Tafel van den kersten ghelove. Deel 3A en 3B: Somerstuc

Regelnummers proza verbergen

[p. 661]

Dat .LIII. capittel van dat scone hemelrijc, glorie ende salicheit des ewichs levens. Hoe die goede God sal gheven sentencie den gueden ende hoe scoen dat dat hemelrijc is. Een soet gebet dat Anselmus leert. Hier eindt nu die tafel vanden Somerstuck inden boec dat daer hiet die Tafel van den Kersten Ghelove. Et sic finita est tabula.

9^9-320Die scryft seit, dat voor, eermen dat scone hemelrijck sal 10 ^10-12opdoen, moet een vernuwinge over die ghemene werlt ghe-11schien, ghelijc als hi seide, daer hi sat inden throen: Siet 12 ^12-47ic make alle dinghen weder nuwe. Dese vernuwinge sal in 13 [188a] drien dinghen staen. Eerstwarf salse ghescien inden 14 seven hemelen, die voort an nemmermeer meer omme en 15 sellen gaen, mer eweliken stille bliven staen. Die¹⁵ sceve cirkel 16 sodiacus mit alle sinen twalef teykenen, daer ic voor int eerste

9-320 Het laatste kapittel van het Somerstuc beproeft een beschrijving ‘van dat scone hemelrijc’, waaraan het Compendium 9 artikelen wijdt, die onze auteur dankbaar heeft verwerkt.

10-12 Apoc. 21:5.

12-47 Comp. VII, c. 20: Orbes autem coelestes et sidera... indigebunt ... tantummodo motus cessatione, et ideo innovabuntur, sed non purgabuntur. Innovatio autem in illis duo requirit, scilicet motus cessationem et claritatem splendoris ampliorem, quando stabit sol in Oriente et Luna in Occidente, ubi creati sunt. Hujus dicti haec est ratio, quia corpora superiora facta sunt ad usum hominis dupliciter. Uno modo propter necessitatem corporis, scilicet stotum generationis et corruptionis: et ideo cessante illo cessabit motus. Alio modo propter delectationem in pulchritudine creaturae, et propter cognitionem Dei in illis; ideo lux eorum non cessabit, sed magis augebitur. Circa elementa autem nota, quid terra erat sicut crystallus et complanabitur. Aer erit clarior, non habebit impressiones, quas modo habet, quia non erunt nubes, neque venti, neque pluviae, neque ros, neque nix, neque tonitrua, neque fulgura. Ignis etiam et aqua fient puriores et manebunt non solum secundum substantiam, sed etiam secundum suas qualitates, quas habebunt quantum ad habitum, sed non quantum ad usum ... perspicuum autem in aqua et lux in igne manebunt, quia de omnibus elementis ignobile tendet deorsum, sicut grossum et terrenum et opacum ac tenebrosum, et hujusmodi. Patet ergo quod coelum et terra transibunt quantum ad formam, sed non quantum ad substantiam.

15 Die scone, lees met S-O: sceve.

[p. 662]

17 boeck of heb ghescreven, die en sullen hem noch hogher noch 18 lagher in horen axen meer omme wenden. Want reden is: dat 19 nu die hemel omgaet, is om noot lichaemliker winninghen 20 ende verderven, want stonde die hemel een oghenblic stille, 21 alle dinc soude te niete warden, mer want na deser tijt gheen 22 winninge noch voertbrenghen en sal wesen, daer-om en sal die 23 hemelen niet meer beweghen, mer hi sal een over-scone vol-24maectheit der glorien ontfanghen, daer hi suverliken in sal 25 verschinen. Anderwarf so sal die vernuwing ghescien inden 26 hemelschen burghen, als in die sterren ende planeten. Die 27 sonne die sal staen in dat ooste, daer si eerst ghescapen was, 28 ende sal achtewarf scoenre ende claerre lichten, dan si nu 29 doet. Ende die maen sal staen in dat west ende also scoen 30 lichten, als nu die son doet, ende alle die sterren sullen tin-31telen ende glimmen, als dat licht van seven dagen. Ende die 32 reden is dit, want die hemelsche lichamen <sijn> in scoen-33heden der werlt, op-dat die mensche God te naerre dair in be-34kennen mocht. Ende want [188b] dan alle vulnisse vanden 35 oghen ende bril sal ghenomen worden, so wil dese spieghel 36 overclaren. Derdewarf so sal die vernuwinghe ghescien in-37den vier elementen. Die aerde sal slecht³⁷ worden, doer 38 schinich ende claer, als een glas ende als een cristal. Dat lucht 39 sal reyn werden, suver, stille ende suet, sonder wint ende 40 reghen ende sonder wolken ende impressien. Vuer ende water 41 sullen veredelt werden: dat water sal blincken als licht der 42 sonnen, dat vuer sal glimmen als glorie des hemels. Ende die 43 reden is dit: want al dat onedel is, onsuver, lelick, vuul, 44 slijm, nat, cout ende zwart, dat sel mitten vuer dat seer groot 45 is, dan die werlt purgieren ende sal inder hellen vallen. Aldus 46 ist in deser wijs te verstaen, hoe hemel ende aerde noch sullen 47 vergaen.

48^48-68Dese selve vernuwinge, als dat die werlt een scoonre forme

37 slecht: vlak.

48-68 l.c. Mundum autem innovari, id est: pulchriorem formam accipere, ostenditur multiplici ratione: primo, quia, sicut dignum fuit, quod elementa purgarentur pro eo, quod infecta erant propter peccatum hominis, ita dignum est, ut mundus innovetur propter glorificationem hominis. (Apoc. 21:1); secundo, ut creaturae remunerarentur pro labore quo homini servierunt; ... quarto, quia mundus factus est, ut homo nunc per speculum creaturae Deum cognosceret, quem in sua natura videre non potuit. Unde in futuro oportet speculum meliorari et purgari, ut in pulchritudine creaturarum amplius refulgeat species Creatoris. Hoc autem non erit ad necessitatem, quasi Deus aliter videri non possit, sicut modo, sed ad jucunditatem, ut scilicet delectationi visionis intellectualis addatur delectatio visionis sensualis.

[p. 663]

49 sal andoen, moet om drierleye saken wil ghescien. Die eerste 50 sake is, want alle die elementen ende die ganse werlt sijn om 51 der menschen sonden wil veron<e>delt ende mismaect. 52 Daer-om ist billic, dat die werelt weder wart verclaert, als die 53 mensche inden hemel wordet gheglorificiert. Daer-om seit sinte 54 Ian in Apocalipsi: Ic sach enen nuwen hemel ende nuwe 55 aerde. Die ander sake is, want ten ionxten daghe die mensche 56 sal an lijf [188c] ende an siel van al sijn wercken ende ver-57diente gheloont warden, ja, datmen een droncke waters niet 58 en sal vergheten. Daer-om ist billic, dat die werlt weder ghe-59loont werde mit nuwer scoenheden, wantse den mensche te 60 dienst heeft ghestaen mit alle hoirre suverlicheden. Die derde 61 sake is, want die werlt is recht als enen spieghel, dairmen 62 in leert philosophie natuerlike conste, so ist billic dat God 63 den spieghel pollijstet ende verclaert, op-dat daer in verlichtet 64 die gedaente des Sceppers ende alleen niet ghekent en worde 65 van vernufteliken scouwen, dair dat lichaemlike oghe niet toe 66 geraken en mach, mer datmen hem oec kenne ende verstae in 67 lichaemliken ghescapen dinghen, dair die vleischelike oghen 68 moghen toe dringhen.

69^69-92Dair-na, als al dit is ghesciet, so sal die suete mont ons liefs 70 Heren Ihesu Cristi mit liefliken⁷⁰ stemmen spreken tot allen 71 salighen uutvercoren menschen aldus: Comt ghi ghebenedide 72 mijns Vaders, ontfangt dat rijc, dat u vanden oirspronc der 73 werlt is bereet. Dese troestelike sentencie heeft in hair seven 74 clausulen besloten, die dan alte gh<e>nuechlic sullen wesen 75 te horen. Dat eerste is een minlic toeroepen, als hi seit: 76 coomt. David seit uut sinen monde: Coomt ghi kinder tot 77 mi, den vrese des Heren sal ic u leren. Dat ander is een 78 godlike benedijnge, [188d] als hi seit: ghi ghebenedide.

69-92 Comp. VII, c. 19: Sententio pro bonis (Matth. 25:34) continet septem clausulas. Prima est amabilis vocatio: Venite. Secunda: divina benedictio: benedicti. Tertia: paterna dilectio: Patris mei. Quarta: remunerationis retributio: percipite. Quinta: regni assignatio: regnum. Sexta: gloriae praeparatio: quod vobis paratum est. Septima: alterna praedestinatio: ab origine mundi. Onze auteur heeft er eenige Schriftuurteksten tusschengevoegd: Ps. 33:12; Ps. 113:15; Vgl. Joes. 16:27 en Luc. 12:30; Ps. 144:13; Luc. 12:32; Ps. 89:2.

70 liefliken, d.i. lijfliken, want hier zal, in verband met cap. 50, blz. 640, wel hedoeld zijn, dat Christus met lichamelijke stem de zaligen toespreekt, ofschoon de bet. liefelijk in den zin past.

[p. 664]

79David seit: Ghi sijt ghebenedijt, die hemel ende aerde heeft 80 ghemaect. Dat derde is een prisen vaderliker minnen, als hi 81 seit: mijns Vaders. Cristus seit: Die Vader heeft u lief ende 82 hem is sorghe voor iu. Dat vierde is deylinge salichs loons, als 83 hi seit: ontfangt. Cristus seit: dat loon uwes arbeits sal ic u 84 gheven. Dat vijfte is een bewisinge hemels rijcs, als hi seit: 85 dat rijc. David seit: Dijn rijc is een rijc van allen werlden. 86 Dat seste is een voorsichtighe salighe deylinge, als hi seit: dat 87 u is bereit. Cristus self seit: als u mijn Vader dat rijc heeft 88 bereit, dat ghi eten ende drincken selt over mijn tafel. Dat 89 sevende is een ewighe uterweeldinge der salicheit te leven, als 90 hi seit: van aenbeghin der werlt. David seit: van ewen tot 91 ewen, van werlt tot werlt, so bistu God ende dijn salicheit den 92 dinen also langhe.

93^93-320Die heilige scrift wijst uut vierehande manier, daer die 94 mensche in hemelrijc vruechde ende bliscap mach uutwinnen. 95 Eerstwerf van dien dinghen die boven hem sijn, als is Gods 96 ghebenedide aensicht te scouwen ende te ghebruken, want 97 ^97-101dats is weseliken dat ewighe leven. God ende die gotheit is 98 allen menschen gheheel vol salicheit an lijf ende an siel, ghe-99nuechten aller begheerlicheit, hi is der reden een claer licht, 100 den [189a] wille een suete vrede, der gehuechnisse een vol-101^101-103heit aller weelden. Hi is een spieghel alle den ghesichte, een 102 harpe den horen, een honich den smake, een balsame des 103 rokes, een bloeme des voelens.

104Dese vruechde van boven der hogher werdigher godheit ont-105fangt die mensche in drie manieren. Eerstwerf in een ontlu-106ken sijns godliken aensichts ende in betoghen sijns godliken 107 wesens: hoe dat hi eenvoudich is ander naturen¹⁰⁷, ende drie-

93-320 Comp. VII, c. 31 geeft de hoofdverdeeling van de verdere beschouwingen: Gaudebunt sancti supra se de Dei visione; infra se de coeli et aliarum creaturarum corporalium pulchritudine; intra se de corporis glorificatione; extra se de Angelorum et hominum associatione. (hetzelfde bij Lud. II, c. 88, n^o 3).

97-101 Comp. VII, c. 25: Cognitio potest appropriari intelligentiae, dilectio voluntati, comprehensio memoriae; - c. 31: Ibi Deus erit rationi plenitudo lucis, voluntati multitudo pacis, memoriae continuatio aeternitatis.

101-103 l.c. Erit namque Deus speculum visui, cithara auditui, mel gustui, balsamum olfactui, flos tactui.

107 eenvoudich; in God is één zelfstandigheid, natuur of wezen, maar drie Personen, die werkelijk van elkander onderscheiden zijn door de verhouding van oorsprong, maar even volmaakt, omdat het goddelijk Wezen en de wezenseigenschappen gemeen zijn aan de drie Personen. - eenvoudich ander naturen: één in wezen.

[p. 665]

108^108-110voudich ander personen. Want dat te bescouwen is een vol-109maecte staet van vergaderingen aller gueder wunssch ende 110 begheerte, die ghenuechen moghen. Als sinte Augustijn seit: 111 Alle onse loon verhouden¹¹¹ wert ende in staet dat ewige leven, 112 ¹¹²datse hem kennen een alleen waerachtigen God ende dien 113 hi ghesant heeft: Ihesum Cristum. Dit is dat Ysayas te voren 114 ¹¹⁴las: si sullen den coninc sien in sijnre glorien. Daer-om seide 115 ¹¹⁵David: Heer, toech ons dijn aensicht, ende wi sellen salich 116 werden. Die ander manier van boven vruechde in hemelrijc 117 te crighen is in enen aensien des liefliken aensichtes ende der 118 menscheliker personen ons liefs heren Ihesu Cristi. Als die 119 ¹¹⁹bruut in Canticis spreect: Coomt ende siet den coninc Salo-120mon in sinen dyademate ronder beslotender cronen, daer hem 121 sijn moeder [189b] mede croonde inden dach sijns huwelix, 122 inden dach des vruechden sijns herten. Die menscheit ghinc 123 der godheit omme, doe hi vanden heilighen Gheest in der 124 ^124-129reynre maghets buuc wert ontfanghen. Dit is die scoenste 125 forme boven allen menschen kinderen, daer die enghelen in 126 begheren te scouwen, welcke scoonheit sonne ende maene ple-127ghen te verwonderen; dien wi lief hebben, eer wi hem sien, 128 hoe herteliken sellen wi en minnen als wi en scouwen, om-129helsen, cleppen¹²⁹ ende cussen! Die derde manier van boven in 130 hemelrijc vruechde te ontfanghen is in enen claren verstaen, 131 hoe onse lieve heer God Cristus Ihesus mit lijf ende mit siel 132 ¹³²verenicht is. Hi seit nader godheit: Ic ende mijn Vader sijn 133 een, ende wi sullen dan seggen na onser menscheit: ende dat 134 is vleisch van onsen vleisch ende been van onsen been, want 135 hi en heeft die enghelsche nature niet an ghenomen, mer 136 Abrahams saet menschelikes gheslacht. In welker naturen 137 heeft hi gheleert ende versocht mit menighen iammer in desen 138 leven, hoe dat hi ons ghenadich ende mededoochsamich mach

108-110 S. Thomas, Summa theol. I. qu. 26, 1 ad 1: Beatitudo est status omnium honorum congregatione perfectus.

111 verhouden: uitgesteld, opgeschorst; ende in staet: en daarin bestaat.

112 Joes. 17:3.

114 Is. 33:17.

115 Ps. 79:4.

119 Cant. 3:11.

124-129 Lud. II, c. 88, n^o 3: (Deus) tantae enim, secundum Gregorium, inaestimabilis pulchritudinis est, ut Angeli, qui solem septempliciter sua vincunt pulchritudine, jugiter in eum desiderent insatiabiliter prospicere. Ibi etiam, secundum Augustinum, sensus hominis interior reficitur in contemplatione divinitatis et sensus exterior in contemplatione humanitatis.

129 cleppen: omklemmen.

132 Joes. 10:30; Gen. 2:23.

[p. 666]

139 ¹³⁹wesen ende nu gheworden is een voirspraec, die ons voir dat 140 aensicht sijns Vaders alle tijt ons verbiddet. Aldus soe schijnt, 141 hoe wi van ons Sceppers, Verlossers, Salichmakers weghen 142 menichvoudelic ver<b>lidet warden.

143^143-147Die ander [189c] manier, hoe wi in hemelrijc vruechde 144 ende bliscap ontfanghen, is vanden dinghen, die beneden on-145der ons sijn, als is die scone hemel binnen ende buten mit 146 alder ghemener vernuder werlt te scouwen, daer onse heer 147 God sal wonderliken in ghekent ende gelooft warden. Want 148 alsmen dat grote wonderwerck aensien, so salmen kennen ende 149 loven sijn alweldicheit, ende alsmen aensiet alle des ghemenen 150 scoenheit ende edelheit, so salmen kennen ende loven sijn 151 ¹⁵¹afgrondige wijsheit, ende alsmen siet hoe wel ende suetelic 152 dat hi alle dinc regiert, scict ende bewaert, soe salmen kennen 153 ende loven sijn onsprekelike guetheit. Want daer sal schinen 154 die salicheit, want die Salichmaker alleen regiert, daer sal-150men kennen die wijsheit, wantsi alleen verschijnt, daer sal-151men voelen die minne, wantsi alleen opgherecht wert¹⁵¹. Alle 152 coningen der landen sullen desen heer gheren te sien ende te 153 scouwen.

154Dese vruechde van beneden onder wert in drierhande ma-155nieren ontfangen. Eerstwarf, overmits een inwoenen des 156 oversconen hemelrijcs. Die ronde vuerige, onendighe, overste 157 hemel is een eyghen woenstat Gods, alle der heilighen ende der 158 enghelen, want hi is wairdich van ewicheit, vast van alder 159 wandelbaricheit, scoen van [189d] alre wunschelicheit, sijn 160 fundieringhe is seker, sijn calumpne ende daken¹⁶⁰ of solren 161 ¹⁶¹sijn vast of si van metael waren ghegoten. Sijn fundamenten 162 staen in heilighen berghen, sijn inwoninghe is als alre der 163 ^163-166gheenre, die vruechden driven. Een dach is daer boven dusent 164 daghen van wunschen, sijn tabernaculen sijn minliken; 165 salich sijn si, die daer in wonen, van ewen tot ewen so sullen

139 Hebr. 7:25.

143-147 Comp. VII, c. 31: (Gaudebunt sancti) infra se de coeli et aliarum creaturarum corporalium pulchritudine.

151 II Paral. 9:23.

151 want si alleen opgherecht wert: want zij alleen wordt verheven - voorzoover nl. in den hemel geloof en hoop ophouden, daar ze zijn overgegaan tot kennen en bezit, terwijl de liefde blijft.

160 dalen, lees: daken.

161 Ps. 86:1 en 7: Fundamenta ejus in montibus sanctis... sicut laetantium omnium habitatio est in te...

163-166 Ps. 83:10: Melios est una dies in atriis tuis super millia. Ps. 83:5: Beati qui habitant in domo tua, Domine, in saecula saeculorum laudabunt te.

[p. 667]

166 si Gode loven. Daer en is ghien screyen, noch roepen, daer is 167 ewich lof¹⁶⁷, vruechde, minne ende vrede. Die ander manier in 168 hemelrijck vruechden van beneden onder te crighen is: die 169 scone werelt aen te scouwen, die so suverliken vernuwet wart. 170 ¹⁷⁰David seit: Heer, du hebste mi verluchtet¹⁷⁰ in dinen hant-171werck ende in dinen naem so sal ic mi verbliden. Voort, dat si 172 uten doden ende uten veghevier sijn gheraket. Als David 173 ¹⁷³seide: Heer, leide mijn siel uut den carker dinen naem te 174 belien. Ende op een ander stede seit hi: du hebstese gheleit 175 in die haven hoors willen. Voort, datsi van allen liden ende 176 onsalicheden der onderwerlt sijn verlossent. Als David seide: 177 ¹⁷⁷Heer, hoe veel groots quaets liden hebstu mi ghetoghet, daer 178 du mi uut hebste gheleit ende levendich ghemaect. Ende op 179 een ander stede seit hi: wi sijn verblijt voor die daghe, daer 180 du in ons [190a] veroetmoedichste ende voor die iaren, dair 181 ^181-185wi menich quaet in hebben ghesien. Die derde manier van 182 beneden onder in hemelrijc vruechde te crighen is: die helle 183 an te sien ende daer in die grote pijn te scouwen ende dat in 184 menigherhande wijs, als datsi der pinen ende verdoemenisse 185 ¹⁸⁵sijn ontgaen ende segghen: Gebenedijt si God, die ons niet 186 en heeft ghegheven in biten haerre tanden. Voort, want si 187 sien, dat alle leet ende viande, dat hem mach scaden, sijn 188 inder hellen put besloten ende ghevanghen, als die duvel, 189 doot, sonden ende becoringhen, van welker wildernisse¹⁸⁹ datsi 190 boven den slote hebben ende behouden. Voort, want si sien, 191 dat God so scoen verluchtet neder inder hellen an sijn recht-192vaerdicheit, als hi boven luchtet na sijnre guedertierenheit, 193 ¹⁹³want hi is recht ende guet. Dit was dat Ysaias seide: si sullen 194 uutgaen ende sien die crenghen hoorre vianden verslaghen. 195 ¹⁹⁵David seit: die rechtveerdighe sal hem verbliden, als hi wrake 196 siet van Gode.

197^197-199Die derde manier, hoe wi in hemelrijc vruechde ontfanghen

167 lijf, lees: lof.

170 Ps. 91:5: Quia delectasti (verluchtet) me, Domine, in factura tua; et in operibus manuum tuarum exultabo.

170 verluchtet (delectasti): verheldert, bestraalt.

173 Ps. 141:8 en 106:30.

177 Ps. 70:20 en 89:15.

181-185 Comp. VII, c. 31: (Beati) videbunt quoque poenas reproborum, ut de evasione periculorum gratias agant.

185 Ps. 123:6.

189 wildernisse: afgrond. (Zie Winterstuc, blz. 353, III, 97).

193 Is. 66:24.

195 Ps. 57:11.

197-199 Comp. VII, c. 31: (Gaudebunt sancti) intra se de corporia glorificatione.

[p. 668]

198 is van dien dinghen, die binnen ons selven sijn, als is vander 199 glorificieringhe lijfs ende sielen. Dat aenghesicht ons heren 200 Gods ghift uut licht-rayen ende schine der glorien, dat hem 201 ontspreidet op alle die salighen [190b] ende dat sonder mid-202del inder sielen valt ende voort in alle den leden des 203 ^203-206lichaems vloeyet ende dringhet. Also dat die mensche uut-204wendich ende inwendich salich is, an Gods wesen oee inwen-205delic te ghebruken ende sijn suete menscheit uutwendelic te 206 ²⁰⁶scouwen. Als hi selve heeft gheseit: Die mensch sal uutgaen 207 ²⁰⁷ende ingaen, ende hi sal suete weyde vinden. David seit: Die 208 Heer regiert mi ende mi en sal niet ghebreken; in die stede 209 der weyden heeft hi mi gheset.

210Dese vruechde van binnen wart in drierhande manier ont-211fanghen. Eerstwarf overmits scoenheden sijns glorioseliken 212 ²¹²lichaems, want dan sel onse verrottede lichaem der oetmoedi-213cheit weder geformet worden naden lichaem sijnre claerheit, 214 ^214-223want tegen die swaerheit der aerden so sal dat lichaem worden 215 ^215-217vlugghe. Als een aerne, die verionghet is teghen bevoelicheit 216 ende ontfanghelicheit der luchten, so sal dat lichaem wesen 217 onpijnlic ende van allen leet onbevoelic. Want screyen, noch 218 doot en sal hem niets meer wesen. Ende teghen des <vuers>^218-221 219 donckerheit sal dat lichaem hebben claerheit als die sonne. 220 Ende teghen des <waters coude> ende traecheit sal dat

203-206 Lud. II, c. 88, n^o 3: Ibi etiam, secundum Augustinum, sensus hominis interior reficitur in contemplatione divinitatis, et sensus exterior in contemplatione humanitatis.

206 Joes. 10:9.

207 Ps. 22:1.

212 Philip. 3:21.

214-223 Comp. VII, c. 27: Quarto sumuntur istae... dotes (corporis) secundum quatuor defectus, quos habet corpus humanum a quatuor elementis, de quibus componitur. Habet enim corpus humanum ab igne caliditatem, et inde nigredinem; a terra grossitiem, ab aëre passibilitatem, ab aqua frigiditatem, et inde tarditatem. Sed tolluntur per quatuor dotes corporis ... Hoe deze gebreken worden weggenomen, geeft het Comp. niet aan, maar als volgt staan gebreken en gaven tegenover elkaar: grossities - agilitas; passibilitas - impassibilitas; nigredo: claritas; tarditas - subtilitas.

215-217 Lud. II, c. 40, n^o 10: Electi dicuntur aquilae propter resurrectionis innovationem et visionis subtilitatem, qua solem justitiae inverberatis oculis videbimus.

218-221 De lezing is hier verward. Ende teghen des waters (lees: vuers) donckerheit sal dat lichaem hebben claerheit als die sonne. Ende teghen des vuers swaerheit (lees: waterscoude) ende traecheit sal dat lichaem hebben snelheit (lees met S-O: subtylheit) als een gheest. Twee elementen: lucht en aarde, ontbreken.

[p. 669]

221 ²²¹lichaem hebben <subtylheit> als een gheest. Aldus so sal 222 die mensch verbetert worden an alle sijn [190c] vier elemen-223^223-248ten. Anderwarf so sal in hemelrijc vruechde van binnen ont-224fanghen worden overmits scoenheden der saligher sielen, want 225 dan sel die siel in horen drien morghen gaven, daerse God 226 mede versiet²²⁶, so oversuverliken werden, datsi mitter craft der 227 verstandenisse blincken sal als een sonne der becantenisse, 228 ende mitter craft des willen barnen van minnen als een vuer, 229 ende mitter craft der ghedachtenis so vlieten si van ghebru-230keliker weelden als een honich zeem. So sal dat ghesichte der 231 sielen verclaren die duecht des <gheloven>, ende dat besit-^231-232 232 ten Gods sal ommevanghen die duecht der <hopen> ende 233 so sal dat ghebruken der salicheit gloyen die duecht der min-234nen, so sal die siel van duechden ende van vruechden tot Gode 235 brunnen²³⁵. Derdewerf so sal in hemelrijc vruechde groot van 236 binnen warden ontfanghen overmits grote wonne, die te samen 237 ^237-241an lijf ende an siele sullen legghen. Want die ghehele menschen 238 sal wesen ghesont, vrij ende starc, scoen, lustich ende ionc, 239 vol van iaren die grote ende langhe van Cristus leven, alle 240 tijt blijd ende vrolic, vrede seker ende ghenuechlic, wijs, rijc, 241 ^241-248soet ende minlic. So sal den mensche ghegeven warden die

221 Lud. II, c. 88, n^o 6: Tertia dos corporis est subtilitas, quae ... aufert corporis grossitiem.

223-248 Comp. VII, c. 25: Cognitio potest appropriari intelligentiae, dilectio voluntati, comprehensio memoriae. Cognitia succedit fidei; dilectio charitati; comprehensio spei.

226 versiet: uitrust.

231-232 Ook hier heeft de kopiist zich verschreven; hopen, lees: gheloven en gheloven, lees: hopen.

235 M: brunnen; S-O: brinnen (mhd. brinnen, md. brunnen. De gewone vorm van dit ww. in het mnl. is: bernen. Wegens onbekendheid is in M wellicht brunnen geschrapt en verbliden daarvoor in de plaats gesteld. Men lette op het rijm: minnen - brinnen.

237-241 Deze opsomming is een korte samenvatting van de ‘septem bona corporis’ en ‘septem bona animae’, die we o.a. aantreffen bij Lud. II, c. 88, n^o 8 en 9 en volgens Dr. Troelstra, Stof en Methode, blz. 260 ook in de Wech der Salicheit: pulchritudo, velocitas, fortitudo, libertas, sanitas, voluptas, aeternitas en sapientia, amicitia, concordia, potestas, honor, securitas, gaudium. Vgl. ook Lutz-Perdrizet, Speculum humanae Salvationis p. 235 en 86.

241-248 Comp. VII, c. 27: Christus assumpsit quatuor dotes ante passionem suam: claritatem in transfiguratione; agilitatem, quando ambulavit supra mare; subtilitatem in nativitate, qua salva virginali integritate matris natus fuit; impassibilitatem in coena, quando corpus suum discipulis suis manducandum dedit. De Tafel schrijft: ‘die subtylheit doe hi ghinc doer besloten doren’. Ook in de Exposicie opt Paternoster - Hs. Dev. 8, fol. 20, door Troelstra, l.c. p. 259 aangehaald, lezen we: ‘Oec toende hi hem die gave der subtijlheit, doe hi in ghinc mit beslotenen doren’. Het Spec. hum. salv. l.c. p. 84 komt met het Comp. overeen: Claritatem enim ostendit in sua Transfiguratione, / Quando facies ejus resplenduit clarior sole; / Subtilitatem ostendit in sua Nativitate, quando natus fuit de matre, salva virginali integritate ... etc.

[p. 670]

242 claerheit, die Cristus hadde in sijnre transfiguracien; die sub-243tijlheit, doe hi ghinc doer besloten doren; [190d] die licht-244vaerdicheit²⁴³, doe hi wanderde op die meer; ende onpijnlicheit, 245 die hi hadde, doe hi hem selven levende gaf sinen iongeren 246 in enen schijn van brode ende wijn te eten ende te drincken; 247 nochtan dat hi onder hoirre tanden niet en wert gequetset. 248 Aldus so sal onse lichaem Cristus onsen heer ghelijc werden.

249^249-261Die vierde manier, hoe wi in hemelrijc vruechde ontfan-250ghen is van dien dinghen, die ons om sijn, want dair is dach 251 sonder nacht ende wijsheit sonder domheit, dair is ioncheit 252 sonder ouderdoem ende gesontheit sonder siecte, daer is leven 253 sonder sterven ende wunsche sonder derven, dair is scoenheit 254 sonder smette ende eer sonder lachter, dair is minne sonder 255 begrijp²⁵⁵ ende ghebruuc sonder hinder, daer is lof sonder ghe-

243 lichtvaerdicheit: vlugheid.

249-261 Comp. VII, c. 31 (Gaudebunt sancti) extra se de Angelorum et hominum associatione. - Spec. hum. salv. l.c. p. 86. (Wat in de Tafel werd overgenomen, is kursief gedrukt.) Ibi erit omnium bonorum continua affluentia; / Ibi erit omnium malorum omnimoda absentia; / Ibi erit requies aeterna sine labore; / Ibi erit pax et securitas sine terrore; / Ibi daemonum nullae erunt insidiae nec impugnatio; / Ibi neque mundi neque carnis erit tentatio; / Ibi erit sapientia et scientia sine ignorantia; / Ibi erit amicitia et caritas sine invidentia; / Ibi erit sanitas perpetua sine aegritudine; / Ibi erit fortitudo stabilis sine lassitudine; / Ibi erit lux perpetua et claritas sine nubilo; / Ibi erit laetitia sempiterna jugiter in jubilo; / Ibi erit pulchritudo et decor sine deformitate; / Ibi erit agilitas et velocitas sine tarditate; / Ibi erunt divitiae et potentia sine defectu; / Ibi erit gloria et honorificentia sine despectu; / Ibi est flos juventutis, qui numquam marcescit; / Ibi est vita semper virens in aeternum, quae terminum nescit. Zie ook Dr. Troelstra, l.c. p. 254, die een citaat geeft uit de Tabula fidei, een Utrechtsch hs. uit de 14de eeuw, dat vrijwel gelijkluidend is met onze Tafel: ‘daar is een dag zonder nacht, wijsheid zonder gebrek, jeugd zonder ouderdom, leven zonder dood, blijdschap zonder droefheid, gezondheid zonder ziekte, daar wordt God geloofd zonder ophouden, daar is rust zonder moeite’.

255 begrijp: verwijt, blaam. Het Lat. invidentia wijst op ‘afgunstigheid’, welke bet. Vd. niet opgeeft; - gebruuc sonder hinder: genieting zonder belemmering.

[p. 671]

256veynstheit ende iubilacie sonder trueren, daer is vruechde son-257der druck ende bliscap sonder suchten, daer is <rust> son-^257-258 258 der arbeit ende <vrede> sonder verdriet, dair is claer ghe-259sicht sonder decsel ende bekennen sonder seijl²⁵⁹, daer is blijd 260 gheselscap sonder twist ende daer is lanc leven sonder sceiden. 261 Dit wil God al sinen minnaren bereiden.

262Dese vruechde van buten omme wart in drierhande maniere 263 ontfanghen. Eerstwerf overmits gheselscap alle der liever hei-264lighen, die dat hemelrijck ghetymmert hebben, als die pro-265pheten, die gheloeft hebben²⁶⁵; als die apostolen, diet mit [191a] 266 craft ghewonnen hebben; als die martelaren, diet mit erve 267 an-ghecomen²⁶⁷ is; als die confessoren, diet van gunsten ghege-268ven is; als die maechden, diet daghelix mit arbeide verdie-269nen; als alle die uutvercoerne. Denck wat vruechde is al daer, 270 daer die martelaren gaen mit purpuren ghecleet ende draghen 271 gulden cronen, gheset mit edelen ghesteente; al daer die con-272fessoren gaen ghecleet mit iacincten ende fiolen, ende draghen 273 sulveren cronen mit clocken ende mit bellen; al daer die 274 suver maechden gaen ghecleet mit schinen, lichten, witten²⁷⁴, 275 ende draghen cransen van lelien ende van bloemen. Des ghe-276²⁷⁶selscaps is een scaer van allen volc, tonghen ende lande, die 277 niement en can uut tellen. Anderwerf so sal in hemelrijc 278 vruechde van buten grotelic warden ontfanghen overmits men-279gherscap der uutvercoren hemelsche gheesten der enghelen, 280 die daer in neghen choren sijn gheordiniert ende ghescicket. 281 Die enghelen mit love, die archangelen mit rade, die virtutes 282 mit weldaet, die heerscappien mit regiment, die principaten 283 mit prelaetscap, die potestaten mit macht, die thronen mit 284 recht, die cherubin mit wijsheden, die seraphin mit minnen. 285 Als dese beghinnen eens te singen: Sanctus, sanctus, sanctus 286 Dominus Deus Sabaoth, heilich, heilich, hey- [191b] lich bistu, 287 ²⁸⁷lieve heer God, di si eer, craft, macht, ghebot, danc, starcheit 288 van ewen tot ewen, Amen. Derdewarf so sal in hemelrijc

257-258 M: vrede sonder arbeit ende rust sonder verdriet, lees: rust sonder arbeit ende vrede sonder verdriet.

259 bekennen sonder seyl: kennen zonder voorhangsel; of misschien: sonder feyl: zonder dwaling.

265 M: propheten, die ghecoft hebben. Ghecoft is niet duidelijk. Men leze: gheloeft hebben.

267 anghecomen: ten deel gevallen.

274 mit schinen, lichten, witten, in stralend witte glansen.

276 Apoc. 7:9.

287 Is. 6:3; - Apoc. 7:12.

[p. 672]

289 vruechde van buten omme groteliken werden ontfanghen over-290mits grote gunste ende vrientscap, die ons dan God sal beto-291ghen. Hi sal ons een tafel decken der werscappen ende der 292 eren inden palaes der scoenheden ende vruechden; dair-op 293 rechten²⁹³ spijs veel lones ende salicheit; dienstluden ons setten 294 vol lieften ende eerbaricheit; tafel-ghenoten vol edelheit ende 295 wairdicheit; seyden-spul vol ghenuechten ende sueticheit; 296 scone lichte ontsteken vol schinens ende claerheit. In deser 297 hoechtijt te bliven boven tijt in ewicheit, daer salmen clin-298ghen²⁹⁷ alle heil ende salicheit.

299^299-301Aldus so sel wi sitten in truwen ende in sekerheit, toevloet 300 van allen guede, invloet van alre weelden, omvloet van alle 301 ^301-305der gaven, overvloet van allen wunschen. Teghen dat ghesel-302scap gherekent is dwaesheit Salomon wijsheit, lelicheit Abso-303lons scoonheit, traecheit Azabels snelheit, crancheit Sampsons 304 starcheit, cortelic sterven Mathusalems langhe leven, armoede 305 ³⁰⁵Tyberius rijcheit. Hier-om ist wel sekerlic, dat ghien oghe en 306 heeft ghesien, noch oer gehoort, noch in des menschen hert 307 ghecomen, dat God heeft bereet den ghenen dien liefhebben.

308Dair-om laet [191c] ons mit Anselmus aldusdanighen ghebet 309 ^309-320spreken: Heilighe Heer, ewich God, almachtich Vader, 310 di<e> ons door dinen Soon hebste gheboden di te bidden 311 om dat ewighe leven ende doer dinen Gheest ons rades dat te

293 rechten: aanrechten.

297 clinghen: doen weergalmen.

299-301 Comp. VII, c. 31: ubi summa securitas, secura tranquillitas, ... Ibi affluentia divitiarum, influentia deliciarum, et confluentia bonorum.

301-305 l.c.: Ibi videbitur stultitia - sapientia Salomonis; Ibi erit deformitas - pulchritudo Absolonis; Ibi erit tarditas - velocitas Asaëlis; Ibi judicabitur infirmitas - fortitudo Samsonis; Ibi erit mortalitas - longa vita Mathusalem; Ibi erit paupertas - regnum Augusti. In het Spec. hum. salv. p. 87, worden er nog meer genoemd. In plaats van Augustus wordt daar gesproken van ‘ditior et potentior Croeso et Augusto’.

305 I Cor. 2:9.

309-320 S. Anselmus (Migne, P.L. 158, col. 820): Domine, per Filium tuum jubes, imo consulis petere et promittis accipere, ut gaudium nostrum sit plenum. Peto, Domine, quod consulis per admirabilem consiliarium tuum, ut accipiam quod promittis per veritatem tuam, ut gaudium meum plenum sit. Meditetur interim in te mens mea, loquatur inde lingua mea, amet illud cor meum, sermonicetur de ipso os meum, esuriat illud anima mea, sitiat caro mea, desideret tota substantia mea, donec intrem in gaudium Domini mei, qui est trinus et unus Deus, benedictus in saecula saeculorum. Amen.

[p. 673]

312 volghen ende doer di selves sekerste³¹² ons dat te gheven, ach 313 wairachtige God, twidich³¹³ mi dijn gheloft. O, suete Gheest, laet 314 mi vervolgen³¹⁴ dinen raet. O milde hant, wes open in mijnre 315 noot. Mijn herte sal dat begheren, mijn ghemoet sal daer-op 316 dencken, mijn tonghe sal daer-of spreken, mijn siel sel dair-317na verlanghen, went³¹⁷ ic vercrighe dat: te comen in die vruech-318den mijns Heren Ihesu Cristi, Gods ende der magheden Soon, 319 die mitten Vader ende mitten heilighen Gheest, ewelic God, 320 regniert, ghelooft ende ghebenedijt. Amen.

321Nu ist ghesloten³²¹ dat boeck van den kersten ghelove in alle 322 sinen capitulen. Des hebbe God lof ende eer, nu ende ymmer-323meer. Amen.

324 Explicit liber bonus tractans de diversis materiis scriptus et 325 completus per manus Allardi filii Reyneri oriundi de Aker-326sloet, quondam custodis in Velsen. Anno dni MCCCCLXXX^o 327 mense Martii hora qi sexta.

328Orate pro scriptore

329Deo gracias.

330Dit boock ooch³³⁰ ende hoort toe Sinte Katherinen convent 331 den besloten susteren opten voircroft³³¹ binnen der steden van 332 Hairlem. Deo gracias. Orate pro scriptore.

312 sekerste: verzekerde.

313 twidich: vervul. (niet bij Vd.) Het mhd. zwiden beteekent evenals het oostmnl. twiden: toestaan, inwilligen, verhooren.

314 vervolghen: opvolgen.

317 went: totdat. Het woord is vooral maar niet uitsluitend, in het Oostmnl. in gebruik geweest.

321 ghesloten: beëindigd.

330 ooch (Catalogus codicum mss. Bibliothecae regiae - Hagae Comitum 1922 - blz. 167, leest ten onrechte: ooth) is: 3 ps. enk. praesens van het praeterito-praesens ogen, bijvorm van egen, eigen in den zin van: rechtens hebben, bezitten. Vd. II, 588; III, 521; V, 6 en 53. Het woord komt in deze beteekenis slechts in westfriesche stukken voor, en is als een freieisisme te beschouwen. Zie ook het Hollandsche hs. (H) van Hildegaersberch (Ed. Bisschop-Verwijs, blz. 210, vers 296), waar ocht staat met onorganische t.

331 voircroft: een vooraan of voor iets anders gelegen ‘crocht’, d.i. een onderaardsche schuil- of bergplaats en bepaaldelijk een ondergrondsch gewelf of crypte in een kerk. Gonnet spreekt van Des convents tsinte Kathrijnen op die voirkroft binnen Hairlem in Zijlkl. 156 (a. 1464). Zie Vd. IX, 1011 en III, 2114.