Geschenk. Bijdragen van Nederlandsche schrijvers en schrijfsters

[p. 18]

‘Godsdienst in de Zandstraat’ en dr. Abraham Kuyper
M.J. Brusse

Met de Zandstraat hebben ze Rotterdam z'n bloedwarme, verliefde hart uitgesneden. En Freud zou hieraan stellig de crisis in ons havenbedrijf wijten. Want waarom ànders koersten de zeelui van alle naties hun schepen den Waterweg binnen?

‘Otez voùs delà, que je m'y mette!’ had de vroedschap stug gezegd tegen al die meisjes van plezier met haar aanhang van souteneurs en andere joppers. Meteen zijn de sloopers den ‘Polder’ ingetrokken met 't zedelijk overwicht van hun houweelen en mokers, hebben de daken weggebroken boven haar Bel'sch gekapte hoofden, tot ze daar uit'r bedsteden zijn weggeregend met klanten en al. Dwars er overheen is toen die enorme kast van een raadhuis gezet, waarin hier en daar nòg de spiegelstijl van de voormalige danstenten en luimketen valt na te speuren. Maar over één ding is de bevolking nog altijd 't eens: dat de baas van ‘'t Paard in de Wieg’, dat Daatje in de korte rokjes, dat Charli, de Groene Aap, Toos met de tanden en Posthuma vooral, als burgemeester van den Polder zijnde, er hun zaakjes já wat beter verstonden dan de heeren van den Raad, die er de clandisie niet in konden houden.

Wat trouwens tot dááraantoe is.

Ik voor mij, ik wil best weten, dat ik er gráág kwam. Ja, dat die nachtbuurt een oude liefde van me is geweest, om 'r felle temperament, immers, en de gulle echtheid, die je er overal driest tegensloeg, als je, beu van de naar-

[p. 19]

stige bravigheid er omheen, van den Dijk af den Polder in zakte en wist waar je kwam. In warèmpel de pittigste, eigenste, schilderachtigste wijk van heel dat stomweg voortjakkerende Rotterdam.

Wat heb ik er vaak met schilders rondgezworven, om dien oogenlust: met Kees van Dongen, die hier toen nog 'n jongen van de Academie was, met Isaäc Israels, Paul Signac, den vader van 't luminisme. En later met de Jeruëlieten, om juist dáár uit zielen-visschen te gaan. - Ja, hoeveel menschen hebben er nog een ziel in onzen tijd? Maar als ze van dat vurig dweepende en romantisch sentimenteele clubje evangelisten den Polder gingen afpeuren, dan was 't immers slag op slag beet. In de nachtelijke bidstonden met koffie en koek, - de knipjes op slot omdat er tòch geen blijfklanten waren, - zwòmmen ze allemaal samen, de meides met de moekes en d'r bazen en pojers, in tranen van deemoed, van zelfverwijt en huilerige dronkigheid. Maar zóó zuiver oprecht in 't zondegevoel, zoo smeltend in de zoete zinnelijkheid van verdriet om eigen verdorvenheid, - tjongeja, als de ziel van de Zandstraat begon te getuigen, dan konden de gepatenteerde tragedie-dichters d'r bullen wel oprollen.

Wel, en in jeugdigen overmoed had ik hierover vanzelf een heele reeks feuilletons geschreven voor mijn rubriek ‘Onder de menschen’ in de Nieuwe Rotterdamsche Courant. Die ik noemde ‘Godsdienst in de Zandstraat’. En de uitgever S.L. van Looy in Amsterdam, waar mijn broer W.L. toen nog als jongmaatje bezig was het vak te leeren, - hij had mij wel willen ontvangen met dit pakje krante-knipsels. Hij was bovendien heel vriendelijk en bemoedigend tegenover den debuteerenden scribent.... Ja, hij wilde er zèlfs wel een bundel van laten verschijnen. Maar dan zou 't goed zijn er de aantrekkelijkheid bij te zoeken van een inleiding met een klinkenden naam. En na lang delibereeren opperde meneer Van Looy eindelijk met een oolijken glimlach: ‘Dr. Abraham Kuyper, den van God gegeven leider van de mannen-

[p. 20]

broeders?’ - Eerbiediger vereerde en venijniger gehekelde vermaardheid bestond er althans die dagen niet in ons land.

Maar ik was 'n schrijversman van even twintig. Bovendien herinnerde ik me, dat ik als hoogereburger, met dus nòg meer lijfslef, mij verstout had den bewonderden staatsman, prediker, hoogleeraar en journalist in zijn eigen studeerkamer op de Prins Hendrikkade te gaan vragen om zijn handteekening in mijn album. En dat de groote man mij toen zoo alleraardigst te woord had gestaan; ja, kans gezien, waar deemoed hem verbood zich zelf onder al die grootheden te rangschikken, mij tòch gelukkig te maken met zijn handschrift.

Dus besloot ik om Dr. Kuyper mijn ‘Godsdienst in de Zandstraat’ toe te sturen en hem dan maar parmantig te verzoeken er een voorrede bij te willen schrijven, omdat deze opstellen immers waren ontstaan op 't hem stellig vertrouwde gebied van de Stads-evangelisatie oftewel inwendige zending.

Maar in mijn zenuwachtigheid om 't zóó belangrijke pakket heb ik.... 'n flater geslagen, waarvan mij de vlammen uitsloegen, zoodra ik 't gemerkt had. U moet dan weten, dat ik vóór de reeks feuilletons uit de nachtbuurt een andere reeks in de krant gehad had onder 't hoofd ‘Achter de coulissen’. Een verzameling schetsen aan de keerzijde van opera's, ballets, tingeltangels - uit kleedkamers en artiestenfoyers, aangevuld met enkele beschrijvingen van de koerende heimelijkheid in avondlijke theetuinen, - enfin, een serie, die onze toenmalige hoofdredacteur Dr. Zaaijer al eens gedreigd had af te breken, als ik voortging op ‘die kwajongensmanier’ de lezers van de N.R.C. met erotische uitweidingen 't schaamrood naar de kaken te jagen - ach armen!

Beide stapeltjes feuilletons hadden naast elkaar gelegen in mijn secretaire. Ik had misgegrepen en aan den antirevolutionairen hoofdman, in plaats van den buit der zielenvisscherij, mijn dartele krabbels naar de iedelheden generzijds van het voetlicht gezonden: om een openlijke

[p. 21]

aanprijzing. En, in mijn oprechte bewondering voor den zóó rijk begaafde, vond ik 't eerlijk afschuwelijk. Want hoe zou ik ooit den schijn kunnen wegnemen, alsof ik - nog wel redactielid van een hem politiek zoo fel bestokende krant - een laf grapje had bedoeld?

Dr. Kuyper's ruime liberaliteit heeft mijn ellendige verlegenheid gauw gestild. Binnen een paar dagen al kreeg ik een guitig kort briefje, op 't Torentje van den premier geschreven. Er bleek uit, dat mijn onhandigheid zijn zin voor humor nog wel had vermaakt. Zelfs volgden een paar prijzende woorden over de schetsen ‘Achter de coulissen’. En als ik de vergissing hersteld had, zou hij mijn verzoek overwegen. Over twee weken had hij op Zondagmiddag voor 't eerst een uurtje vrij. En dan moest ik er bij hem thuis maar eens over komen spreken.

Voor de onderscheiding van dit heel gemeenzame gesprek ben ik nog altijd erkentelijk. Al is er van een voorrede voor mijn boek ook niets gekomen. Maar, hoewel ik sedert als kranteman toch wel met veel celebriteiten gesproken heb, - nooit ben ik zoo bewonderend onder de bekoring geweest van een wijs en hierdoor mild levensbegrip, dat zich letterlijk over al wat menschelijk is een diep doordringend oordeel had gevormd. Zoowel door oneindige studie als door eigen onderzoek, maar vooral uit zijn welhaast weergalooze intuïtie. Met altijd rake, mannelijke woorden direct in de realiteit van 't onderwerp in, zonder zweem van rhetoriek of dierbare zalving, besprak Dr. Kuyper voor den zóóveel jongere van allerlei, dat verband hield met de zending in de nachtbuurten. Hij sprak over de prostitutie, over de zeelui en hun passagieren in de havensteden, waar hij hen op hun dooltochten, in 't buitenland, herhaaldelijk gevolgd was. Hij kwam te spreken over de tuigage van hun schepen, en de namen van ieder touwtje bleken hem bekend. Over de organisatie en de internationale practijk van het Leger des Heils had hij een meening gevormd door zich in

[p. 22]

vreemde steden meermalen te hebben laten leiden naar de ‘zondaarsbank’ en de verdere ‘behandeling’ te ondergaan. Terloops kreeg ik een college over pornografie, waarvan hij een studie had gemaakt en er nu ook de verschijningen in alle mogelijke talen, den clandestienen handel, de drukkers, uitgevers, de centra van kende.... Maar, neen, van de bekeering van gevallen vrouwen - waarover mijn boekje immers ging - het vertrouwen hierin had de ondervinding hem wel totaal ontnomen. Omdat voor ieder meisje, dat je uit dit leven weghaalt, er twee of drie andere tot prostitutie zouden vervallen. ‘Verbeeld je’ - zoo maakte hij mij zijn meening duidelijk - ‘er is iemand in 't water gevallen. De menschen stroomen samen aan den wallenkant, maar om den drenkeling te redden is 't onvermijdelijk eenige toeschouwers de gracht in te dringen, die daar stellig verdrinken zullen. - Zoo is 't óók met de inwendige zending en de ontucht....’

Al had de gelijkenis mij niet overtuigd, ik schikte mij erin, dat Dr. Kuyper uit deze overweging mijn ‘Godsdienst in de Zandstraat’ niet wilde ijken met zijn naam. Toen wij hierop toevallig hoorden van de indrukwekkende honoraria, die de groote leider van de kleine luyden gewend was uitgevers te vragen voor een paar regels ter introductie van andermans boeken, toen was ook de heer Van Looy volkomen getroost. En tòch is mijn bundel later, met allerlei andere verhalen en een menigte prenten, onder meer van Van Dongen, aangevuld, in een nieuwen druk, bij mijns broers W.L. en J. verschenen, onder den drastischen titel: ‘Het rosse leven en sterven van de Zandstraat’. - Menige zeeman moet er heete tranen over hebben geweend.