Archief voor kerkelijke en wereldsche geschiedenissen, inzonderheid van Utrecht. Deel 5

[p. 338]

XXXVI. Antwoord der stad Utrecht, op de 19 artikelen, van wegen den Hertoge van Alba in 1567 overgeleverd.

Omme uytten naem ende van wegen de schout ende die vande weth vander stadt Utrecht te resolveeren seeckere articulen, hemluyden gelevert by mr. Johan van Lent ende Anthonis van Grisperre, raden in den hove van Utrecht, commissarissen van wegen die hoocheyt vande hertoghinne van Parma, regente, ende vande Exc. vanden hertoge van Alva ende gedeputeert.

1. Seggen die vande voorsz. weth, dat voor all te noteeren staet, dat in den jaere 1566, in 't beginsel vande maent van Aprill, veel edelen geconfedereerden uyt alle quartieren van deze Nederlanden, hem verstout hebben gehadt te coemen binnen de stad van Bruessele, ende aldaer te presenteeren die hoocheyt vande hertoginne van Parma zeekere requeste, tendeerende tot abolitie vande inquisitie ende placaten, zoe by den Co. als der Keiz. Ma^en tot conservatie vande catholycke religie gedaen publiceren ende by provisie tot een generale surchantie van deselve.

2. Dat onder die selve edelen hemluyden mede gevonden hebben die heere van Brederode, als hooft, ende oock die grave van Culenborch ende vanden Berch, met veele andere edelen, zoe in den lande van Utrecht, als daer omtrent geseten.

3. Dat hoewel hare h. by zekere apostille, op de voorsz. requeste geappoincteert, geseyt hadde, in hare macht nyet te weesen de voorsz. surchantie te verleenen, maer alleenl. dat zy, derwilen men zoude verwachten antwoort van zyne Mat. op de voorsz. requeste, ordre stellen zoude, dat d'inquisiteurs ende officiers zoe manierlyk zouden procedeeren in 't gene hem belast was, dat die supplianten geen redenen en zouden hebben, hem des te beclagen, nochtans 't gemeen peuple, onder dexel vande voorsz. geconfedereerde, heeft willen verstaen de voorsz. placaten ende inquisitie gesurcheert te wezen, hem persuadeerende genouch geoorloft ende gepermitteert te wezen, te leven in zulcke religie, als een yegelyck geduncken zoude, in der vougen, dat zy (so vele die religie aengaet) die overheyt, zoe geestelyck als weerlyck, geheel rebell, ongehoorsaem ende inobedient geworden zyn.

4. Alsoo oock, dat zy hem vervordert hebben inne te vueren die predicanten van verscheyden secten, soo in Vlaenderen, Brabant, Arthoys, Zeelant, Hollant, als elders.

5. Alwaer die zelve gedoecht zyn geweest openbaerlyck in vergaderinghe van veel menschen te predicken.

6. Sonder dat de voorschreven predicanten geapprehendeert ofte die auditeurs van hemluyden zonderlinghe gestraft zyn geweest.

7. Dat hyer nae binnen Culenborch ('t welck omtrent twee mylen na by Utrecht gelegen is) oock een vande voorsz. gereprobeerde predicanten gecomen is.

8. Dat hoewell eenighe uit Utrecht geseyt worden, aldaer ter predicatie getogen te hebben, nochtans heml. nyet mogelyk is geweest 't zelve te beletten, ten waer, dat men continueelyk alle die poorten vande stadt gesloten, ende de goede borgeren met den quaden daer inne gehouden hadde.

9. Want ten tyde als die predicatie tot Culenborch begonst worden, overmits die grote diligentie ende neerstige toesicht, die altyt binnen die stadt Utrecht gedaen was jegens den sectarissen, zeer weynich borgers bekent waeren vande nyeuwe religie.

10. En zoude men oock met wacht in de poorten te stellen ende de uytgaende ende ingaende borgeren te vragen, waer zy heenen wouden ende van daen quaemen, nyet ge-

[p. 339]

profiteert hebben, soe sy die waerheyt nimmermeer verclaert ende andere plaetzen dan Culenborch genoempt zouden hebben.

11. Ende all hadde men by clockluydinghe doen verbieden, dat hem nyemant en zoude vervorderen tot Culenborch ter predicatie te trecken, als 't zelve tot zekere tyden in deliberatie gestelt was, soo en soude sulcx nyet geopereert ende meer quaets dan goets gedaen hebben.

12. Gemerckt, dat door oirzake vande voorsz. confederatie men als doen overall (God betert) nyet velen begost te passen op den placcaten vande Mat. ofte die h. vande hartoghinne, beroerende die religie, mits dat daer van sobere executie gedaen worden, hoe veel te min soude men dan geobedieert hebben, die ordonnantie van die vander stadt Utrecht.

13. Soe dat bat geraden was nyet te publiceren dan nyet te executeeren.

14. Sal men oock verstaen, dat alleer tot kennisse vande weth quam, dat eenighe van heurluyden borgeren tot Culenborch reysden ter predicatie, well vier ofte vyfmael aldaer gepreect was geweest.

15. Ende zoe haest zyluyden 't zelve verstaen hadden, hebben die vande weth den schout belast neerstige toezicht daerop te nemen, ende hem te informeeren, wie dieghene waeren, om die in 't particulier te verbieden ende oick te weygeren.

16. Den welcken dienvolgende den schippers, die geseyt worden de voorschreve personen gevuert te hebben, gevraecht heeft, wat personen hy gevuert ende waer hy die gebracht hadde.

17. Waerop d'een seyde zyn volck gebrocht te hebben ande Vaert, d'ander uytgegaen te zyn te Jutphaes, den derden elders, sonder dat zy vorder wisten waer die vervaeren waeren.

18. Ende die persoonen zelve gevraecht zynde, waer zy geweest hadden, seyde d'een te Vianen, d'ander tot Ysselsteyn, die derde elders in 't landt, om zyn pachten te maenen ende ander diergelycke.

19. Ende die gheenen, die bevonden worden te Culenborch geweest te hebben, seyden, daer nyet geweest te zyn om der predicatie wille, noch die oock gehoort te hebben, want dat zy haer vrunden hadden wezen bezouken, haerl. schulden hadden wezen maenen, haer comanschap gedaen ende andere diergelycken excusen, alzoe dat men geen zeekerheyt weeten en konde.

20. Sulcx dat eyntelyk den schout gedelibereert was, eenige heymelycke tot Culenborch te schicken, die heml. de voorsz. personen nombreren zoude, dan aleer hy yemant daertoe verwilgen conde, die hy betrouwen mochte, zoe begonst men in veele andere oorten ende buyten Utrecht (Godt betert) te prediken.

21. Soe dat, all hadde men de voorsz. personen connen bevynden, nyet doenlyck en soude hebben geweest, om die anstaende peryculen, die men genouch voir ogen sach comen, ende hyer na breder gededuceert zyn, te eviteeren, van eenige rigueur te gebruycken.

22. Ende bevyndende die vande weth, dat men het lopen vande predicatie tot Culenborch qualicken soude beletten ende datter oock veele uyt die platte landen, die vander stadt nyet subject tot deselve predicatie liepen ende dat mitsdien die saecken mede toucheerden den hove van Utrecht, ten minsten den procureur generael van denzelven hove.

23. Soe hebben zyluyden den eenige uytten haeren gedeputeert gehadt, die welcke die zwaricheyden deesen aengaende bevonden met die vanden voorschreeven hove communiceeren zouden ende eenich bequaem middel vinden, daermede men zulcx soude connen beletten.

24. Die daerop voor antwoort geseyt hebben, dat zy zeecker concept maecken zouden, ende die vande weth communiceeren.

25. Ende aleer 't zelve gedaen is geweest, is die predicatie zoe menichfuldich geworden,

[p. 340]

dat die vaude weth vermoeden, dat die vanden hove qualick middell daer toe hebben kunnen bevynden.

26. Byzonder zoe geseyt worden, dat eenen Dyrck Cater vande procureur generael ontboden is geweest, ter oirzake dat hy te Culenborch te preecken hadde geweest, dewelcke oock sulcx beleden zoude gehadt hebben, zonder dat die vande weth weten, dat deselve daerom by den procureur generael gecorrigeert soude wezen.

Ende aengaende die predicatie in Lovenhout ende omtrent die poorte vande stadt van Utrecht.

27. Seggen, dat d'yerste predicatie in Loevenhout gedaen is geweest den 15. Augusti, anno 1566.

28. Dat in de voorsz. plaetze de proeste van Ste Jans heeft hoge, middele ende lage jurisdictie, ende nyet die vande stadt Utrecht.

29. Dat daeromme deselve vander stadt Utrecht nyet en stondt de voorsz. predicatie aldaer te beletten, maer behoorden deselve beleth te hebben geweest oft van wegen den voorsz. proost van St. Jans ofte van wegen die stadthouder ende dengenen, die over 't platte landt van Utrecht jurisdictie hebben ende exerceeren.

30. Hebben nyettemin die vande weth, ten tyde als men in Loevenhout preeckten, die Weerdpoort toegehouden vande hoochmisse tyt af tot des nanoens dat die clocke een hadde.

31. Item, ende hebben daernae alleenlycken 't clincket opengedaen ende hare borgeren daer duer laeten passeren.

32. Hebben oock door den borgermeester Herman vander Vecht ende den substituytschout, den capiteyn op Vredenborch vande voorsz. predicatie doen adverteeren ende oock met hem communiceeren, hoe men daerinne versien soude, maer en hebben van hem geen zonderlinge resolutie gecregen anders dan dat zyluyden haer poerten bewaeren souden.

33. Nyettemin al hadde de voorsz. plaetze geweest binnen den bedryve vande stadt, gelyck als was die plaetze daer die tweede reyse, te weten des Sonnendaechs den 18. Aug. gepredickt worden, soo en hadden die vander stadt nyet geraden geweest de voorsz. predicatie met gewelt te steyten ofte turberen.

34. Gemerckt dat langhe voor die tyt als voorseyt is, bynae in alle provincien in deze Nederlanden (Godt betert) gepredict was, sonder dat daer tegens eenighe merckelycke bestoringe ofte resistentie gedaen was.

35. Dat daeromme die vande voorsz. stadt, indyen sy die voorsz. predicatie verstoort hadde, genoechsaem d'eersten zouden hebben geweest, die zulcx gedaen hadden.

36. Waer door dat alle sectarissen ende rebellen jegens die inwoenders vander stadt Utrecht verbittert souden hebben geworden, alzoe dat te dier oersaecke die goede borgers ende inwoonders vande voorsz. stadt nyet een hooft buyten Utrecht en souden hebben dorven uytsteecken, soe het alomme die stadt ende lande van Utrecht (Godt betert) vol rebellen ende sectarissen was.

37. Ende soude oock die voorsz. verstoringhe vande predicatie nyet zonder groote bloetstortinge gedaen hebben konnen worden.

38. Gemerckt dat tot die voorsz. yerste predicatie veele uytheemsche personen, alse van Culenborch, Vianen, Schoonhoven, Ysselsteyn, Amsterdam, te voet ende te peerde, met pistoletten ende andere wapenen wel versien synde, gecomen waeren, wel gedelibereert (soo 't scheen) te resisteeren, indyen yemandt de voorsz. predicatie hadde willen bestoren ofte beletten.

[p. 341]

39. 'T welck die vande weth nyet gedraegen en dochte, zoe daer uyt geschapen waer meerder inconvenienten te comen.

40. Merckelyk overmits de voorsz. predicatie gedaen worden onder dexel ende quasi-protectie vande voorschreven edelen geconfedereerden, die onlancx daer te vooren te St. Truyen vergadert waeren geweest, als wel te presumeeren is, de voorsz, predicatie angaende communicatie gehouden hadden.

41. Welcke edelen die vande stadt Utrecht nyet goet en vonden voor die tyt t'irriteren, inzonderheyt overmits eenighe hoofden van dyen, als den heere van Brederode, de grave van Culenborch ende vanden Berge, ende andere hemluyden zeer nae geseten waren, ende dat, zoo voorseyt is, die omleggende plaetzen geheel geinfecteert waeren, by middel van dewelcke ende andere, die binnen Utrecht waeren, sy die stadt hadden moegen overvallen.

42. Hyer beneffens en waeren die vander stadt Utrecht van haerluyden borgers noch nyet verseeckert noch en wisten nyet wie die heeren waeren, die de voorsz. predicanten toestant deden ende wye nyet.

43. Soe dat, indien zy te rade gevonden hadden, de voorsz. predicatie metter daet te steyten, te beduchten waere geweest, dat daer zeer weynich vande borgers heml. geassisteert souden hebben, eensdeels, om dat zy met geen wapenen versien waeren, eensdeels, uyt saecke, dat zy ter oirsake vande religie, jegens haer medeborgers, nyet en souden begeert hebben te vechten, want genouch scheen, dat die voorsz. predicatie generalyck in deze Nederlanden by maniere van conniventie toegelaten was.

Ende soe veel als aengaet 't advys, dat gegeven soude wezen by den staten binnen Utrecht, dat men denghenen, die ter predicatie ghinghen, buyten sluyten soude.

44. Seggen die vande voorsz. weth, dat zy wel hadden begeert, nyet alleen by middel van dien, maer oock metter daet de voorsz. predicatie te beletten, indyen sulcx practicabel waere geweest, maer en heeft heml. 't zelve nyet goet gedocht, soo om redenen voorsz., als oock uyt saecke, dat zy beducht waeren, dat indyen zy zulcx hadden gedaen, de voorsz. sectarissen oorzaecke genomen zouden hebben, om eenige vanden cloosteren, die buyten Utrecht gelegen zyn, tot zes toe in 't getal, te occupeeren, spolieren off in brant te steecken, ende dat zy oock die voorsteeden ende 't geheele platte landt van Utrecht hadden mogen pilleren, branden ende bederven, daer voor zeer te zorgen was, mits dat in voorgaende jaeren veele ghelycke desperate acten in Vranckryck van die van dezelve religie gedaen waeren.

45. Waeren oock beducht (soo men nyet wiste wie men soude betrouwen), dat eenighe borgers van binnen correspondencie souden mogen hebben met die van buyten, ende alsoe eenighe vande vier poorten fortseeren, om die van buyten in te laeten.

46. 'T welck achtelyck soude hebben connen coemen, door 't geroup ende gecrysch dat daer geweest zoude hebben van degenen, die haer mans, wyven, kynder, ouders ende vrienden buyten gesloten zouden hebben geweest.

47. Souden noch daer beneffens die van buyten, hebbende eenighe correspondentie met ettelycke borgers, die binnen gebleven waeren, lichtelycken by nachte ende ontyden middel gevonden hebben, om tot zeekere plaetze vande stadt, daer die muyren ende wallen nyet sterck noch hooch en waeren over te comen, 't welck een occasie soude hebben geweest van een meerder oploop, tumulte ende desordre.

48. Indyen men oock die poorten gesloten soude hebben, soude men 't zelve hebben moeten continueren van daghe te daghe, ofte anders dieghene, die den eenen dach buyten hadden geweest, zouden des anderen daechs binnen gecomen hebben.

[p. 342]

49. Ende souden die sectarissen daer door oock occasie genomen hebben, omme binnen die stat te willen prediken, uyt vreese, dat zy weder buyten gesloten zouden mogen worden, daeruyt oock groot trouble verresen soude hebben.

50. Can een ygelick oock wel verstaen, dat voor een stadt als Utrecht is, nyet wel practicabel en was, dat men die poorten zoe continueelyk toegesloten soude houden.

51. Want men 't zelve doende, hadde moeten uytsluyten nyet alleen uytheemsche, maer oock die goede borgers met die quade ende die gansche comanschap, navigatie ende welvaert vande schamele gemeente benemen, die daerdoor zonder twyffel in meerder beroerte gecomen souden hebben.

52. Soe dat hyer uyt wel te verstaen is, dat 't voorsz. advys nyet wel t'executeeren en was, sonder groot perycle.

53. Ende ten eynde, dat die stadt door eenighe rebelle, 't zy van binnen ofte van buten, nyet en zoude overvallen ofte eenighe poorten geoccupeert worden, soe heeft men alleen ten tyde vande predicatie het clincket opengedaen, om, indyen daer eenich inconvenient ofte oproer gecomen hadde, dat men te beter middel zoude hebben, die poorte te sluyten.

54. Dat men elck soude moegen noteeren, wie dieghenen waeren die ter predicatie ginghen, ende dat oock eenighe, door vreese dat zy door sulcke middel bekent souden worden, in de stadt souden blyven.

55. Ende hebben tot dien eynde, ten tyde vande predicatie, dickwils die poorten toegehouden, ende alleen opengelaten het clincket vande poorten, buyten diewelcke de predicatie gescheyden, om alzoe oock die stadt te seeckerder te weezen, ende een poorte alleen te beter te moegen bewaeren.

56. Alle 't welck die sectarissen naderhant bemerckende, ende dat ter oirzaecke, dat alleen 't clincket open gedaen worden, veel waeren die hem ontsaghen ter predicatie te gaen, uyt vreese van bekent te worden, hebben hem diesaengaende beclaecht by d'Excell^ie vanden prince van Orangien, stadthouder.

57. Nyettemin die regierders vande stadt Utrecht, willende verthoonen, dat heml. leet was, dat die predicatie buyten Utrecht gedaen worde, hebben ten zelven daeghe, als d'ierste predicatie in Loevenhout geschiet was, myn heere die prince van Orangien, haerluyder stadthouder, daervan geadverteert gehadt, begheerende zyn Excell. raidt ende remedie, hoe zyluyden hem daerinne draeghen zouden.

58. Hebben daer beneffens zyn Excell. overgezonden zeeckere ordonnantie, by heml. geconcipieert op den dach- ende nachtwacht, omme by middel van dyen de voorsz. stadt voor meerdere inconvenienten te beschermen ende bewaeren.

59. Op welcke missive zyn Excell. yerst antwoort geschreven heeft op den 27. Augusty, die zy nochtans eer verwacht hadden.

60. Mits welcke genouch geresolveert syn die vier yerste articulen.

61. Beroerende 't 5^e articule seggen die vande weth, dat zy, ontfangen hebbende die missive van h. vande hartoghinne in 't articule gementioneert, terstont doen vergaderen hebben op den stadthuyse, die principaelsten ende treffelycksten personnagien, zoe edelen als borgeren vander stadt, de Co. Mat. ende die catholycke religie wel toegedaen ende denselven die voorseyde missive doen voorleesen ende den inhoude van dien gecommuniceert hebben.

62. By advys ende raide van welcke die vande stadt geconcipieert hebben zeker ordonnantie op den wachte, een yegelyck syn weecken geassigneert hebben ende anders gedaen, 't gene men voor dien tyt van noden bevondt.

63. Ende verhopen die vande weth, dat metter daet genouch gebleecken is, dat zy

[p. 343]

geëffectueert hebben het principaelste poinct vande voorsz. missive tenderende ten fyne, dat zy maecken souden, dat de Mat. zyn authoriteyt soude behouden, die sterckste soude blyven ende de stad Utrecht verseekert wezen.

64. Hebben oock die vande weth, zoe veel in hen is geweest, goede correspondencie gehadt ende gehouden met den stadthouder ende die vanden hove van Utrecht.

65. Hebben oock den voorsz. stadthouder ende die h. vande harthoginne, zoe by verscheyden missiven als haerluyden commissarissen altyts veradverteert gehadt van alle swaerheyden, die hemluyden overquaemen.

66. Ende wes die vande weth oock gedaen hebben ter conservatie vande catholycke religie, wordt hier na breder gededuceert.

67 Ende aengaende die predicatie, hebben, om diezelve te beletten, gedaen alle neersticheyt, debvoir ende diligencie, die hem mogelyck was.

68. Uytgesondert, dat zy om redenen boven verhaelt ende hyer na breder te verhaelen, nyet en hebben goetgevonden, die voorschreeve predicatie metter daet te beletten.

69. Als oock nyet en hebben gedaen veel machtiger ende populeuser steden dan Utrecht is, gelyck te presumeren is, om meerder inconvenienten te schouwen, die groffelyck (!) vande edelen geconfedereerde te verwachten waeren geweest, als dat naderhandt genoechsaem uyt het accoord tusschen henluyden ende die hartoghinne van Parma op den 25. Augusty gemaeckt ende gebleecken is.

70. Daer by 't haerluyden instantelyk die voorsz. predicatien ter plaetze, daer die doen ingebrocht waeren, toegelaten te worden.

71. Welcke toelathinge wel te presumeeren is, dat immers by haer hoocheyt nyet gedaen en zoude hebben geweest, ten waere om zeekere ende meerdere inconvenienten als voorsz. is, te schouwen ende tyt te winnen, dat men metter stercker handt die predicatien soude mogen afstellen.

72. Sulcx dat nyet vreemt en is, dat particuliere steden alzulcken consideratie hebbende, de voorsz. predicatien hebben moeten gehenghen.

73. Op 't zeste seggen dat zy nyet en weten dat voor date vanden 25. Augusty anno 66, eenighe predicanten binnen Utrecht gelogeert souden hebben geweest.

74. Dan alsoe die sprake ginck, dat den predicant eerst gelogeert soude hebben tot Dirck Cater, sonder dat zyn naem t'savonts (volgende seecker ordonnantie, daerop gemaeckt) aengebrocht was.

75. Soe is denselven Dyrck Cater des anderen daechs voor die weth ontboden, ende daerop gevraecht geweest.

76. Die welcke verclaerde geen predikant gelogeert te hebben, maer dat daer des nachts tot zynen huyse geslapen hadde een zeeckeren zynen neve, wiens naem hy vergeten hadde op den stadthuyze te brengen.

77. Ende alsoe men nyet anders en coste bevynden, zoe is die voorsz. Cater alleenlyck geexecuteert geweest voor de boete, daer hy inne gevallen was, ter oirzake dat hy den naem van zynen neve schriftelyk in den stadthuyse aengebrocht en hadde.

78. Ende nae date dat volgende 't voorsz. accord, metten edelen geconfedereerden gemaeckt, die predicatie toegelaten was, soe hebben die vande weth hemluyden laeten duncken, dat alsoe men moste lyden, dat den voorsz. predicant preecte, dat men oock lyden moste dat hy gelogeert worde.

79. Nyettemin verstaen hebbende, nae date vande beeltstoringhe, dat den predicant gelogeert was ten huyze van eenen Adriaen van Oistrum, hebben die vande weth denzelven Adriaen van Oistrum voorgehouden, wairom dat hy den predicant logeerde, zoe 't zelve was contrarie die meyninge vande Co. Mat. ende die hocheyt vande hertoghinne, ende dat hem

[p. 344]

vande hertoghinne, ende dat hem daerover swaricheyt zouden moegen coemen, om hem alzoe te induceeren, dat hy hem den predicant quyt maecken zouden.

80. Hebben noch daernae, om gelycke oirsaecken willen, voer den vollen raedt vande stadt Utrecht doen coemen gehadt eenen Beernt, wonende in 't Byltgen, denwelcken zy gedaen hebben gelycke remonstrantien.

81. 'T welck by die vande nyeuwe religie verstaen wesende, hebben hem in groten getaele laeten vynden op die stadt plaetze, maeckende grote murmuratie, alzoe dat die vanden raedt, 't zelve by eenige uytten selven raede verbotschapt zynde, beter gedacht heeft, om meerder oproer te schouwen, den voorn. Beernt te laeten gaen dan te houden.

82. Beroerende 't 7^e ende 8^e articule, seggen, dat wel waer is, dat by den 24. Augusty, als die predicatie des nanoens gedaen was, eenighe hem vervordert hebben, die beelden in Ste Geertruyden kercke beginnen te breecken.

83. Dan en is 't zelve tot kennisse van die vande weth nyet gecomen, voor en aleer dat gedaen was.

84. Ende 't zelve verstaen wezende, hebben die vande weth in de voorsz. kercken geschickt gehadt zeeckere stads dienaers.

85. Dewelcke aldaer coemende, bevonden hebben eenighe beelden afgeworpen te weesen, maer en hebben nyet cunnen bevynden noch geweeten, wie dieghenen geweest waeren, die sulcx gedaen hadden.

86. 'T welck die vande weth, yerst langhe daer nae verstaen hebbende, uyt die informatie op de beeldenbreeckers genomen.

87. Uyt welcke informatie zy oock wel bevynden, dat die jonge gesellen, daervan d'articlen spreecken, by veele andere persoonen, met roers gewapent wesende, genouch geassisteert waeren.

88. Ende alsoe die gemeyne spraecke ginck, dat die voorseyden sectarissen, indien men hem geen kercken en wilde openen, op den 25. Augusty eenighe kercken innemen ende spolieren wilden.

89. Soe en waeren die vande weth des daechs te vooren daerop nyet voorzien.

90. Nopende 't 9^e ende 10^e article, seggen die vande weth, dat te considereren staet, als vooren eensdeels geseyt is, dat ten tyde als die beelden (Godt betert) uyt die kercken geworpen worden, als genouch geheel in deese Nederlanden die gemeente zeer oproerig was, jegens huer overheyt, ende dat dacromme die nyeuwe religie gecoemen was tot een openbaer rebellie.

91. In der voegen dat die gemeenen by haer eygen authoriteyt die wapenen geanveert hadden, om hem daermede jegens die overheyt nyet alleen te defendeeren, maer oock om dezelve te invadeeren, indyen men haer quaet voornemen hadde willen beletten.

92. Dat de voorseyde gemeente hem in 't gene voorseyt is, te meer verstouten, daer sy hem vertrouden op 't verbant vande voorsz. edelen geconfedereerde.

93. Dat die intentie vande voorzeyde geconfedereerde genouch scheen te wezen, te willen inbrengen liberteyt van religie, om onder alsulcken dexel die gemeente tot hem te crygen.

94. Dat die voorseyde edelen geconfedereerde genouch openbaerlicken jactiteerden, indien men hemluyden ter oirsaecke van heurluyden verbant wilde crencken, dat zy 't zelve metter daet resisteeren souden.

95. Dat zy oock tot dien eynde lieten luyden zeeckere alliantie in Duitslandt gemaeckt te hebben.

96. Dat zy oock in denselven lande, seeckere ruytere ende knechten op 't waertgelt leggende hadden, die ten allen tyden, als 't hemluyden beliefde, tot haerluyden defensie gereet souden wezen.

97. Dat ter selver tyt in deze Nederlanden geen sonderlinghe cryschvolck als noch aen-

[p. 345]

genomen en was, emmers omtrent die landen van Utrecht, daer mede men eenighen oploop ofte rebellie soude hebben connen resisteeren.

98. Dat die heer van Brederode was hooft vande voorsz. geconfedereerden.

99. Dat denselven heere van Brederode veel particulier querellen hadden ende altyt gehadt heeft, jegens die vande stadt Utrecht, ende daeromme totte zelve zeer qualyck geaffectioneert was.

100. Dat mede onder deselve geconfedereerde waeren die grave van Culemburch ende die grave vanden Berch.

101. Dat men ter oirsake vande voorsz. confederatie ende merkelyk die laetste vergaderinghe, die t'St. Truyen geweest was, nyet en coste weeten, off die beeltstormerie geschiede by kennisse ende oogluykinge vande voorsz. geconfedereerde dan nyet.

102. Dat indien de voorzeyde beeltstormerye gedaen hadde geweest by authoriteyt vande voorsz. geconfedereerde, ende die vande stadt Utrecht dezelve metter daeth beleth hadden, ende daer over eenighe bloetstortinghe geschiet waer, geschapen hadde geweest, dat die sectarissen van Vianen, Culemborch, Ysselsteyn, Amsterdam, vanden Berch, ende meer omleggende plaetzen terstont gecoemen zouden hebben tot assistentie vande sectarissen binnen Utrecht, ende soude by hulp van dezelve, die stadt van Utrecht hebben mogen overvallen, ten minsten alle die kercken ende cloosteren buyten Utrecht, mitsgaders 't geheele platte landt mogen bederven.

103. Waer toe zy oock uyt Duitslandt, Westphalen ende andere omleggende plaetzen in corten tyt (vermits die propysheyt vanden Rynstroom) assistentie ende hulp hadden cunnen crygen.

104. Ende dit aleer die vander stadt Utrecht van hunne hoocheyt ontseth hadden te verwachten.

105. Overmits dat hare hoocheyt, zoe veel te dyer tyt in Brabant, Vlaenderen ende Henegouwen te doen hadden, dat zy nyet lichtelick volck en souden hebben connen gecrygen, om die van Utrecht toe te schicken.

106. Alle welcke voorseyde swaricheyden die vande weth van Utrecht, des te meer hadden te overleggen, dat nyet en was te presumeren, dat die gemeente zoe kenbaer ende opsettelyck soude hebben dorven wezen, om alzulcken enormen ende afgrysselicken feyt aenterichten, ten waere zy eenighe merckelyck hooft ofte styven rugge gehadt hadden.

107. Insonderheyt want zy binnen Antwerpen, dat zoe vermaerde stadt is, hadden dorven bestaen beelden aftewerpen, zonder dat hem eenighe resistentie gedaen was.

108. Dat oock die voorseyde beeltstormers jactiteerden ende openbaerlyck seyden, groote meesters voor haerluyden hoofden te hebben.

109. Staet noch te noteeren, dat myn heer die prince van Oraignien stadthouder was vanden lande van Utrecht.

110. Item, ende dat zyn Excell. opten 25. Augusty was in Brabant.

111. Dat zyn Excell. geen capiteyn over die stadt ende landen van Utrecht gelaeten hadde.

112. Utgesondert alleen Godefroy van Erp, heer van Waremborch, die luitenant was op 't Casteel van Vredenborch, ende geen wyder last hadde, dan om 't zelve te bewaeren, van dewelcke men nyet versekert en was, of hy hem hielt vande edele geconfedereerde dan nyet, vermits die zaecken (Godt betert) doen zoo gelegen waeren, dat men hem op weinich edelen mochte betrouwen.

113. Item, waeren ten tyde voorseyt, soo binnen als buyten Utrecht, diversche vanden edelen geconfedereerden.

114. Is noch te considereren, dat die borgers ende inwoenders vande stadt Utrecht, zedert dat die landen van Utrecht an de K. Mat., hoochloff. memo., gecoemen zyn, egeen schutteryen gehadt noch andere exercitie van oirloge gedaen en hebben.

[p. 346]

115. Dat oock, zedert dat die landen van Gelder an den K. Mat. gecoemen zyn, die landen van Utrecht in peys ende vrede geseten hebben, zonder omtrent dezelve landen eenighe oorloghe gehadt te hebben.

116. Waeromme gebeurt is, dat tot tyde voorsz. die voorseyde borgers ende inwoenders nyet well van wapenen versien en waeren.

117. Ende quam die beeltstormerie zoe haestelyk ende onversiens over den hals, datter geen tyt en was om die voorseyde borgers van wapenen te doen versien.

118. Datter contrarie te presumeeren was, dat die ghene, die alsulcke feytelyke stucken dorsten aenrichten, hem van wapenen ende geweer ende oock van assistentie well verzyen hadden.

119. Gelyck sy oock metter daet gepractiseert hadden binnen Utrecht te crygen veele uytheemsche, als van Culenborch, Vianen, Ysselsteyn, Benschoup ende meer andere omleggende plaetzen.

120. Dewelcke men, als wesende gebueren vanden lande van Utrecht, ende mitsdyen die stad Utrecht dagelicx frequenteerende, met gheen redenen hadde connen uytsluyten.

121. Staet noch te considereren, dat die vande weth vande stadt Utrecht, die harten ende meninghe vande borgers nyet genouch bekent en was, overmits die zaecke vande predicatie ende beeltstormerie soe haest op een quam.

122. Item, ende dat veel borgers in 't begin ter predicatie gingen, meer uyt nyeusgiericheyt dan andersins, die men nochtans voor dye tyt nyet en cost geweeten, uyt wat meninghe ofte intentie zy zulcx deden.

123. Ende gelyck men in alle saecken 't swaerste datter soude moegen gebueren, moet voorstaen, soe mosten oock die vande weth van Utrecht presumeren dat alle dieghenen, die ter predicatie gegaen hadden, die beeltstormers in gevalle van resistentie, souden hebben helpen stercken.

124. 'T welck, indyen gebuert hadden, was te beduchten datter veel catholycken geweest souden hebben, die nyet en souden begeert hebben te vechten, overmits kynderen, ouders ende andere vrunden ofte maegen, die sy onder diverse parthyen gehadt souden mogen hebben, ende dat mitsdyen die sectarissen die sterckste geweest souden hebben ende consequentelyk die stadt hadden moegen overweldigen.

125. Was oock te besorgen, dat hem eenighe neutrael gehouden souden hebben, ende tot defensie vande kercken nyet en souden hebben begheert te vechten.

126. Byzonder daer die voorseyde sectarissen openbaerlyck verclaerden, dat zy nyemant aen goet noch aen bloet en zouden crencken.

127. Desen, behalven soe was die gemeene fame over die stadt Utrecht gespreyt, dat het Casteel van Vredenborch zoude wezen voor de sectarissen.

128. Item, ende dat tot huerluyden assistentie by nachte heymelyck op 't zelve Casteel volck gecoemen was, die de rebellen in der noot geholpen souden hebben.

129. Door welcke fame ofte rumoer die catholycke nyet weynich verslagen ende die rebellen zeer geanimeert waeren.

130. Te meer oock dat dieselve rebellen geheel ende waerachtige perswasie hadden, dat 't voorsz. Casteel voor hemluyden was, uyt saecke dat eenen Dyrck Cater eenighe gepresuadeert hadde, dat hy soude gaen spreecken de capiteyn op Vredenborch, om te verstaen zyn meeninghe, te weten, off die zoude weezen voor de sectarissen ofte catholiquen.

131. Ende dat diezelve Cater tot dyen eynde oock gegaen was op 't voorsz. Casteel, ende bedacht hebbende een loze bootschap, met denselven gesproken hadde.

132. Item, wederom comende van 't Casteel, hadde verclaert jegens zyn complicen, die hem tot dien eynde wachtende waeren, dat hy den capiteyn gesprocken hadde, ende dat denselven voor hemluyden souden weezen.

[p. 347]

133. Waeromme ende omme andere redenen die catholycken hem van 't voorsz. Casteel nyet verseeckert dorsten houden.

134. Alle welcke voorseyde difficulteyten by die vande weth, wel ende rypelyck overdacht ende overleyt zynde, en hebben nyet goetgevonden, dat men voor t'eerste eenighe apparaet soude maecken van datelycke resistentie, ten eynde men die sectarissen geen occasie geven en soude, om hem noch meer te stercken, ende van die wapenen, die zy aengenomen hadden, te exerceren.

135. Byzonder voor ogen hebbende, volgende 't gene dat in voorgaande jaeren in Vranckryck geschiet was, dat indien eens bloet hadde gestort geworden, daer een groote moorderie uyt gevolcht soude hebben, merckelyk binnen Utrecht, indyen die sectarissen eenighe overheyt hadden connen cryghen, door die groote menichte vande geestlicheyt, die aldaer resideert, ende overmits dewelcke diezelve stadt zeer in 't oge was van alle sectarissen ende omleggende heeren ende plaetzen.

136. Maer hebben die vande weth (volgende 't gene die hoocheyt vande hartochinne vande predicatie geschreven hadde) voor 't beste gevonden, dat men by alle beste middelen, die men zoude connen adviseeren, arbeiden zoude, om die voorsz. sectarissen, soe in't particulier als in 't generael, te induceeren, dat zy van haer quaet voornemen zouden willen ophouden, ymmers dat men die saecke soude dylayeren ende in trein brengen, omme tyt te winnen, by middel van dewelcke die groote fureur wat zoude moegen vercoelen ende gebroecken worden, ende dat men middelretyt die hoocheyt vande Hartochinne ende die Prince van Oraingien zoude adverteeren.

137. Alsoe dan die vande nieuwe religie opten 24. Augusty hem verstout hadden te coemen op den stadthuyse, ende te eysschen die burgermeester Johan Boll, om hem van heurl. gemeentewegen (soe zy seyden) yet aen te geven, ende by hem den gerechte gerapporteert te worden.

138. Ende den voorsz. Johan Boll, door beveel vanden gerechte de voorsz. personen by hem doen coemen ende gehoert hebbende, soe heeft hy 't zelfde den gerechte gerapporteert, te weeten dat die vande nyeuwe religie begeerden twee kercken binnen Utrecht geopent te hebben, daer zy haerl. predicatie soude mogen doen doen.

139. Hebben die vanden gerechte (soeckende tyt te winnen) voor antwoort doen zeggen, dat zulcx in haerluyden macht niet en was, maer dat men des anderen daechs den raedt doen vergaderen zoude, ende hemluyden alsdan antwoort geven.

140. Waermede die vande voorzeyde religie voor dyen tyt te vreden geweest zyn.

141, Ende is des anderen daechs, alse den 25. Augusty 's morgens vroech den raedt vergadert geweest, voor dewelcken die voorsz. sectarissen ofte eenighe van hem weder gecompareert zyn, ende hebben versocht antwoort op haerluyder versouck, des daechs te voren gedaen.

142. Daer by voughende, dat heurluyden gemeente gesloten was, om die afgriselyckheyt vande beelden wech te doen.

143. Sonder nochtans, dat zy yemant an zyn persoon, ofte goet, ofte die kercke van haere juwelen soude vercorten.

144. Dat zy oock begeerden te hebben die kercken vande Minnebroeders ende Predickebroeders, omme daerinne heurl. predicatie gedaen te worden.

145. Waerop die vanden voorsz. raede ter selver tyt geseyt hebben, dat gemerckt haerl. cleyn getal, zy voor den tyt daerop gheen antwoordt geven en konnen, ende syn die saecken alsoe uytgestelt tot elf ueren, ende middelretyt hebben die vanden rade gecommitteert Herman vander Vecht, yerste burgermeester, Jan Taets van Amerongen ende Henrick die

[p. 348]

Voecht van Ryneuelt, omme met mr. Willem van Diemen (overmits d'absentie vanden president) ende den capiteyn op Vredenborch t'aengeven vande voorsz. sectarissen te communiceeren, hemluyden te seggen het advys vanden rade vande stadt, ende te verstaen heurluyder advys, hoe men 't zelve best beletten zoude, 't welck zy gedaen hebben.

146. Waerop die voorseyde capiteyn geseyt heeft, dat hy geen vorder last en hadde, dan om 't casteel wel te bewaeren, dat hy nyettemin goet vonde, dat men volgens 't advys van die vande stadt van alle goede middelen zoecken soude, daerby men die gemeente vande been zoude connen brenghen, ende dat hy bereyt was die vande stadt in als ten besten te helpen raiden.

147. Die voorseyde gecommitteerde zyn voorts gegaen ten huyze van mr. Willem van Diemen, raedt, die eenighe ander vanden provincialen raede mede ten zynen huyze doen comen hadde.

148. Ende na dat die zaecke aldaer aengegeven ende in 't lange gedebatteert was, ende overwogen waeren alle die zwaricheyden die daer mochten vallen, eensdeels boven verhaelt, is eyntelycken geresolveert, dat men zoude arbeyden om die voorsz. sectarissen met goede woorden te payen ende vande been te brengen, ende insonderheyt tyt te winnen, tot dat die groote hitte ende raserie vande gemeente wat vercoelt soude wezen.

149. Seggende mynen heere mr. Willem van Diemen boven dien tot die gedeputeerde vande stadt, in effecte, dat men 't maecken zoude, hoe men 't maeckte, dat men die gemeente vande been zoude brengen ende alle bloetstortinge verhoeden, al soude men hem een kerck ofte twee kercken accordeeren.

150. Alle 't welcke die voorseyde gedeputeerden, die vande weth ende stads raiden alsoe oock gerelateert hebben.

151. Dewelcke overmerckende die groote zwaricheyt van der saecken, hebben achtervolgende zeeckere ordonnancie vande hoocheyt vande Hartochinne, op den raidhuyse doen vergaderen veel vande besten, edelen ende rycke borgers, ende deselve 't versoucken vande voorsz. sectarissen aengegheven.

152. Die alle tsamen oock ghoetvonden, dat men middel vynden soude, omme vooral tyt te winnen, ende dat men die voorseyde sectarissen daertoe soude induceeren met alle goede persuasien.

153. Soe is eyntelyk den gecommitteerden vande voorsz. sectarissen, omtrent elf ueren weder op den raidhuyse gecompareert zynde, voorgehouden, dat in de macht van die van der stadt nyet en was, hemluyden eenighe kercken te openen ofte anders heurluyder versouck te accordeeren.

154. Ende gemerckt die groote inconvenienten, die daeruyt souden moeghen coemen, indien zy hem vervorderden, zulcx met gewelt te willen doen, als zy jactiteerden.

155. Dat sy daeromme van haerluyder voornemen zouden willen ophouden den tyt van acht dagen, omme middelretyt te schicken aen de Hertochinne van Parma ende die Prince van Oraingien, omme haerluyden meninghe daervan te verstaen.

156. Omme 't welck te obtineeren, hebben die vande weth de voorsz. sectarissen gedaen veele schone redelycke remonstrantien, alsoe dat zyluyden eyntelyck verclaert hebben, dat zy wel te vreden zouden wezen, daertoe te verstaen, dan dat zy zulcx buyten heurluyden gemeente nyet en consten doen, dat zy daeromme begeerden, men eenighe van stadtswegen schicken souden, die met hemluyden gaen zouden by heurluyden gemeente, die alreede op Ste Marien kerckhof gereet stonden, omme heurluyden voornemen te effectueeren, verhopende dat zy deselve daertoe induceeren souden, des begeerden sy van die vande stadt, dat men die Minnebroeders ende Predikerbroeders verbieden zouden, nyet meer op hemluyden ofte heurluyden predicanten te predicken ofte blasphemeeren, 't welck hemluyden beloeft worden.

[p. 349]

157. Ende zyn volgende 't geene voorseyt is, van wegen die stadt van Utrecht gedeputeert geweest Joncker Johan van Renesse, heer tot Wilp, Johan Boll, burgemeester, Pauwels van Blockhoven ende Jacob van Asch, raiden, die gegaen zyn op voorsz. kerchof, alwaer die voorsz. gemeente vergadert was, wel gewapent ende gedelibereert haerluyder voornemens te volbrengen.

158. Ende naedat hemluyden die meninge ende begeerte vanden raidt vander stadt verclaert was, mitsgaders 't geene met haerl. gedeputeerden gehandelt was, syn eyntel. nae veele remonstrantien heml. by den borgermeester Johan Boll ende andere gedeputeerden gedaen, te vreden geweest, dat zy de voorseyde tyt van acht daeghen ophouden zouden, mits dat die Minnebroeders ende Predikbroeders heml. middelretyt stil in heurl. conventen houden souden, sonder predicken ofte dienst te doen.

159. 'T welck heml. (zoo het een cleyne zaecke was ten respecte van zulcken oproer) toegezeyt is.

160. Ende hebben op 't geene voorseyt is, eenighe vande principaelsten den voorsz. borgermeester Johan Boll die handt gegeven.

161. Alsoe dat die gedeputeerden van die vande stadt op 't voorsz. accoordt vande sectarissen gescheyden zyn, ende haer wederfaeren gerapporteert hadden, die vanden raide ende anderen vande ridderscap ende borgers, die op den stadhuyze alsdoen noch vergadert waeren.

162. Dewelcke op ter stondt om te reysen an de Hartoghinne van Parma ende die Prince van Oraingien, gedeputeert hebben Johan Taets van Ameronghen ende Henrick die Vocht van Rynevelt.

163. Ende die vanden raide vander stadt ende andere aldaer vergadert wezende, nyet twyffelende of die voorseyde sectarissen en zouden 't voorsz. accoort houden, (soe sy doch een sonderlinghe gereformeerde religie pretexteerden) ende hebben vorder in de voorsz. zaecke nyet geadviseert, maer zyn daerop vanden stadthuyze gescheyden.

164. Ende was 't voorsz. uytstel genomen, nyet ten eynde dat die vande stadt van meninge waeren, die sectarissen haerluyder begeerten te accordeeren, maer om tyt te winnen, dat men jegens haer bose voornemen soude moegen voorzien, ende 't zelve steyten, soe syluyden in 't zecker wel wisten, dat die Hartochinne ende die Prince van Oraingien, deze voorseyde begeerten nimmermeer accordeeren en zouden.

165. Dat oock die uytheemsche, die ten tyde als boven binnen Utrecht gecoemen waeren, hem middelretyt souden absenteeren ende vertrecken.

166. Ende nae dat die raedt vanden stadthuyze gescheyden was, hebben eenige vande sectarissen, merckelyck die van buyten gecoemen waeren, bemerckende, dat die vander stadt ter oirsaecke van 't voorsz. accoordt onversien waeren, ofte dat zy hem binnen den voorsz. tyt zouden moegen stercken boven 't selve accoordt ende geloven, op de middach in de kercken gevallen, ende hebben deselve met grote furien gespoleert, alzoe yerst die Buyrkerck ende naederhant die Predicker-, Minnebroeders- ende Ste Jacobs kercken.

167. 'T welck gecoemen wezende tot kennisse vande borgermeesters, hebben, hoewel sy hemluyden verrast vonden, terstont op den stadhuyze doen vergaderen die vande weth, (daervan hem nyemant geabsenteert hadde) utgesondert den schout, die, als hy verclaert, in notel. affairen buten gereyst was, ende synen substituyt aldaer present hadde.

168. Hebben noch ter zelver tyt by hem doen coemen des stadts raiden, eenighe edelen ende vande beste borgeren.

169. Ende aldaer weder overleggende alle die voorsz. difficulteyten ende swaericheyden, ende merckelick mede, dat eenighe principaele hoofden, ende veel andere personen, soe geestlicke als weerlicke, uyt die stadt van Utrecht, vermits die beroerten vertrocken waeren,

[p. 350]

zoe en hebben zy nyet te raide gevonden, noch oock geen middel gezien, daerby men 't voorsz. opseth, zoe haest metter daet zoude keeren.

170. Maer verstaende, dat daer nyet soe veel en waeren uytten gemeenen borgers ende gilden, die hem openbaerlick die beeltschenderyen onderwonden als sy wel vermoyt hadden, overmits die grote menichte van hemluyden, die ter predicatie gegaen hadden.

171. Soe bebben die vande weth ende raiden vande stadt goetgevonden, om die deeckens vande gilden voor hem t'ontbieden, ende deselve te belasten, dat zy insgelycx met seecker getal van gildebroeders, daer men best op betrouwen zoude moeghen, met haer geweer op den stadhuyze zouden coemen, om te waecken.

172. Waerby oick gevoecht is geweest Herman vander Vecht, yerste borgermeester, ende Jacob de Ridder, substituyt schout, met een merckelyk getal uyten raide vander stadt, uyt den edeldom ende die principaelste borgers, alsoe sy tot dyen nacht wel tot hondert ende tzestich toe in 't getal waeckten.

173. Uyt al 't welcke genouchsaem blyct, dat die vanden gerechte ende weth vande stadt Utrecht alle debvoir gedaen hebben, omme de voorsz. beeltstormerie te beletten, dat hem moegelick ende nae gelegenheyt des tyts dienlyk was.

174. Ende dat 't selve hem onversienlyk boven 't voorsz. accoordt over den hals gecomen is.

175. Ende dat die vande weth die gilden van te vooren nyet ontboden en hadden, is toegecomen, dat men hemluyden op denselven nyet vast en dorste betrouwen, vermits men besorcht was, datter meer onder heml. weesen souden, die de beeltstormerie faveriseerden, dan de catholycken.

176. Ende aengaende die vande geestelycheyt, hadden hem veel van denselven geabsenteert ende waren andersins van wapenen heel onversien.

177. Ende al wast oock dat die gilden des avonts den 25. Augusty op de wacht compareerden, tot defensie vande stadt, zoe hadden nochtans die vande weth wel reden om te suspiceren, dat daer eenighe onder heml. wezen zouden, nie tot defensie vande kercken nyet en souden hebben willen vechten, alsoe dat gheensins geraeden was, dat die vande weth hem betrouwende op de gilden, eenighe datelyk resistentie gedaen souden hebben.

178. Want indyen deselve gefailgeert hadden, souden nyet alleen hem selven ende die gansche geestlicheyt van Utrecht, in peryckel van lyff ende goet gebrocht hebben, maer souden oock die sectarissen occasie gegeven hebben, om die stadt Utrecht (die de vande weth volgende het scryven vande hoocheyt vande Hartochinne begeerden voor all te bewaeren tot behouf van zyne Mat.) te occupeeren, overmits die groote gelegenheyt van derselver stadt.

179. Nopende 't xi^e article seggen, dat alsoe den burgermeester Harmen vander Vecht ende anderen vanden raide, die des nachts op de wacht geweest waeren, verstonden dat die vande nyeuwe religie weder begonnen te vergaderen, omme (als 't scheen) haer quaet voornemen voorts te volbrengen, soe hebben zy terstont den raet doen laeden, ende die wacht by malcanderen doen blyven, ter tyt toe men eyntelyk zien zoude, waer die saecke voorts heen wilde.

180. Ende soe eenighen vande sectarissen compareerden, ende wel begeerden eenich middel in de saecken gevonden te worden, zoe heeft den burgermeester Vecht duert aengheven ende versueck van Gelis Spaens ontboden gehadt Joncker Johan van Renesse, heer van Wilp, op denwelcken begeert is geweest, dat hy hem by de voorsz. sectarissen soude willen laeten vynden, om te sien of men hem met eenich bequaem middel zoude moegen stillen ende voor een tyt doen ophouden.

181. Dewelcke eyntelyk met assistentie van anderen so veel gedaen heeft, datter een accoordt gemaeckt is geweest, te weten, dat die voorsz. sectarissen zouden supercedeeren

[p. 351]

vande beelden te smyten, vier daeghen, om middelretyt die Hartochinne van Parma ende Prince van Orangien t'adverteeren.

182. Als oock tot dien eynde die vanden raide vande stadt terstont gecommitteert ende afgeveerdicht hebben Jan Taets van Ameronghen ende Henrick die Voecht van Rynevelt.

183. Ende alsoe derwylen van 't voorsz. accoordt gehandelt worden, eenige vande sectarissen hem begeeven hadden in de kercken van St Geertruyden ende Sinter Nicolaes, om die beelden daer uyt te werpen, soe en hebben die vande weth nyet goet gevonden om geen occasie te geven dat 't voorsz. accoordt gebrocken soude worden, d'selve metter daet te resisteeren.

184. Maer hebben eenighe door 't aengheven van heere Geryt van Renesse uyt heml. geschict, die in de voorsz. kercken gaen soude ende duer haer presentie ende authoriteyt die beeltstormers bewegen, om op te houden ofte ten minsten quaet te doen, ende voorts in alles 't beste te doen.

185. Gelyck deselve oock gedaen hebben, alzoe datter zonderlinge geen grote schade geschiet en is, ten respecte van d'andere kercken.

186. Ende nae dat hetzelve gedaen was, hebben die sectarissen opgehouden van meer kercken te spolieren, ofte daer meer nae te staen, ende hebben alsdoen die regierders yerst die nachtwacht vanden stadhuyze laeten gaen.

187. Sulcx dat die vande weth by die middelen, wel over die sevenmael zoe veel kercken, cloosteren ende goitshuysen, zoe binnen als buyten Utrecht geconserveert hebben, als daer gespolieert waeren.

188. Hebben oock verhuet groote bloetstortinghe, die daer apparentelyk gevallen soude hebben, by zoe verre men het opzeth vande sectarissen met gewelt geresisteert hadde, zoe zy heml. nyet anders en gelieten, dan als verwoede rasende menschen.

189. Ende waren oock wel den 26. Augusti tot vyf of ses hondert toe in 't getal, soe van binnen als van buyten, op St Marien plaetze vergadert, ende was oock altyt te beduchten, dat sy meer anhangs gehadt ofte gecregen souden hebben.

190. Soe veel betreft 't xii^e article, seggen die vande weth, dat zy by alle middelen nyet anders en hebben gesocht, dan om tyt te winnen, ende om die gemeente vande been te brengen.

191. Dat daeromme als des maendaghe den 26. Augusti 'taccoordt vande vier daeghen gemaect was, zylieden gelyckelyk op den 27. daeraenvolgende des morgens weder op den stadthuyse gecompareert zyn, alwaer zy doen vergaderen hebben den capiteyn op Vredenborch, ende dieghene vande provinciale raide ende geestelicheyt, van die ridderschap, die binnen die stadt Utrecht waeren.

192. Ende zyn ter zelver tyt in den voorschreven raede gecompareert die principaelste vande voorsz. sectarissen, exhibeerende zeecker onbehoorlyke ende onredelyke articlen, versouckende onder andere sekere kercken geopent te hebben, daer haerl. predicanten zouden mogen prediken, mitsgaders dat men die minnebroeders ende preckebroeders uyt die stadt zoude doen gaen.

193. Ende omme de voorsz. sectarissen noch meer vande been te brengen, soe is ter selver tyt, by advys van die vande raede provinciael, vande staten, die aldaer present waeren, op behagen vande Hartoghinne van Parma etc., ende den Prince van Orangien, sekere accoordt geraempt ende concipieert geweest, daer naer men hem soude reguleeren ter tyt toe, sy die meninghe vande hoocheyt vande Hartoghinne ende vanden Prince van Orangien dien aengaende verstaen souden hebben.

194. Wel wetende die vande staten, dat 't voorsz. concept nemmermeer geadvoyeert en soude worden, maer alleenlycken, omme middelretyt in als betere ordre te stellen, ende eenighe knechten aen te nemen uyt den besten borgeren, daermede men alle vordere feytelicke aenrichtinge soude mogen wederstaen.

[p. 352]

195. Menende nu de voorsz. sectarissen, dat zy by 't voorsz. laetste accoordt, genouchsaem haer intentie geobtineert hadden, soe hebben dieghenen, die van buyten t'haerl. assistentie gecoemen waeren, hem metter tyt begonst te vertrecken.

196. Hebben oock die vande weth vande stadt Utrecht metter tyt meer ende meer verstaen, dat daer zeer weynich uyt den borgeren waeren, die 't voorsz. beeltslaen laudeerden, approbeerden ofte handt daeraen gehouden hadden.

197. Maer dat ter contrarien 't selve by alle goede borgers, ende oock vele vande simpele borgers ende inwoenders, als sackendragers, bierdragers, schippers ende diergelycke, die men beducht was (als 't in oploope gemeenlick gebuert), dat derwylen die vande secten die kercken souden beroven, in de rycke kisten gevallen souden hebben, geheel gedetesteert(?) worden, alsoe dat die vander stadt metter tyt begonsten te verstaen die goede affectie, die die borgers hadden tot den Co. Mat., defensie vande stadt Utrecht ende conservatie vande catholycke religie.

198. Item, opten 3. Septembris hebben die vande stadt brieven ontfangen van myn heere die prince van Orangien, daerby heml. overgesonden wordt 't accoordt, by de hoocheyt vande Hartoghinne van Parma, regente, mit den edelen geconfedereerden gemaeckt, ende daerby hem geordonneert is, hem nae inhout van 't zelve te reguleeren ende by dewelcke oock geconfirmeert worden d'ordonnantie vande dach- ende nachtwacht, by heml. geconcipieert.

199. Ende op den 6. Septembris syn Johan Taets van Ameronghen ende Henrick die Voecht van Rynevelt weder gecomen, brengende met heml. zeeckere missive, daerby hare hoocheyt 't voorsz. accoordt op haer behaegen den 27. Augusti geraempt, desavoyeerden ende verclaerden 't selve van geender weerden te houden.

200. 'T welck achtervolgende, hebben die vande stadt Utrecht terstont by de clocke doen publiceeren, hoe dat 't voorsz. accoordt, by haere h. ende d'excell. vande Prince van Orangien gecasseert ende te nyet gedaen was, ende dat van die tyt voorts aen een yegelyck hem reguleeren souden nae 't voorsz. accoordt, tusschen haere h. ende den edelen geconfedereerden gemaeckt, ende oock volgende seckere placcaet van zyne Mat., beyde van date den 25. Augusti anno 66, welcke zy oock terstont daernae doen publiceren hebben.

201. Waer uyt dat blyct, dat ten tyden als die beeltstormers ende sectarissen die kercke van St. Jacob mosten ruymen, die saecken zeer gealtereert waeren.

202. Want behalven dat die vande stadt hem selven gerecolligeert, ende in als beter ordre gestelt ende verstaen hadden die goode meninge van haerl. borgers, mitsgaders vande geestel., ridderscap ende andere inwoenders, die wel gedelibereert waeren alle vorder oproer ende gewelt mitter daet te resisteren, so bevonden die voorsz. sectarissen hem selven by den edelen geconfedereerden, daerop sy haere principaele toeverlaet gehadt hadden, genouch verlaeten, so 't voorsz. accoordt mede brengt, dat men van die tyt voortaen nyet en soude mogen preecken, dan ter plaetze, daer men voor date van 't accoordt gepreeckt hadde.

203. 'T welck alhier t'Utrecht geweest was buyten ende nyet binnen der stadt.

204. Bevonden oock die voorsz. beeldestormers mitter tyt, dat zy zeer gecrenckt waren, mits dat veele simpele borgers ende inwoenders vande stadt, die heml. vermits het dexel vande religie angehangen ende ter predicatie gegaen hadden, heml. nu verlieten, mits dat zy begonnen te verstaen, dat die religie begonst verkeert te worden in oproere ende seditie, dat oock 't feyt by heml. aengerecht, soe detestabel was, dat het nyet alleen naer geestlicken ende weerlicken rechte, maer oock met geen redenen geexcuseert noch gecoloreert mochte worden.

205. Hebben daerom de voorsz. sectarissen, die hem nu alleen vonden, uyt die voorsz. kercke van St. Jacobs vertrocken buyten die stadt Utrecht, daer zy van te vorens gepredickt hadden.

[p. 353]

206. Mits welcke die vande voorsz. wet verhopen genouch verthoont te hebben, dat alle 't ghene by heml. in 't gene voorsz. is gedaen, nyet en is gedaen sonder merckelicke redenen ende pregnante oirsaecken, alsse omme de stadt Utrecht ende die goede inwoenders van dyen in geen peryckel te brengen, maer om deselve in de meeste rust, tot minsten schade hem mogelyck was, tot behouff vande Co. Mat. te houden ende conserveeren, ende dat hetghene sy hebben moeten gehengen vande predicatie ende beeltstormerie, geweest is tegens haeren wille, ende nyet uyt eenige quade affectie, ongetrouwicheyt ofte wangunst, die zy tot de Mat. ende catholycke religie gedragen souden mogen hebben, noch oock uyt eenighe gunst ofte fauveur, die zy tot de sectarissen gehadt hebben.

207. Maer alleenlicken indulgeerende die boosheyt vanden tyt ende raserye vander menschen, ter tyt toe alsulcke rebellie ende fortse met die stercker handt geweert soude mogen worden, ende om middelretyt veel inconvenienten van bloetstortinge, pillerie, brantstichtinge ende diergelycke te schouwen ende te ontgaen.

Ende omme 't selve claerlicken te verthoonen, mitsgaders te remonstreren die goede devotie ende sonderlinge affectie, die de vande weth vande stadt Utrecht gehadt hebben tot die catholycke religie ende de Co. Mat. ende die stadt Utrecht tegens alle rebellen, daer sy rontsomme onder geseten waeren, tot behouff ende dienst van syne Mat. te bewaeren.

208. Soo hebben die vande stadt ten voorsz. daghe, te weten den 6. Septemb., om alle vordere inconvenienten te schouwen, doen publiceeren ende uytroepen, dat alle borgeren ende inwoenders, geestelick ende weerlick, edelen ende onedelen, hemluyden gereet maecken souden, om hem met haer geweer te laten vynden op haer loopplaetzen, die geordonneert ende gedesigneert waeren, soo wanneer die stadt banclocke geslagen soude worden, ende aldaer doen ende laeten, 't gene hem by schout, borgermeesteren ende raeden deser stadt geordonneert ende bevolen soude worden.

209. Item, hebben sedert den voorsz. tumulte vande beeltbreekers, gestadelick alle nacht selfs in persoon gewaeckt ende doen waecken, so uyt den gilden als uyt de raet vande stadt ende andere inwoenders, soe geestelick als weerlick, omtrent hondert ende t'sestich persoonen.

210. Hebben oock dagelicx seer neerstighe wacht doen houden in de stadt poorten ende in den stadhuize.

211. Maer also men by experientie bevondt, dat die voorsz. wacht den schamelen borgers ende ambachtlieden te zwaar viele.

212. Soo hebben die vande stadt, omme deselve te soulageeren, ende om die stadt tegens alle inconvenienten versekert te wezen, by advys ende consent vande gemeen staten binnen Utrecht geseten geadviseert, dat men aennemen soude twee hondert en vyftich lantsknechten uyt die catholyckste borgers, ende deselve tot costen vande stadt ende de gemeen staten onderhouden, ter tyt toe die voorsz. commotien gecesseert souden wezen.

213. Volgende d'welcke sy oock terstont d'voorsz. knechten doen opteyckenen hebben, om alsoe die rebellen in vrese te houden.

214. Maer alsoe hemluyden nyet geoorloft en was eenighe aen te moghen nemen, sonder consent ofte authoriteyt van haere hooch., volgende sekere placcaet, tot dien eynde gepubliceert van daten...... ende dat die vanden hove van Utrecht, daerop geconsuleert wezende, oft men overmits die haesticheyt vande saecken, tot defensie vande stadt knechten soude mogen aennemen, sonder te hebben authoriteyt van haere hoocheyt, geadviseert hadden, dat men yerst die hoocheyt vande Hartoghinne daervan adverteeren soude.

[p. 354]

215. Soo hebben sy by haere missive van date den 11. September versocht, dat hare hoocheyt soude willen, volgende die resolutie by heml. metten staten, op 't behagen van hare hoocheyt genomen, heml. authoriseeren, omme aen te mogen nemen de voorsz. twee hondert ende vyftich mannen uyt de borgeren ende ingesetenen vande stadt Utrecht, tot conservatie van deselve stadt ende alle ingesetenen van dien, geestelicke ende weerlicke, ende tot verlichtinge vande waecke als boven.

216. Hebben hemluyden daer beneffens by de voorsz. missive geexcuseert van die voorgaende accoorden, die zy met den sectarissen gemaeekt hadden.

217. Daertoe allegeerende eenige vande redenen, boven verhaelt, ende verthoont, dat zy hem voorts gereguleert hadden, volgende de meeninge van haere hoocheyt, hemluyden by de laetste missive angeschreven.

218. Alsoe dat hare hoocheyt die vande stadt, by haer missive vanden 16. Septembris, seer gepresen ende bedanckt heeft, ende aenmerckende die goede meeninghe van die vande stadt, heeft heml. geauthoriseert d'voorsz. knechten te mogen aennemen, mits doende seeckeren eedt, in deselve missive gementioneert.

219. Ende dienvolgende syn d'voorsz. knechten terstont gemonstert ende aengenomen geweest, ende by die vande stadt, mitsgaders die staten, binnen Utrecht resideerende, tot zeer grote costen onderhouden den tyt van omtrent negen maenden.

220. Waer nae op den 20. Septemb. die vande stadt willende tegens alle inconvenienten meer ende meer versien, by clockluydinge gepubliceert ende verboden hebben, dat nyemant eenige heymlicke oft openbare conventiculen binnen die stadt Utrecht soude mogen houden, op lyfstraffinge.

221. Dat nyemant binnen des stadts wachten en soude mogen comen, als die waecklocke geluyt worde, op verbeuren van haer overste cleet.

222. Dat nyemant met eenich geweer soude mogen gaen, dan hy van voorleden tyden gewoonlyck was te doen, uytgesondert die in dienste vande Co. Mat., die staten ende stadt van Utrecht waeren.

223. Ende alsoo opten 27. Septemb. opten raethuyse in den raede gecomen waeren eenige vande sectarissen, versouckende, overmits die aenstaende wynter, dat hem een kercke vergonst soude worden, daer men die nyeuwe religie soude mogen prediken, is hemluyden haerluyder versoeck ontseyt geweest.

224. Diewelcken qualicken te vreeden van daer gegaen zyn, seggende: ‘compter wat aff, met dorft ons nyet wyten,’ recht aff zy hadden willen zeggen, dat die sectarissen yet metter daet zouden hebben willen attenteeren.

225. Tegens welcke inconvenient die regierders vander stadt scherpe wacht, zoe van haere knechten als vande borgeren, ende andere ingesetenen vande stadt, zoe by daghe als by nachte, soo inde poorte als opte stadhuyze doen houden hebben, gelyck myne heeren die commissarissen kenlicken is.

226. Hebben voorts met veele andere bequaeme middelen d'voorsz. inconvenienten geobvieert, ende den sectarissen, soo veel 't mogelyck was, in officie ende stilte gehouden.

227. Is nyettemin overmits die grote oproericheyt ende rebellicheyt, die in de omleggende fameuse ende oock cleyne steden gebezicht ende gebruyckt worden, by de staten ende die vande stadt geconcludeert geweest, dat men uyt den staten schicken zoude an de hoocheyt vande Hartoghinne van Parma etc., ten eynde men heml. van Co Mats. weegen soude willen toeschicken hondert een spannigers te peerde ende vier hondert voetknechten, omme die stadt ende landen van Utrecht tegens alle rebelligen te helpen assisteren ende defendeeren, ende daer by te hebben eenen capiteyn, soe verde die Prince van Orangien daer toe nyet en soude mogen vaceeren.

[p. 355]

228. Tot welcke versoeck ende 't vordere inhouden vander staten conclusie te effectueeren, van der stads wegen gecommitteert is geweest Johan Taets van Amerongen.

229. Item, ten eynde men te bat vande borgers versekert soude mogen wezen, soe hebben die vande wet doen concipieeren sekeren eedt, ende deselve in den rade vander stadt openbaerlick doen opleezen opten 28. Sept. anno 1566, luydende van woorde te woorde aldus: ‘ick gelove ende swere den Coninck getrouwicheyt, die regierders vande stadt Utrecht, in den name vanden Coninck gehoorsaemheyt, defensie van het oude catholique gelove tot noch toe onderhouden, mitsgaders vande ingesetenen vande stadt van denselven gelove.’

230. Welcken eedt die vande weth ende raede vande voorsz. stadt by den yersten borgermeester voorgehouden synde, hebben die vande weth ende rade geconsenteert, denselven eedt alsoe te doen, uytgesondert Phils. b. van Renesse, die verclaerden eens eedt gedaen te hebben.

231. Ende is dienvolgende denselven eedt by den schout, burgermeester, scheepenen ende raeden gedaen, utgezondert Phils. b. van Renesse, die den burgermeester ter dier oerzaeke oock uyt den rade doen gaen heeft.

232. Is oock den voorsz. eedt gedaen by alle officiers ende dienaeren van denselven stadt.

233. Item, is denzelven eedt naderhant oock voorgehouden geweest den goeden edelen ende borgeren vander stadt, ende by naest by alle deselve gedaen geweest.

234. Die vande nyeuwe religie syende, dat die wynter was naeckende, ende dat die vande stadt geensins en woude gehengen ofte gedoogen, dat zy binnen Utrecht eenighe kercken souden hebben, dat die regierders oock syende, dat sulcx in haerluyden macht nyet en was, ende contrarie voorgaende accoort metten edelen geconfedereerden gemaeckt, hebben eintelick eenyghe haerluyden gedeputeerden geschict aen den Prince van Oraengien, hen exhibeerende seeckere supplicatie, by deselve versouckende, dat zyn Excell. gelieven soude hemluyden te gunnen sekere kercken.

235. 'T welck by die vande stadt verstaen wezende, hebben tot dien eynde gedeputeert gehadt aen den Prince van Oraengien, die volgende zekere instructie zyn Excell. remonstreeren soude die vermetelheyt vande sectarissen, ende dat zy dagelicx dreychden te willen comen predicken binnen deze stadt, ende dat 't selve was contrarie die wille vande hoocheyt vande Hartochinne.

236. Alsoe dat d'Excell. vanden Prince van Orangien, daerop geexpedieert heeft zekere missive van dato den 4. Octobris anno 66, by dewelcke hy verclaerde, dat zyne meeninge was te doen observeeren 't accoort, metten edelen geconfedereerden gemaeckt, ende dat men den sectarissen soude bevelen, dat zy zulcx nyet en souden intenteeren.

237. Welcke missive opten 7. Octobris metter stadtclocke gepubliceert ende vercondicht is, ende voorts van des raets wegen bevolen, dat een yegelicke hem na den inhoude van dyen soude reguleeren, op lyfstraffige ende arbitrale correctie, nae gelegenheyt vande saecke.

238. Is voorts myn heeren de commissarissen kenlick den aenslach, die gemaeckt was den 11. Octobris anno 66, daervan hiernae breeder geseyt sal worden, daerdoer die stadt in groot peryckel geschapen was te comen, ten hadde gedaen die neerstige toezicht van die vande weth, die hem nyet en ontsagen, geheele daghen ende nachten hem op den stadhuyse met haer harnasch ende geweer te laten vynden, die poorten ende muyren te doen bewaeren, des nachts om te gaen ende ryden, ende voorts allen anderen diligentien, die men in sulcken gevalle soude mogen doen.

239. Is hier naer die Prince van Oraingien, volgende 't schryven vande hoocheyt vande Hartoghinne, binnen Utrecht gecommen, soo die vande staten ende de stadt van Utrecht, lange om een capitain aen hare hoocheyt gesolliciteert hadden.

[p. 356]

240. Hebbende by zyne Excell. seeckere voetknechten tot zyne gardie ende daer en boven noch een bende ruyter.

241. Alle welcke knechten ende benden langen tyt alhier t'Utrecht gelegen ende gelogeert zyn geweest, tot grote costen vander ingesetenen vande stadt, geestelick ende weerlick, die oock merckelicke penningen tot subventie van 't fouragie vanden ruyteren, slaepgelt vande knechten, ende anders in 't particulier gegeven ende gedebourseert hebben.

242. Ende alsoe hangende den tyt, dat die Prince van Orangien binnen Utrecht was, geconcipieert was sekere project van een accoorde tusschen die vande staeten binnen Utrecht ende die vande nyeuwe religie, ende dat 't selve accoort inhielt eenige clausulen, die schenen die hoocheyt vande Co. Mat. te nae te gaen.

243. Soe en hebben die vande weth ende raede vande stadt, nae dat hemluyden 't voorsz. concept tot meermalen voorgehouden was, 't zelve nyet willen aengaen noch approbeeren.

244. Maer alsoe die hoocheyt vande Hartoghinne by seeckere hare missive bevolen hadde, dat men hem reguleeren soude nae 't gene myn heere die Prince ordonneeren soude, ende dat die vanden raede mitsdien verstonden in haere macht nyet te wesen eenich accoort te maecken, soe hebben zy hem simpelicken geremitteert tot 't gene myn heere die Prince ordonneeren soude, sonder in eenich accoordt te willen treden.

245. Waer naer by de hoocheyt vande Hartoghinne, aen de regierders vande stadt Utrecht gesonden is zeekere missive, beroerende dat het accoordt vande edelen geconfedereerden sich nyet vorder en extenderen dan tot naeckte prekinge, zonder andere exercitie van religie te gehengen ofte te gedogen etc., welcke missive opten 20. Decembris mitter stadt clocke afgelezen ende vercundicht is.

246. By welcke clockluydinge een yegelick bevolen is, den inhoude van d'selve missive nae te gaen ende t'achtervolgen, op peyne dat tegens den overtreders van dye scherpelick geprocedeert soude worden met justitie, als nae behooren.

247. Hebben hier naer eenige vande sectarissen den rade van Utrecht opten 30. Dec. anno 67, nae style van Utrecht, geappointeert gehadt zeckere requeste, in den name vande gereformeerde religie, met sekere andere requeste an den Coninck, versoukende an den rade dat men d'selve soude willen bestellen aen handen vanden Prince van Orangien.

248. Ende alsoe d'selve nyet onderteyckent en was, is yerst geordonneert, dat die comparanten d'selve souden onderteyckenen, 't welck sy refuseeren te doen.

249. Naer welcke refuys dieselve requeste, by den rade gehoort ende gevisiteert synde, hebben voor antwoordt gegeven, dat hem die requeste nyet aen en ginge, ende dat die comparanten dieselve wel nae haer mochte nemen, ende doen so sy te rade vonden.

250. Van welcke antwoorden die comparanten acten begeert hebben, die hemluyden geweygert is geweest.

251. Is hiernae in de maent van Januarius, nae 't vertreck vanden Prince van Orangien, ende van zyn ruyteren ende knechten sekere vergaderinge van crychsvolek geweest, in de landen van Vianen ende oock van Hagestein.

252. Dewelcke, naerdyen sy aldaer sekere tyt opte gaerde gelegen hadden, sich verstout hebben te comen over die riviere van Lecke, in den lande van Utrecht.

253. Ende soo daer gheen bethoon ofte apparentie en was, dat zy eenighe bestellingen hadden vande Co. Mat. ofte vande hoocheyt vande Hartoghinne van Parma, regente ende gouvernante etc.

254. Hebben die regierders vande stadt Utrecht, by advys vande staten, den hove van Utrecht aengegeven gehadt, dat hemluyden souden gelieven, volgende de Co. Mat^s placcaten, den maerschalcken te committeren, dat zy by clockengeslach die gaerdende knechten souden verdryven.

[p. 357]

255. Ende die vanden hove hem daerinne goetwillich maeckende, hebben die regierders vande stadt opten 12^en nacht derselver maent, ter goeder tyt gereet gemaect, ende in goeder rustinge geexpedieert sekere getal vande soldaeten vande stadt, ten eynde die huysluyden by heml. beleyt ende aengevuert souden worden.

256. Welcke soldaten ende huysluyden soe veel gedaen hebben gehadt, dat zy metten dach gecomen zyn omtrent die gaerders.

257. D'welcke siende het vliegende vendel vander stat, terstont uytten lande van Utrecht gescheyden, ende mitter haest hem over die Lecke in den lande van Vianen begeven hebben.

258. Renforceerende die regierders middelretyt bynnen die stadt die waecke, omme te meer versekert te wezen, oft die uytgesonden knechten eenich ongeluck over hadden mogen comen.

259. Waervan die regierders by missive oock veradverteert hebben die hoocheyt vande Hartoghinne, ende dit op den 24. January anno 67, naer styl van Utrecht.

260. Op welcke date die hoocheyt vande Hartoghinne regente, sekere missive gesonden heeft aen de regierders der stadt Utrecht, belangende dat men den sectarissen soude induceeren met goede middelen, ende deur heure cathol. vrunden ende maghen, dat zy die predicatien ende andere acten, die Co. Mat. nyet aengenaem, souden willen laten.

261. Welcke missive by den wethouders ontfangen synde, syn eenighe vande principaelste vande nyeuwe religie in den stadhuyse ontboden, opten yersten February anno 1567, ende is hemluyden aldaer voorgelesen die missive van haere hoocheyt.

262. Ende is hemluyden voorts met alle billycke remonstrantien voor oogen geleyt, dat zy die predicatie ende aenhanck van dyen souden willen verlaten, om in Co. Mat. gratie ende genade ontfangen te mogen worden, ende dat hemluyden sulcx in toecomende tyden prouffytelick ende oirbaerlick soude syn.

263. Diewelcke daerop wel temeerlick voor antwoort gaven, dat die missive vande hoocheyt vande Hartoghinne haer nyet aen en ginck, ende dat sy hadden ordonnantie van d'Excell. vande Prince van Orangien als stadthouder generael, d'welcke sy dochten in alle poincten nae te gaen ende t'achtervolgen.

264. Seggende nyettemin, dat sy wouden doen als die van Hollandt, ende desisteeren als die van Hollant, ofte souden laten.

265. Ende hoewel dat die vande weth noch andermael gearbeyt hebben, heml. met redelycke middelen te presuaderen. dat sy haer predicatie souden willen afstaen ende begaen die gratie ende genade vande Co. Mat., onsen aldergen. heere.

266. Ende hebben nogtans van heml. nyet anders dan het voorgaende antwoort connen crygen, by 't welcke zy wilden persisteeren.

267. Syn desgelycx oock meer andere vande nyeuwe religie voor de weth ontboden geweest, dewelcke alle genouchsaem een antwoort gegeven hebben in effecte.

268. Vermits welcke antwoorde ende dat die vande nyeuwe religie van Utrecht hem schenen te gedragen tot denghenen van Hollandt.

269. Hebben die regierders der stad Utrecht van 't selve antwoordt by missive veradverteert gehadt den Prince van Orangien, stadhouder, ten eynde syn Excell., als stadhouder over Hollandt, daerinne soude willen versien.

270. Is hier nae opten 12. February anno 1567, by eenighe vande nyeuwe religie in de weth geproponeert geweest, dat sy souden willen admitteren een Sixtus Abbas uyt Vrieslandt, om heml. alhier te prediken.

271. Denwelcken weder geobjicieert worden, dat denselven Sixtus monnick geweest was tot Dickelingen, ende voertvluchtich was uytten lande van Vrieslant.

[p. 358]

272. Mits welcke hy, volgende die placcaten vande hoocheyt vande Hartoghinne, inhabyl was om te mogen predicken.

273. Ende de voorsz. sectarissen ontkennende, dat d'selve Sixtus monnick geweest was, seyde nyet te militeeren die voortvluchticheyt van deselve Sixtus tegens 't placcaet, lest gepubliceert op 't stuck vande predicatien, presenterende nyettemin die vande weth aengaende 't voorsz. debat te schryven aen den Prince van Orangien, stadhouder, om zyn rescriptie diens aengaende te volgen.

274. Ende soe die vande nyeuwe religie 't selve genouch tacite accepteerde, versochten copie vande stads missive, ende hem d'selve gerefuseert ende voor antwoort gegeven worden, dat die stadt scryven soude so sy't verstondt, sy mochte scryven soo sy 't verstonden, die vande stadt meenden d'ordonnancie vande Hartoghinne van Parma ende vanden Prince van Orangien t'onderhouden ende t'achtervolgen, ende indien syl. daer yetwes tegens soude doen, mochten sien wat hem daer uyt comen soude.

275. Ende alsoo hier nae omtrent den 22. February anno 67, sekere merckelicke getal van knechten vergaderden in den lande van Vianen, die hoe langer hoe meerder worden, hebben die vande stadt mit den staten binnen Utrecht, tot defensie vanden lande haestelyck doen vergaderen sekere knechten, tot omtrent acht hondert mannen, beducht wesende dat sy overrompelt souden worden, aleer men vande Hartoghinne antwoort ofte assistentie soude connen crygen.

276. Omme met dieselve die knechten, in den lande van Vianen leggende, indien sy over die Lecke in den lande van Utrecht gecomen hadden, met die andere knechten, die binnen Utrecht waeren, te schutten ende hoer course ende depredatie te beletten.

277. Tot welcke einde ende omme meerder assistentie, ende oock een capiteyn te hebben, die vande staten voorsz. in alle haesticheyt affgeveerdicht hebben mr. Wouter van Cordennoort, canonick St. Peters alhier, omme die hoocheyt vande Hartoghinne ende die Prince van Oraengien van 't gene voorsz. is te adverteeren.

278. Als van gelycken die regierders der stadt Utrecht, die hoocheyt vande Hartoghinne daervan veradverteert hebben, by missive van date den 22. February anno 1567.

279. Hebben mede gelycke missive gesonden den Prince van Oraengien, daerby mede versouckende, dat den capiteyn vanden Casteele van Vredenborch geordonneert soude worden, die vande stadt, des noot synde, te communiceeren ende by te setten eenighe artillerie, ende met die vande stadt te houden sincere ende goede correspondencie.

280. Item, heeft die hoocheyt vande Hartoghinne, siende die goede affectie vande stadt ende staten van Utrecht, te vreden geweest mettet aennemen vande voorsz. acht hondert knechten.

281. Ende ten tyde als d'zelve twee vendelen afgedanckt werden, hebbende die vande stadt, voor de penningen die deselve ten achteren was, gelooft gehaddet tot versoecke vande hoocheyt vande Hartoghinne van Parma, ende oock d'selve penningen opgebrocht ende verschoten.

282. Item, is hierna uyt crachte vande voorsz. legatie by de hoocheyt vande Hartoghinne van Parma, binnen Utrecht gesonden geweest heere Charles van Briemen, grave van Megen, tot een capiteyne, met commissie omme hem te obedieeren in stadt van Co. Mat, in alles dat zyn G. gelieven soude.

283. D'welcke syn G., gecommen synde omtrent die stadt Utrecht by Jutphaes, seckere missive vande hoocheyt vande Hartoghinne gesonden heeft binnen Utrecht aen die vande stadt, d'welcke by die vande stadt binnen Utrecht gehoort ende gelezen zynde, hebben deselve terstont gecommitteert Johan Boll, anderde burgermeester, omme den voorsz. grave

[p. 359]

te begroeten, ende te seggen, dat sy volgende schryven vande hooch. vande Hartoghinne ende haerl. voorgaende versouck, gewillich ende bereyt waeren, syne G. te ontfangen met sulcke ruyteren ende knechten, als hem gelieven soude.

284. Welcke borgermeester, Johan Boll, dienvolgende in Jutphaes an den grave gereyst en syn legatie volbragt hebbende.

285. Is den grave van Megen des anderen daechs daeraen met thien vendelen knechten binnen Utrecht gecomen, wiens compste in den naem vande Co. Mat. seer aengenaem geweest is.

286. 'T welck meer dan claerlick genouch is bewysende die goede intentie van die van Utrecht.

287. Soo noch egheen steden als doen eenich guarnisoen vande Mat. ontfangen en hadden, te min selfs versocht.

288. Ende wes syne G. nae syne compste wedervaeren is, wat receuil, affectie, behulp ende onderdanicheyt hem tot dienste vande Co. Mat. verthoont ende gedaen is by die vande stadt ende mede vande staten binnen Utrecht, borgeren ende ingesetenen, soo voor hem als voor syne knechten, wordt gestelt tot relatie van syne Genade.

289. Behalven noch veel meer andere acten van diligentie, die die vande weth ende stadt Utrecht continueel. geduerende den tyt vande voorsz. troublen gedaen hebben by daghe ende by nachte, so by hen selven als door die borgerie ende ingesetenen derselver stadt, met waecken soo in der poorte als opter stadt plaetse, des nachts omme te gaen ende omme te ryden, ende te vernemen ofte eenige conventiculen oft vergaderingen hadden mogen geschyen, bysonder ter plaetze, daer heml. yet van geadviseert oft aengebrocht worde, doende mede des nachts wacht houden te peerde, omme te geringer van als geadverteert te mogen worden; insgelycx op de bolwercken van Manenborch, ende voorts binnen ende buyten die muyren derselver stadt by correspondentie, omme by teyckenen ende andersins van alle opcomende saecken tytelyck gewaerschuyt te mogen worden, ende noch veel meer anders den commissarien kenlick ende te lang te verhaelen.

290. Aengaende voorts 't 13^e article, segghen die vande weth van Utrecht, dat wel waer is, dat mr. Valentyn aldaer genoempt, mede die predicanten geassisteert hadde, dan derwylen dat hy binnen Utrecht was, en was den tyt (Godt betert) also nyet gedisponeert, dat men hem ter oirsaecke van dien soude corrigeeren ende straffen.

291. Soo in sulcken gevalle veel meer andere soude hebben moeten straffen, 't welck een occasie gegeven soude hebben van een nyeuwe oproer.

292. Ende en heeft de voorsz. mr. Valentyn in de voorsz. predicatien nyet gegaen dan met zyn gewoonl. dienaers ende geweer, daermede hy gewoonlyck was dickwyls uyt te ryden.

293. Ende aengaende dat hy die kercke soude hebben willen spolieren, daervan en hebben die vande weth voor date van syn vertreck egeen informatie gehadt, hoewel dat kenlicken was, dat hy mede in de kercken geweest hadde als meer andere, sonder dat men wiste, dat hy eenighe beelden geslagen ofte doen slaen hadde.

294. Ende heeft daer beneffens aen handen van die vande stadt gedaen den eedt van getrouwicheyt, syne Mat. ende die stadt Utrecht.

Ende aengaende d'insolentie, ende merckelicken dieghene die hy voor de deure vanden borgermeester bedreven soude hebben, roepende: vive le geulx.

295. Seggen die vande weth, dat sy nyet en weten, dat den voorn. mr. Valentyn eenige insolentie bedreven heeft, uytgesondert ten tyde als hy voor de burgermeesters deure ende elders geweest hadde, roepende vive le geulx.

296. Ten welcken tyde den voornoemden mr. Valentyn geweest hadde tot Ysselsteyn, al-

[p. 360]

waer hy goet chier gemaect hadde met den heere van Bredenrode, ende eenige anderen vande edelen geconfedereerden, also dat hy seer wel by drancke was.

297. Sulcx dat die voorsz. insolentie uyt dronkenschap gedaen was geweest.

298. 'T welck den voirgen. mr. Valentyn hem des anderen daechs oock zeer beclaecht heeft gehadt, doende bydden, dat men 't voorsz. feyt syn dronck toeschryven wilde, so hy nyet gewoon en was droncken te drincken.

299. Heeft nyettemin den voorn. mr. Valentyn hem een tyt heimelyck gehouden, ofte geabsenteert gehadt.

300. Heeft oock de schout vande stadt Utrecht den voorn. mr. Valentyn doen citeeren in persoon, ende oock deffaulten tegens hem geobtineert.

301. Ende alsoe den voorn. mr. Valentyn, ten tyde als myn heer die Prince binnen Utrecht was wedergecomen, was openbaerlick over straten gaende, verhopende (als 't scheen) overmits die goede faveur, die den heere van Brederode tot hem droech, die oock aen den capiteyn waren, borch voor hem geschreven hadde, dat men hem nyet apprehendeeren soude.

302. Soe hebben die vande weth den schout gheadverteert ghehadt, dat hy den voorn. mr. Valentyn behoorde te apprehenderen.

303. Die daerop ter antwoort gaf, dat hy nyet dienaers genoech en hadde, om sulcx te doen, vermits den voorn. mr. Valentyn nyet als een sympel man t'apprehendeeren en was, als d'welcke continueelicke vyf of ses dienaers by hem hadde, met pistoletten wel geweert synde.

304. Ende dat die lansknechten, die by de stadt aengenomen waeren, nyet en hadden gesworen, dan defensie vande stadt, ende daeromme hem in 't apprehendeeren nyet en souden hebben willen assisteeren, doch nyettemin dat hy hem sterck maecken soude, ende den voorn. mr. Valentyn versekert wesen.

305. Dan schynt, dat den voorn. mr. Valentyn 't selve gewaer geworden is, so dat hy hem terstont wech gemaeckt heeft, sonder weder gekeert te syn.

306. Op 't 14^e article seggen als voorsz. is, dat den 11. Octobris anno 66, binnen Utrecht met practycke gecomen waeren verscheyden personen, edele ende onedele, soo uyt Vianen, Culenborch als andere omleggende plaetzen, sonder dat men wiste uyt wat oorsake ofte tot wat eynde, dan dat naderhant wel scheen, dat zy gepast hadden die stadt Utrecht (met adsistentie vande genen die sy binnen meenden te vynden) te occupeeren.

307. Ende alsoe die vande weth van denselven aenslach gheen kennisse en hadden, soo en wisten sy nyet, wat sy souden presumeeren.

308. Maer waeren beducht, dat die voorsz. persoonen noch eenich heymelick verstandt buyten Utrecht hadde, die hemluyden, ingevalle van noot, souden hebben mogen succoureren.

309. Ende dit merckelicken den heere van Bredenrode, soo die voorseide personen meest al uyt Vianen gecomen waeren, ende eenighe van hem des daechs te voren geseyt worden, met denselven heere aldaer gegeten te hebben.

310. Item, ende dat den voorsz. heere ter selver tyt was hebbende binnen synen stede Vianen, een merckelicke getal van knechten.

511. Item, ende die vande weth veradverteert worden door den capitain van Vredenborch, dat den voorsz. heere van Brederode door sekere edelluyden hadde doen weten, dat hy des noens op 't casteel begeerde te comen ten eeten, overmits dat die heere van Wilp buyten die stadt was.

312. Ende soe alle 't selve die vande weth suspect was, hadden terstont 't geheele vendel knechten ende veel vanden geestelycheyt, edelen, raide ende borgeren in haer waepenen op te stadt plaetze doen comen, omme alle inconvenienten te verhueden.

[p. 361]

313. Hadden oock terstont alle die stadts poorten doen sluyten.

314. Hadden oock sekere personen geleyt opten Bylhouwerstoorne, ten eynde men hemluyden adverteren soude, indien daer enich meer volck van Vianen ofte daeromtrent nae Utrecht quame.

315. D'welcke die vande stadt oock gerapporteert hebben gehad, dat sy veel volck sagen comen van Jutphaes nae die stadt toe.

316. Alsoe dat die vande weth ende anderen in grote perplexiteyt.

317. Ende alsoe eer men wiste waer die saecke henen woude, den tyd verliepe tot over die noene.

318. Soo hebben die vande weth 't voorsz. geheel vendel doen gaen in stadts wanthuys, wesende naby den stadthuyse, om heml., als het noot geweest waere, gereet te hebben.

319. Item, hebben die vande weth hemluyden aldaer geschoncken vier vaten biers.

320. Ende alsoe Herman van Westerholt mit eenighe anderen vande voorsz. edelen, door 't voorsz. wanthuys gepasseert was, soo hadde hy geseyt den knechten een tonne biers te schencken.

321. 'T welck hoopman Spyker, Herman vander Vecht gerelateert heeft, seggende dat daer murmuratie onder den knechten quam, vermits sy seyden, geen geusen meer te willen laten passeeren, noch oock der geusen bier te willen drincken; begerende, dat hy ten dien eynde eens by de knechten soude willen comen, als hy oock gedaen heeft, ende hem 't selve by de knechten geseyt wesende, dat Spycker geseyt hadde, heeft de voorsz. burgemeester geantwoort, dat zy niemant en souden laten passeeren, dan denghenen 't heml. geliefden, ende dat hy in de plaetse vande geusen bier (opdat sy nyet verliesen soude) hem schonck een vat biers van stadsweegen.

322. 'T welck den neve van Westerholt verstaen hebbende, is met den jongste zoon van Asperen, Aernt van Duvenvoorde, Phils. b. van Renesse ende eenige andere op den stadhuyze gecomen, vragende den burgermeester Vecht, of hy syn neve hielt voor een onman, dat die lansknechten syn bier nyet en mochten drincken etc.

323. Daerop hem geantwoort worden, dat die knechten syn neefs bier nyet en begeerden.

324. Ter oirsaecke van 't welcke die voorsz. edelen, den voorsz. burgermeester seer qualick toegesproken hebben.

325. Ende hoe wel daertoe wel eenighe correctie behoort hadde.

326. So en hebben die vande weth hetselve voor die tyt nyet goetgevonden, soo sy om redenen, boven verhaelt, beducht waeren, dat daer uyt meerder inconvenienten ende grote oploop gecomen soude hebben, tot grote pericule vande stadt.

327. Bysonder soo wel scheen, dat de voorsz. persoonen nyet en sochten dan een occasie van oproer ende seditie, die de vande weth vooral begeerden te verhueden.

328. Indien oock die borgermeesters maniere gemaeckt hadden om hemluyden te willen apprehendeeren, souden de voorsz. personen heml. op terstont zonder eenich weerstoot hebben connen doorschieten, vermits sy wel voorsien waeren met roers, ende dat die burgermeesters onversien waeren, sittende aen een tafel besoigneerende.

329. Ende hebben, die 't voorleden jaere in regimente geweest hebben, veel spytige woorden om beters wille moeten verdragen.

330. En waeren oock Willem van Nyevelt ende die heere van Kernesse onder de voorsz. personen ter selver tyt nyet, soo die al nae Vianen vertrocken waeren.

331. En hebben oock haerl. naeme nyet anders aen doen brengen, dan die waeren, maer hadden alleen verswegen die naemen van haerl. famille, schrivende simpelick W^m Willemsz., Wessel Wesselsz. etc.

[p. 362]

332. Seggende voert op 't 15^e article, dat Hendrick van Bemmel, aldaer benoempt by den schout, doen apprehendeeren is geweest.

333. Dat, gesien d'informatie vanden schout, denselven Bemmel by advys vanden gerechte in compositie ontfangen is, zoo hy nyet anders en hadde bedreven, dan dat hy wesende wel by drancke gecomen was, sonder geweer, omtrent die schildtwacht, ende also hy daer syn gevoech doen wilde, wert hem gevraecht by die vande wacht (die meende dat hy vorder tot hem in woude comen), wat die leus was.

334. Daer op hy nyet anders en seyde dan, (sit venia dicto) kacken is die leus, 't welck hem oock maer met eenen getuge overtuycht was.

335. Aengaende 't 16^e article seggen, dat ten tyde Jan van Ameronghen in synen dienst gecontinueert is geweest, noch nyet volcomelick geblecken en was, dat denselven die beelden hadde helpen slaen ende die kercke schenden, soo 't selve altyts by den voorn. Johan van Ameronghen ontkent worden, als 't alsnoch doet, nyettegenstaende hy daerop getortureert is.

336. Nyettemin also den tyt anstaende was, dat die dienaers vander stadt gewoonlyck syn haer dienst te presenteeren in handen vande regeerders, omme gecontinueert ofte gedestitueert te worden, soo hebben sy ter selver tyt gesimuleert, omme, soo alle saecken noch versch waeren, hem by ordinaris maniere te verlaten, soo doch den tyt seer cort was.

337. Ten welcken tyde, te weten als die dienaers heuren dienst quamen presenteeren als voren, sy hem verlaten hebben.

338. Ende en hebben hem oock middelretyt nyet te werck gestelt, uytgesondert dat sy hem alleen hebben laten volmaecken sekere wercken, die hy onder handen hadde gehadt voor date vanden kerckenschendinghe, ende ten halven gemaeckt waeren.

339. Ende alle nyeuwe wercken hebben sy denselven tyt geduerende doen maecken by eenen Adriaen, slootmaker.

Toucherende 't 17^e article, alwaer gevraecht wordt, waeromme men Johan van Rhede b. in den stadhuyse heeft laten wonen etc.

340. Seggen, dat zy Johan van Rhede, bastert, voor hem ontboden ende gearbeit hebben, hem met alle redelycke middelen te induceren, dat hy elders mitter wone vertrecken soude, men soude hem syn interesse betaelen, hem voorhoudende, overmits dat hy dagelicx veel suspecte persoonen logeerde ende te drincken setten, dat men hem daeromme in de huysinge nyet langer en wilde lyden.

341. Waerop de voorseyde van Rhede geantwoort heeft, dat hy noch huyre aen de voorseyde huysinge hadde, ende dat hy gewoonlick was herberge te houden ende wyn te tappen, ende dat hy syn brood aen alle man moest winnen, sonder dat hy kennisse van personen droech, ende dat, indien die vande stadt vresen hadden, dat uyt synen huyse eenich quaet hadde mogen gedaen worden, dat hy mocht lyden, dat die vander stadt daer inne versagen, so sy te rade vinden souden.

342. Dat hy oock mogt lyden, dat die vander stadt den hoopman ofte alsulcke andere beveelsluyden, als hem believen soude, in syne huysinge soude loyegeren.

343. Dat zy oock ten alle tyde als 't hem beliefden, souden mogen doen besien, wat geselschapt dat in syn huysinge was, offereerende daer by voor alle last die de stadt uyt syn huysinge soude mogen comen, te borge te stellen heer Goort van Rhede, heer van Zaesfelt syn broeder, ende alsulcken anderen conditien, als die vande stadt advyseeren souden.

344. Dan dat hem nyet gelegen was buyten tyts uyt die huysinge te vertrecken, soo hy nyet lichtel. een bequaeme huysinge, om wyntaverne te houden, soude connen crygen.

[p. 363]

345. Alle welcke presentatien dier vande stadt nyet onredelic gevonden hebben.

346. Ende hebben dienvolgende die huysinge van denselven van Rhede, achter opter stadtplaetse ende besyden opte stadhuyse repondeerende, toe doen maecken, alsoe dat hy van achter noch ter syden nyet uyt noch in en mochte.

347. Hebben oock die kelder vande vooen. van Rhede, daer men op 't water gaet, toe doen sluyten, alsoe dat men van beneden uyt het water in syn huysinge nyet comen en mochte, sonder weten vande burgermeesters, die de sluetelen bewaerden.

348. Sulcx dat men vande voorsz. huysinge versekert was.

349. Te meer dat deselve stont binnen die wacht ende beneffens die stadthuyse, daer gestadelick des nachts wacht gehouden worden met acht rotknechten, behalven die vande weth, ridderschap ende geestelicheyt.

350. Staet noch die voorseyde huysinge so openbaer in 't oghe van alle menschen, dat men lichtel. by daghen sien conde, wer die voorseyde huysinge uyt ofte in ghinck.

351. Worden oock dagelycx by den knechten op de plaetse dachwacht gehouden.

352. Welcke knechten oock meest altyts voor des voorsz. van Rhede duere saten, overmits die gelegenheyt vande plaetze.

Nopende 't 18^e article, alwaer gevraecht wordt, wat correctie men over den voorn. Rhede gedaen heeft, overmits seckere catechismus aen hem gesonden waeren etc.

353. Seggen, dat door die neerstige toesicht ende wacht, die in de stadtpoorten gehouden worden, de voorsz. catechismus mit den brief, die aen den voorn. van Rhede hielt, gecomen syn in handen vanden schout ende die vande weth vande stadt.

354. Denwelcken terstont den voorn. van Rhede voor hem doen comen hebben.

355. Item ende hebben in syn presentie den voorsz. brief geopent ende doen lesen.

356. Ende den voorn. van Rhede gevraecht zynde, waeromme hy hem onderwont sulcken verboden boecken t'ontfangen ende voorts te schicken, heeft geantwoort, dat hy vande boecken met allen nyet en wiste te spreecken.

357. Ende dat hy nyet en coste keeren, dat eenighe sulcke boecken aen hem schickten, ende dat indien men yemant om sulcke saecken corrigeren soude, dat in de macht van een rabbaut soude wesen een goet man te bederven, met meer diergelycke redenen.

358. Ende soe die vande weth nyet en costen bevynden, dat d'voorsz. van Rhede vande voorsz. saecke anders culpabel was.

359. Soo en hebben sy nyet cunnen verstaen, dat daer materie was, omme hem dien aengaende te corrigeeren.

360. Hebben nyettemin aengaende de voorsz. missive, boucken ende denghenen die d'selve gesonden hadden, geschreven aen myn heere die van Aerenbergen als stadhouder van Overyssel, alwaer den voorsz. persoon woonachtich was, ten eynde daerinne voorsien soude worden naer behoren.

361. Waervan d'selve stadhouder by syne missive die vande stadt oock bedanckt heeft.

Beroerende 't 19^e article en 't laetste, alwaer gevraecht wordt, wat correctie die vande stadt gedaen hebben over twee jonge gesellen, die veel quade boucken binnen die stadt gebrocht hadden etc.

362. Seggen, dat zyluyden by advys van myn heere die Prince van Oraengien, stadhouder, d'voorsz. twee jonge gesellen gebannen hebben uyt die stadt Utrecht ende vryheyt van dyen, den tyt van ses jaeren, op peyne van op die kaecke gestelt ende gegeesselt te worden.

[p. 364]

363. Hebben daer beneffens verclaert, dat die quaede ende schandaleuse boucken ende liedekens in haerl. presentie openbaerlic gebrant souden worden, als gedaen is.

364. Mits welcke sy verhoopen genouch gedaen te hebben, nae gelegentheyt vande tyt.

365. Soo die Hartoghinne van Parma geschreven hadde, dat men hem soude reguleeren nae 't gene myn heere die Prince ordonneeren soude.

366. Ende dat die vande weth, in 't gene voorsz. is genouch gedaen hebben, mach blycken uyt dyen, dat hare hoocheyden by die vande weth geadverteert zynde, in Februario a^o. 1567, nae style van Utrecht, dat zy gearresteert hadden sekere boeken, goet ende kwaad, toebehorende eenen Jelis van Batman, coopman, daerop voor antwoort geschreven heeft, dat men den coopman die goede boucken mochte restitueren ende die quade branden, ende dat men den coopman mochte communiceeren meerder peyne, soo verre hy hem vervorderde van gelycke meer te doen, sonder meer.

367. Alle welcke voorgaende articulen van resolutie, die schout ende andere vande weth der stadt Utrecht exhibere voor een generale reden, van 't gene by den meesten van hemluyden d'voorsz. saecke aengaende gedaen, gesloten ende gehandelt is, sonder prejudicie van eenige singuliere opinien, die daer mogen geweest hebben, ende oock van een yegelycke syn particulier depositie, daertoe een yegelicke van heml. hem refereert, als d'selve gedaen hebbende naer haer beste wetenschap ende onthout.

368. Ende verhopen die vande weth van Utrecht, uyt de voorsz. resolutie te blycken, dat zyluyden al gedaen hebben tot dienst van Co. Mat., conservatie vande cathol. religie ende bewaernisse deser stadt, dat hem mogelick is geweest.

369. Dat zy oick den rebellen ende sectarissen geen faveur toegedragen en hebben, dat oock alle 't gene men soude moghen verstaen, by hemluyden eenichsins gehengt ofte gedoocht te wesen, meer dan behoorlyck was, om beters wille gedaen is, omme die stadt Utrecht te bat versekert te wesen, tot behouf van syne Mat.

370. Daeromme dat zy nyet en twyffelen, oft syne Mat. (anschou nemende op die grote costen, moeyten ende lasten, by hemluyden gedragen, ende getrouwe dienst, met pericule van lyf ende goet, by heml. den voorsz. tyt geduerende gedaen) ende sal die stadt Utrecht nae syn ingeborene goedertierenheyt ende gewoonlycken liberaliteyt recompenseeren.

(Naar eene oorspr. minute).