Geschenk. Bijdragen van Nederlandsche schrijvers en schrijfsters

[p. 81]

Hendrika Kuyper-van Oordt

Gaarne voldoe ik aan het verzoek van de Commissie om een bijdrage voor deze feestuitgave.

Ik begin met het beantwoorden van Vraag I: ‘Hoe kwaamt ge tot het schrijven van Uw eerste boek?’

Ja, hoe? Ik had van te voren nimmer gedacht dat ik romanschrijfster zou worden. Bewust gewild heb ik 't niet. En wanneer ik er thans over nadenk sta ik voor een eigenaardig verschijnsel, dat niet slechts mij, maar velen betreft:

Bijna ieder leven heeft eenmaal in bloei gestaan. Voor een man zijn het dikwijls de jaren geweest die hij als student aan de academie doorbracht; daarom heeft het woord ‘studievriend’ zoo'n anderen klank dan ‘vriend’ zonder meer. Die ‘bloei’ kan bij voorbeeld ook zijn een periode dat men in een aangenamen kring verkeerde, prettig uitging, veel mooie muziek hoorde, of met hoogstaande menschen omging. Ook wel de tijd dat een talent begon te ontluiken en de verwachtingen hoogstonden. In 't kort: de tijd van beloften die, zoo ze al niet faalden, toch later nimmer ingelost lijken.

't Komt ons soms voor of eigenlijk alles aan dien beloftetijd behoorde te worden getoetst: de namen van toen blijven voor ons met grootere letter geschreven. De meesten geven zich zelf hier niet helder rekenschap van, en men pleegt dan te zeggen dat ze niet met hun tijd zijn meegekomen, laudatores temporis arti zijn, of ook wel dat hun ontwikkeling op een bepaald punt is blijven stilstaan.

Maar dat is psychologisch toch niet juist, 't geldt althans

[p. 82]

niet voor allen. 't Kan zeker een soort stijfheid in de gewrichten wezen, geestelijk dan. Maar veel vaker is 't het heimwee naar 't verlorene.

Er is eenmaal een gouden eeuw geweest, van luttel jaren misschien, maar dat doet er niet toe. Het kenmerk van een gouden eeuw is zeker niet gelegen in zijn langen duur. Juist het kortstondige geeft er 't heerlijke aan. 't Is toch immers ook maar kort dat de boomen wit staan van bloesem.

Nu heeft het voor mij gebloesemd in mijn kinderjaren; of anderen dat ten opzichte van mij ook zoo zagen weet ik niet, maar ik zie het. Ik werd geboren op een oud Kralingsch buiten, het goed van mijn vader, en vóór hem, van mijn grootvader Van Oordt. En nog altijd komt het mij voor dat het niet maar een gewoon buiten, maar eigenlijk het Paradijs is geweest, een Hof van Eden, een sprokenland, waar 't zalig was te wonen.

Natuurlijk zijn er later voor mij wel andere ‘belangrijker’ dingen gekomen. Ik was nog niet volwassen, toen 't goed werd verkocht en gesloopt; op de plek is een nette, ordentelijke buurt verrezen en elk weldenkend burger zal zeggen dat 't zoo moest: natuurlijk wordt zoo'n oude plaats afgebroken als de stad zich uitbreidt-

- Ik huwde vroeg. Ik heb later waarlijk ook nog veel reden gehad om van een paradijs te spreken, want door Gods goedheid leidde ik een gelukkig leven, en een leven dat strookte met mijn aard.

Maar het Paradijs was 't toch niet. 't Kon ook niet, dat bestaat maar ééns.

En, vreemd om te zeggen, met ieder jaar wordt mijn heimwee dieper. Het sinds lang verdwenen huis lijkt mij immer een fata morgana te spiegelen. Steeds keert een onverbleekt beeld terug in mijn droomen. Ik zie dan alles weer, ook het schijnbaar reeds vergetene, met tragische helderheid omdat het immers nooit meer in werkelijkheid kan gezien worden. En toch stáát het er nog voor mij. Het huis en de mooie groote tuin die al zoo lang

[p. 83]

weg zijn, alleen oudere menschen weten er nog van.

- Waarom ik hier vertel wat zoo diep in mijn hart ligt dat niemand, niemand, 't ooit ten volle verstaat: mijn liefde voor een verloren huis en hof?

Omdat zonder dit mijn boeken niet goed begrepen worden.

Dan moet het wel lijken of een dame met veel tijd en veel geduld heel conscientieus penteekeningetjes maakt van gangen en kamers, waar menschen zich bewegen, in de kleedij der zestiger jaren en met een mentaliteit die niet van veel later dateert. Maar zoo is het niet. Het gaat niet buiten mij om. Die ingetogen patriciers, meer het leven hunner familie dan een persoonlijk leven leidend, zijn mij in den bloede verwant, mijn eigen geslacht. Ik zeg allerminst dat ik ben als zij. Maar ik ken hen, zoo als geen vreemde hen kent door den geheimzinnigen band tusschen verwanten. Zeker waren het stijve, overgereserveerde menschen, die nooit of zelden grépen en zich voor al hun rijkdom nog maar een eentonig bestaan verwierven, in een eng besloten kring. Zij zijn het, objectief genomen. Maar zoo zie ik hen niet. Zij zijn mij eigen, ja ik ben het zelf. Ik zou ook zoo geweest zijn als ik toen had geleefd. Ik kan 't niet omkeeren en zeggen: die of die voorvader Van Oordt zou in mijn plaats precies als ik gevoeld hebben, want ook het sterkste gevoel van bloedverwantschap kan nooit anticipeeren, het grijpt alleen terug. Maar dat doet het dan ook verwonderlijk zeker.

- Zoo kom ik tot Vraag II: ‘Voor welke Uwer boeken hebt ge een bizondere voorliefde en om welke reden?’

Ik houd het meest van Het goed van Cronaert, de vertelling De Bluts in 't Blazoen uit den bundel De Lofzang der Schamelen en mijn jongsten roman Het Zonnetje in het Paradijs.

Ik wilde mijn jeugdherinneringen vast leggen. Ik zet dat nu heel positief op papier, maar zoo stond het mij bij lange na niet voor. Ik wilde eenvoudig een lief ding veilig bergen. Misschien juister gezegd: in teekening

[p. 84]

brengen dat gene wat straks met mij en de weinigen die 't nog met mij kennen onherroepelijk verdwijnt. En omdat nateekenen van wat men steeds voor oogen ziet nu niet 't allermoeilijkst is, deed ik 't bijna van zelf.

In Het goed van Cronaert, zoowel als in Het Zonnetje in het Paradijs is nagenoeg alles ‘echt’, slechts zoo weinig gestyleerd als in een boek noodig is, vooral niet meer. De tuin, met de rieten ‘hut’, een soort reservaat voor spinnen en muggen, heeft zoo, precies zoo, bestaan. Evenals Jakoba maakte ik kransjes van de ouderwetsche riddersporen, welke zich daartoe leenden. De witte geiten, die 's avonds los door den tuin werden gedreven, achter 't lokkend kastanjeblad aan, zijn historische geiten geweest, en haar stal, met het hooizoldertje, historische grond. In onze bloemenkassen, twee lange, één ronde, groeiden de gewassen die ik noem, ik doe er niets af, en ik voeg er niets bij. En nu, op dit oogenblik, na zoo veel jaren, voel ik weer de vreemde koele sfeer van een bloemenkas in den winter, de geuren van planten die niet buiten en ook niet binnen staan. En het prikkelende van losgetrokken hooi.

In ‘Cronaert’ is er al de smart om een stervend huis. In den tuin gaan de fruitboomen langzaam maar zeker achteruit, met een steeds schralere oogst van kalebassen of jutjes, die elk jaar kleiner van stuk en steenachtiger worden. - En wanneer aan 't slot nog éénmaal de zaal van Vijverlust getooid staat in ornaat dan is dat.... bij den uitvaart van Gregorius Cronaert.

Maar bij het ‘Zonnetje’ is 't anders. En daarom is dat optimistisch, blij-eindend zonnetje misschien veel weemoediger zooals soms een luchtig wijsje droeviger ontroert dan treurmuziek. In ‘Het goed van Cronaert’ is 't huis reeds stervende, zulks wordt als realiteit beklaagd, doch aanvaard. Maar het ‘Zonnetje’ houdt de arme illuzie vast dat het voortbestaan en zelfs nog vererven zal, zoo, onveranderd als het is. Voor mijn eigen schamelen troost heb ik 't laantje weer geplant, het heerenhuis

[p. 85]

herbouwd, al de plekjes hersteld waar ik speelde. 't Is een sobere vergoeding, ik heb ze mij gegund. Men vergeve mij die plattegrondteekening van Roos en Doorn; zoo, in elke bijzonderheid is het mijn ouderlijk huis geweest. Men mag wat mij aangaat, in 't laantje gerust coupures maken en de beschrijving van een oud buitenhuis met al dat glas en houtwerk ook wel overslaan. Ik neem er vrede mee. Want 't staat er niet voor den lezer in, maar voor mij.

Niemand zal later meer weten hoe heerlijk het huis is geweest, dan 't kind dat er opgroeide en de vrouw, die 't nooit vergat. En voor dat kind uit de vorige eeuw heb ik het Zonnetje in het Paradijs geschreven.

Andere auteurs hebben wellicht op alle vragen geantwoord, laat het voor mij aldus genoeg zijn. Wat ik schreef is 't voornaamste, de diepste eenheid van mijn werk. Ik heb ook nog wel eens een ander genre beproefd. Zoo is bijvoorbeeld De Wrok van Diederik Spijkerboer een boerenvertelling, en De Lofzang der Schamelen een gemengde bundel van drie novellen. Toch keert in één daarvan, de reeds genoemde De Bluts in 't Blazoen het motief van een verloren huis terug. Nog niet volkomen verloren en dood, want de oude eigenares, mevrouw Halteclere, die 't voor kantoren verhuurde uit armoede, en nu woont waar een concierge woont, in twee kamers op de bovenste verdieping, met haar kleinzoon Wigbold, die op zolder slaapt - mevrouw Halteclere verwekt het iederen Zondagmiddag tot een schijnleven van een paar uur, als zij, geheel alleen, door zijn gangen gaat dwalen. ‘Als haar kleinzoon terugkomt is zij weer in haar vertrekken. Want niemand mag haar vinden als zij dwaalt door haar huis. Als zij droomt mag niemand haar storen....’