Tafel van den kersten ghelove. Deel 3A en 3B: Somerstuc

(1938)– Dirc van Delf– rechtenstatus

Regelnummers proza verbergen

[pagina 674]
Vanden keyser Constantinus, hoe hi die heilighe kerk vryede; ende vander disputacien twisschen den paeus Silvester ende den joden, daer hi ende sijn moeder overheren van waren. Hs 338 van de Bibl. M.d. Ndl. Letterkunde te Leiden, dat in Oct. 1913 aan prof. Lecoutere te Leuven was uitgeleend en bij den brand der Universiteitsbibliotheek aldaar in Augustus 1914 is omgekomen, bevatte de tweede helft van het Somerstuc (‘Hier beghint dat naevolghen des boeks des kerstens ghelove dat anderde boeck vervolghende’) vanaf cap. XXXI. Het XLVIII^e hfds. is: ‘vanden keiser Constantinus, hoe hi die heilighe kerk wiede (lees: vriede); Ende vander disputacien twisschen den paeus Silvester ende den Ioden daer hi ende sijn moeder overheren van waren’. Dit hoofdstuk, dat ik in geen der mij bekende hss. aantrof, vond ik ook op dezelfde plaats terug in hs 691 van de Pierpont Morgan Library te New-York. Dit handschrift begint eveneens met cap. 31, dat echter in den inhoudstafel als cap. 22 staat aangegeven. Het bedoelde capittel is daar het 39^e en het slotkapittel het 45ste. 1Ga naar margenoot1-32[366 r.] Doe die keyser Constantinus die heylighe kerke ver-2volchde ende die kristen dodede, zende hem God een plaghe, 3 dat hi mollaetzche wart. Dair hem die papen [366v] vanden 4 afgoden raet gaven, dat hi baden zoude in heten bloede der 5 kindere, doe worden vergadert drie důsent kindere ende to^e
[pagina 675]
6 Romen ghebracht, den die moedere na volchden. Ende als die 7 keyser comen sal to der stede, dair men der kindere bloet zal 8 storten, zo comen hem te moete der kindere moedere mit ont-9bonden hare, mit opene borsten, mit luder stemme screyende 10 ende rou^epende om ghenade anden keyser. Ende als hi die 11 stemme hoort, zo doet hi staen zijn waghen ende spreket den 12 volke to^e ende zeyt: Hoort mij, alle die van Romen, ridder 13 ende volck. Die waerdicheyt der roomschen rike is ontspron-14ghen vanden fonteyn der goedertierenheyt ende heeft ghebo-15den: zo wie dat in oirloghe een kijnt dodede, zoude zijn lijf 16 verliesen. Wat wre^edicheyt wair nu dat ghedaen, dat wi onsen 17 eyghen kinderen deden, dat wi verbieden vreemden te doen. 18 Wat helpt dat wi die barbaren verwynnen, is dat wij van 19 wre^edicheit ende onghenade zelve verwonnen warden. Dat wi 20 die vreemde landen verwonnen hebben, dat is der riddere 21 ende des vechtenden volkes kraft [367r] ende hoer starckheit, 22 mar datmen die quaetheyt ende die zonden verwinnet, dat 23 coomt uut doechden der zeden, dat meerre starckheit is ende 24 loveliker daet. Want worde een zeghevechtich man verwonnen 25 vander boosheyt, hi bleve een knecht; dair om is hi aller 26 manne, die van ondaet ende onghenadeGa naar voetnoot26 niet en wart verwon-27nen. Hier om, mijn lieve volck^e, is mi beter, dat ic sterve 28 ende die onnozele hoor leven behouden, dan dat ic mit horen 29 bloede een wredelick leven mochte vercrighen. Do^e gaf hi die 30 kindere mit groten gaven weder hoerre moeder ende also zi 31 mit drou^efheden quamen, zo zijnze mit vroechden weder omme 32 ghetoghen. 33Ga naar margenoot33-73Des zelven nachtes openbaerden hem die apostel zinte
[pagina 676]
34 Peter ende zinte Pauwel ende zeyden: waent du verscricketGa naar voetnoot34 35 hebbes voor uutstortinghe des onnozelen bloedes, so heeft ons 36 God onse heer Ihesus Cristus tot di ghezant raet te gheven 37 dine ghezonde te vercrighen. Onbyede den paeůs Silvester, 38 die dair verborghen leyt inden berch Syraptum, ghevloghenGa naar voetnoot38 39 voor dijn vervolch. Die zel di wisen ende piscijn; als du 40 [367v] driewarf daer in ghedopet wardes, zo zeltu van diner 41 ongheneseliker zůycte ghesont warden. Ende als die keyser 42 den paeůs onboden heeft ende ghegheven dit visioen te ken-43nen, zo bewijsteGa naar voetnoot43 hi hem dat Cristen ghelove ende hieten ene 44 week vasten ende die carkeren ende vanghnisse opslůten. 45 Ende doe hi ghedopet wart, was hi reyn ende ghesont van 46 alle ziner zůycte. Ende in enen schonen licht zo zach hi onsen 47 here Ihesum Cristum inder ghelikenisGa naar voetnoot47 dat hi ghecrůset wart. 48 Ende doe hi hof ende warscap hadde ghedaen, gaf hi zeven 49 daghe lanck gracy^e ende previlegien der heyligher kerken 50 ende den kersten ghelove. Des eersten daghes gheboot hi voor 51 een eeůweGa naar voetnoot50, datmen Cristum Ihesum als enen waerachtighen 52 God zoude ou^effenenGa naar voetnoot52 ende aenbeden. Des anderen daghes
[pagina 677]
53 zettede hi: wie dat onsen heer Ihesum Cristum, ziner liever 54 moeder ende den heylighen hoonspraecte ende blasphemeer-55de, dat die zijn lijf verboret haddeGa naar voetnoot55. Des derden daghes ghe-56boot hi: wie dat enighen kersten mensche misdede of veron-57rechtede, die zoude half zijn goet tiegen der ma-[368r] 58 iesteyt verboort hebbenGa naar voetnoot57. Des vierden daghes gheboot hi, dat 59 gheliker wijs dat hi wair een vorst over alle die heel werelt, 60 also zoude die keyserGa naar voetnoot60 van Romen een hooft ende een vader 61 van allen biscopen ende kerken wesen. Des vijften daechs ghe-62boot hi: wie dat van nootzaken to^cvlucht inder kersten ker-63ken quaem, die zoude behoet ende beschermet wesen voor die 64 potestaet. Des zesten daghes gheboot hi, dat niemant in alder 65 werelt tempele of kerken tymmeren en zoude noch dyenst dair 66 in doen zonder oirlof der kerstene biscop van dier stadt. Des 67 zevenden daghes gheboot hi, dat to den kerken te tymmeren 68 ende die priesterscap dair in te onthoůdenGa naar voetnoot68, zo zoudmen tyen-69de gheven van allen erveGa naar voetnoot69 die men den rike schůldich was te 70 leveren. Ende zelve nam hi een hakeGa naar voetnoot70 in zijn hant ende grou^ef 71 alre eerst die aerde op to den fůndament zinte Pieters kerke 72 ende drou^ech op zijn eyghen scoůder .XII. corve mit aerden. 73 [368v]. 74Ga naar margenoot74-90Als dit wonder zijn moeder Helena heeft vernomen, daer 75 zi was te Bethanien bi Iherusalem, zo onbyetze hem over mit 76 letteren, dat haer lieve is, dat hi die afgode ghelaten heeft, 77 mar mispriset hem, dat hi die ghescreven euw^e der ioden ende 78 horen met niet aenghenomen en heeft te dyenen, als zi ghe-
[pagina 678]
79daen heeft. Daer hi mit des paeus rade Silvesters haer aldůs 80 toe antdwort, datze die meestere vander io^edscap mit haer 81 brenghe ende hi wil die leerre vanden kristen ghelove dair 82 tieghen zetten, op datzi te zamen voir hem stůderen, welck 83 die wairachtichste ghelove zi. Daer om zo voirde die heyli-84ghe vroůwe mit haer over hondert ende een en veertich ioed-85sche leerre onder welck zo koes ze .xii. die wijste ende spraeck-86achtichsteGa naar voetnoot85. Ende als die vierscaer is bereyt ende die paeůs 87 mit zinen clerken dair tieghen coomt, zo warden mit volboort 88 beyder partyen twe^e wise heyden ghezat als rechtere die reden 89 te ontfanghen, gheheten Craton ende Zenophon. Wat lude 90 dat dat waren laet ick hier staen. 91Ga naar margenoot91-138[368 r = 369 r] Die eerste vanden twaleven gheheten 92 Abyachar, die sprack vander heyligher drievoudicheit, die de
[pagina 679]
93 kristen gheloven. Dese maken drie gode als vader, soon ende 94 heylighe gheest ende doen ieghen der scrift, die God sprack 95 ende zeyde: Ziet, want ic bin alleen ende dair en is gheen 96 ander God buten mij. Voort zo zeyde hi mede: die kristen 97 <gheloven> dat Ihesus God zi, want hi teyken ende myrakel 98 ghedaen zoude hebben. Onder ons, zo hebben veele gheweest 99 die myrakel ende wonder ghedaen hebben ende dair om en 100 zijn zi nochtan van ons gene gode ghenoomt. - Dair to^e 101 antdwoorde die paeůs ende zeyde: Wij aenbeden ende 102 ou^efenen enen God, den zelven dair ghi af spreect, mar niet 103 mit zulker zonderhedeGa naar voetnoot103, dat hi die vroechde des zoons niet 104 en hebbe, want uut iůwen boeken moghe wi die drievoudicheit 105 der godliker personen bewisen: den vader dair af ghescreven 106 staet: hi heeft mi aengheroůpen: du biste mijn vader; den 107 zoon: du biste mijn kijnt. Ick hebbe dy hůden voor der mor-108ghen-starre opganck [368 v = 369 v] ghewonnen; den hey-109lighen gheest, dair af ghescreven staet: vanden gheest mijns 110 mondes dair is af alle hore craft. Uut vele scrifte machmen 111 die heylighe drievoudicheit bewisen. Abraham zach drie 112 kindere ende aenbat der een. Ysaias hoorde die seraphin roů-113pen driewarf: heylich, heylich, heylich bistu here God. Oeck 114 mede inden eersten bou^eke staet ghescreven, dat God sprack: 115 Laet ons maken den mensche na onsen beelde ende ghelijck. 116 Ho^e zoude hi hebben ghesproken: laet ons maken, hi en 117 hadde drievoudich gheweest an personen. Mar al zinder drie 118 parsonen inder godheit, wij gheloven enicheit zijnre natůeren 119 en dat mach ic u mit enen zienliken exempel bewisen. Ende 120 die paeůs tastede aen dat půrper cleet des keysers ende make-121de drie voůden ende sprack: Ghi zien hier drie voůden an 122 enen clede ende also ghelove wi drie parsonen an enen Gode. 123 Voort dat du spreecste van onsen here Ihesum Cristum, dat 124 ander heylighen myrakele ghedaen hebben, nochtan dair om 125 ghene god henGa naar voetnoot125 [369r = 370 r] en noemden. Hoe zouden 126 zi goede menschen wesen ende myrakel doen ende tieghen 127 Gode blasphemeren, God zoude dat terstont ghewroken heb-128ben, als hi dede over Dathan ende Abyron, die levende doer 129 die aerde inder hellen verzonken. Mar onse heer Ihesus Cristus 130 sprack, dat hi God was ende Goods zoon ende nochtan zo 131 dede hi myrakele ende die do^eghet ende heylicheit was mit 132 Goids craft. Dat was een teyken dat hi doe tieghen Gode niet 133 en misprack, die dat niet op hem en wrack. Doe spraken die
[pagina 680]
134 rechtere dit vonnis: Het is openbair: hadde Cristus God niet 135 gheweest ende hadde gheloghen ende hem zelven God ghe-136noemt, hi en mochte den doden niet dat leven hebben ghe-137gheven. Dair om zo zegghe wi, dat Abyachar die Iode heeft 138 verloren. 139Ga naar margenoot139-158Die ander Io^ede hiete Ionas. Die tradt naerre ende sprack: 140 God die gaf Abraham die besnijdinghe ende in dien behaghedi 141 Gode ende was gherechtvaerdicht ende Goods vrient ghenoomt 142 ende God heeft ghesproken: Wat mensche dat zijn vleyschk 143 niet en wart besneden, zijn ziel zel van zinen volcke ver-144[369 v = 370 v] loren warden. Ende ghi kersten wederspreken 145 die besnidyngh ende dair om zo zellen iu ziele verloren war-146den.,- Die paeůs antdwoorde ende zeyde: Die scrift sprect 147 dat Abraham Gode behaechde, eer hi besneden was. Uut der 148 besnydinghe zo en was hi niet gherechticht, mar uut den ghe-149love: hi gheloefde Gode ende dat wart hem gherekent to^e 150 der rechtva^erdicheit. Die besnydinghe was hem ghegheven 151 ende den zinen tot onderscheyde van ander menschen ter tijt 152 to^e went die nůwe euw^e op stonde. Ende wie dan niet besne-153den en worde anden vleyschk zijns harten van ondoechden, 154 die zel verloren warden. Mar die dope is meer. Zi onderscheyt 155 ons van allen volck^e ende doer hoer warden die zonden ver-156gheven ende dat rike Goids gheopent, dat die besnidyngh niet 157 en mochte doen. Ende dair om: wie niet ghelovet noch ghe-158dopet en wart die zel verdou^emt warden. 159Ga naar margenoot159-181Die derde io^ede hiet Godolias. Die sprack ende zeyde: Ghi
[pagina 681]
160 kristen, ho^e moghe ghi spreken dat iu Cristus God zoude wesen 161 ende hi van enen wive gheboren is, van den du- [370r = 162 371 r] vel becoort is, van zinen iongber verraden is, vanden 163 heyden ghecrůcet is, vanden recht veroirdelt is ende als een 164 doot menschk begraven is. - Die paeůs antdwoorde ende 165 sprack: Alle dese artikele staen in iůwen bou^eke gheprofe-166tiert, datze an Cristum gheschien zoůden. Van ziner ghe-167boirte ende ontfanghnis sprack Ysaias ende zeyde: Zich een 168 ioncfrou zel ontfanghen ende baren enen soon, zijn naem zel 169 ghehieten warden Emanůel, dat is: God is mit ons. Van ziner 170 becoringhen sprack Zacharias: Ick zach Ihesum den groten 171 priester staen voir Gode ende Sathan die duvel stont an ziner 172 rechter zide ende was hem tieghen. Van ziner verradenis zeyde 173 David: Die mijn broot ghegheten is, heeft verradynghe groot 174 op mij ghemaect. Van dat hi ghebonden ende ghevanghen was 175 sprack Esdras: Ghi hebben mi ghevanghen; niet als iuwen 176 vader die iu verlost heeft, hebdi my voer die vierschaer des 177 richters veroitmoedighet. Van zinen crůůsten doot sprack 178 Ysaias: Van zinen bloede zo zi wi ghesont gheworden. Van 179 zijnre begravinghe sprack Ieremias: In zijnre grafstede zo 180 zellen die doden weder levende warden. Als oeck gheschiede 181 in zijnre verrisenis. 182Ga naar margenoot182-203Die vierde io^ede hiet Annas ende sprack aldus: Al waer
[pagina 682]
183 oeok alle dese dynghen van Ihesum ghescreven, als wi niet en 184 weten, waer is dan zijn verrisenis ende opvaert beteykent? Die 185 paeůs antdwoorde: Is dit niet van Cristo ghescreven, zo 186 moetstu dan enen anderen wisen eyndeGa naar voetnoot186 gheven, die van ener 187 maghet gheboren is, vanden duvel becoort is, van zinen ion-188gher verraden is, ghecrucet is, ghestorven is et cetera. Ende 189 moechstu dat niet doen, an wien wiltu anders die scrifte 190 wairachtighenGa naar voetnoot190 dan an Cristum. Den niet alleen zijn doot, mar 191 zijn verrisenis oeck in den bou^eken bescreven ende beteykent 191 is. Want inder verrisenis Ihesu warden vervollet alle dese 192 scrifte ende fygůeren. Die afghesneden boom to der wortel 193 to^e be- [371 r = 372 r] gonde weder te bloeyen, dair Iob 195 af zeyt. Die aern wart weder ionck ende vol plumen, dair 196 David of zeyt. Doe wart weder ionck die voghel fenix, dair 197 Ieremias af zeit. Doe wart Ionas uut des walviskes bůůck ten 198 darden daghe onghescaet gheworpen. Doe wart die candelaer 199 des tempels myt finen goůde omme gheleyt. Doe brack 200 Sampson der stadt poorte ende hore slote van Philistijm. Doe 201 wart die onnosel Ioseph uut den karker gheleyt ende ghezat 202 heer van Egypten. Deze ende der fygůeren veel meer dan hier 203 te zegghen, beteykenden die verrisenis Ihesus ons heren. 204Ga naar margenoot204-213Die vijfte Io^ede hiet Dooth ende sprack: Ihesus die ghe-205boren is vanden gheslachte Davids, als ghi zegghen, zo was 206 hi gheheylighet in zijnre moeder lichaem; waer om wart hi 207 dan weder ghedopet, ofGa naar voetnoot207 hi reyn was ende heylich? 208Die paeůs antdworde: ghelijck als die besnidenis eynde 209 nam in die besnidinghe [371 v = 372 v] ons heren Ihesu, 210 also nam onse doopsel beghin der heylichede in der dope 211 Ihesu. Ende hi en wart dair om niet ghedopet, dat hi ghe-212heylighet zoude warden, mar dat doir hem die dope heylichede 213 zoude ontfanghen. 214Ga naar margenoot214-222Die io^ede sprack: waer om en wart dan niet ghedopet Maria
[pagina 683]
215 zijn moeder, noch zine ionghere, noch vele andere die in hem 216 gheloefden? Die paeůs sprack: Of Maria ghedoopt was, waer, 217 wanneer of van wien, dat en lese wi niet, mar zi was ghedo-218petGa naar voetnoot217 in haerre moeder lichaem ende vanden heylighen Gheest 219 ende van horen soen, die ze hadde ontfanghen. Mar op dat 220 du verstaeste, zo weet dat da^er is drierhande dope: als inden 221 water, inden bloede ende inden gheest. Ende dair hebbe icGa naar voetnoot221 222 voor een capittel af ghescreven. 223Ga naar margenoot223-242Die zeste Io^ede hiet Chůsi ende sprack: Ho^e zoude een 224 ionfrou een kijnt ontfanghen ende maghet bliven dat tieghen 225 loop is der natůeren? 226Die paeůs antdworde: dat mach ic di bewisen mit ghelijck 227 ende mit scriftueren. Die aerde, dair Adam af was ghemaect, 228 die en [373 r] was niet ghebroken, mar zi was maecht, want 229 zi en hadde noch gheens menschen bloet ghedroncken, noch 230 netelen ghedraghen, noch do^eden lichaem ter grafstede ont-231fangen, noch die serpent en had ze ghegheten. Dair om zo 232 wasset noot dat uut der maghet lichaem als uut eenre reynre 233 aerden die nůwe Adam ghemaect zoude warden, op dat, ghe-234lijck als die serpent verwan den ghenen die uut der reynre 235 aerden ghemaket was, verwynnen zoude die uut der reynre 236 maghet gheboren zoude warden. Die eerste Adam wart becoort 237 inder spisen ende verwonnen, die ander wart becoort inden 238 vasten ende verwan den becorer. Mar ick laet die ghelikenis. 239 Iu scrifte hout, dat die dorre roede Aarons tieghen der na-240tueren bloeyde ende vrůchte drou^ech, zo en ist oeck niet on-241mo^eghelick dat een ionfroů ontfanghe, als oeck die propheet 242 Ysaias hadde te voren ghescreven. 243Ga naar margenoot243-255Die zevende Io^ede hiet Beniamin ende sprack: Hoe mochte
[pagina 684]
244 Ihesus wesen Gods soon ende vanden duvel warden becoort, 245 hongher [373 v] hadde ende monde wart, drouvich ende 246 vervaert, want ghene cranckheit an Gode en valletGa naar voetnoot246. 247Die paeůs antdworde einde seide: Wy en segghen dat niet 248 dat Cristus onse heer becoort wart na ziner godheyt, mar na 249 ziner menscheit. Mar dat woude hi liden ende aennemen om 250 drierleye zake wil. Eerstwarf dat hi alle overlastighe becorin-251ghe van ons woude verdriven. Anderwarf dat hi ons exempele, 252 wise ende forme woůde leren, ho^e wi ons inder becoringhe 253 zouden houden. Derdewarf datmen ware menscheyt an hem 254 mochte onwaer wardenGa naar voetnoot254, dat hi gheleden ende doghet mensche-255like cranckheyt. 256Ga naar margenoot256-277Die achte Io^ede hiet Aroel ende sprack: Het is openbair 257 dat God is al volmaect ende gheens dynghen en behou^evet. 258 Wat was dat noot, dat hi enen soon zoůde wynnen, den du 259 no^emes dat woort Goids. Eer dat God enen soon hadde, zo en 260 mochte hi gheen vader hieten ende hier om is hi na vader 261 gheworden. Zo is God wandelbarichGa naar voetnoot261 in zijnre natůeren.
[pagina 685]
262Die paeůis antdworde: Die Zoon Goids die [... = 374 r] 263 is voor tijt in ewicheit uut den vader ghewonnen van over-264vloedigher zalicheit der wallůstender godheit ende op dat hi 265 doir hem woude maken die dynghen die niet en waren. Ende 266 inder tijt zo is hi gheboren, dat hi weder maken zoude die 267 dynghen die vergangen waren, als dat menschelike gheslacht 268 dat overmiddes den zonden was verdou^emt ende verloren. Mar 269 dat wi spreken den Goids soon dat woort des vaders, leert 270 ons die propheet die sprack ende zeyde uut den monde 271 Goods: Mijn hart heeft uutgherispet een goet woort. Eweliken 272 heeft God vader gheweest, want hi alle tijt heeft zinen zoon 273 ghewonnen, ghelijc als hi zelve sprack in den bou^eck der wijs-274heit: Ick bin uutghegaen vanden monde des alren o^eversten, 275 voorvrůcht voor alle creatůeren. Ende want die vader nie en 276 was sonder wijsheit ende craft ende woort, zo en ist hem van 277 tijt niet wandelikenGa naar voetnoot277 aenghecomen. 278Ga naar margenoot278-289Die neghende Iode hiet Iůbal ende sprack: Na dien dat 279 God echtscap ende hůwelick stichtede inden paradise ende 280 inder eůwe confirmierde, waer om en ghelye ghi niet dat 281 Ihesůs [... = 374 v] na der natůeren loop niet ghewonnen 282 en is? 283Die paeůs antdworde: Wi en zegghen dair om niet Cristum 284 gheboren van ener maghet, dat wi verdou^emen willen echtscap 285 ende huwelick, noch dair om en zi niet vernedert, want die 286 maghet die Cristum heeft ghedraghen van hůweliken staet was 287 gheboren, mar, als wij condighen dat Cristus van ener maghet 288 is gheboren, zo lezen wi rosen van den doornen, paerlen uut 289 den schilpen ende saphire uut der aerden. 290Ga naar margenoot290-304Die tyende Io^ede hiet Thara ende sprack: Hoe mochte die
[pagina 686]
291 becoort warden die almachtich waa, lijden die de craft was, 292 sterven die dat leven was? 293Die paeůs antdwoorde: Die Goods zoon ende des menschen 294 kijnt dat is een Cristus. Onzienliken ende onlideliken is die 295 Goods soon, zienlick ende lidelick is des menschen kijnt. Dat 296 die menschelickheyt lidede ende doghede, dat en was niet 297 beroerlickGa naar voetnoot297 an der godheit. Ghelijck alsmen an enen boom 298 houwet, dair die zonne aen schijnt, die boom ontfanghet die 299 slaghe, die zonne-schijn en wart niet ghequetst. [374 r = 300 375r] Aldus ist mit Cristo, die leet, doochde ende starf ander 301 natůeren die dat ontfanghelick mochte wesen. Hi wart be-302coort om ons te leren, hi doechde ende leet om ons in liden 303 te starken ende hi starf om ons van des dodes rike te ver-304lossen. 305Ga naar margenoot305-327Die elfte Io^ede hiet Gyleon ende sprack: Wat ghemelickGa naar voetnoot305 zin-306nes is dat, dat ghi, kristen, iůwen God eten ende zegghen 307 dat hi broot zi; al waer hi also groot als een berch, ghi had-308den langhe ghegheten. 309Die paeůs antdworde: Niet vreemde en is dat wonder dat wi 310 Ga naar margenoot310doen, dat in iůwer scrifte bewiset is ende figůreert. Iůwe oude 311 vadere aten hemelschk broot inder woestinen ende zi zijn ghe-312storven, mar wi eten in een ander wise dat ware levende 313 broot, dat vanden hemel gheclommen is ende vercrighen doir 314 hem dat ewighe leven. Dat menschelike gheslacht wart om 315 der spisen wille verdou^emt van enen boem; dair om ist reden 316 dattet in een ander spise behoůden warde vanden boom des 317 crůcen. Ende dat du zegste, al waer God also groot als een 318 berch, wi hadden [374 v = 375 v] langhe ghegheten, dat 319 is onredelick ghesproken. God en is ghener gro^ete te gheliken, 320 noch en heeft aen hem stuck noch deyl. Hi is een goet dat 321 zijns ghelijck niet te dencken en staet, onghedeylickGa naar voetnoot321 ende on-322wandelbair. Al ist dat wy God eten na dinen woorden, dat en 323 is anders niet dan zijn ghenade ende gave te ontfanghen, dair
[pagina 687]
324 wij gheesteliken af van binnen leven doir craft ende doechden 325 in onser sielen, dat meerre is dan dat onthoůt des tijtliken of 326 lijfliken levens, dat iu dat broot gaf, dat vanden hemel neder 327 quam. 328Ga naar margenoot328-343Die twalefte Io^ede hiet Zambri, die sprack: Het is onnut 329 ende tijtverlies datmen mit woorden die verborghenheit 330 Goids wil handelen ende bewisen, mar wi willen to den werke 331 gaen. Onser eůw^e ende onsen volck is ghegheven te kennen 332 ende te spreken die grote naem Goods, dair die cristen niet 333 af en weten. Men laet een onghetemmet stier to mi comen 334 ende dat woort wil ic spreken in zijn oor ende zijn mogheGa naar voetnoot334 335 en zel hi niet verdraghen, hi en moet sterven. Ende dat 336 [... = 376 r] wart te hant al gheschiet ende bewijstGa naar voetnoot335. 337Die paeůs sprack: God heeft ghesproken doir den pro-338pheet: Ick zel doden ende weder levende maken, ic zel slaen 339 ende weder ghesont maken. - Is nu dat woort die heylighe 340 naem Goids, zo spreeek hi dat weder to^e den stier dat hi le-341vende warde, ende en mach hi dat niet doen, zo weet, dat dat 342 woort, dat hi ghesproken heeft niet en is die heylighe naem 343 Goids, mar die naem eens quaden duvels. 344Ga naar margenoot344-348Doe sprack die Io^ede, doe hijs niet doen en conde; ist dat 345 zaeck datGa naar voetnoot344 Silvester die naem zijns Goods spreke ende die stier
[pagina 688]
346 weder op sta, zo wil ic an zinen God gheloven. Des ghelijck zo 347 spraken alle die Io^eden mede. 348Doe knielde neder die paeůs mit alle zinen clercken ende 349 Ga naar margenoot349-357zeyde: Ach heer Ihesu Crist, verclaer hůden dinen naem; 350 ende riep to den stier: Inden naem ons heren Ihesu, gheboren 351 van ener maecht, ghecrucet ende ghestorven, verresen vander 352 doot ende die dair zit an die rechter zide zijns godliken Va-353ders, ghebiede ic di, bose gheest, die in desen beest ghe-354[... = 376 v] comen is ende ghedodet hebbes, dat du wikes 355 ende du, dier, inden zelven naem, dat du opstaes ende tam 356 ende zedelickGa naar voetnoot356 weder gaes in diner weyden. Dat te hant ghe-357schiede. 358Ga naar margenoot358-364<D>oe dit wonder myrakel zach die keyser ende zijn moe-359der danckeden zi den benediden naem ons Heren ende alle die 360 jo^eden bekeerden hem to den heylighen kersten ghelove ende 361 worden ter stont ghedopet. Tot meerren danck ende love ons 262 lieven heren Goids Ihesu Xristi, die mit den Vader ende den 263 heylighen Gheest alle tijt ghelooft ende gheeert moet wesen. 264 Amen.	margenoot1-32 Leg. aur. - De sancto Silvestro - (Graesse³ p. 71 vv.) Persequente autem Constantino christianos, Silvester de urbe exiit et in quodam monte cum suis clericis mansit. Constantinus merito persecutionis tyrannicae in incurabilem cecidit plagam leprae. Tandem ad consilium pontificum idolorum adducta sunt tria millia puerorum, ut eos occidi faceret et se in eorum sanguine recenti ut calido balnearet. Egrediente autem eo ad locum, ubi balneum parari debebat, matres puerorum eidem occurrerunt quae resolutis crinibus miserabiliter ululabant. Et lacrymans Constantinus jussit stare currum et erigens se dixit: Audite me comites et commilitones et omnes populi qui adstatis. Dignitas romani imperii de fonte nascitur pietatis, quae hanc etiam legem dedit, ut capitali sententiae subderetur, quicumque in bello aliquem occidisset infantem. Quanta ergo erit crudelitas, ut hoc nostris faciamus filiis, quod fieri prohibuimus alienis. Quid juvat barbaros superasse, si a crudelitate vincamur? Nam vicisse extraneas nationes ratione virium est bellantium populorum; vincere autem peccata et vitia virtus est marum. In illis ergo proeliis fortiores nos exsistimus illis; in his vero nobis ipsis fortiores sumus. Qui enim fuerit in isto certamine superatus, victoriam obtinet victus. Victor enim post triumphum vincitur, si pietas ab impietate superatur.... Omnium enim se esse dominum comprobat, qui servum se monstraverit pietatis. Melius est ergo me mori salva vita innocentium quam per eorum interitum vitam recuperare crudelem... Jussit igitur, ut matribus suis pueri redderentur et dona plurima et infinita vehicula praeberentur. Sicque matres quae flendo venerant, ad loca sua cum gaudio redierunt. voetnoot26 ondaet: misdaad; - onghenade: hardvochtigheid. margenoot33-73 Sequenti vero nocte Petrus et Paulus apparuerunt ei dicentes: Quoniam exhorruisti effusionem sanguinis innocentis, misit nos dominus Jesus Christus dare tibi recuperandae consilium sanitatis. Silvestrum igitur episcopum, qui apud montem Siraptim latitat accersire; hic tibi piscinam ostendit, in qua immersus tertio ab omni curaberis leprae morbo. Evigilans Constantinus statim milites misit ad Silvestrum... narravit ei per ordinem sui somnii visionem. ... Silvester .. eum catechumenum fecit, et unius hebdomadae jejunium sibi indixit, et carceres aperire monuit. Cumque in aquam descendisset baptismatis, mirabilis ibi emicuit splendor lucis sicque inde mundus exivit et Christum se vidisse asseruit. Prima autem die sui baptismatis hanc legem dedit, ut Christus in urbe Romana tamquam verus deus coleretur; secunda, ut si quis Christum blasphemaret, capite puniretur; tertia, ut quicumque christiano fecisset injuriam, bonorum suorum parte dimidia privaretur; quarta, ut sicut imperator Romae sic Romanus pontifex caput ab universis episcopis habeatur; quinta, ut quicumque in ecclesias confugerit, ab omnibus servetur injuriis immunis; sexta, ut nullus nisi de licentia sui antistitis ecclesiam aedificet intra muros alicujus civitatis; septima ut ad aedificationem ecclesiarum decimae possessionum regalium tribuantur; octava imperator ad ecclesiam sancti Petri venit.... arrepto bidente ad fundamentum basilicae ecclesiae construendum terram primus aperuit et duodecim cophinos in suis scapulis foras ejecit. voetnoot34 verscricket: ontsteld. voetnoot38 ghevloghen van vlien; misschien is een infinitiefvorm vliegen met de bet. ‘vluchten’ van deze regelmatige vervoegingsvormen (vlooch, vlogen, gevlogen) het gevolg geweest. Zie Franck² § 136 en Vd. IX, 625. voetnoot43 bewijste: onderwees. voetnoot47 ghelikenis: gedaante. voetnoot50 gheboot hi voor een eeuwe: legde hij als een wet op. voetnoot52 ouffenen: vereeren. voetnoot55 zijn lijf verboret hadde: zijn leven verbeurd had. voetnoot57 tiegen der maiesteyt verboren: verbeuren aan het hoogste gezag. Vgl. Vd. VIII, 1527. voetnoot60 keyser, lees: paeus, dat hier de juiste vertaling is van: Romanus pontifex. voetnoot68 onthouden: onderhouden. voetnoot69 erve: bezittingen. voetnoot70 hake: houweel (bidens). margenoot74-90 Haec ubi Helena mater Constantini Augusti, in Bethania consistens, audivit, per litteras laudat filium, quod abrenunciasset simulacris idolorum, sed dure increpat, quod relicto Deo Judaeorum, crucifixum hominem Deum colat. Rescribit autem Augustus, ut Judaeorum magistros secum adducat, et ipse Christianorum doctores proferet, ut sic ex disputatione mutua appareat fides vera. Adduxit igitur Helena centum sexaginta unum doctissimos Judaeorum, inter quos duodecim erant qui sapientia et eloquentia prae caeteris rutilabant. Cum igitur Silvester cum clericis suis et praedicti Judaei ad disputandum coram imperatore in simul convenissent, de communi consensu duos judices gentiles sapientissimos et probatos, nomine Craton et Zenophilum statuerunt, ad quos pertineret sententia dicendorum. voetnoot85 spraeckachtichste: welsprekend ste (niet bij Vd.). margenoot91-138 Incipiens igitur primus de illis duodecim, nomine Abiathar, ait: Cum isti tres Deos dicant, patrem et filium et spiritum sanctum, manifestum est eos contra legem agere, quae dicit: Videte quia ego sum solus Deus et non est alius Deus praeter me, (Deut. 32:39) Denique si dicunt Christum esse Deum, quia multa fecit signa, in nostra etiam lege multi fuere, qui miracula plurima fecerunt et tamen nunquam ex hoc deitatis nomen sibi usurpare ausi sunt, sicut iste Jesus, quem isti adorant. - Ad quem Silvester: Nos unum Deum colimus, sed non in tanta solitudine eum dicimus, ut gaudium filii non haberet. Ex vestris autem libris vobis trinitatem personarum demonstrare valemus. Nam patrem dicimus, de quo propheta (Ps. 88:27) ait: Ipse invocabit me: Pater meus es tu; filium, de quo idem (Ps. 2:7): Filius meus es tu, ego hodie genui te; Spiritum sanctum, de quo idem (Ps. 32:6): Spiritu oris ejus omnis virtus eorum. In hoc etiam quod dicit: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram (Gen. 1:26), evidenter et personarum pluralitatem et divinitatis unitatem demonstrat. Licet autem sint tres personae, unus tamen Deus est, quod exemplo visibili aliquatenus demonstrare valemus. Et accipiens purpuram imperatoris tres ibi plicas fecit, dicens: Ecce, videte tres plicas. Et explicans eas ait: Ecce, quia tres plicae sunt unus pannus; ita tres personae sunt unus Deus. De hoc autem quod dicitur, quod ex miraculis Deus credi non debet, cum alii plures sancti miracula fecerunt, nec tamen se deos dixerunt, sicut Christus Deum per hoc se asserere voluit, - certe Deus superbientes contra se nunquam passus est sine poena acerrima praeterire, sicut patet in Dathan et Abiron aliisque quam pluribus. Quomodo ergo mentiri potuit et se Deum dicere quod non erat, cum enim se Deum dicentem nulla poena secuta fuerit, sed virtutum efficacia comitabatur. Tunc judices dixerunt: Constat Abiathar a Silvestro superatum. Nam et ratio hoc docet, quod si Deus non esset et se Deum dixisset, conferre vitam mortuis non valeret. voetnoot103 mit zulker zonderhede: in zulk een afgezonderdheid (solitudine). voetnoot125 hen, lees: hoe. margenoot139-158 Tunc... secundus qui et Jonas dicebatur, ad conflictum accedens ait: Abraham a Deo circumcisionem accipiens, justificatus fuit et etiam omnes filii Abrahae per circumcisionem justificabantur. Igitur qui non fuerit circumcisus, non erit justificatus. - Ad quam Silvester: Constat Abrabam ante circumcisionem Deo placuisse et amicum Dei appellatum esse. Igitur non circumcisio ipsum sanctificavit, sed fides et justitia ipsum Deo placere fecit. Non igitur accepit circumcisionem in sanctificationem sed in distinctionem. margenoot159-181 Isto superato, tertius qui est Godolias, accedens ait: Quomodo Christus vester potest esse Deus, cum asseratis eum esse natum, tentatum, traditum, nudatum, felle potatum, ligatum, crucifixum, sepultum, cum haec omnia in Deo esse non possint? Ad hoc Silvester: De vestris libris haec omnia probamus de Christo fuisse praedicta. Nam de ejus nativitate dicit Isaias (7:14): Ecce virgo concipiet, etc.; de ejus tentatione Zacharias (3:1): Vidi Jesum sacerdotem magnum stantem coram angelo et Sathan stabat a dextris ejus, etc; de ejus traditione psalmista (40:10): qui edebat panes meos magnificavit super me supplantationem, etc.; de ejus nudatione idem (Ps. 21:19): Diviserunt sibi vestimenta mea; de ejus potatione fellea idem (Ps. 68:22): Dederunt in escam meam fel et in siti mea, etc.; de ejus ligatione Esdras (?) Vinxistis me non sicut patrem qui liberavit vos de terra Aegypti; clamantes ante tribunal judicis humiliastis me; suspendentes in ligno tradidistis me; (D.v.D. voegt hier nog tusschen: Isaias 53:5) de ejus sepultura: Jeremias (?), In sepultura ejus reviviscent mortui. Cum ergo Godolias quid responderet non haberet, data sententia, remotus est. margenoot182-203 Quartus, qui est Annas, accedens ait: Ea quae de aliis dicta sunt, Silvester iste de suo Christo praedicta fuisse firmat. Unum superest, ut probet haec de suo Christo dicta fuisse. Ad quem Silvester: Dabis ergo alium, quem virgo concepit, qui felle est cibatus, spinis coronatus, crucifixus, mortuus et sepultus, qui resurrexit a mortuis et ad coelos ascendit. Tunc Coristantinus ait: si alium non dederit, sciat se esse superatum. Quod cum hoc facere non posset, amovetur. - D.v.D. heeft hier een stuk ingelascht, aan het Comp. IV, c. 23 ontleend; men vgl. Somerstuc, cap. X, blz. 162, waar eveneens de tekst van Job 19:10 wordt aangehaald, die in het Comp. ontbreekt. - Tunc renovata est, ut aquilae juventus Christus (Ps. 102:5);.... tunc phoenix revixit (ten onrechte aan Jeremias toegeschreven);... tunc Jonas de ventre ceti illaesus exivit (Jonas 2); tunc vestitum est candelabrum auro;.... tunc Samson tulit portas civitatis cum postibus (Judic. 16); tunc Joseph eductus de carcere tondetur et constituitur dominus Aegypti (Gen. 11). voetnoot186 eynde, lees: ende. voetnoot190 wairachtighen: bewaarheiden, waar maken (niet bij Vd.); - den: want (germanisme). margenoot204-213 Quintus, qui est Doeth, producitur qui ait: Si ex semine David Christus iste natus esset et sanctificatus, ut dicitis, ergo baptizari non debuit, ut iterum sanctificaretur. Ad quem Silvester: Sicut circumcisio in Christi circumcisione finem accepit, ita noster baptismus in Christi baptismate initium sanctificationis habuit. Non ergo baptizatus est, ut sanctificaretur, sed ut sanctificaret. Qui cum taceret, ait Constantinus: Non taceret Doeth, si haberet contraria quae proferret. voetnoot207 of: indien. margenoot214-222 ontbreekt in L.A. voetnoot217 ghedopet: geheiligd. voetnoot221 let op deze toevoeging. margenoot223-242 Tunc sextus, qui est Cusi, ait: Vellemus ut Silvester ille causas hujus virginalis partus nobis exponeret. Ad quem Silvester: Terra de qua Adam formatus est, incorrupta erat et virgo, quia necdum se ad bibendum humanum sanguinem aperuerat, nec maledictionem spinarum acceperat, nec hominis mortui sepulturam habebat, nec serpenti data fuerat ad edendum. Oportuit ergo ex Maria virgine novum Adam fieri, ut sicut serpens natum ex virgine vicerat, sic a nato ex virgine vinceretur. Et qui Adae victor exstitit in paradiso, ipse tentator factus est Domini in deserto, ut qui Adam vicerat manducantem, vinceretur a Domino jejunante. (Num. 17:8; Is. 7:14). margenoot243-255 Hoc superato, septimus, qui est Benjamin, ait: Quomodo Christus vester filius Dei potest esse, qui a diabolo tentari potuit, ut modo in fame panem ex lapidibus facere urgeretur, modo in templi celsitudinem levaretur, modo ad adorandum ipsum diabolum induceretur? Ad quod Silvester: Si diabolus ergo vicit, quia ab Adam manducante est auditus, constat ideo eum fuisse superatum, quia est a Christo jejunante contemptus. Nos autem eum non in quantum Deus, sed in quantum homo, tentatum esse fatemur. Ideo autem tripliciter est tentatus, ut a nobis omnes tentationes excluderet et formam vincendi daret.... voetnoot246 cranckheyt: zwakheid; - an Gode en vallet: overkomt God. voetnoot254 onwaer warden: gewaarworden, bemerken. margenoot256-277 Isto superato octavus, qui est Aroel, ait: Constat quod Deus summe perfectus est et nullius indiget. Quid ergo ei opus fuit, ut nasceretur in Christo? Quomodo iterum Christum verbum appellas? Sed et hoc constat, quod Deus antequam haberet filium, pater dici non potuit. Ergo si pater Christi postea dictus est, mutabilis factus est. Ad hoc Silvester: Filius ante tempora ex Patre est genitus, ut faceret quae non erant, et in tempore est natus, ut reficeret quae perierant.... Porro filium verbum Dei dici ex eo patet, quod propheta (Ps. 44:2) ait: Eructavit cor meum verbum bonum. Deus quoque semper pater fuit, quia semper ejus filius exstitit. Filius enim ejus est verbum ejus, sapientia ejus virtus ejus. In Patre autem semper fuit verbum juxta illud (Ps. 44:2): Eructavit cor meum verbum; semper sapientia juxta illud (Eccli. 24:5): Ego ex ore Altissimi prodii primogenita ante omnem creaturam; semper virtus juxta illud (Prov. 8:25): Ante omnes colles ego parturii, necdum fontes aquarum eruperant, etc. Cum ergo Pater numquam fuerit sine verbo, sapientia et virtute, quomodo putas hoc nomen sibi ex tempore advenisse? voetnoot261 wandelbarich : veranderlijk. voetnoot277 wandeliken: op veranderlijke wijze. margenoot278-289 Hoc ergo amoto, nonus qui est Jubal, dixit: Constat quod Deus conjugia non damnat nec eis maledixit. Quare ergo de conjugio natum denegatis hunc esse, quem colitis, nisi ut obfuscare conjugia studeatis?.... Ad hoc Silvester: Nos Christum non ideo natum de virgine dicimus, ut conjugia condemnemus, sed causas virginei partus rationabiliter acceptamus. Nec hac assertione obfuscantur sed ornantur conjugia, quum haec virgo quae Christum peperit, de conjugio nata est. margenoot290-304 Thara maakt in de L.A. enkel aanmerking op een voorbeeld, dat Paus Silvester in zijn weerlegging van Jubal had gebruikt. D.v.D. legt hem in de Tafel een gedeelte van Jubals tegenwerping in den mond. Decimus qui est Thara, dixit: Quomodo tentatur qui potens et patitur qui virtus est, moritur qui vita est? Ad hoc Silvester: Tentatur Christus, ut omnes tentationes diaboli vinceret, patitur ut universas passiones subjiceret, moritur ut mortis imperium subjugaret. Dei quoque filius unus in Christo est qui sicut est vere Dei filius invisibilis, ita visibilis est Christus. Est ergo invisibile hoc, quod est Deus, et est visibile hoc, quod est homo. voetnoot297 beroerlick: raakte de godheid niet aan (in deze bet. niet bij Vd.). margenoot305-327 Undecimus qui est Sileon (Deze zegt in de L.A. iets anders). voetnoot305 ghemelick: zonderling, wonderlijk. margenoot310 Joes. 6:49. voetnoot321 onghedeylick: ondeelbaar. margenoot328-343 Duodecimus, qui et Zambri, indignatione magna dixit: Miror vos sapientissimos judices verborum ambagibus credere.... Sed jam cessent verba et veniamus ad facta. Stultissimi namque sunt, qui crucifixum colunt, cum ego nomen Dei omnipotentis sciam, cujus virtutem nec sufferunt saxa, nec audire valet quaelibet creatura. Et ut me verum dicere comprobetis, taurus ad me ferocissimus adducatur et dum in ejus aurem nomen istud insonuerit, taurus illico morietur.... Adducitur autem taurus ferocissimus vix a centum hominibus fortissimis tractus. At ubi Zambri in aurem ejus verbum protulit, continuo taurus mugiens oculosque ejiciens exspiravit. Omnes igitur Judaei vehementer acclamant et Silvestro insultant. Quibus Silvester: Non Dei nomer protulit, sed nomen pessimi daemonis nominavit. Deus enim meus Jesus Christus non solum viventes mortificat, sed etiam mortuos vivificat... Si ergo vult, ut credam, quod nomen daemonis non fuerit, dicat iterum et vivificet quod cecidit. Nam de Deo scriptum est (Deut. 32:39) Ego occidam et ego vivere faciam... voetnoot334 moghe: macht. voetnoot335 Ende... bewijst: en dit had aanstonds plaats en werd bewezen. (een korte samenvatting van het verhaal uit de L.A.). margenoot344-348 Cumque Zambri ad susci tandum taurum a judicibus urgeretur, dixit: suscitet eum Silvester in nomine Jesu Galilaei, et omnes in eum credemus.... Omnes... Judaei, si taurum suscitaverit, se credituros promittunt. voetnoot344 ist dat zaeck dat: ingeval. margenoot349-357 Tunc Silvester, oratione facta, ad aurem tauri se applicans, dixit: O nomen maledictionis et mortis, egredere jussu Domini nostri Jesu Christi, in cujus nomine tibi dico: Taure, surge et ad armentum tuum mansuetus recede. Statimque igitur taurus surrexit et cum omni mansuetudine abiit. voetnoot356 zedelick: volgens de gewoonte. Maar hier vertaling van ‘mansuetus’: rustig; vgl. zatelijc: rustig, kalm. margenoot358-364 Tunc regina, Judaei et judices et caeteri omnes conversi sunt in fidem.

Vorige Volgende

Vanden keyser Constantinus, hoe hi die heilighe kerk vryede; ende vander disputacien twisschen den paeus Silvester ende den joden, daer hi ende sijn moeder overheren van waren.