Geschenk. Bijdragen van Nederlandsche schrijvers en schrijfsters

[p. 100]

De dood van clown Cavalini
Siegfried E. van Praag

Reeds Cavalini's uiterlijk maakte indruk. Geen oude man, maar een doode veertiger, de mummie van een mondainen veertiger. Dicht, zwart, nat geplakt haar. Een mond dun als een messnede. De kin een driehoeksinham; zwarte vogeloogen zonder wenkbrauwen noch wimpers. Het gezicht grijsgeel, heel het vel saamgespannen bij de mondscherpte. Cavalini was Italiaan, volbloed Italiaan, minde dat land wijl 't hem had voortgebracht en minachtte iedere andere kontrei. 's Mans pralerijen waren geen onwaarheden. Hij was als jongleur en musicusclown in de grootste vaste circussen en variété's der wereld opgetreden. Jaar in, jaar uit, zelfs in den tempel van de circuskunst, London's Colyseum. De ouderdom had zijn spieren aangetast; toen moest hij met minder en minder genoegen nemen. Wijl hij zijn geld verbrast en verprocedeerd had - in zijn krachtigen tijd verbrak hij voor een gril engagementen en sprak zelfs directeuren op twijfelachtige rechten aan - was hij ten slotte bij een klein plattelandstentje als dat van Ziegenzeuger terechtgekomen. Met pochen stelde hij zich schadeloos voor den val, waarvan hij de zwaarte niet voelde en men moest erkennen dat, oud en stram als hij was, alleen hij de hoogere, de allerhoogste variétéwereld in ons midden vertegenwoordigde. Dat was aan zijn werken, zijn spreken en aan zijn gedistingeerde manieren duidelijk merkbaar. - ‘Toen ik hier, toen ik daar optrad.... schreven de kranten, zeiden de menschen. Ik maakte den sprong over vijftien soldaten met geheven bajonet. En de brieven die ik kreeg. De aria uit Don Juan

[p. 101]

geleek het: v'han contesse, baronesse marchesane, principesse....’ Hij had genoeg, wat zijn persoonlijke voornaamwoorden betrof, aan ‘ik’ en ‘mij’; ‘hij’ en ‘zij’ waren verrukt van hem, in 1870, in 1883, in 97.... En ‘jij’ bestond niet. Heel zijn leven was een spiegel geweest en de buitenwereld, kende hij slechts als zijn decors. - Toch was Cavalini kenner, vakman; te hoog achtte hij zichzelf om eens anders werk af te breken, geen vergane of komende reputatie zou de zijne kunnen overvleugelen en hij was vroolijk, heel vroolijk, blij met zichzelve, zijn verleden, zijn ouderdom van gecraqueleerd aardewerk. - Hij sprak vele talen, maar mengde in iederen zin één woord minstens der divina lingua toscana en namen veritalianiseerde hij altijd.

Misschien had de oude clown reeds lang een ziekte onder de leden. Maar hij moest zich toch jong voelen en kunnen blijven pochen dat hij zich op zijn vijfenzeventigste jaar - tusschen de zeventig en tachtig varieerden zijn opgaven naar zijn stemmingen - nog zoo kwiek als een ‘ragazzo’ voelde. De man stierf van binnen naar buiten en niet van alle kanten tegelijk. Toch hoorde ik hem, wanneer hij op den rand van zijn stoel in de arena zat, zuchten en rochelen. Hij krabde zich het hoofd, de ooren, haalde er een lange macaroni-wurm uit, schrok, viel met zijn rug op de stoelzitting, zijn zitvlak naar 't publiek, om, afstootend met 't hoofd, dan weer rechtop achter zijn stoel te springen. Hij had zijn eigen trucs. Eén die bij ons boerenpubliek altijd insloeg, was de ‘zakdoekenronde’. Cavalini kreeg het benauwd, hoestte en deed pogingen om te niezen. Zenuwachtig zocht hij in zijn wijden pantalon naar een zakdoek maar vond niets. Een ‘eureca’ vinger tegen het voorhoofd. Hij buigt en ziet tusschen de beenen door een zakdoekpuntje uit het postament-vlak van zijn pantalon vladderen. Dan een dans als die van een jonge hond die naar z'n staart hapt. Maar Cavalini krijgt de zakdoek niet te pakken. Nu neemt hij een ontzaggelijke tang, brengt die achter den rug, pakt de zakdoek, spreidt hem met een gelukzalig gezicht

[p. 102]

uit, brengt hem breed getrokken tot even voor de neus en zegt met een teleurgesteld gezicht ‘Jetzt ist 's vorüber.’

Afgeschminkt is Cavalini een heer, hij heeft traditie, wil in perfectie ‘paljas’ en op en top ‘cavaliere’ zijn, naar 't uur het eischt. Alles doet hij met aandacht; achter zijn spiegelscherf, op een wankele kruk gezeten, ontschminkt hij zich met de bekoorlijke pietluttigheid van een schoonheidsmassage-bedrijvende dame. Dan worden kalm de clowns jas en broek uitgetrokken. In een gespannen grauwzijden onderbroek, met teerblauwe sokophouders als kniegespen, staat de oude Italiaan zelf-welgevallig op de donkere aarde en de opbouw-arbeid begint. Blauw costuum met witte streepen, de slobkousen om de kleine voeten, de fonkelende diamant van de ‘contessa Blanche Iwanowna Dworsok’ op de roode das en hij gaat de rest van 't programma eens aanzien. Hij is zijn eigen ‘Sèvres’-pop. En toch hoor ik hem steunen en zijn borst fluitend piepen, wanneer ik met hem wandel en het me niet gelukt iets van zijn collega's te vernemen, omdat hij telkens over zichzelf begint te spreken. ‘Ducan, Fratellini, Whimsical Walker, Antonet, Little Tit, Chocolat, gezien. Goed, buitengewoon goed. Maestro Cavalini maakt niemand af.... Maar toen ik in Napels werkte, hebben mijn landgenooten me op de handen gedragen. Oh, la là, la là, nostro Cavalini. Nostro onore....’ Hij lachte, greep zich in de zijden. ‘Niente, amico niente....’ En we wandelden verder. Maar heel vriendschappelijk schoof de oude arm onder de mijne.’ ‘Och kom, Cavalini, die overleeft ons allemaal, Jo. Voor die hoef je niet bang te zijn,’ zegt Else de kattendresseuse, wanneer ik haar met bezorgdheid vertel dat ik geloof dat Cavalini ziek is en er uit trots niet voor durft uit te komen.’ ‘Der olle Faust hat einen Vertrag mit dem Teufel in der Tasche.’

Maar daar, buiten Emmerik, waar we ditmaal met een gevuld tentje spelen, spingt de veer.

Cavalini treedt jongensachtig kwiek als steeds in de manege, die hem dertig jaar jonger hypnotiseert. Zijn verba-

[p. 103]

zing. ‘Nein, nein, ich gehe zurück, zu viel Leute.... Màmma, Màmma....’ En Ziegenzeuger, de baas, komt en klopt hem op den schouder. ‘Nicht bange sein. Lauter gute Leute. Werfen höchstens mit Mist.’

Cavalini gaat aan het werk. Hij stottert en stottert tot hij eindelijk met een hooge zuivere stem nog een serenade zingt tegen een vrouwenportret dat hij op een lange dunne staaf midden in de manege gezet heeft, - hij krijgt zijn niesaandrang op den stoelrand, en valt weer plat op zijn rug met geheven beenen op de zitting en dan in plaats van op de voeten te springen, slaat hij met een schokje van de stoelzitting op den grond. Ik voelde 't of met een kleine pluk mijn eigen leven werd genomen. Ook Else en Bodenfels, de knecht, hadden den dood gezien. We liepen vlug de arena in en droegen het manneke, o, wat was dat clowntje nu klein, de tent uit. Directeur Ziegenzeuger meldde dat Signor Cavalini door een lichte duizeligheid was bevangen. Zijn paarden stonden al klaar en wierpen de koppen naar boven en naar de beengewrichten. En wij droegen Cavalini naar zijn wagen. De Ziegenzeugers dachten dat hij weer vlug bij zou komen. We wachtten op zijn ‘niènte’. Maar de clown was dood. Onze ooren op 't kleine hart vingen geen klank meer op.. Z'n mondlijntje lachte nog wat ironisch en wat schalks. Ik veegde 't schmink weg, wilde 't gezicht van gecraqueleerd porcelein eens nog zien. En nu nog denk ik: zooals hij, wil ik ook sterven. Ik heb van hem gehouden, van dien ouden, killen egoïst, om den schoonen vorm van zijn eigenliefde.

Werk van Siegfried E. van Praag (geb. 1899)

Romans:

De Weegschaal (Roman uit het Amsterdamsche ghetto, 1925)

Sam Levita's Levensdans (1927)

Langs de Paden der Liefde (1928)

Tusschen Goed en Kwaad (1929)

[p. 104]

La Judith (Roman van een actrice), (1930)

Novellen:

Maria Nunes (1928)

Een Man van Aanzien (1930)

Oostersche Vrouwen (1931)

Studies en Essays:

De West-Joden en hun letterkunde sinds 1860 (1925)

In eigen en Vreemden spiegel (Uit de letterkunde van en over Joden 1928)

Het Ghetto (Een beschouwing en een Bloemlezing van West- en Oost-Joodsche Ghettoschetsen, 1930)

Ter perse:

Wij en de dieren (Een beschouwing over het dier in de letterkunde en een keur van dierverhalen).

Ik weet niet of mijn liefhebberijen wel echte liefhebberijen zijn, want ik knutsel niet, mijn figuurzaag verroest sinds ik met woorden figuren maak en niet meer met hout. Ook beoefen ik helaas geen sport meer. Zelfs voor de etherische golven der radio ben ik tot nu toe immuun gebleven. Wel houd ik reeds vanaf mijn kinderjaren veel van dieren en sinds later tijd ook veel van planten en bloemen. Onze mooie Amsterdamsche dierentuin, dien ik bijna dagelijks bezoek, is mij nog altijd een romantisch oerwoud; voor ieder dier apart interesseer ik me alsof het een persoon was; en ook van het veel gesmade circus ben ik een vaste bezoeker, omdat ik het dier bij kunstlicht en tegenover de kleurige uniformen van temmers en dresseurs wel ànders dan het dier in natuurstaat vind, maar niet leelijk. Als jongen wilde ik biologie studeeren en nog steeds lees ik in mijn weinigen vrijen tijd graag werken op algemeen biologisch of zoölogisch gebied. En verder ben ik een kind van de groote stad en houd veel van het café- en theaterleven. Reizen is m'n lust; mijn beroep als letterkundige steunt die lust maar die steun is helaas meer van moreelen dan van financieelen aard.

[p. 105]

Op het oogenblik stel ik vooral belang in de menschen van theater, circus en cabaret en als Joodsche schrijver tracht ik te ontdekken wat toch zooveel van mijn stamgenooten tot plankenartisten heeft gemaakt. Maar daarna wil ik de psychologische geschiedenis van de menschen, belichaamd in de Joden die ik het beste ken en met wie ik het innigste verwant ben, vervolgen en het zoozeer geschakeerde hartstochtsleven van de menschen beschrijven, ook het verband dat er tusschen dit hartstochtsleven en het beroepsleven bestaat. En de rest is in m'n boeken te vinden.