Geschenk. Bijdragen van Nederlandsche schrijvers en schrijfsters

[p. 86]

Top Naeff (A. van Rhyn-Naeff)
Geboren te Dordrecht 1878

Vijf vragen. Een onderwerp ter keuze. De taak voert ons als bij tooverslag tot de schoolbanken terug....

‘Hoe kwaamt gij tot het schrijven van uw eerste boek? Voor welk uwer boeken hebt gij een voorliefde en om welke reden? Wat denkt gij over.... En wat weet gij van....? Noem mij de vuurspuwende bergen....’ Neen, zóóver niet, gelukkig! Het woord ‘tooverslag’ is ook wel wat illusoire in deze, te veel in de richting van de pompoen en Krelis Louwen. De schoolbanken hebben voor mij nooit die aantrekkelijkheid bezeten, al dank ik er misschien mijn litteraire loopbaan aan. En de vijf gewetensvragen lokken mij op mijn ouden dag al niet meer dan de ‘Graven van Holland’ en de taal- en stijloefeningen mijner jeugd.

I

De eerste vraag lijkt mij de minst gevaarlijke. ‘Hoe kwaamt gij tot het schrijven van uw eerste boek?’ Het antwoord zou het eerste hoofdstuk kunnen vormen van mijn ‘Mémoires’ en ik vraag bij voorbaat om verschooning voor den stijl der verteedering, die bij den afstand past. Alleen zal, vrees ik, dit eerlijk antwoord mijn trouwe lezeressen geenszins verbluffen door zijn oorspronkelijkheid: Ik kwam er maar heel gewoon toe, door dat ik een meisjesboek van een ander las - van een te jong gestorven schrijfster, Tine van Berken, die de eerste en de

[p. 87]

beste blijft in het afgegraasd genre - en toen bij mezelf dacht: dat kan ik ook wel. Zoo vermetel als dit lijkt, was het niet, ik had namelijk al een dramatisch debuut achter de knoopen, en wat verbeelden we ons op den lieven leeftijd van omstreeks duizend weken eigenlijk niet te kunnen....?

Ik voegde derhalve de daad bij het woord en schreef ‘School-Idyllen’, ineens in het net - overschrijven, dacht ik, 't moest erbij komen! - en nagenoeg zonder doorhalingen. Ach ja, zoo onbevangen waren we toen nog, met een ongeschokt vertrouwen in de genade en in de aardmannetjes, die kwamen in den nacht om onze slordige zinnen keurig af te maken.

Heelemaal heb ik dit geloof, goddank, nooit verloren, zelfs nog niet in onzen tijd van koele berekening in de kunst. Maar zóó eenvoudig als toen lijkt mij het boekenschrijven nu toch niet meer.

Ik schreef dan ‘School-Idyllen’, zooals men slaapwandelt, of zooals men een kous breit. Ik schreef het in alle denkbare houdingen, zittende, staande, horizontaal. Als het dienstmeisje kwam dekken, en ik zonder pardon van de tafel werd verjaagd, daalde het schrift naar de zitting van mijn stoel, en knielde ik ernaast. Ik nam het mee naar den tandarts, en zelfs naar het tennisveld, om mij den tijd, dien ik daar op mijn beurt te wachten had, letterkundig ten nutte te maken. En ik herinner me niet, dat iemand daar aanstoot aan nam, noch dat ik zelf ook maar op de gedachte ben gekomen van een ietwat ongewone bezigheid.

Op deze niet-aflatende, mij nu wel zeer benijdbaar toeschijnende wijze, was het boek in een handomdraai klaar, op goed geluk verzonden aan den uitgever, wiens naam, op de boeken van Tine van Berken vermeld, mij de eenig mogelijke leek; gedrukt, verlucht en uitgegeven.

Wat valt er al meer van te verhalen, zonder te gewagen van de ook minder rooskleurige ervaringen, die een onnoozele schrijfster bij de uitgave van haar eerste boek

[p. 88]

niet blijven bespaard? ‘School-Idyllen’ is nu aan zijn zooveelsten druk - ik ben er den tel van kwijt geraakt - en er schijnen altijd weer meisjes geboren te worden, die het in weerwil der omgewentelde wereld, kortgeknipte haren en naar men zegt verwilderde zeden, met plezier lezen. Zij komen mij alleen hoe langer hoe jonger voor, deze kleine vriendinnen, die mijn roem nog een eindje voort willen dragen....

II

‘Voor welke uwer boeken hebt gij een voorliefde en om welke reden?’

Deze vraag vind ik al veel bezwaarlijker.. Want ieder rechtgeaard auteur heeft in zijn hart maar plaats voor één groote liefde: voor het onvoltooide boek, dat onder zijn handen leeft. De overige, meer en minder fraai uitgedoscht in het winkelraam, die zijn ons al zoo ver en vreemd of we er part noch deel aan hadden, die voeren een eigen, zelfstandig bestaan. Wij moeten al door een bepaald vleiende, of extra kwaadaardige kritiek tot zoo'n oud, vervuld en voor ons afgedaan boek worden teruggebracht, om er een zekere belangstelling in onszelf voor op te rakelen. Welke dan toch nog niet haalt bij den onbegrijpelijken hartstocht, de koesterende liefde, de innige aandacht, die wij gedurende de worsteling met de stof, het beklad papier hebben toegedragen.

Dit is de waarheid, en hierbij zal ik het laten. Liever dan als een gewikste schrijfmama bij een gelegenheid als deze, met voorbedachten rade, mijn minst voordeelige kinderen naar de voorgrond te schuiven en erbij te vertellen dat deze nu juist zoo bijzonder beminnenswaardig en mij boven alle dierbaar zijn.

III

‘Wilt u iets vertellen van uw liefhebberijen?

Het zijn waarlijk fatale vragen! Sinds jaren zit ik tot

[p. 89]

de tanden gewapend tegen: het interview. En nu zou ik er nòg indraaien.... Ruikt gij de sfeer, lezers? De geur van de thee onder de schemerlamp met rozenroode kap. En nu, mevrouw, wilt u ons iets vertellen van uw liefhebberijen? De edele, de teedere, de naïeve, de mondaine, kortom de meest flatteerende? Om er uw publiek, het uwe, mevrouw, gelukkig mee te maken: Zie, zóó is zij nu in civiel, in haar dagelijkschen doen, net een mensch als een ander, ach!

Uw lievelingsdier? Is het de hond, of liever de poes? Welke bloemen? Het bescheiden viooltje, de grillige orchidee, ge hebt het voor het zeggen, het papier is geduldig. Den naam van uw rijpaard? Elken morgen vóór den arbeid een frissche wandelrit. In den namiddag per auto? Het merk, mevrouw? Buitenlandsche reizen. Een eisch des litterairen tijds. Moskou.... Dacht ik al! Boven alles de naastenliefde. Spreekt vanzelf, mevrouw.

Ik geloof, dat ik aan deze keurcollectie maar wijselijk niets zal toevoegen.

IV

‘Wilt ge ons reeds iets ontsluieren omtrent uw toekomstplannen?’

Dit is de vierde vraag. En voor mijn persoon wel de meest aangrijpende. Want ik ken dat heelemaal niet in de schoone letteren: plannen maken. Er is tenminste nog nooit iets zóó uitgevallen als ik het, met den besten wil, van plan was. En dat zou ik dan nu op deze plaats moeten ‘ontsluieren’? Niet fluisterend voor mezelf, voor een allernaaste...., maar in het openbaar, als een voorbarige fanfare uit het rijk der benauwde droomen....

Al krijg ik een nul.... ik moet het antwoord schuldig blijven. Afwachten en hopen. En luisteren naar het groeien van het gras, of, als dat meer à la page wordt geacht, naar den roep der claxons. Maar nooit erover praten.... Het deksel eraf, de stoom van den ketel.... Zoo waar-

[p. 90]

schuwde indertijd Zebedeus al de jonge kameraden van zijn generatie.

V

‘Hoe denkt u over den modernen tijd?’ Ziedaar de vraag.... En zoo bescheiden achteraan! Maar het zou me toch niet verwonderen wanneer deze geheele litteraire koorzang was opgezet alleen om de nalatigen onder ons, die tot heden hun geweten niet bezwaarden met een succèsroman over den modernen tijd, in de gelegenheid te stellen, zooal niet met beelden, dan tenminste met praten, hun schade in te halen. Zullen we er gebruik van maken? Met de praatgraagte, die een onzer meest beminde tijdskwalen is, onze laatste bladzijde eraan wagen? Ons voor een der duizend-en-één tendenzen met mooie namen opblazen? En in het gedrang der vluchtige verschijningen, doen alsof de eene of de andere inspiratie onze verschrikte ziel heeft aangeraakt?

Of zullen we ons maar stilletjes scharen bij hen, die zwijgen, liever dan zich te vergrijpen aan een stof, voor het oogenblik zelfs boven het bereikt der genialen.... Uit eerbied voor een zich met oneindige moeiten uit bloed en modder, zwendel corruptie en bankroet oprichtende maatschappij. Voor een jongere wereld, waarvan wij het eerst ontwaken, de pijnlijke bewustwording, de smartelijke worsteling, met oogen vol verwondering en angstig ontzag gadeslaan. Waarbij wij ons schamen voor de mediocre klachten van den dag. Waaraan wij met onze beste pen nog niet durven te raken.... Omdat wij er met ons allen zoo klein, verbouwereerd en wankel tegenover staan.

‘Mensch!’, zei vanmorgen de groentenvrouw, terwijl ze me op de spinazie tekort deed, ‘wat een tijden beleven wij!’ En die behoefde er nog niet eens een opstel over te maken.

‘Hoe denkt u, juffrouw Pietersen, over den modernen tijd?’

[p. *15]

Top Naeff

[p. *16]

Willy Pétillon

[p. 91]

Als ik het dan zeggen moet, dan denk ik over den modernen tijd maar liefst als over alle andere tijden, die op hun beurt modern waren, en ons in versneld tempo als rariteiten worden voorgesteld. Dat ze tijdelijk zijn, en onvermijdelijk zooals ze zijn, en schoon van onsterfelijke verwachting....

Bibliographie

Meisjesboeken:

School-Idyllen

Tweelingen

Het Veulen

In den dop

Romans:

De dochter

De stille getuige

Voor de poort (2 deelen).

Novellenbundels:

In Mineur

Oogst

De glorie

Vriendin

Voorbijgangers

Klein avontuur

Letje, of de weg naar het geluk (gebundelde miniaturen)

Tooneel:

De genadeslag (2 bedr.)

Aan flarden (3 bedr.)

Het weerzien (1 bedr.)

Essays:

Charlotte von Stein

Dramatische Kroniek (4 deelen).

Vertalingen:

De schoonzoon van mijnheer Pereboom; De bruiloft van Figaro.

Van 1914-1930, redactrice en tooneelcritica aan ‘De Groene Amsterdammer’.