Geschenk. Bijdragen van Nederlandsche schrijvers en schrijfsters

[p. 55]

Uit het dagboek mijner goede en slechte werken
Jan Feith

(Over voorliefden, liefhebberijen, ontsluieringen en toekomstplannen)

Dat ik inga op het verzoek der redactie-commissie voor den verzamelbundel, uit te geven bij gelegenheid der ‘Nederlandsche Boekenweek’, moge tot bewijs strekken van m'n instemming met het denkbeeld, ons schrijvers te vergunnen, nu-eens niet door ànderen over ons te laten getuigen, doch dit prettig emplooi zèlf ter hand te nemen.

Bovendien lijkt 't me van bepaald nut, laat ik 't mogen aanduiden als: normalen en gezonden uitlaat, wanneer de schrijver over z'n eigen werk schrijft.

Dat bedoelde commissie hierbij meent, verstandig te handelen, den inhoud van den uit-te-geven bundel te ‘systematiseeren’, nl. door aan alle medewerkers hetzelfde stel schabloon-vragen voor te leggen, is niet zóó ernstig of afschrikwekkend, als 't er uit ziet; om de eenvoudige reden, dat de ons voorgelegde vraagpunten op de meest willekeurige wijze beantwoord kunnen worden.

Wat mij betreft, ik ben dan-ook zoo vrij, mij niet te houden aan uw ceremonieele enquête-vorm, doch bestem liever de gestelde vragen, om me te ontlasten van enkele ‘letterkundige’ overwegingen, welke anders wellicht niet tot uiting waren gekomen. Of de lezers van dezen bundel, of van andere enquêtes, er iets bij verloren zouden hebben, bijaldien de aldus ge-interviewde auteurs van hun hart 'n ‘moordkuil’ hadden gemaakt, wil ik in 't midden laten.

[p. 56]

Eveneens laat ik in 't zwevend midden wàt wel moet worden verstaan onder ons ‘eerste boek’ en onze ‘eigenboeken-voorliefde’?.... ook: waarom anderen te plagen met vermelding (stel je voor, dat we 't èèrlijk deden!) onzer ‘liefhebberijen’, of met eene ‘ontsluiering’ onzer toekomstplannen?.... terwijl onze gewichtige meening over ‘den modernen tijd’ de deur dicht moet doen!

Niettemin, - het beoogde doel wordt bereikt, want men brengt schrijvers, die anders liefst nièt over hun werk noch zichzèlf spreken, genoeg'lijkjes aan den praat. Zoodat ook mijne bescheidenheid zich makkelijk heeft laten overrompelen, door in den voor ons gestelden litterairen val binnen te stappen....

Daar dan! men verlangt iets feitelijks van den auteur Feith te vernemen?.... en ik antwoord daarom op de gestelde vragen met de mededeeling, dat m'n eerste boek 'n vergeef'lijke gril van m'n ouders was, die de schooljongensachtige reisbrieven, welke ik hen in 1894 uit Griekenland en Klein-Azië had geschreven, tot 'n ‘gedrukten’ bundel verzamelden, waarop fraai en fier (in mijn oogen!) 't woordje prijkte ‘Naar de Levant’.

U vraagt gelukkig niet, hoe ik kwam tot 't schrijven van mijn volgende geschriften, elkaar in schier tergenden regelmaat, bijna van kwartaal op kwartaal, gedurende ongeveer veertig jaren (hier wordt nièt gelogen) opvolgend? Vandaar dat ik m'n lezers de chronologische reeks van m'n oeuvre onthoud.... 't zou wellicht overdadig uitvallen, meen ik, en ik had' me slechts te verbazen en verontrusten bij het, door mijzelf samengestelde overzicht dezer, naar hun waarde lang niet àlle onvergankelijke werken.

Overigens zou 't mij bezwaarlijk vallen. Want daarbij zou ik moeilijk kunnen overwinnen het gevoelen van een vader over 'n uitgebreid gezin, die aan één van z'n talrijk kroost de voorkeur moest schenken, dan wel achterstellen bij de overigen....

Het plaatsen van zùlk-eene vraag, toont aan, dat de enquêteurs noch eenig ouderlijk noch letterkundig gevoelen

[p. 57]

eerbiedigen; .... men wete: elk schrijver houdt steeds 't meest van het boek, dat hij bezig is te schrijven. Eerst later wijzigen zich zulke gevoelens of gevoeligheden. Liefde is veranderlijk; ze mòèt 't zijn! Bij den beroeps-schrijver evengoed als bij den beroeps-minnaar.

Vermoedelijk heb ik deze eigenschap met de meesten mijner mede-schrijvers gemeen. Men noeme 't onze zwakheid; misschien beteekent 'teen kracht.... ‘Right or wrong, - my làst novel!’

En hiermee is dus meteen die malle en onkiesche vraag beantwoord, iets te vertellen over m'n ‘liefhebberijen’? Alsof wij zoo-maar liefhebberen!.... alsof 't onze (on-)hebbelijkheid is, lief te hebben!.... alsof we niks-anders zijn dan.... liefhebbers!

Nee! Boekenwekers! indien 't er om gaat, hieromtrent iets los te laten, dan zouden we u tot ons intieme leven, in ons binnenste-binnen, misschien zelfs tot ons eigen-Ik toelaten. En van zooveel vrijmoedigheid, om'n mild woord te gebruiken, durf ik geen mijner lezers verdenken. Hetzelfde geldt eenigermate voor de ons gevraagde ‘ontsluiering’ onzer ‘toekomstplannen’. Ziet d'r anders zoo onschuldig, zoo knussig, zoo burgermans-achtigjes uit....

.... ‘Heb' u nog plannen voor de toekomst, m'neer?.... “en geloof” u dus nog an 'n tòèkomst, mevrouw?’.... ‘en wat zou die toekomst wel voor u en voor ons-allemaal in d'r schoot verborgen houwen, vrindje-auteur?’.... ‘en sjonge, sjonge! van die tegeswoordige mo-der-ne tijjen gesproken, 'n mensch dùrft d'r z'n gedachte haast niet eerlijk over uitdrukken!’.... ‘Nee, dan was 't in ònze tijd, pardon! in ùwes tijd hèèl wat anders, wat u hé, dame?!’

Mag ik hier iets opbiechten, in verband met die snoezige vragen over ‘liefhebberijen’, ‘toekomst-ontsluieringen’ en ‘moderne-tijd-gedachten’?

Kijk 's! m'n ‘liefhebberij’ is altijd geweest het.... schrijven. Ik schrèèf, toen ik als verslaggevertje bij het gróóte Amsterdamsche ‘Handelsblad’ als volontair werd aangesteld; en precies vijf-en-twintig jaar heb ik er m'n feuilletons

[p. 58]

over alles-en-nogwat geschreven. In de volgende tien jaar, half indisch, half toeristisch ingesteld, ben ik op dezelfde manier blijven schrijven. Ik schreef òm te.... schrijven. 't Was m'n beroep; ik werd er voor betaald. Maar daarnaast joeg die heerlijke, moeilijk te ontleden schrijversdrift me op, om toch maar te schrijven, te schrijven, te schrijven....

Noemt u dit iemands ‘liefhebberij’, mij best! In elk geval zijn bijna al m'n boeken juist door dezen schrijversdrang ontstaan; dank zij dus voornamelijk de journalistiek, waaraan ik me, sedert m'n twintigste jaar heb gewijd. En wel uit bizondere oorzaken. U vraagt nieuwsgierig: welke bizondere oorzaken? En waar we toch eenmaal op het terrein der enquête-vrijmoedigheid ons bewegen, wil ik wel ‘onthullen’, hoe ik 't liefst uitsluitend roman- of tooneelschrijver ware geworden. M'n eerste boeken en tooneelstukken wijzen in die richting. Doch hoelang dit reeds tot verleden werd, - toch herinner ik me, niet zonder terugblik tevens, de ontstemming, hoe m'n debuut werd bejegend. 't Is wel-eens goed, dit openlijk te zeggen: noch op belletristisch gebied, noch op dramatisch terrein heb ik zoo goed als ooit een raadsman ontmoet, die mij met eenigen steun van dienst is geweest.

Toch lag dit waarlijk niet aan mij! Ik heb tot op zekere hoogte steeds de aanraking met m'n schrijvende tijdgenooten gezocht. Zelfs nam ik zitting in het bestuur der ‘Verg. van Letterkundigen’; ik bezocht letterkundige congressen, trachtte mee te leven met de wisselende stroomingen, welke na de ‘tachtiger’ jaren 't voor schrijvers zoo aantrekkelijk, ook moeilijk maakte, een eigen richting te zoeken of te bepalen. Maar nooit-of-te-nimmer heb ik daarbij voorlichting, hulp of richtingwijzing van andere schrijvers genoten.... Zij verscholen zich achter hun kritieken; ze verschansten zich in hun kliekjes; ze ontweken, vermeden, ontglipten. En produceerden maar ‘recensies’.

Ik beweer allerminst, dat ik door de Kritiek onjuist ben beoordeeld. Zij heeft zich wel-eens vergist door over m'n,

[p. *9]

Gerard van Eckeren

[p. *10]

Jan Feith

[p. *11]

J. Greshoff

[p. *12]

W.G. van de Hulst

[p. 59]

inderdaad soms oppervlakkige boeken overdreven gunstig te oordeelen; ook door enkele van m'n waarlijk betere geschriften laatdunkend te veroordeelen. Niemand kan zooiets beter beoordeelen dan.... de schrijver zelf!

Wat ik bedoel te ‘ontsluieren’ is dit, - elke schrijver moet op eigen beenen staan, uitsluitend opzichzelf moet hij afgaan, en van eenige verwachting op kameraadschappelijke voorlichting moet hij liefst vèraf blijven.

Om eerlijk te zijn, maak ik'n uitzondering voor Is. Querido, die belangstelde in m'n eerste journalistische feuilletons; en die, toen ik deze geleidelijk ging bundelen, in een van z'n anders meedoogenlooze kritieken de schetsen van een journalist verhief tot die van.... kunstenaar. Tegenovergestelde ervaring deed ik op, veel later, aangaande den slap-wrangen kritikaster Mr. Coenen, die omtrent m'n gebundelde opstellen over een reis-om-de-wereld geestig-zuurtjes getuigde, zoo-ongeveer: ‘in dit dikke boek van 'n journalist komen werkelijk enkele bladzijden voor, welke aan literatuur zouden doen denken’.

Wanneer ik niettemin met erkentelijkheid gewag maak van een, voor vele jongeren onmisbaren steun bij het zoeken naar hun levens-richting en -weg, dan herinner ik me de onwaardeerbare aansporingen, dikwijls niet zacht noch mak, van oudere ‘Handelsblad’-collega's, als wijlen Charles Boissevain en Chr. Nuys, en van de nog levende collega's uit die leerjaren in journalistiek en literatuur: Mr. Jan Kalff en C.K. Elout. Wat betreft m'n, nooit geheel onderdrukte voorliefde voor tooneelschrijverij, noem ik dan met vriendschappelijke gevoelens de rake aanwijzingen van Cor v.d. Lugt Melsert, aan wien ik niet slechts het tentooneele-brengen van m'n stukken, daarnaast zelfs eenig succes als tooneelschrijver te danken heb gehad.

Dit moest me van 't hart.

Vandaar dat ik de, mij voorgelegde vragen op-slot-van-rekening nog zoo màl niet acht....

Want zoo is 't mij in m'n drukke spannende, vele hoogte-, minder laagte-punten brengende schrijvers-loopbaan ver-

[p. 60]

gaan; en vermoedelijk zal 't in de toekomst, niet alleen mij, doch voor alle anderen, evenzoo wel blìjven gaan. In zoover is de periode van m'n debuut, al ligt die dan ook ettelijke tientallen jaren terug - ‘ja! ja! waar blijven ze, die jaren van tòèn!’.... - in vroegeren tijd minstens even ‘modern’ geweest, als de moderniteit van den tegenwoordigen tijd. En hieruit volgt, om met Bartjens te spreken, dat door niemand eigenlijk toekomstplannen gemaakt kunnen worden; stellig 't allerminst door schrijvende tijdgenooten. Om de eenvoudige reden, dat ieder van ons vrijwillig of noodwendig met z'n tijd mee-gaat.

Daarom beschouw ik dan-ook als m'n geheimste liefhebberij. - ai! nu kom ik dan tòch met de, door m'n lezers verwachte confidentie! - voort te werken aan m'n jongste boek, dat me èven lief zal zijn als m'n éérste of lààtste. Omdat ik me daarin tebuiten kan gaan aan de meest ouwerwetsche moderniteit....