Apr. 28.

(2) In de Annales van den roomschgezinden Dusseldorp, op de Utr. biblioth. voorhanden, (in HS.) leest men hieromtrent het volgende: Henricus Nassovius amplissimo equitatu portas urbis obsidet, Ernestus vero in curiam irruit et magistratum officio discedere jubet veteremque in integrum restituit, magno murmure civium, qui Albanum prae ordinibus mitem virum fuisse dicerent, utpote, qui pacta servarat, quae ordines nulla de causa violabant. In denzelfden geest voortgaande, zegt de schrijver verder: Eodem die, quo magistratus dimittitur, etiam capitani civium exaucthorantur; concionatores apperte pro suggesto declamant, se hujus facti conscios fuisse; unde tantum in ipsos odium conceptum, ut vix tertia pars hereticorum vellet adire conciones Dom. Eodem die promulgatur αμνεστια, ordinibus generalibus de fenestra despicientibus.

[p. 19]

haer overheydt souden gehoorsaem wesen, als vroome borgers betaemdt⁽¹⁾, in welcke aflesen tegenwoordig waren van de staten-generael ende graeff Ernst ende de schout van stadtswegen, die aldaer in de vensters lagen; want die staten namen 't qualijck, dat onse overheydt sommighe mannen wtgestuerdt hadden in ander steden ende provincyen, om haer saecke te verbreyden, als dat het een gerechtighe saecke was, die sy voorhadden, dat den borger ongelijck gedaen werde; dit was de oorsaecke, seyde men, dat men de wet weder afsetten, om dat sy die waerheydt hadden verbreydt door haer landen ende steden⁽²⁾. Den lesten April⁺

(1) De magistraat, in Januarij 1610 aangestelt, is bij den rade van staten van den eedt gelicentieert ende de voorgaende wederom in eedt gebracht. Zie Utr. Plakaatb. III. 180. De bij deze gelegenheid aan het volk gedane publicatie is eene hernieuwde vermaning tot orde en rust, gedagteekend 8 Mei (d.i. ouden stijl 28 April) 1610. Utr. Plakaatb. I. 738.

(2) Hiertoe mag mede betrokken worden een raadsbesluit van den 30. April, hetwelk aldus luidt: ‘De raedt ordonneert de respectieve boekverkopers binnen deser stadt, dadelijk inne te trekken ende niet meer te verkopen seker geschrift, geintituleert: Cort Vertooch, (Utr., bij Herm. v. Borculo, 4^o.) onlancx in druck wtgegeven, op pene van zes gulden, boven de exemplaren by een ieder te verbeuren.’ Het vertooch uit hoofde van dezen maatregel hoogst zeldzaam geworden, volgt hier in zijn geheel:
Cort vertoch van 't ghene onlancx binnen Vtrecht ghepasseert is.
Alzoo van ouden tijden de stadt, steden ende landen van Vtrecht, gheregiert zijn ghewest by drye leden, representerende de staten van den selven lande, als te weten de geestelijckheden (nu genoempt de geëligeerden) het ridderschap, ende de stadt van Vtrecht, mette andere steden, wesende drye besondere ende onvermengelde leden. Soo is 't nochtans ghebeurt, dat van eenighe jaren herwaerts de geëligeerden ende ridderschap gheusurpeert, ende aen haer alleen ghenomen hebben, het verkiesen ende stellen van de magistraet: 't welck nochtans alsoo niet en behoorde, ende hebben daer inne sulcx gheprocedeert, dat zy die eerste ende voornaemste plaetse aen haer ghetoghen hebben, makende altijts den eersten borghermeester eenen van de ridderschappe voorsz., mede wesende een lithmaet van het tweede lith, ende inde andere voorts meest stellende hare suppoosten ende ghebeneficieerden, sulcx dat de magistraet dependerende van de twee voorsz. leden, anders niet en conden ghedoen, dan 'tgeene de selve twee leden belieffden. Waer wt ghevolcht is, dat de stadt van Vtrecht van outs altoos gheweest sijnde een substantieel ende het voornaemste lith van den selven lande, niet alleen in verminderinghe van haere qualiteyt, ende tot cleynachtighen ghebracht is: maer oock merckelijcke schade dienthalven gheleden heeft, overmits d'selve totte generaliteyt meer heeft moeten geven, in regardt van de groote geestelijcke goederen daer in wesende, sonder nochtans yet daer van te ghenieten, selffs niet tot onderhout van den predicanten ende schole, ymmers niet, op verre nae bestant wesende totte lasten van dien, waer toe het gebrekende wtte middelen ten oorloghe gedestineert, ende wt stadts comptoir tot groote beswaernisse vande goede ghemeente heeft moeten vervult worden. Dat oock de ridderschap de neeringhen wtte stadt heeft ghetoghen, ende op het platte lant ghebracht. Boven 't welcke d'voorsz. twee leden de voornoemde stadt noch van hare privilegien berooffden, die voor de selve spraken wtte magistraet setten, alle saken die den lande betreffen, by weynighe verhandelden, de middelen ten oorloghe ghedestineert, eensdeels onnuttelijck, ende tot haer eyghen prouffijt dispendeerden, de justitie onder de voeten traden, den hove provinciael in 't executeren van hare instructie wederstonden, onghequalificeerde persoonen deur gunst ende om gelt met officien versaghen. Alle welcke manieren van doen de ghemeente, naer langhe patientie, onlydelijck wesende, zijn ten lesten nae verscheyden ootmoedighe supplicatien ende vertooghen, daer over, sonder verhoort te worden, ende van hare over gheleverde remonstrantien ende de justificatien daer annex, berooft blyvende: ghenootdruckt gheworden, met sulcke middelen daer inne te versien, als zy t'anderen tyden, op het innehaelen ende installeren van dese yeghenwoordighe twee leden ghebruyckt hadden. Ende hebben naer dat de voorgaende magistraet, haer selven hadden ghehouden voor ontslagen, ghehaert ende ghecoren een nieuwe magistract, volghens de privilegien van den lande. Die oock by Zijnder Excellentie als stadthouder behoorlijcker is gheapprobeert. 't Welck alsoo gheschiet sijnde, ende de ghemeente verlangende tot haere meeste versekertheyt, eenich redres, soulagement, ende verlichtinghe in de voor gheroerde mishandelinghe ende onderdruckinghen, hebben versocht eenighe augmentatie ende veranderinghe inde twee voornoemde andere leden. Waer aff het eerste oock van outs veranderlijck, ende de gecommitteerde persoonen revocabel waren. Ende de beschryvinghe van het tweede lith altijt, ende van allen ouden tyden, by de stadthouders inder tijt ghedaen plach te worden, volghende d'oude ghebruycken, daer van zijnde. Versoeckende oock ten selven eynde het recolement van de rekeninghen van eenighe voorgaende jaeren, daer van de stadt noyt eenighe rapporten ghedaen, noch dubbelde van dien, als van outs plach te gheschieden, ghelevert en waren, ende over sulcx dies geene kennisse en conden hebben. 't Welcke by de twee leden qualijck wesende verstaen ende ghenomen: hebben de magistraet ende de ghemeente om vredes ende rusten wille, nae vele ende verscheyden communicatien daer over ghehouden, eyntelijck ghepresenteert alle differentiale poincten te laten beslechten by weghen van de ordinaris justitie, ofte alle 't selve te verblijven aen Zijne princelijcke Excellentie, als stadthouder, ende de heeren staten van Hollant, als haere aldernaeste nabuyren, ende de beste kennisse hebbende van haere ghelegentheyt, begeerende te continueren in alle noodighe contributien tot dienste van den lande, onderhoudinghe van de unie, ende handthoudinghe van de waere christelijcke ghereformeerde religie, mitsgaders die privilegien van den lande. Wt alle 't welcke dan alle de werelt wel verstaen can, dat dese presentatien meer als souffisant, redelijck ende deuchdelijck sijn, ende dat de heeren staten-generael, noch yemant anders hem dese saecke en hadden te intromitteren, in conformite van de naerder unie, veel min eenighe feytelijcke attentaten ofte hostiliteyt te bethonen, teghen de stadt, borgeren ende inghesetenen van dien. Mitsgaders die goede opghesetenen ende huyslieden ten platten lande, die goet ende bloet, ende alle hare middelen, tot defensie van de ghemeene sake tot noch toe soo ghetrouwelijck opgheset hebben. Protesterende voor Godt ende de werelt, over alle onheylen, schaden, moeyten, costen ende beswaernissen, die de stadt ende lantschap evenwel soude moghen aenghedaen worden.

+ Apr. 30.

[p. 20]

⁺ sijn die borgerhopluyden gecasseert van de staten ende graeff Ernst. Ende op maydach en hebben die borgers den mayboom⁽¹⁾ niet gehaelt; want haer nu de bijl was ontnomen, ende dorste dat niet doen, sorghde voor quader; want den 28. April was daer veel volck voor die poorten ende om die stadt, soo te voet ende te peerdt, om te sien ofte de borger hem oock⁺ soude geroert hebben tegen die soldaten om't versetten der wet. Ende den 4den dach May heeft men afgelesen, ofte daer iemant ware, die op de staten ofte heeren, soo van hare regeringe, als oock van hare rekeninge iet te seggen hadden, die souden comen binnen den tijt van 8 daghen⁽²⁾; sy wouden haer nu verantwoorden, ende soo iemant na de 8 daghen quame, om yet te seggen, die souden sy straffen aen lijf ende goedt, ende dat oock niemant hem⁺ soude vervoorderen eenige pasquille te maecken ofte te strooyen⁽³⁾. Ende den 8. May is den

+ May 1.

(1) De geburen in de Romerburgerstraet aen te seggen, geen meyboom te halen ende voor 't hof te setten, ende die heeren van den hove te versoecken, dat sy evenwel mogen genieten als voorgaende jaren. Resol. v. 30 April.

+ May 4.

(2) De raad van state gaf dien dag eene zoodanige acte van dagvaarding. N. stijl 13 Mei 1610. Utr. Plakaatb. I. 738.

+ May 8.

(3) Het plakaat is veel redelijker, en roept een ieder op, die eenige aanmerking heeft tegen de rekeningen der staten van Utrecht. Zij, die niet opkwamen, en echter voortgingen met de regering van verspilling te beschuldigen, zouden als pertubateurs beschouwd en gestraft worden.

[p. 21]

heer van Brakel⁽¹⁾ weder een briefken gestuerdt, dat hy in 24 uren wt die stadt van Wtrecht ende hare vryheydt soude vertrecken; want hy woude in die 8 dagen in die rekening haer comen bestraffen, soo is hy vertogen door bedwanck. Den 12. May is de impost van't gemael⁺ weder verpacht, dat Kanter ende van Helsdingen ofgedaen hadden. Ende daer sijn vele dingen, die den borger verdroodt, die vast belooft waren in Jutfaes in de accoordacye; ten eersten, dat de borger haer wachten souden doen, als voren; ten tweede, dat die heeren in haer regeringe souden blyven, sy hebben se afgesedt; dat alle dingen souden vergeten ende eeuwigh vergeven sijn, men is 't gedachtich geweest, die haer in de regeringe hebben bestraft ende sijn niet geacht geweest, om dat sy die waerheydt sochten ende onse plackaeten verboden, die Kanter ende van Helsdingen hadden doen drucken op hare missyve. Ende op den 15. May⁺ is graeff Ernst vetrocken, sijn gouvernement verlatende ende in sijn plaets gesteldt een Engelsman met een ooge, genaempt ridder Johan Ogley⁽²⁾, ende graeff Ernst is soo vertrocken na Arnhem, daer hy hoorde; ende op den 22. dach May weder afgelesen⁽³⁾, dat daer niemant⁺ en soude spreken op die heeren ofte staten, op hare regering ofte rekening; want daer niemant en is geweest, die yet tegen haer ingebrocht heeft, dan Dirk Kanter ende Hendrik van Helsdingen ende Reynier, heere van Brakel, dewelcke wt den naem van den borger 74 artickelen ingebragt hebben, maer niet en sijn, dan beuselingen, veele niet weert te beantwoorden, ende sommige met die boecken wederleydt. Daerom sal hem niemant vervoorderen, eenichsins yet van haer te spreken op lijfstraffe, ende haer alle eere te bewysen, die men een overheydt schuldich is te doen ende een christelijck overheydt toecomt, soo als dit afgelesen is. Want twee dagen daerna is afgelesen, dat men geen misse ofte paepsche vergadering sal houden buyten ofte binnen⁽⁴⁾, ende dat de borger hem niet sal roeren tegen die soldaten ofte

(1) Te weten: Jonkheer Reynaert van Aesewyn, Heere van Brakel, die volgens stadsresolutie gelast werd te vertrekken, welk besluit evenwel op den 16 Mei o.s. weder is herroepen, hebbende hij vervolgens zijne bezwaren op de rekening der staten van Utrecht bij den raad van state mondeling medegedeeld.

+ May 12.

+ May 15.

(2) Anno xvi^C ende thien, den xvi^en May des voornoens, rapporteerde de heere burgemeester Rysenburch, dat op gisteren in de vergaderinge van de Ed. heeren staten van Utrecht erschenen was Sijne Genade graeff Ernst Casimir, jegenwoordich commanderende over het garnisoen binnen deser stadt, geaccompaigneert ende geassisteert mette Ed. heeren raiden van state ende den colonel Ogle, ende verhaelde, dat Zijne Genade tot meermalen om merckelicke pregnante redenen aen gehouden ende tot dyen eynde tot diversche reysen geschreven hadde aen de Ho. Mog. Heeren staten-generael, om ontslagen te mogen worden van 't voorsz. sijne commandement, ende dat hare Ho. Mog. als nu daer inne hadden belieft, ende in Zijns Genade splaetse weder gecommitteert den voornoemden colonel Ogle. Ende dat de heeren staten voornoemt 't selve in deliberatie geleyt hebbende, oock daerinne consenteerden, alle 't welcke sijne Excell. den raide wel hadde willen voordragen, soo den voorn. colonel Ogle belooffde, alle goede correspondentie metten heeren staten ende magistraet van Utrecht mitsgaders de burgers ende innewoonders van dyen te sullen houden; soo heeft de raet voorsz. mede daerinne belieft. Raadsbesl.

(3) De kronijkschrijver bedoelt de publicatie van den raad van state 31 Mei. n.s. Utr. Plakaatb. I. 738.

+ May 22.

(4) De raad van state verbiedt het prediken en mislezen der Roomschgezinden. Utr. Plakaatb. I. 395.

[p. 22]

weerslaen, als sy haer slaen; maer den officier aenclagen, om recht daerover te doen na eysch der saecke⁽¹⁾. Ende omtrent desen tijt was oock de beroerte in vele steden ende gemeenten, als oock onder veele predycanten, om't stuck der leere, soo in de predestinatie, als ander punten; want de gemeenten in veele plaetsen seer sijn geschuert, ende noch dagelycks worden, hoe⁺ langer hoe meer, als oock hier tot Wtrecht niet weinich. Want op pinsterdach, den 27. May, sijn daer met menichte na Jutfaes gevaren, alwaer men doen dat avontmael des Heeren heeft gehouden. Maer het was den predycant, met name Cornelis Corneliszoon van Dongen⁽²⁾, van de hooge overheydt verboden, dat hy niemant wt der stadt ter tafel des Heeren en sou toelaten, om dat men wt Wtrecht ginck ter predycacye, ende die oogendienaers niet wilden horen, om dat sy die schapen hoeden om haer wolle ende melck, gelijck Paulus seydt, sy soecken alle dat haer eyghen is, ende niet dat des Heeren Jesu is. Phil. II. 21. ende hebben alsoo groote oneenicheydt gemaeckt in de gemeente Christi tot Wtrecht, meer als my betaemt te schryven.⁺ Den 30. May weder sommige borgers ingeluydt, die haer te buyten gegaen hadden, soo in spreken op de overheydt, als oock in rebellicheydt tegen de soldaten, by avont bedreven⁺ in de wacht, om den 5. Juny te compareren voor den gerechte. Den 4. Juny is daer weder een aenclach gedaen van Johan Ogley met veel trommels, als dat daer geen soldaten buyten die stadt en moeten gaen vechten ofte stoten op lijfstraffe, ende die doodt blyven, geen eerlycke begraving aen te doen ofte oock niet te baeyen buyten ofte binnen, ende diergelycke⁺ artickelen meer. Den 12. Juny heeft men capiteyns ende vendrichs gecoren tot schuttery, gelijck⁺ de Hollantsche steden, ende schepens tot capiteyns gemaeckt⁽³⁾; ende den 13. 14. 15. ende 16.

(1) Een stadsplakkaat, om de soldaten niet te injurieeren, 24 Mei 1610, staat in het Utr. Plakaatb. III. 684. Ten zelfden dage werd verboden, om soldaten, na het luiden van de boefklok, te tappen. Ib. III. 687.

+ May 27.

(2) Van Dongen schijnt de hand gehad te hebben in het oproer te Utrecht. Hij was streng gereformeerd, en werd later, omdat hij zich naar de kerkelijke verordeningen der classis niet voegen wilde, afgezet. Wtenbogaert, Kerk. Hist. fol. 596 en verv.

+ May 30.

+ Juny 4.

+ Juny 12.

+ Juny 13-16.

(3) De ordonnantie voor deze nieuwe schutterij is van den 11 Junij o.s. Utr. Plakaatb. III. 588. Zie ook I. 191.
Anno xvi^C ende thien, den xii^en Juny. De raet deser stadt Utrecht hooren leesen hebbende de ordonnantie by de heeren staten van Utrecht innegestelt op de schutterye binnen dese stadt Utrecht te erigeren, mitsgaders de denominatie van deselve schutterye tot vier vendelen toe gedaen, alsoo elck van 150 hooffden, ende naer deliberatie ende communicatie daerop gesonden, heeft goetgevonden deselve by provisie ende als voor de eerste reyse te accepteren. Des de raet verstaet, dat sy dese ordonnantie voortsaen sullen mogen veranderen, verminderen ende vermeerderen, als sy bevynden sullen naer gelegentheyt des tijts ende accurrentien tot meeste ruste ende eenicheyt te behooren, ende dat sy oock by versterff, vertreck, off andere consideratien sullen mogen een ander in der affgaende plaetse surrogeren ende stellen.
Salmius seyde wel, hyer inne weynich swaricheyts te maecken, alst geschiet onder protestatie als niet gecompromitteert synde, soo men anders hyer deur de uytspraecke in 't geheel schynen t' acquiesceren ende t'anoyeren, daer toe hy niet en conde verstaen, begerende daervan notule gemaeckt te worden in sijn regard.
Naerder dese sake in deliberatie geleyt sijnde, mitsdyen eenige van den rayde meynden, dat by augmentatie van eenige notabile ende gequalificeerde personen niet mede in de voorsz. denominatie gementioneert, meerder rust ende eenicheyts soude sijn te verwachten, is met meerdere stemmen d' selve augmentatie goetgevonden; ende dyenvolgende genomineert de vijf persoonen in margine deser gestelt.
Scholaster Asch. Ghysb. van Overmeer. Elbrecht v. Byler. Doctor Nyendael. Anth. de Roode. Raadsbesl.
Anno xvi^C ende thien, den xiii^en Juny. Rapporteerde de heere burgemeester Rysenburch, dat de heeren staten van Utrecht consulteerden ende te vreden waren, dat de raet deser stadt d' ordonnantie by de heeren staten voornoemt innegestelt op de schutterye binnen dese stadt t' erigeren, sullen mogen veranderen, verminderen ende vermeerderen, sulcx als zy nae gelegentheyt des tijts ende meeste rust ende eenicheyt bevynden sullen te behooren, mits dat hetselve geschiede met communicatie ende kennisse van de staten voornoemt. - Oock daaruyt te laten het woort factions, ende in plaetsche van dien te stellen, volgens d' uytspraecke by de Ed. Heeren raide van state gedaen.
Ende aengaende d' augmentatie met noch eenige notabile ende gequalificeerde personen, dat haere Ed. om merckelijcke redenen t'selve nyet goet en vonden, soo doch diversche, ende een merckelyck getal van, persoonen uyt de voorsz. schutterye gelaten sijn, heeft de raet daerinne geconsenteert.
Omme de persoonen gedenomineert totte schutterye neffens den heere Officier den behoorlycken eedt aff te nemen sijn gecommitteert: Drielenburch, Buth.

[p. 23]

der maent Juny die schuttery aengenomen ende ontboden, die sy goet houden, want sy moesten eenen eedt doen in die groene camer in't stadthuys⁽¹⁾, dat sy die staten ende de stadt moeten getrou sijn ende beschermen voortaen in alles, dat tegen die republyck deser stadt ende landt soude mogen wesen, hoewel dat veele trouwe borgers in desen eedt swaricheydt maeckten, nochtans moste dit alsoo geschieden. Ende den 20. Juny is hier een biddach⁺ gehouden, dat God alle saecke wilde ten beste stueren, soo in Vranckrijck, door't droevich vermoorden van den coninck Hendrik le Grand, als oock des machtigen heercracht van den keyser, die afcomt tegen den hertoch van Brandenborgh, om die vrye landen te bevechten van Guelyck ende Cleeve, alwaer die staten oock haer best in deden, om den Brandenborgher te helpen; want hy ons wel geholpen hadde, doen wy oorloch voerden tegen den gemeenen vyant van't vaderlant. Ende is alsoo den biddach gehouden ter behoorlycker tijt, ende als doen weder voortgevaren in haer schuttery, ende siende, dat sy die niet wel conde vol crygen door den swaren eedt, die men haer opleyde ende voorhielt, hebben sy den eedt wat verlicht ende vermindert, ende alle die borgers doen sweren hooch ende leech; ja Kanter selve is den eedt onderworpen geweest met sijn bueren op den 22. Juny, ende soo voort⁺ alle man met heele buerten teffens, veele dagen duerende⁽²⁾. Ende in dese dagen is daer een groot getreck geweest van soldaten, die inquamen ende wttogen ende verwisselden tegen ander vendels⁽³⁾, soo dat daer geen vendels wttogen, ofte daer waren weder ander in de plaetse,

(1) Het formulier van den eed was vastgesteld door den raad van state, en werd door Huygens bij den staten van Utrecht overgelegd. Utr. Plakaatb. III. 274.

+ Juny 20.

+ Juny 22.

(2) Over dien eed sprekende, zegt Dusseldorp in zijne Annales wederom het volgende: Multi sacerdotes juramentum praestiterunt; ego ter vocatus venire nolui, et nihil molestiae sensi.

(3) Den 24. Juny. Gelesen de brieven van Sijn Excellentie, daer by geadverteert wort, dat het meerendeel van't guarnisoen alhyer gelicht ende te velde gebruyckt sal worden, ende weder in de plaetse van dyen andere sullen worden gesonden, die alcomen sullen den iv. July jegens den avont nae den nieuwen stijl, begeren, dat men die soe lange in de kerck soude willen accommoderen, tot dat die van't guarnisoen souden wt sijn.
Gecommitteert, omme eenige van stadts musquetten te vercopen aen Lambert Wernaertssoen ten meesten profyte van der stadt, de Roy, Cameraer, Deuwerden ende van der Lith.
Compareerden die heere colonel Ogle, commandeur alhier over het guarnisoen, ende verhaelde, dat eenige burgers den corporael in de wacht met een roer op sijn hooft hadden geslagen, dat hy ter aerden storte, ende, soe sulcx was een saecke van groote consequentie, soe versocht sijne E., dat men dese saecke soude willen behartigen ende mette justitie daer inne doen versien. Ende indien de heeren van den raide beliefden, eenige van den haeren te senden in de crijchsraet, als men aldaer besoigneeren op questien of mesusen tusschen burgers ende soldaten gevallen. Seyde, dat die hardelijk aengenaem ende wel ontfangen souden worden; ende indien het de magistraet wel geviel, Sijne E. mede in heur vergaderinge te roupen, dat hy meynde, dat sulcx nyet qualick en soude passen.

[p. 24]

eerse wttogen, die beter waren; ende oock in dese tijt ende dagen sach men veel ammunitie van oorloghe doortrecken, van cruyt, lood, geschut, metselaers, timmerluy, backers ende andere lieden, die't legher volchden na den Brandenborgher, onnoodich hiervan veel te schryven,⁺ dat onse stadt Wtrecht niet aengaet; sijn lantsaecke. Ja den 25. dach Juny sijn alle de Engelschen ende Schotten gecasseert van de staten, dat geweer neergeleydt, ende stracx weder aengenomen in den naem van den coninck van Engelandt. Denselven dach is den borger in sommighe buerten weder opgeseydt den eedt, die sy 's nademiddachs souden hebben moeten doen tot weerseggens toe, omdat Hendrik van Helsdingen die eedt niet wilde doen, seggende, dat die staten eerst souden moeten haren eedt doen, gelijck als souvereyn heeren doen, ende die sy wesen willen ende toonen te sijn; want den prince van Oranje, saligher gedachten, anno 1578 dede ons eenen eedt, ende doen wy deselven gelijcke weder aen hem, ende dat in presencye van de 8 vendels⁽¹⁾ borgery, die daer present vlogen ende op sulcke

+ Juny 25.

(1) Buchelii descript. urbis Rheno-Traj. pag. 66. sqq.: Anno 1573 Philippus Aldegondius Noircarmius ab Albano, post captum cum classe Regia Bossuvium, relictus Gubernator ditionis Traiectinae, ne civitas diutius externo milite gravaretur, permisit ad defensionem Civitatis erigi octo vexilla civium armatorum, quibus iuramento fidelitatis inauguratis civitas committeretur. Horum primi praefecti Joannes Vermerius, Isbrandus Lammius, Joannes Jacobus Leemputius, Joannes Gerardus Amerongius, Antonius Ridderus, Cornelius Kesselius, Joannes Joannis Utevalius, Gisbertus Portmannus: Tribunus militaris Laurentius Nyhovius: Quaesitor Martinus Portius: Jacobus Hervardius scriba usque ad anum 1588: Jacobus Junior Goecopius nuncius vel satelles et apparitor Collegii militaris.
Primi vexillifer Joannes Helmontius; Praefecti Vicarius Adrianus Meerlantius, et agnomen Flaminii diu obtinuit: Secundi Gerardus Honthorstius: III. Nicolaus Canifius: IV. Franciscus Gerardus Bogert: V. Henricus Hermannus Rodius: VI. Joannes Hubertus Buth: VII. Jodocus Ursinus: VIII. Nicolaus Mierlous.
I. Flamin. Vermeer anno 1577. ad discessum Maximiliani Bossuvii, cum controversiae quid inter ipsum et Matthiam de Hembeek, VIII. cohortis praefectum, exortum esset, et inter pocula ad arma devenirent, Matthias vulneratur, quare de consilio senatus amotus, et in eius locum substitutus Bernardus Stellio; signifer in fine anni 78 substitutus Helmontio, Joannes Strick Junior; Adriano quoque a Meerlant in senatum adscito, eius locum obtinuit Cornelius Jacob, de Westervelt in de hant; Joanni quoque Strick, electo in Ordenum scribam, successit Cornelius Jacob. Goecopius.
II. Anno Christiano 77 successit Joannes Cootwyskius, qui, cum anno 1579 unioni se opponeret, privatus, et Albertus Fokius substitutus, qui, flagitans dimissionem, successorum accepit Regnerum Veremium Ao. 1580, cuius non diuturnum fuit imperium, nam VIII. Junii eiusdem anni, propter homicidium, privatus praefectura, et ei ad tempus substitutus, Nicolaus Levius, qui, anno sequenti confirmatus, locum tenentem assumsit Adrianum Osterhemum, sed qui, propter pinguedinem inhabilis, officio renunciavit.
III. Defuncto praefecto successit Paulus Scorellus, quo Ao. 1581 renunciante circa Martini festum, quo Magistratus initiaretur, successorem habuit Joannem Jacobum Gochium, usque ad 85, quo suorum invidia, insidiis partium Consistoriantium, ut Abrahami Clevii, Joannis Meterii, Cornelii Duverdii, Regneri Veremii, amotus, et Meteren suffectus.
IV. Exanctorato primo successit Franciscus Gerard. Bogert, qui etiam Ao. 1586. eidem in Officio quaestorio successit, et in suum locum curavit praefectum substitui patrem Gerardum Franciscum Bogerdum, ut sic imperium, quod nimis in subditos suos cives exercuerat, quodammodo retineret. Anno autem revoluto 87. rursum impretavit praefecturam, quam severius etiam quam prius exercendo omnium suorum officiariorum animos in se concitavit, omnes in suspicionem crudelitatis adducens, unde odium illud Vatinianum inter ipsum et Joannem Riveldum. Vexilliferi fuere Wilhelmus Walterus Wedius, post quem Volcardus Cornelius Schoordyck, huic Rinevelt.
V. Ridder circa finem anni 78. ob religionis suspicionem, et quod unioni non satis addictus haberetur, exauctoratus, cui successit Gisbertus Ant. Vorstius, agnomine Vicolius, quo amoto 1585. Wilhelmus Conradus Levius successit, cuius vicarius erat Gerardus Ernestus; signifer vero Nicolaus Petrus Auceps, cum Ao. 79. Rodii locum obtinuisset Elbertus Stephanus Helsdinius, quod difficilem se ad obsidionem Amersfortiensem praebuisset; scriba Joannes Wolfswinckel.
VI. Foras profecto Kesselio Richardus Antonius Bockhovius, cui agnonem Calebaert, successit; Ao. 81 amoto Richardo circa Martini substitutus Petrus Balthasar Vosch. Ao. 85 Antonius Malsenius, quo mortuo 27 Septembr. 1586. successit Henricus Gerardus Brandewynman, et Ao. 87 Wilhelmus Thomas Wellius; signifer Joannes fil. Huberti Buth.
VII. Huic Turcicae agnomen diu fuit, quod in signis Turcarum emblema et formas ferrent cum elogio condigno: In spyt van de Miss, Liever Turksch dan Papist. Joanni Botteycken successit Cornelius Gisbertus de Culenburch, cui vulgo agnomen datum fistularii Ao. 80, et 87. Joannes Meeckerus procur.: signifer Joannes Fredericus.
VIII. Sanguinarium habet agnomen. 24 Febr. defuncto primo Ao. 76, ei substitutus Matthias de Hensbeek, hospes Coloniensis domi, quo exauctorato circa Martini Ao. 81. successit Joannes Henricus Gapert, Ao. 87. Gronsvelt, et signifer Wilhelmus Vedius.
VI Februarii 1573 obiit Traiecti Philippus dominus de S. Aldegonde et Noircarmius.

[p. 25]

maniere, seyde hy, wilde hy synen eedt wel weder doen, ende dat tot welvaren van't vaderlandt, soo heeft men over hem geclaecht aen de hooge staten, soo is hem een briefken gesonden den 30. Juny, op een saturdach van Jan van Succen, schout der stadt Wtrecht, dat⁺ hy soude vertrecken in 24 uren wt stadt ende lande van Wtrecht, waerdoor groote verslagenheidt is gecomen onder die borgery, die het seer jammerde, om een goede saecke wt sijn vaderlandt te moeten vertrecken ende die van één relyeghe sijn. Den 29. dach is het vryleger⁽¹⁾⁺ afgelesen, om te soedelen op den Rijnstroom ende voorts opwaerts volgende. Desen dach is Hendrik van Nassou met graeff Jan, colonel Sissel ende meer andere wt den Haghe comende, getrocken na boven. Den 1. July op sondach is dat avontmael des Heeren gehouden binnen⁺ Wtrecht na ordynaris gewoonte, maer veele t' huys blyvende, die daer niet en costen comen,

+ Juny 30.

(1) Vrijleger af lezen is hernieuwen van zekere publicatie op naam van Maurits, waarbij zoetelaars worden uitgenoodigd, om het leger vrij van tollen enz. te volgen. Utr. Plakaatb. I. 531. 759.

+ Juny 29.

+ July 1.

[p. 26]

door dese ongerustheyt van de stadt ende gemeente, ende noch alle meerderde van dage tot dage. Ende desen dach is Sijn Excellentie, graeff Maurits, oock ingecomen, 's namiddachs ten 4 uren, ende 's morgens ten 5 uren weder wtgetogen na boven, in't leger van den Brandenborgher; ende 's namiddachs is de jonge hartoch van Bronswijck ingecomen, oock⁺ wt den Haghe, ende 's morghens den 3. July oock na boven getogen; ende desen dach is die ackoordacy gemaeckt tusschen Hendrik van Helsdingen ende de staten, ende hy blijft in die stadt; dies heeft hy den eedt gedaen, als Dirk Canter. Ende daer is acte van gepasseert,⁺ dat die staten haren eedt oock doen soude na behoren. Den 4. July mosten die opgeseyde buerten weder sweren ende eedt doen, die heele stadt duer; want de schouten van de buerten mosten elck sijn zeelen overgeven, elck op sijn dach, daertoe bestemt, door de heele stadt ende sticht, ende in dese tijt hebben wy 12 vendelen ingehadt voor 10, ende alle⁺ avonts een corporaelschap wt elck gewaeckt. Den 6. July heeft men die weet laten doen, dat hem die schuttery reed soude maken, tegen den 23. dach July op maendach 's morgens⁺ ten 6 uren, voor 's vaendrichs logement te comen, op de boete van 12 gulden. Den 13. dach July is Hendrik van Nyerooy⁽¹⁾ gevangen, ende daer na gebannen wt der stadt den 2. Augusty, sijn leven lanck geduerende. Den voorschreven 23. July sijn de schuttery opgecomen, elck in sijn oordening, borgermeester Volck, Both als colonel onder Eldert van Helsdingen⁽²⁾, daerna Dueverden⁽³⁾, ten derde Dirk de Gooyer⁽⁴⁾, ten vierden Adriaen de Rooy⁽⁵⁾, ende elck vendel sijn naem, eerst den Voetbooch, ten tweede die Haecksbus, ten derde die Handtbooch, ten lesten die Kolveniers; ende sijn soo door die stadt getogen achter malcanderen omtrent 600 mannen sterck. Over die stadtplaets comende, hebben die stadttrompers⁽⁶⁾ gespeelt, ende

+ July 3.

+ July 4.

+ July 6.

+ July 13.

(1) Hendrik van Nyenrode, schepen 1604. 5. 7. 8. 9. 10.; raad 1606. Utr. Plakaatb. III. 179.

(2) Ellert van Helsdingen, raad 1580. 1. 3. 4. 5. 8., schepen 9., burgem. 1591. 2., raad 3., schepen 5., burgem. 6., schepen 1601. 2., raad 3. 4., burgem. 5. 6., schepen 7. 8. 9. 10., ontvanger van het oud-schild en consumptiegeld 1608. Aan de weduwe den ontvang gegeven 1611. Raadsbesl. en Utr. Plakaatb. III. 175.

(3) Cornelis van Deuverden, schepen 1606. 7. 10. 11. 12. 16. 17. 19. 22. 26. 27. 30. 31. 32.; cameraar 1608. 9. 13. 14. 21.; raad 15. 19.; stadhouder van de leenen 1621.; burgem. 1623.24.25; heemraad op den Lekkendijk 1625; gecommitteerd ter beschrijvinge 1627. 28. 30. Overleden 2 Junij 1634. Raadsbesl. en Utr. Plakaatb. III. 179.

(4) Dirk de Gooyer, burgem. 1588. 89. 93. 94. 95. 99. 1600. 1613. 14. 15.; schepen 1590. 92. 96. 97. 1601. 8. 9. 10. 11. 12. 16.; raad 1591. 1607. 17.; kerkmeester van de Buurtkerk 1602. 8. 12.; ontvanger van het schellings geld 1607. 11.; heemraad op den Lekkendijk 1612.; gegeven het expectatief op de eerste vacerende praebende 1613. 14. Raadsbesl. en Utr. Plakaatb. III. 176 et seqq.

(5) Mr. Adriaen de Roy, raad 1608.; schepen 1609. 10.11.; heemraad op den Lekkendijk 1611.; gecommitteerd in de admiraliteit van Zeeland 1612. Raadsbesl. en Utr. Plakaatb. III. 180.

(6) Over de trompers of stadsmuzikanten vindt men nog onuitgegeven de volgende Raadsbesluiten:
‘Van 1489 des manendages na assumptionis beatae Mariae virginis.
... Item men sel weder sien, om speelluyden, als wy hadden voer den oorloge, na ouder gewoonten, om die stat daermede te eeren...’-
Eod. anno, des dingsdages na Victoria.
‘Scepenen, raden ende oudermans hebben aengenomen 4 speelluden wt Brabant, ende sellen des avonts, eer sy opten toern gaen, alle heylige dagen 's avonts op Hasenberch een Meotet spelen, ende alle saterdagen avonts ende aller onser liever vrouwendage des avonts, sellen sy onser vrouwen lof spelen in die Buerkerk, ende sellen elck hebben voer hoer pensy vijftich Rijns gulden current, sulcx gelt, als in den budel gaet.’
An. 1520. des donredages na den xiii. dach.
‘Sleten scepenen, raiden ende oudermans tusschen die jonge scutten ter eenre, ende die stattrompers ter andere syden, alse dat die jonge scuts den trompers voorsz. geven sellen, van wt der stat ende weder daer in te brengen, als sy die papegaey schieten, jaerlicx 6 stuvers elcken tromper, ende wes men hem van voorleden jaren sculdich is, sel men hem daer na betalen, ende sy sellen voortaen gehouden wesen den jongen scutten jaerlicx daervoer te dienen in wt ende inbrengen, als sy den papegaey scieten, soo vele die scutten des begeren.’
Anno 1521. des maendages na Mauritii.
‘Overcomen, ende belieft by den raide, dat men 4 vergulde brutsen voer den trompers sal laten maecken ten minsten coste, des sellen dieselve brutsen altijt na doede ofte wandel van den trompers weder aen de stat komen ende bliven.’
Anno 1539. des maendachs den 8. April.
‘... Item die vier stattrompers van stonden aen te doen cleden, ende dat sy in coleuren accoorderen sellen mitten anderen dienaers, welcke cleedinge dese stat becostigen sal na ouder gewoenten enz.’
Nog werden de volgende bepalingen omtrent deze stads trompers gemaakt, als:
Anno 1601. Apr. 27. gagie 2 gulden ter week; 1602. Maart 18. jaerlijks 150 gulden; 1644. Dec. 2. verhoogt met 20 gulden; 1651. Sept. 8. verhoogt tot 200 gulden; 1624. Sept. 13. een half jaer gratie te hebben; - 1633. May 27. zondags van half twaalf tot twaalf uren te spelen op 't Stadhuys; 1633. Oct. 21. alle dagen, als de groote klok luydt, te spelen; 1638. Oct. 15. dagelijcks ten half twaalf uren te spelen op 't Stadhuys; Raadsbesl. - Jan. 1643. verboden te spelen op eenige balletten; Utr. Plakaatb. III. 476. voorts eene ordonn. van 30. Octob. 1643. houdende de instructie voor de zes trompers. Utr. Plakaatb. III. 504. 1644. Dec. 30. te gebruiken op solemneele maeltyden, bruiloften, enz. Utr. Plakaatb. III. 505. - 1641. Nov. 12. en 1644. Jan. 29. te hebben een rock van bruin gecouleurd laken en daeraan haar silvere letters te hangen; - 1628. Dec. 8. Ordonnantie. - 1640. Jan. 8. gecondemneerd inde carentie van een maand gagie, omdat sy in de Academie op de inauguratie van een' professor niet gespeeld hadden. - Gemortificeert 1702. Jan. 2. Raadsbesluiten.

[p. 27]

quamen op de Nue by een, ende daer oock weder gescheyden alle vier de vendels; ende van dit trecken des schutters is datelijck een liedeken gemaeckt, daer oock in vervat is alle dese voorgaende handelinghe tot noch toe in een somma, dat ick hier by stelle, om te singen dit voorgaende schrift, ende gaet op de wyse: De reyn liefste vierich.

1610.

Ick ben nu gedachtich

Den voorleden tijt,

Hoe ick was woonachtich

In Wtrecht verblijt.

Doen d'acht vendels vlooghen

Van die schoone borgery,

In de steê nu tooghen

Maer vier vendels schuttery.

Hoe dat by is comen

Sal ick doen verhael,

Dat heb ick vernomen,

Gesien altemael.

Door de alteracy,

Die de borgers rechten aen,

Een groote tribulacy

Doen sy utstaken die vaen.

[p. 28]

3.

 

In't jaer van sestien hondert

 

Ende tien daerby,

 

Was elck seer verwondert

 

In Jannewary.

 

Doen dit eerst begoste

 

Door een cloeck en stout bestaen,

 

Een seer groote coste

 

Is dese stadt aengedaen.

Omdat wy die staten

Wouden hebben off,

Met alsoo te praten

Maeckten wy't seer groff.

Soodat sy haest quamen

Met een leger voor die stadt,

Om ons alsoo te pramen

Dat wy souden worden madt.

Tot haren wil creegen

Sy die stadt eerlanck,

Hoe wel dat wy sweegen

't Was tegen ons danck,

Dat sy daerin quamen

Met crijgsvolck ongestuert,

Die nu waken t'samen

Soo men alle avont sien buert.

Sy hebben off gedane

Al die borgerwacht,

Die daer plach te gane

Ronde in der nacht.

Dit moeten wy lyden

Dat het nu soldaten doen,

Met geweer op syden

Off men ware vyant koen.

Daer toe hebben mijnheeren

Den gemeenen man

Altemael doen sweeren,

En genomen daer van

Al die sy begeerden

Tot haer nieuwe schuttery,

Om alsoo te braggeeren

Kermis in de maent July.

Als sy hebben gedane

Den bestemden dach,

Trommels hoerde men slane

Met een groot gewach.

Doen mosten op die beene

Al die heeren groot en cleen,

Om op te trecken reene

En alsoo te comen byeen.

Men sach se marseeren

Dese schutters eel,

Met fluweelen cleeren

Waren daer seer veel.

En trots in die wapen

Waren sy met moede fel,

Die crijgslien sach men gapen

Wie weet off't haer gerayden wel.

Want sy mosten sane

Den geheele dach

Cloeck op die wacht stane,

Alsoo men wel sach;

Omdat geen rumoere

Soude comen in de steê,

Sorgende voor oproere

En alsoo te trecken in vreê.

[p. 29]

11.

 

In't trecken sy creegen,

 

Hoort wel mijn bedien,

 

Eenen grooten regen,

 

Die haer dede vlien

 

Overal in huysen,

 

Soo men sach op 't selve pas;

 

Die hemelse cluysen

 

Liepen over haer seer ras.

Dus sijn sy getoogen

Dees vier vendels schoon,

Lustich als sy vloogen

Want sy cregen tot loon,

Den wijn hooch verheven

Om te drincken met den mont,

Die haer wert gegeven

't Is waer dat ick u doen kont.

Op die Nue sy quamen,

Dese vendels koen

Stonden daer te samen,

Om naer huys te spoen.

Men sach se daer scheyden

Elck trock naer sijn quatier,

De cornel haer geleyden

Was dat niet een vraey plasier?

O ghy prince crachtich

Siet van boven neer,

Geeft vrede eendrachtich,

Dat wy moogen weer

Met malcanderen leven

In liefde en eenicheydt,

O heer wilt ons dat geven

Nu en in der eewicheydt.

Eendracht maeckt macht,

Anno

1610 den 29. dach July,

fynis als elck by de sijn is;

soo waer ick oock gern daer de mijn is.

Godt kendt de sijne.

Den 24. dach July een groot rumoer geweest 's avonts, doen die soldaten optogen op de⁺ Nue, tussen den borger ende de soldaten, alwaer den mayer gequest wordt op sijn peert, van een straetmaecker, Meerte genaemt. Den 25. dach oock tusschen den borger ende den⁺ geweldyge, maer is wel vergaen. Desen dach is Claes de Gooyer in 't Wystraet voor sijn duer gequest van een soldaet; ende desen dach is afgelesen van't stadthuys, dat de borger niet over de guete en sal gaen op die Nue, om onder de soldaten te dringen over die guete, ende op den 26. 27. ende 28. dach is een placcaet afgelesen op die Nue, onder die soldaten van⁺ wegen den gouverneur Ogley⁽¹⁾, als dat die soldaten niet comen sullen op die Nue, die geen

+ July 24.

+ July 25.

+ July 26-28.

(1) Over dit voorval vinden wij het volgende in het Raads-dagel. boek aangeteekend: Manendage den naeslesten July. Quam binnen de heere ridder en colonel Ogle, commandeur enz., ende verhaelde, dat het den raide niet onbekent en was het rumoer ende de gepleegde moetwillicheyt op dynxdage des avonts, by eenige burgeren ende innewoonderen in 't doen van de parade opte Neude, ende alhoewel hy wel geloofde, dat het niet aller presenten, maer eenigen haer werck was, daer wt veel quaets hadde connen volgen; maer dewyle nochtans Syne E. verstont, dat veele noch obstinaet ende qualick sprekende bleven, dat daeromme de raet, naer heure voorsichticheyt, soude gelieven daer inne jegens eenige moetwilligen met discretie te versien; ende soe Syne E. conde verstaen, dat gemurmureert worden eerst over het guarnisoen, inde veranderinge off wttocht van deselve syne gestr. niet en hadde noch conde disponeren, als de hooge overheyt betreffende, ende voorts over de paraden, die de soldaten dagelicx deden, daer inne Syne E. wel wilde voorsien, indien sulcx by de magistraet begeert worden, maer anders niet, soe het strecken soude tot sijnder cleynachtinge ende disreputatie enz.
Waer naer op de sake in 't cort gediscoureert sijnde, is goetgevonden, om den heere commandeur nyet te lange op te houden, Syne E. weder binnen te doen comen, ende aen te seggen, dewyle het was een sake van insien, dat de raet hierop naeder delibereren ende resolveren soude, ende Syne E. 't selve deur haere gecommitteerden mede deylen, gelijck geschiet ende Syne E. van de groote sorchvuldicheyt ende goede correspondentie bedanckt, door den eersten burgemeester, den heere van Rysenburch. Desen volgende de raet tot meermael vermaent sijnde tot hun goed debvoir onder de gemeente verwerende heure misverstanden etc. Is eyntelijck na veele discoursen goet gevonden te doen publicatie jegens den kynderen, jongens ende halfwassen volck, van niet meer vergaderingen, moetwillicheyt ende insolentye te plegen, noch oock onder de parade van de soldaten te comen, als in de voorleden weke, dat doen vermits de kermisse geconniveert, daer van de publicatie by den secretaris ingestelt is, om op morgen by mijn heeren van den gerechte gevisiteert ende voorts gepubliceert te worden.
Dat men oock voor alsnoch den deurwaarders voor eenige dagen des avonts soude laten gaen metten officier op de Neude, om alleenlijck regard te nemen op den geenen, die moetwillicheyt bedreven of qualijck spraken jegens de bevelen, om des anderen daechs daer op in den gerechte ontboden te worden.
Ende om dit al den heere commandeur te gaen rapporteren, sijn gecommitteert Van der Lith ende Werckhoven. Die weder gecomen sijnde, seyden, dat 't selve Syne E. wel geviel, ende indien de magistraet by missive op Syne E. begeerten cessatie van de parades der soldaten des avonts, dat hy sulcx geerne wilde doen, dan om redenen es voor eenige dagen sulcx noch niet goet gevonden.
Dat Syne E. oock hadde vermaent van ter diligentie te stellen van't wachthuys op de Neude voor de soldaten, hetwelcke de raetsheer Van der Lith belast es, sprekende daer op mede aen den schepen Buth. -
Het krijgsvolk gaf in die dagen aanleiding tot vele besluiten in den stedelijken raad, wij vinden hieromtrent dit volgende in een Raadsbesl. van den xx. Aug. 1610: Gehoort nochmael het rapport van den heere schepen Helsdingen, naerder gesproken hebbende mette acht borgerhopluyden, die verclaert hadden van het geweer niet off seer weynich te sullen connen becomen, nauwelicx de costen van schoonmaken weerdich, ende daeromme insisterende tot restitutie als noch van heur vorschot extraordynarys in de alteratie gedebourseert, geen gemeenschap hebbende mette contributien totte wachten, als dewelcke totte ordynaire lasten gedestineert waren; de raet accordeert den voorsz. borgerhopluyden te samen de somme van eens seshondert gulden, des syluyden mette betalinge van dyen een wyle tijts sullen nemen patyentye, tot dat de voirsz. renten by den cameraer sijn betaelt, ende die restanten van de pachters was geschiet, etc.
De notulen van dien dag behelzen voorts:
Copie.
Remonstrantie by mijnheere den Gouverneur over den crijgsvolck binnen Wtrecht gedaen de heeren schout, borgemeesters, schepenen ende raeden der stadt Wtrecht.
Eerst alsoe geaccordeert is over yder compagnie te wesen een soetelaer, namentlijck onder een groote compagnie twee, ende onder cleyner compagnie één, ende dat d'selve soetelaers de bieren, die sy inslaen, sijn slytende onder de soldaten, die van haer soldye alleen moeten leven, ende mitsdien gheen sware imposten ende exchysen en connen lasten. Dat daer omme de heeren van de magistraet gelieve te admitteren, dat yeder soetelaer een tonne goet biers ter weecke mach inslaen op borgerexchys, gelijcx den soldaten in andere guarnisoenen toegelaten wordt.
Item alsoe de nachten beginnen te verlengen ende dat de keersen tot noch toe inde courteguarden bestelt, nyet genoech en sijn, om de nacht mede over te brengen, dat die heeren gelieven, die tauxe van de keersen in yeder courteguarde te augmenteren, sulx dat men daer mede voor eenen langen winterschen nacht genouch hebbe. Mitsgaders oock te doen besorgen, dat in de respective courteguarden, daer men wacht houdt, tegens de aenstaende tijt gebracht worde torff, om voor de soldaten, by dage ende nacht de wacht hebbende, te gebruycken.
Alsoe oock dieversche wachthuysen seer ondeckt ende onbruyckbaer sijn, ende dat sulcx tegen de wintertijt geschapen is te verargeren, dat daer omme de heeren gelieven, haeren stadtmetselaer te doen omgaen, ende alle faulten ende respective courteguarden remedieren. Actum 't Wtrecht den xviii. Aug. 1610.

[p. 30]

wacht en hebben, dan die officieren, ende die sullen gehouden wesen, den burger niet qualijck toe te spreken, op dat daer geen meerder swaricheyt en come, op dat daer geen onnoosel bloet werde gestort binnen Wtrecht, dat naby is geweest, maer wel vergaen.

⁺ Ende op den 1. ende 2. Augusty is dat geschut weder van de wallen gehaeldt, dat noch⁺ soo lange daerop gestaen hadde, ende weder in't ammonytyehuys gebrocht. Den 3. Augusty sijn die soldaten niet meer op de Nue in slachorden 's avonts gecomen, maer van't vendrich⁺ logement na de wacht getogen. Den 8. en 9. Augusty heeft men een wachthuys beginnen te maecken midden op de Nue van Noortwechse steenen, daer sy lang over maeckten, eer't⁺ reed was. Den 16. Augusty is die princesse van Orange, huysvrou van den graeff van Bueren

+ Aug. 1. 2.

+ Aug. 3.

+ Aug. 8. 9.

+ Aug. 16.

[p. 31]

in Wtrecht geweest, gelogeert in den Hulck. Den 24. Augusty is tyding gecomen, dat⁺ die stadt Guelyck geaccoordeert was met Sijn Excellentie, graeff Maurits, ende den Brandenborgher. Den 5. September is Eldert van Helsdingen haestich doot bleven op't oude kerkhoff⁺ in de Keysers croon (daer was wijn schoon), ende doot t' huys gebracht. Den 6. dach⁺ hebben die soldaten d' eerste reyse gewaeckt in de nieu cortegaerde op die Nue voor Zeselye clooster. Den 11. sijn die schouten van die buerten ontboden, ofte daer noch yemant ware,⁺ die soldaten begeerde, daer souder incomen. Den 12. dach 's avonts is op die Nue in't⁺ wachthuys een groot rumoer geweest, soo men seyde, van allarm te roepen, soo dat die soldaten mosten in de wapen wesen, niet wetende, wat daer te doen was, ofte wie't dede⁽¹⁾. Den 13. sijn die schouten van die buerten ontboden, ofte sy die cleppers af begeerden, men⁺ sou die dan wel casseren, maer sijn 't gebleven. Den 18. sijn daer weder soldaten in comen,⁺

+ Aug. 24.

+ Sept. 5.

+ Sept. 6.

+ Sept. 11.

+ Sept. 12.

(1) De Raadsbesl. in dato 17 Sept. vervatten de volgende, hiermede in betrekking staande bijzonderheden: Verhaelde mijnheere de schout, op gisteren geweest te sijn op Vredenburch, ende aldaer in't stormen der jongens geremarqueert te hebben eenen, die genaemt worden capiteine van de glippers, wesende de soen van Lijsbeth Baestiers, in den Eyckel by 't St. Elisabeths huys, ende noch een ander, capiteine van de andere parthye, woonende op't boven eynt, genaempt Hatghen, wesende syne moeder eene weduwe; ende heeft de raet mijnheeren van den gerechte geauctoriseert, om d'selve t'onbieden ende te doen straffen t' haerer E. discretie enz.

+ Sept. 13.

+ Sept. 18.

[p. 32]

om te wisselen tegen ander, ende bleven nu 13 vendel in die stadt voor ons, ende trecken nu weder alle avont op met vliegende vendelen, alle avont 3, ende een corporaelschap voor⁺ den commandeur tegen over die Domsteeg, daer hy woont. Den lesten September is dat avontmael des Heeren weder wtgereykt na gewoonte, maer't getal is cleen geweest, die daer⁺ gingen. Den 1. October op maendach is de magistraet verset na gewoonte, ende genomen Moersbergen⁽¹⁾ ende Driellenborch⁽²⁾, schepens ende raden. Nu 'savonts ende 's morgens vroech die soldaten de weet laten doen, dat die soldaten niet wt huer quartieren en souden gaen, maer⁺ by huys blyven. Den 13. October een groote dievery geweest in 't Dolhuys. Den 18. October afgelesen, dat men geen liedekens⁽³⁾ moet singen van glippers ofte ho man ho, ofte passequillen maecken ofte strooyen; want die schoute met syne dienaers hebben 's avonts langs die straten ronde gedaen, ofte sy iemant van glippers hoorden singen (die mosten op⁺ Hasenborch springhen). Den 22. October alle die soldaten gemonstert, sonder yemant aen⁺ de poorten te laten. Den 25. eenighe ingeluydt, die rumoer gemaeckt hadden 'savonts op die straet, onder anderen Jan Melsersen ende Tielman, sijn broer, passementwerker, maer niet en quamen.

Omtrent desen tijt, is daer een liedeken gemaeckt van die cloeckheydt der borgers van Wtrecht, bedreven den tijt, dat sy haer geweer hebben gehadt ende haer stadt bewaeckt, oock van't innemen des casteels, dat begonde gemaeckt te worden in 't jaer 1529 op sinte Katrynen clooster, van Sint Jansheeren, dat genaemt worde Vredenborch, ende hartoch Hendrik van Beyeren, bisschop tot Wtrecht, regeerde omtrent dien tijt sijns bisdoms; ende in November 1576 hebben die borgers van Wtrecht haer casteel belegert, ende op Sinte Thomas dach sijn die Spaengyaerden van 't casteel in die stadt gecomen, meenende die stadt in te nemen, maer't worde belet, ende omtrent acht weeken daerna, op den 15. February anno 1577, is 't casteel overgeven in handen van den borger, die 't naderhant af deden breken.

Dit liet⁽⁴⁾ gaet op die wyse van den 79. psalm: die Heydnen sijn.

+ Sept. 30.

+ Oct. 1.

(1) Jonker Adolph van de Wael, Heer tot Moersbergen, burgem. 1 Oct. 1610.11.12. Utr. Plakaatb. III. 180.

(2) Willem van Drillenborch, schepen 1599. 1600. 2. 3. 4. 5. 7. 8. 9. 10. 13. 14. 15. 16. 17.; raad 1606.; burgem. 1610. 11. 12.; hoofdman van de Handvoetboog 1613; staat af het waardijnschap van de munt 1618. 19. Oct. Raadsbesluit. en Utr. Plakaatb. III. 176 et seqq.

+ Oct. 13. 18.

(3) Stadsresolutie van 18. Oct. 1610. Utr. Plakaatb. III. 426.

+ Oct. 22.

+ Oct. 25.

(4) Reeds vroeger naar ons H.S. opgenomen in het Tijdschrift voor Geschiedenis, Oudheden en Statistiek van Utrecht. Utrecht, N. van der Monde, II. d. bladz. 142-150.

[p. 33]

1.

 

Wtrecht ydoon,

 

Eertijdts een stadt verheven,

 

By den nabueren schoon,

 

Sach men U, sonder sneven,

 

Flooreeren wel

 

Met Heeren wijs van rade,

 

Die cloeck en snel

 

U voorstonden, vroech en spade.

 

U borgerye schoon

 

Toogen tot eenen toon

 

Als helden onbeladen,

 

In lust ende eendracht,

 

Als 't bleek dach ende nacht

 

Aan haer manlijcke daden.

D'welck sy toonden onvervaert,

Lustich en seer vaylyandich,

Tegen den Spaenyaerdt

⁺ Op Vredenborch vyandich,

In 't affallen wreedt;

Als sy nyemandt verschoonden,

Maer sloegen heet

Al doot wat hen vertoonden.

U borgers, cloeck en ras,
Sloegen daer op dat pas

Seer haest alarm haer trommen,

En vochten met ackoordt
Tegen den Spaenyaert verstoort,

Die haer haest socht t' ontcommen.

En beschansten vuer

't Kasteel aan alle syden,

Breeckende duer

Die huysen sonder myden,

Cloeck welgemoet,

Om soo te presarveeren.

Veel borgerbloet,

Sach men daerdoor salveeren;

Want sy schrickelijck en fel

Schooten seer rebel

Met slangen en kortouwen,

Door de geheele stadt,

Veel toorns en huysen pladt,

Waerdoor was groot benouwen.

De borgers vroet

Groeven doen seer eendrachtich

Ras met der spoet,

Tot in haer wallen crachtich,

En dwonghen haer

Kasteel haest op te gheven,

Hoewel daer claer

Menich heldt voor was gebleven;

Want seven weken vry,

⁺ Sach men den borger bly

Lustich alle avonts comen,

Met vier vend'len op de wacht

Seer fraey en wel bedacht,

D'welck den Spaenyaerdt deed schromen.

+ 1576 op Tomas dach.

+ 1577 15. Feb.

[p. 34]

5.

 

Als nu 't kasteel

 

Met ackoordt was opgegheven,

 

Quam haest krackeel

 

Met die Duytschen daer beneven,

 

Die voor de stadt

 

⁺ En binnen Wtrecht lagen;

 

Seer haest en radt

 

Begosten sy te clagen,

 

Over hare betalinge goet;

 

Waer door sy, met der spoet,

 

Eendrachtichlijck beslooten

 

Te vallen in de stadt,

 

En pilgeeren al ons schadt;

 

Maer 't heeft die Heer verdrooten.

De borger haest,

Manlijck en wijs van raden,

Seer onverbaest

Te beschutten hare schaden,

Quam in 't geweer;

Haer vend'len lustich vloogen

⁺ In eendracht seer,

Hans Moff sy haest bedroogen,

Tambergen haer cornel

Werd haest gevangen snel,

Die men op Vreborch brochte.

De borgers seer valyandt

Deden seer tryumphandt

Haest ruymen dit gedrochte.

Tot uwer eer,

O vroom Wtrechtse helden,

Moet ick nog meer

U daden voorts vermelden,

Die gy beweest

⁺ Als U wilde overvallen

Blanck, onbevreest,

Met sijn muyteneerders allen,

Die ghy lustich weerstondt

En worpt hem in den grondt

Met veel van sijn soldaten,

Die met schanden, seer verbaest,

In der vlucht met grooter haest

Wtrecht mosten verlaten.

Noch manlijcker

Toonden ghy U, ten tyden

Als veltvluchtich

Waren aan alle syden

⁺ U chrijsvolck bloodt,

En princen daer beneven,

Die meestal doodt

In den slach t' Ameronghen bleven;

Als de vyandt seer breedt

Ons sticht geheel beschreedt.

Tot aan de hollansche palen,

Sach men, cloeck en welgemoedt,

U borgers, met der spoedt,

Grooten prijs end' eer behalen.

+ 1577 in May.

+ 1577 in May.

+ 1579 8. Dec.

+ 1585 23. Jun.

[p. 35]

9.

 

U hooftden snel

 

Waren doen meest geneegen,

 

Met der vyandt wel

 

Tappotomenteeren allerweegen.

 

Onder sauegaerdt

 

Ginck den adel hem begeven,

 

Die seer vervaerdt

 

Vreesden Wtrecht soude sneven.

 

U borgers wel gemoet

 

Trocken al met der spoet

 

Om Vreeswijk te beschansen,

 

En waren onversaecht,

 

D'welck den Spaenyaerdt heeft mishaecht,

 

Dies hy seer haest ginck dansen.

Hier wt condt ghy,

Die vroom is, haest bemercken,

Hoe de borgery,

In daden en in wercken,

Hem altijts vroom

In als hebben gedragen.

Als de.......

Van den adel was verslagen;

Hoewel men claerlijck siet,

Dat men als nu met vliet

Den borger gaet benouwen,

Door haer pracktijcken loos,

En valsche vonden boos

Haer goet recht gaen onthouwen.

Dies hy met list

Soeckt Marssevelle streeken,

En soeckt geern twist;

Gelijck 't wel heeft gebleeken

In den handel loos

Nu onlancks wedervaren;

Hoe men seer boos

Den borger ginck beswaren.

⁺ Waer heeft men ooit gehoordt,

Dat men door valsch rappoordt

Een volck ginck onderbrengen,

Die in unye en verbondt

En eendracht met haer stondt

Gaen belegeren en bespringen.

Dreychden haer fel,

Te pilgeeren en te branden,

Bestormen snel

En maecken heel tot schanden

Als vyanden quaet,

Die geheel wederstonden

's Lands goeden staet.

Sijn dit niet quade vonden,

Dat men den vroomen haedt,

Haer recht gaet maken quaedt

Om sijn boosheid te bedecken;

Daer gewelt heel dyclyneerdt

De justytye hooch geëerdt,

't Is grootelijcks te begecken.

+ 1610 in Meert.

[p. 36]

13.

 

Ghy borgers goedt

 

Al wordt ghy nu bedwonghen,

 

Met geweld onsoet,

 

U trouheydt heel besprongen

 

Houdt goeden moedt;

 

Godt sal u saeck wtvoeren,

 

En met der spoedt

 

Op al haer boosheydt loeren,

 

En gheeven hen haer loon,

 

Tot al der werelt toon,

 

Voor haer gewelt seer prachtich,

 

Doordien sy eedt noch woordt

 

Gelooff nochte ackoordt

 

Ghehouden hebben crachtich.

 

Waeckt ende bidt

 

Siet altijdt toe.

fynis anno 1610 in October ende November alle beyde.

Dit liet docht mijn tot dese matery dienende, soo quam mijn in den sin dit hier bytestellen:

Als men moede is geleesen van dese dingen
Soo mach men opheffen van te singen.
Wie kan 't geramen, segget my,
Dat alle man te wille zy.
Ick kan 't soo wel niet maken
D'een sal 't prysen en d'ander laken.

⁺ Den 5. November hebben die soldaten weder gemonstert, als voren; omtrent dese weke is de borger 2 stuver afgetogen van servys van de soldaten, hebbende nu maer 7 stuver⁽¹⁾.⁺ Den 10. op Meertens avont is de ordinaris Beer gecocht⁽²⁾. In dese maent is Johannes Wtenbogaert t' Wtrecht comen voor een wyle tijts hier gestaen, meende die verstrooide gemeente weer by een te brengen, die in dese troublen oneens waren geworden, door verscheiden⁺ oorsaecken. Den 25. November is de prins ofte hartoch van Anhaldt in Wtrecht comen,⁺ met grooten staet in den Hulck. Den 4. December sijn sommighe boeckvercopers voor de heeren ontboden, om 't jae en neen van Wtenbogaert⁽³⁾, ofte sy niet en wisten, van wie dat

+ Nov. 5.

(1) In April van het vorige jaar werd de magistraat gedrongen dit geld tot 9 stuivers te verhoogen. Zie deze Kronijk, pag. 16, 3 April 1610.

+ Nov. 10.

(2) Zie deze kronijk op het jaar 1615.

+ Nov. 25.

+ Dec. 4.

(3) De geschillen over de leer, waarvan in den tekst reeds gesproken is, namen zoodanig toe, dat de staten van Utrecht, bij resolutie van 28 Novemb. 1610 (Wtenbogaert, Kerk. Hist. fo. 545) last gaven aan de kerkendienaren gecommitteerden der synode, om de synodale bepalingen van 1606 te herzien, en daarvan rapport te doen. Intusschen predikte Wtenbogaert te Utrecht, en veroorzaakte zijn tractaat van de Authoriteit eener H. Christelycker overheydt in kerckelycke saecken, vele ontevredenheid onder de Gereformeerde predikanten.
Ruardus Acronius, predikant te Schiedam, gaf toen eene predicatie uit, welke Wtenbogaert 23 jaren te voren gedaan had, met oogmerk, om daarmede aan te toonen, dat de schrijver van het tractaat zich zelven niet was gelijk gebleven. Er verscheen tevens een paskwil, Wtenbogaerts jae en neen, waarop Wtenbogaert antwoordde met zekeren voorlooper. Over verder geschrijf van Acronius, hetwelk Vincent van Drillenburg te Utrecht, in verscheiden villeyne Chartabellen onder het volk bragt, zie men Wtenbogaert's Leven, bl. 75. 76.

[p. 37]

het quam. Daer mosten sy eedt op doen, dat sy't niet en wisten. Den 5. is Claes de⁺ Gooyer gesocht in sijn huys, maer ontquam 't⁽¹⁾. Den 6. December 's morgens vroech alle⁺ die 13 vendels in bataille gestelt op die Nue ende Gansmarckt ende de Plaetse, die ruytery van Amersfoort in laten comen, ende op Vredenborch gesteldt tot 's avonts, ende desen dach sijnder veel borgers gesocht, ende oock Claes de Gooyer's wijff gevangen, maer ontset door die buerwijffs; ende desen dach is afgelesen, soo yemant Claes de Gooyer met sijn soon, den officier, in handen wist te leveren, soude 300 guldens hebben, ende die hem wiste, ofte herbergde, ende niet aen en brocht, die soude 300 guldens verbueren. Den 8.⁺ op Saturdach sijn daer 10 ofte 12 borgers ingeluydt, onder welcke was Tyman van Wee⁽²⁾ ende andere meer, wat sy gedaen hebben is Godt bekent, ick weet het niet. Den 12. is⁺ Claes de Gooyer ingeluydt met sijn soon. In desen nacht is daer een rumoer geweest door 't schieten van een soldaet, die een vleeshouwer quetste, dat hy daeraen sterff, soo dat die ruytery door die stadt reden 's nachts. In dese weeke sijn daer noch soldaten ingecomen. Den 19. December noch twee vanen ruytery, ende die eene vaen van Sijn Excellentie weer⁺ wtgetogen, sijn 't nu in die stadt Wtrecht 15 vendel voetvolck en 2 vanen peerdt saem 17. Noch op den 24., sijnde kersavont, heeft men die ketenen aen de straten afgebrooken ende⁺ oock ront om die Nue, daerna oock de palen. Den 25. op kersdach, Wtenbogaert in den⁺ Dom geleert, ende oock dat avontmael des Heeren daer wtgereykt. Den 27. December een⁺ ordenancy afgelesen van den brandt⁽³⁾, hoe een ieder hem daerin sal dragen ende reguleeren

+ Dec. 5.

(1) Niet onbelangrijk is hetgeen omtrent dezen Claes Evertszen van Geyn, bijgenaamd de Goyer, voorkomt in de Raadsbesluiten, luidende deze aldus:
De raet desen avont geladen ende vergadert sijnde, is verhaelt, dat mijnheeren van den gerechte voor den noen ontboden hebben Claes de Goyer, backer inde Nieustraet, deselve in gebreken was te comen, als seggende, hem sulcx ongelegen te sijn, ende dat daer omme den substituut schout daernaer gesonden was, om hem te halen, maer want hy met sijn soon den officier met gewapender hant hadden geresisteert, dat mijnheeren van den gerechte, volgende de gewoonte ende ordre van doen, gelast ende gecommitteert hadden mijnheer den schout ende pantvercopers, omme te gaen ten huyse van den voorsz. Claes de Goyer, ende aldaer te inventariseren de goederen, dan dat haer E. daer comende uytten huyse worden gehouden ende gekeert, waervan mijnheeren van den gerechte goetgevonden hadden den rade t'adverteren, ende voorts t'samenleyck t'adviseren, off men jegens hem den aenstaende nacht de vergaderinge aldaer soude gaen verstoren off den dach van morgen verwachten, het welck gediscoureert sijnde, is eyntelijck goetgevonden hierop te verstaen het advys van den heer commandeur des guarnisoens, ende sijn deselve gecommitteert de heere van Suylen, schout, ende d'Overste burgermeester, mitsgaders Volckert Both ende Doctor Elbertus Sosius, schepen, dewelcke quamen rapporteren, dat de heer commandeur goet vont de saecke an te laten staen tot morgen, ende middelertijt soude sodane goede wacht doen houden, datter geen swaricheyt soude vallen. - Raadsbesluiten van den 5. Dec. Zie verder de hierachter medegedeelde vonnissen etc.

+ Dec. 6.

+ Dec. 8.

(2) Tyman van Wee (Weede) burgerhopman 1606; raad 1607; capitein genomineert 1615; capitein van de vrijwillige burgers 1633. Raadsbesluiten.

+ Dec. 12.

+ Dec. 19.

+ Dec. 24.

+ Dec. 25.

+ Dec. 27.

(3) Ordonnantie op den brand. Utr. Plakaatb. III. 609.

[p. 38]

⁺ in tijt van noot. Den 29. weder Tyman van Wee, Willem van Aucoop ende andere ingeluydt.⁺ Den 30. Wtenbogaert in den Dom gepreeckt.

Dit is het principaelste van dit jaer 1610. Dat ick meest hebbe gehoort ofte gesien.

Eynde des jaers anno 1610.

+ Dec. 29.

+ Dec. 30.