Geschenk. Bijdragen van Nederlandsche schrijvers en schrijfsters

[p. 144]

Victor E. van Vriesland

Het beantwoorden van de vijf vragen, die in de circulaire van de boekenweekcommissie worden gesteld, beteekent hetzelfde tegemoetkomen aan een bepaald soort onbescheiden nieuwsgierigheid naar de persoonlijke aangelegenheden van een auteur, als het geven van een interview. Het beteekent, met niet-litteraire middelen belangstelling vragen van het deel van het publiek, dat uit zuiver litteraire overwegingen geen belangstelling voor ons werk pleegt te hebben.

Een hooghartig zwijgen op dergelijke vragen houdt echter een inconsequentie in. Van het oogenblik af, dat men tot het uitgeven van een boek besluit, heeft men zich immers reeds op het hellend vlak begeven. Met het feit toch der publicatie, met de daaruit volgende uitgeverspropaganda, het rondzenden van recensie-exemplaren etc., bedoelt men niets anders dan door dat zelfde publiek te worden gelezen, en liefst door een zoo groot mogelijk aantal lezers. Zelfs wanneer men van de meening uitgaat, slechts door een kleine categorie van belangstellenden te zullen worden verstaan, wenscht men voor zijn uitgave een zoo ruim mogelijk debiet, niet alleen om financieele redenen, maar ook omdat dat beperkte aantal lezers, voor wie men meent geschreven te hebben, onder de groote massa verspreid zit en uitsluitend door deze heen te bereiken is. De auteur die hoopt of vreest, niet dan door één op de tien lezers gewaardeerd of werkelijk goed begrepen te zullen worden, moet wel wenschen, dat die tien lezers allen zijn werk onder oogen krijgen, opdat het

[p. 145]

dien eenen niet voorbijga. Er is dan ook niet de minste reden, aan enquête's als deze geen deel te nemen, mits men maar zonder zelfverblinding erkent, dat de eenige zin hiervan in ijdelheid is gelegen, en dat men aandacht voor litteraire kunst vraagt van een publiek, dat helaas uit zichzelf die aandacht niet heeft.

Dit moest mij van het hart, eer ik tot de beantwoording der mij gestelde vragen overga.

_* * _*

1. Op de eerste vraag zou het eigenlijk gepast zijn, met een plechtstatig gezicht te antwoorden: ‘uit diepen aandrang’, ‘omdat ik niet anders kòn’ e.d. Maar dit geldt zoo klaarblijkelijk voor èlk boek, dat het drukken waard is, dat ik er mij met deze banaliteit niet van af wil maken. Vele prachtige boeken zijn uit puur geldgebrek geschreven, terwijl toch voor den auteur die bedoelde innerlijke noodzaak onder het schrijven ontstond. Men moet dus onderscheiden tusschen aanleiding, drijfveer, beweegreden aan den eenen kant, en aan den anderen kant de diepere oorzaak, die altijd het scheppend kunstenaarschap is.

Mijn eerst gepubliceerde werkje was een essay, en zonder hier in de bekende strijdvraag te willen treden, of en in hoever de essay als een vorm van kunst is te beschouwen, meen ik voor mij ten deze gerust alle hoogere motieven van scheppingsdrang te mogen uitschakelen. Waarmede ik niet zeggen wil, - en hier kom ik gaarne met mezelf in tegenspraak - dat het beter ongeschreven had kunnen blijven.

Mijn in 1915 verschenen brochure, herdruk van een in 1914 gepubliceerd en, naar ik meen, in 1912 geschreven Nieuwe Gids-opstel, behandelde het probleem van de Joden in de moderne letterkunde, en de aanleiding daartoe vond ik in de uitvoerige debatten en polemieken, die het tijdschrift ‘Die Kunstwart’ aan een onderzoek van hetzelfde vraagstuk had gewijd. Mijn boekje deed nogal

[p. 146]

wat stof opwaaien, en hoewel het op vele manieren te leerstellig was en ik het uiteraard thans anders zou schrijven, kan ik mij in hoofdzaak nog wel met de strekking vereenigen, en heb ik er nog steeds geen spijt van, als eerste in Holland deze belangwekkende kwestie aan de orde te hebben gesteld.

_* * _*

2. Mijn voorliefde heeft altijd datgene, dat ik het laatst heb geschreven, en deze voorliefde duurt van een tot drie dagen, waarna mijn belangstelling in die richting is uitgeput. Daarna heeft dan mijn voorliefde het boek, dat ik onderhanden heb, vooral wanneer dit gepaard gaat met het vage en onberedeneerde vermoeden, dat het nooit af zal komen. Als ik bij mezelf een preferentie moet ontdekken voor een der door mij gepubliceerde boeken, dan meen ik, zij het aarzelend, den roman ‘Het Afscheid van de wereld in drie dagen’ te kunnen noemen, omdat ik daar, met tusschenpoozen natuurlijk, zes jaar aan heb gewerkt. Een gedicht kan in zes minuten ontstaan. Het is dan ook niet zoozeer een letterkundigen voorkeur, dien ik voor dien roman koester, dan wel een soort ongeloovig-verbaasde eerbied voor de hoeveelheid arbeid, die er in is gaan zitten.

_* * _*

3. Het antwoord op de derde vraag sluit op gelukkige wijze bij het onmiddellijk voorafgaande aan. Mijn grootste liefhebberij is nietsdoen. Luieren. De schaamtelooze huichelaars, die van zichzelf iets anders beweren, zouden tot straf verdienen, dat die bewering waar was.

Alleen luierend ben ik productief, alleen luierend wordt in mij voorbereid, wat ik een blauwen Maandag opschrijf en een nog blauweren Maandag publiceer.

Het zou prettig zijn als ik nu verder van schaken, brid-

[p. 147]

gen, hengelen of postzegelverzamelen kon vertellen, maar dergelijke schilderachtige en tot dankbare anecdoten leidende liefhebberijen houd ik er tot mijn spijt niet op na. Moet ik nu voorts passenden en leerzamen kout met vrienden bezingen? moet ik mezelf aan de kaak stellen door schroomvallig te bekennen, dat ik er van houd, lokaliteiten te betreden waar ‘vergunning’ is? Moet ik het hebben over dansen en ander lichtzinnig, voor mijn jaren te weinig ernstig vermaak? Ik meen de taak, mijn roep bij de beminnelijke lezeres te schokken, met gerusthied aan mijn vele onbaatzuchtige vrienden te kunnen overlaten. Liever wil ik bij welmeenende personen een goede beurt maken door naar waarheid te verklaren, dat ik elke vrije minuut van mijn leven lezende doorbreng. Ik heb mij laten vertellen dat dit den gemiddelden vaderlander, die zulke bezigheid alleen bij uitzondering en voor zijn goed-fatsoen verricht, imponeert, en haast mij, zijn achting te verdienen nu ik daar eens ongezocht aanspraak op kan maken.

_* * _*

4. Hier moet ik naar de bekende ministerieele terminologie grijpen: het antwoord op de vierde vraag luidt ontkennend. Tallooze malen in mijn leven heb ik mij, bij gelegenheden als deze, door een misplaatst optimisme ertoe laten verleiden, ‘in voorbereiding’ zijnde boeken aan te kondigen over Goethe's natuuropvatting, over Valéry, voorts bundels essays, nieuwe verzenbundels, een nieuwen roman. Het treurige resultaat was, dat ik nooit een kennis op straat of in de tram kon tegenkomen, waar, wanneer en bij welke gelegenheid ook, of ik werd het slachtoffer van een belangstellend informeeren, dat mij de ontmoeting door zelfverwijt vergalde en mij eraan herinnerde, dat ik eigenlijk thuis hoorde te zitten. Daarom.

Op de vierde vraag moet het antwoord ontkennend luiden.

_* * _*

[p. 148]

5. Ik denk niet over onzen modernen tijd. Tot zooiets vindt men in onzen modernen tijd geen tijd.

Bibliographie

1915	De Cultureele Noodtoestand van het Joodsche Volk
1920	Herman Hana geschetst in zijn beteekenis als schakel naar een nieuwen tijd
1925	Der Verlorene Sohn (drama)
1926	Het Afscheid van de Wereld in drie Dagen (roman)
1927	Lion Feuchtwanger: Macht (vertaling)
1929	Voorwaardelijk Uitzicht (verzen)
1931	Rilke: De Wijze van Liefde en Dood van Cornet Christoffel Rilke (vertaling)
1931	Marcel Schwob: De Kinderkruistocht (vertaling).