Tafel van den kersten ghelove. Deel 3A en 3B: Somerstuc

(1938)– Dirc van Delf– rechtenstatus

Regelnummers proza verbergen

[pagina 627]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Dat .L. capittel vanden ionxsten daghe ende vanden ghemenen oordel, dat God sitten sal over die levende ende over die doden. Item hier vanden .XV. teykenen ende woorden, die God spreken sal totten gueden ende totten quaden. 7Ga naar margenoot7-362Die ionxsten dach, dair God in toecomende is oordelen die 8 levende ende die doden, is alle menschen onbecant. WanneerGa naar voetnoot8 9 die dach comen sal ende dat oordel sal ghescien vanden Gods 10 soon Ihesu Cristo, dien dat recht is ghegheven, ende voir 11 welcken vierscaer moet wi al staen loon van onsen wercken te 12 ontfaen. 13Ga naar margenoot13-54Dat eerste artikel in deser materien is die teiken des oordels
[pagina 628]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 14 te weten. Sinte Iheronimus seit, dat hi vant inden hebreuschen 15 boecken .XV. teikenen die voor den oordel Gods sullen wesen 16 of ghescien in .XV. daghen te voren. Des eersten daghes sal 17 haer die zee [179b] verheffen .XV. cubiten hooch boven alle 18 gheberchten en bliven in haren oever staen, recht als een muer. 19 Des anderen daechs so sal si weder neder vallen so diepe inden 20 gront, datmense nauwelic sal moghen sien. Des derden daechs 21 so sellen hem die meer-wonder <ende> visschen opter zeeGa naar voetnoot21 22 openbaren ende groot gheluut teghen den hemel screyen. Des 23 vierden daghes so sal die zee staen barnen mit flammen als 24 een oven. Des vijften daechs so sullen die boemen ende lover 25 bloedighe dropen zweten ende die voghelen sullen vergaderen 26 inden velde ende niet eten. Des sesten daghes sullen alle ghe-27tymmert neder storten ende die een stien sal teghen den ande-
[pagina 629]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 28ren slaen, dat alle die leven daer of sal vrese ontfaen. Des 29 sevenden daechs sullen blixemen ende donre uten westen 30 teghens tfirmament int oeste ghescien ende dan sal een ghe-31meen aertbevinge werden, also dat alle dieren daer neder sul-32len vallen. Des achten daghes so sellen alle berghen ende hove-33len sincken ende der aerden ghelijc werden als een slecht, 34 pleyn veltGa naar voetnoot33. Des neghenden daechs so sullen die menschen 35 busch<en> ende braem<en> uutgaen, also aemachtich, 36 dat deen vrient den anderen niet en sal moghen toe-spreken. 37 Des tiendes daghes so sal die sonne in duusternisse verwande-38len, als-of si een sack had aenghedaen; ende die mane, of 39 si bloede; die sterren schinende te vallen vanden hemel. Des 40 [179c] elften daechs so sellen alle dieren comen inden velde 41 ende sullen gruwelic gheluut totten hemel gheven ende gheen 42 spise nemen. Des twaleften daechs so sal sterven al dat lijf 43 ende leven heeft ontfanghen ende mit groten iammer haren 44 gheest uut-ademen. Des dertienden daechs sullen van Gode 45 ontfenct werden alle die vierGa naar voetnoot45 elementen mit enen onlessche-46liken brande, also dat hemel ende aerde, meer ende lucht 47 staen sal in eenre gloet. Des viertienden daghes sal God enen 48 archangel gheven een basuun, daer hi mit Gods cracht in 49 blasen sal: ‘Staet op ghi doden ende coemt ten oordel!’ 50 ende so sullen alle der menschen ghebeenten staen op haer 51 grafstede van oesten int west ende van zuden int noorden. Des 52 vijftienden daechs so sal die hemel stille staen als een orylo-53giumGa naar voetnoot52 doet, daer die clocke sal of slaenGa naar voetnoot53, want dan alle werck 54 ende invloet sijn ghedaenGa naar voetnoot54.
[pagina 630]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 55Dat ander artikel vanden oordel Gods te weten is: op wat 56 stede iegheningheGa naar voetnoot56 die Gods soon te rechte sal comen? Die 57 Ga naar margenoot57propheet Iohel III^o cap^o seit uten monde Gods: Ic sal oorde-58len alle volc inden dale Iosaphat ende sal mit hem dinghen. 59 Ga naar margenoot59-60In desen dale was die moeder Cristi begraven ende leit onder 60 den berch van Oliveten. Ende op deser stede sal God ten oor-61Ga naar margenoot61-65del comen om drierleye saken wil. Dat eerste is, want dair 62 dat midwaerde is vander werlt, dair God die salicheit den 63 menschen in sinen lichaem heeft ghewracht. Nu ist billic, dat 64 hi daer come, op- [179d] dat alle die werlt moghe haer onrecht 65 Ga naar margenoot65-72ende misdaet aensien. Eerst die Ioden sullen sien een levende 66 heer God, dien si waenden allene te wesen een sterflic men-67sche, ende sullen aenscouwen die wonden, die si hem aenden 68 cruce sloeghen. Ende oec die heiden, die mit ijdelre loghen 69 ende philosophien sijn bedroghen, dat si waenden dwaesheit 70 te wesen an enen ghecruusten God te loven. Ende die 71 quade kersten, die die wercken des gheloven niet en hebben 72 Ga naar margenoot72-79ghedaen, mer hebben hem in sinen ghelove ghelogenGa naar voetnoot72. Die
[pagina 631]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 73 ander sake is, want God op desen berghe van Oliveten clam 74 inden hemel, doe hi dat menschelike gheslacht van ontferm-75herticheden hadde verlost, die biden olyboem is beteikent. 76 <So ist billick>, dat hi in des berchs dal Iosaphat, dat be-77duut: recht ende rechtveerdicheit, weder-come tot sijn oordel 78 te sitten. Also seiden die twie mannen mit witten ghecleet, die 79 Ga naar margenoot79-85bi hem stonden, doe hi ten hemel begonde te clymmen. Die 80 derde sake is, want God den mensche Adam vanden slijm der 81 aerden maecte uut deser iegheninghe in Damascus acker ende 82 weder daer bi is ghegraven, so ist billix, dat hi dat oordel 83 sijns levens ende dodes daer sal staen, daer hi leven ende doot 84 heeft ontfaen, ende des lants ghebrukich is den heiden, den 85 ioden, den kersten omgaenGa naar voetnoot84. 86Ga naar margenoot86-133Dat derde artikelGa naar voetnoot86 vanden oordel Cristi te weten is: wat 87 vierscaer ende throen dat hi daer sal oprechten? Cristus seit 88 selve: Ghi [180a] selt des menschen soon sien sitten opten 89 stoel sijnre maiesteit. Dese setel sal wesen dat ghebenedide 90 heilighe cruce, daer hi sinen rugghe sal aen setten. Ende die 91 archanghelen vanden choir der thronen, die sellen dat cruus
[pagina 632]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 92 Ga naar margenoot92in sijn vier hornen mit eerliken pylarnen oprechten; recht 93 ende rechtveerdicheit sal wesen die tabeten voir ghespreit. Die 94 eerste pylaerne anden gecruusten setel sal wesen: Potencia 95 insuperabilis, dat hiet een onverwinlick macht. Want die selve 96 macht sal hi toghen, die hi bewijsde, doe hi hemel ende aer-97de van niet sciep. Want hi sal alle oren toeroepen ende si 98 sullen antwoorden: wi sijn hier bereet. Ende niement en sal 99 Ga naar margenoot99uut sinen handen ontvlien of ontworstelen, ende sijn swaert 100 sal wesen dat woort sijns monts, scarper gheslepen dan een 101 blixem, an beiden siden snidende siel ende lijf. Die ander 102 pylaerne an desen gheeruusten setel sal wesen: sciencia infal-103libilis, dat beduut een onbedriechlike wijsheit. Die rayen sijns 104 aensichts sullen over alle herten schinen ende alle verburghen 105 ghedachten openbaren. Alle dinghen sullen naket ende bloot 106 voir sinen ogen ondect wesen, ende op die minste minuut voir 107 hem gherekent, ghetelt ende gheweghen werden, ende die uut-108slach nauwe ghenomen werden. Hi sel van eynde tot eynde 109 over tasten ende alre hoecke scarpste voort- [180b] halen, 110 ghelijc oft hem alleen gehuechde ende voir hem gescreven 111 stonde. Die derde pylaerne vanden setel sal wesen: Ira inpla-112cabilis, dat hiet een onsoenlike toorn. Want hi sal den quaden 113 schinen of alle storm, onweder, donre ende aertbevinghen in 114 sijnre borsten waren besloten, ende die woet sal hem uut 115 sinen oghen schinen, gruweliker dan hemel ende aerde waer 116 sien te vergaen. Sijn toorne ende woet sal berespen ende begri-117pen al dat in handen ghevonden wort, ende hi en sal niet 118 Ga naar margenoot118sparen inden dach sijnre wrake, mer hi sal segghen: mijn 119 hant heeft dat recht an ghenomen. Ic sal mijn scut van bloe-120de droncken maken ende mijn swaert sal vleisch sniden; wie 121 sal dan staen ende moghen hem aensien? Die vierde pylaerne 122 an deser vierscaer sal wesen: Sentencia irrevocabilis, dat hiet 123 Ga naar margenoot123een onwederroepelic sentenci of vonnisse. Als sijn hals die
[pagina 633]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 124 waerheit sal bedencken ende sijn lippen den misdadighen sal 125 lasteren, ende niement en sal hem van dusent saken een ant-126woort moghen gheven, so en sal hi niements bede moghen 127 horen, veel gave voir lossingeGa naar voetnoot127 niet ontfanghen, noch niement 128 den anderen verborgenGa naar voetnoot128; niements vrientscap en sal dan 129 baten. Ende als sijn woert is ghesproken, dat niet te vergheefs 130 weder tot hem comen sal, so en dar niement tot hem spreken: 131 KyrGa naar voetnoot131, hoe bistu [180c] soe ghedaen? Voir dese vierscaer moet 132 wi al te samen te rechte staen, loon van onsen wercken tont-133faen. 134Ga naar margenoot134-189Dat vierde artikel in deser materien is te weten, hoe dese 135 rechter ten oordel sal comen ende in wat ghedaente dat hi 136 Ga naar margenoot136sal openbaren. Lucas seit: Hi sal also neder comen ten oordel, 137 als hi op clam vanden doden inden hemel. Eerstwarf so sal-138men horen een overlude basuynGa naar voetnoot138, die God heeft ghemaect, en-139de ghelijc als een basuen inden heer die vianden vervaert 140 Ga naar margenoot140-189ende die vrienden groten moet maect, also ghelijc sel daer
[pagina 634]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 141 ghescien, wanneer die vrienden Gods willen comen te voir-142schijn ende die sondaren gaern souden vlien, mer si en moghen 143 niet. Anderwarf so sal voir scinen een grote scone wolke, of si 144 van saphiren waer ghewracht of ghemaect, die onsen heer 145 God sal als een paulioen omvangen, ende daer sal hi in sitten 146 gaen als in eenre tenten. In deser wolke clam hi op ende daer 147 in sal hi weder neder comen. In deser wolke sullen alle sali-148ghe menschen doer die lucht ghetoghen worden, ende die 149 sondige sullen opter aerden nueselicGa naar voetnoot149 bliven crupen alse brede 150 wormen. Derdewerf so sullen comen die twalef apostolen, recht 151 als senaten, raetsluden of scepen, diemen op scone thronen 152 om ende om biden rechter setten sal, ende onder hoer von-153nisse sal al die werlt staen, [180d] ten ewighen leven ende 154 totter verdoemenisse te gaen. Alle die enghelen van hemelrijc 155 sullen om dese vierscaer staen den ghebiede des rechters wil-156lich te vervolghen ende te wesen onderdaen. Dair-na so sal die 157 rechter hem openbaren in sulken schijn ende ghedaenten, als 158 hi inden cruce stont mit alle der passien wapen: cruce, speer, 159 spongy, naghelen, croon; ende dat om drierleye saken wille. 160 Die eerste is, op-dat hi in alsulker formen den gueden gelo-161vighe menschen troost te meer mach gheven. Sinte Barnaert 162 seit: die guedertieren God wil als een ghecrucet mensche 163 alle menschen oordelen, op-dat hi in dier groter storinghe die
[pagina 635]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 164 quade versaghen ende die guede gheven gans ghetrouwen, die 165 aldus segghen sullen: Is dat niet dat cruus, daer ic bitter 166 penitencie om hebbe ghedaen, sijn dat niet die gheescelen, 167 daer ic mijn lichaem om hebbe ghecastijt, is dat niet die spon-168gy, daer om ick smachtlick hebbe ghevastet, sijn niet dat die 169 wonden die ic in mijnre herten hebbe ghedraghen? Nu weet 170 ic wel voir waer, wien ic gheloeft hebbe. Die ander sake is, 171 op-dat hi in alsulker ghedaente dat kersten ghelove stercke 172 ende confirmire, want dan alle volc sullen voir hem vergadert 173 werden. Die Ioden sullen sien die selve wonden die si hem 174 hebben gheslaghen. Die heiden sullen sien dat groter wonder 175 ons [181a] heren Ihesu Cristi ghecruusten datsi bespotten en-176de niet en wouden vanden apostolen ontfanghen, noch ghe-177loven. Ende die quade kersten sullen hem dair wel seer sca-178men, als si sien, hoe ghenadelic datsi waren verlost ende hoe 179 rechtveerdelick datsi sullen werden verdoemt. Die derde sake 180 is, op dat hi also betaemlic sijn oordelen mach vervolghen. 181 Want die in aldusdanighen schijn smadelic ten dode mit on-182recht wert veroordelt, die sal sijn wonden ende <der> pas-183sien wapen boven der sonnen scoenheit laten schinen in een 184 teiken sijnre victorien, dat hi den doot heeft verwonnen ende 185 verdient mit reden over levende ende over dode te rechten, of 186 hi segghen woude: Siet op mi ende op mijnre ghedaente ende 187 toechGa naar voetnoot187 mijnre passien, hoe ghenadelic dat ick mijn bloet tot 188 voldoen heb ghestort, ende hoe smadelick dat ghi mi weder 189 hebt gheacht! 190Ga naar margenoot190-226Dat vijfte artikel in deser materien is te weten, wie die
[pagina 636]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 191 wroeghers ende die tughers over den sondaer sullen wesen. 192 Ende wantmen daer een gherechtige vierscaer ende dingtael 193 openbaer sal houden, so sullen drie wroeghers ende drie 194 tughers wesen daer. Die eerste wroegher sal wesen: onse oude 195 wedersake, die duvel. Ende als sinte Augustijn seit, so sal hi 196 voor den vierscaer dusdanighe reden teghen den sondaer stel-197len: O alre streng- [181b] ste rechter, oordel mi den mensch 198 toe overmits sijnre sonden, die dijn niet wesen en woude doir 199 dijn ghenaden. Hi is dijn eyghen overmits der naturen, mer 200 hi is mijn overmits der onsalicheden. Hi is dijn doer dijn 201 passie, ende mijn doir mijn becoring. Van di heeft hi ont-202fanghen een ontsterfliken geest, van mi heeft hi ghewonnen 203 verdoemlike sonden. Van di hevet hi gheboden ontfanghen 204 ende ghebroken, van mi heeft hi loghen ghenomen ende dier 205 ghelooft. Van di heeft hi een cleet na dinen beelde, van mi 206 heeft hi die doots verwe, dair hi hier mede is voor di gheco-207men. Die ander wroeghers sullen wesen: onse eyghen sonden, 208 ende, als sinte Barnaert seit, so sullense hem teghen ons voir 209 den vierscaer vergaderen ende te samen totti opspreken: Du 210 mensch, du hebste ons gemaect ende niet God. Wi sijn dijn 211 hantwerc, wi en sullen di niet verlaten, mer altijt bi di wesen. 212 Wi willen mitti trecken totten oordel, totter hellen ende in 213 allen pinen sullen wi di mede versellen. Oncuuscheit sal bar-214nen, toorn sal steken, nijt sal knaghen, ghiericheit sal den 215 helschen brant op steken. Ende des ghelijc veel ende anders
[pagina 637]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 216 meer. Die derde wroegher over den sondaer sal wesen: alle 217 die ganse werelt. Als sinte Crisostimus seit, dat in dien daghe 218 so sal teghen ons te wrakeGa naar voetnoot218 ende te wroegen [181c] comen, al 219 dat God inder werlt hevet ghescapen: die sonne ende die 220 maen ende alle die hemelsche cierheit mitter lucht sullen 221 wrake van Gode begheren, datsi den menschen licht ende 222 schijn hebben verleent ende ghelevert, dair hi in sonden teghen 223 God is ingehanghen: die aerde, datsi hem heeft ghedraghenGa naar voetnoot223; 224 vuer ende water, datsi hem te dienst hebben ghestaen. Ende 225 voort an al dat den mensche tot sijnre behoefte was gedaen, 226 dat hi dat teghen Gode in sinen sonden misbruyct <heeft>. 227 Ga naar margenoot227-251Dan sullen comen drie waer- <ach>tighe tughen, daer ghien 228 feyl an en sal wesen, die een boven, die ander besiden, die 229 ander inden sondaer binnen. Die eerste getughe, die boven 230 den sondaer is, sal wesen: onse heer God. Als YsayasGa naar voetnoot230 uut 231 sinen monde seide: Ic sal wesen een rechter ende een tuuch, 232 ende valscheit en sal in minen monde niet ghevonden werden. 233 Hem sal alle dinc witachtichGa naar voetnoot233 wesen ende condt. Men sal hem 234 vraghen ende gheloven ende tot ghenen meer ondersoeken 235 <ende> vraghen voirt danGa naar voetnoot234. Die ander ghetuuch, die biden 236 sondaer sal wesen, is die enghel, dien hi van sijnre ontfan-237ghenisse was bevolen. Als Iob seit: die hemelen sullen des
[pagina 638]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 238 menschen boosheit openbaren, (glosa:) die hemelen, dat sijn 239 die enghelen, die bi alre menschen wercken hebben gheweest 240 ende ghesien, sullen voor Gode segghen aldus: Heer, in onsen 241 handen en sijn [181d] der menschen sonden niet. Wi verwair-242dense ende rieden hem dinen wille ende dijn gheboden te 243 doen, ende si hebben ons versmaet als onwaerdighe boden. Die 244 derde tuuch, die inden sondaer wesen sal, is des menschenGa naar voetnoot244 245 eyghen consciencie, dair sinte Paulus of seit: dit is onse glo-246rie, tuuch onser consciencien, (glosa:) alle der saken reden 247 ende scout salmen gaen tot tughe der consciencien, die dan 248 segghen sal: Heer, mi huecht alle die wercken ende staen 249 in minen gront ghegraven als in enen vlintsteenGa naar voetnoot249, ende ic en 250 machse niet vergheten; hi heeftse teghen minen wroeghe en-251de aensprake ghedaen. 252Ga naar margenoot252-287Dat seste artikel is, hoe banghe dat dan den sondaer te moe-253de sal wesen, als hi voir dese vierscaer is ghepresentiert ende 254 moet reden ende rekenscap gheven vander tijt, dat hi heeft 255 gheleeft ende in sonden toe-ghebracht. Eerst van sinen guede, 256 dat hem God hadde verleent ende in sonden verteert ende 257 den armen niet meedghedeilt; ende van sinen lichaem, dat 258 hi heeft in gulsicheit, oncuuscheit ende traecheit besmit; en-259de van sijnre sielen, dat hi van des Godes beelde ende vander
[pagina 639]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 260 Triniteit ghelijc heeft, mit sonden so mismaect, datsi als die 261 doot is ghescaeptGa naar voetnoot261. In wat node sal die mensche dan wesen 262 begrepen, als hi boven hem siet den toornighen rechter, die 263 sijn woorden als zwaerden sniden. Ende als hi beneden hem 264 [182a] siet die onsichiliken scuumGa naar voetnoot264 der hellen ende die ongron-265dige. put der verdoemenisse op ghedaen, hem te verslinden. 266 Ende als hi ter rechter zijden siet sijn eyghen sonden, dien 267 hebben bewondenGa naar voetnoot267 ende over hem roepen, daer hi niet en 268 mach ontganghen; ende als hi ter luchter ziden is mitten 269 bosen gheest-<en> begrepen, die bereet sijn hem inder hel-270len gloet, diemen niet en mach lesschen, te trecken ende daer 271 na wachten; ende als hi in <hem> selven siet sijn eyghen 272 consciencie, knaghende als een worm, die niet en mach ver-273sterven, ende flammende als een vuer gloet, datmen niet en 274 mach lesschen; ende als hi om ende om buten hem siet die 275 werlt staen in enen vuer, dat barnen sal int leste vander hellen 276 ende ontsteken mit enen vuer des onsienliken toerne Gods; 277 ende als die mensche niet en vint cracht weder te staen, noch 278 wech heen te comen, noch stede heen te vlien, noch tijt te 279 beteren, noch gueden vol mede te doenGa naar voetnoot279, noch mit claech, noch 280 mit bede, noch mit appellacie van desen onverwinliken rech-281ter te comen, noch mit listigher, logyle allegaciënGa naar voetnoot281, noch mit 282 scoonre tale der voirsprake te verdadinghen; - so sullen si 283 segghen: Berghen, valt op ons ende ghi hovelen bedect ons 284 vanden aengesichte des vertoornden rechter Gods, dat swaerre 285 sal wesen aen te sien dan die helle te liden! Iob seit: wie
[pagina 640]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 286 sal mi dan dat [182b] gheven, dattu mi in die helle bedeckes, 287 thentGa naar voetnoot287 dijn toorn ende verwoet voorbi gae? 288Ga naar margenoot288-308Dat sevende artikel in deser materien is van des recht<er>sGa naar voetnoot288 289 aenspraeck ende van uuten sijns vonnisse. Soe vraghen die 290 leerrars daer of, of hi oec mit lijfliker stemmen spreken sal. 291 Daer segghen si toe, dat hi mit lijfliker stemmen sal spreken 292 om drierleye saken wille. Die eerste is wantGa naar voetnoot292 <God> onder 293 Ga naar margenoot293een maniere van woorde sciep hemel ende aerde. Als David 294 Ga naar margenoot294seit: hi sprack ende die dinghen sijn ghescapen. Want inden 295 beghinne was dat woort ende twoort was God. Hier-om sal 296 hi lijfliken spreken, als hi alle dinc sal over rechten. Die 297 ander sake is, want hi liet den enghel van sijnre wegen stem-298meliken spreken inder lucht, doe hi die ewe gaf den kinderen 299 Ga naar margenoot299van Ysrahel ende seide dus: Hoer, Ysrahel, ende doe wel 300 ende hout mijn gheboden. Dairom ist billic dat hi lijflike 301 spreke, als hi die houders der gheboden loven sal ende die
[pagina 641]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 302 Ga naar margenoot302overtreders pinighen. Die derde sake is, want dat woort Gods 303 is vleisch gheworden, ende dat heeft mit lijfliker stemmen 304 den mensche toeghesproken ende die raet GodsGa naar voetnoot304 opter men-305Ga naar margenoot305schen salicheit ghepredict, als si tuuchden, die seiden: Tot 306 wien sellen wi gaen; du hebs die woorden des levens! So 307 ist reden, dat hi dan mit stemmen spreect, als hi den men-308schen tot leven ende tot doden oordelen sal. Die woorden dan, 309 die hi mit lijfliker stemmen spreken sal, he- [182c] vet hi 310 Ga naar margenoot310-317selve gheseit, datsi sullen wesen aldus: Mi heeft ghehonghert 311 ende ghedorstet ende ghi en hebt mi niet ghespijst noch ghe-312laeft. Ic hebbe naect gheweest ende ghi en hebt mi niet ghe-313cleet. Ende also voort van dien seven wercken der ontfer-314herticheit. Ende als die sondaren antwoorden: Heer, wan-315neer is dat ghesciet? - so sal hi segghen: also langhe als 316 ghijt niet mitten cleynsten ghedaen hebt, so en hebdijt mi 317 Ga naar margenoot317-331niet gedaen. So sal hi mit omme-vraghen dat vonnisse dich-318tenGa naar voetnoot317 der gheenre, die mit hem sullen die twalef gheslachten 319 van Israhel oordelen, ende dat sal hi doen om drierleye saken 320 wil. Die eerste sake is, waer-om dat hi die apostolen ten oor-321del bi hem setten sal, dat is om hoorre eren willeGa naar voetnoot321. Grote waer-322dicheit sal dat wesen mit hem te recht te sitten, ghelijc als 323 hi hem voor geloeft heeft. Die ander sake is: om des rechters
[pagina 642]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 324 vonnisse te confirmieren: si sullen recht ende rechtveerdi-325cheit van hem eischen ende begheren ende sijn vonnisse onder-326scriven. Als David seit: Dat is een glorie al sinen heilighen, 327 dat hi doe een onderscreven recht. Die derde sake is, wair-om 328 datsi bi hem sitten sullen: om die meerre verdoemenisse 329 der quader menschen, die dan segghen sullen, als Salomon 330 seit: Dit sijn si, die wi wilneer te spotte ghehadt hebben, 331 ende nu sijn si gherekent onder die kinder Gods. 332Dit is die sentenci, [182d] die <hi> mit rade der sena-333ten mit recht sal uutenGa naar voetnoot332: Gaet heen, ghi vermaledide, in dat 334 Ga naar margenoot334-362ewighe vuer, dat den duvel bereet is ende sinen boden. Dese 335 sentenci heeft ses clausulen. Die eerste is af-sceydinge van 336 Gode, daer hi seit: gaet heen. Die ander is maledixie, daer 337 hi seide: vermaledide. Die derde is beslutinghe des kerkers, 338 daer hi seit: in. Dat vierde is bitterheit van pinen, daer hi 339 seit: vuer. Dat vijfte is mistroost van verlossinge, daer hi 340 seit: ewich. Dat seste is gheselscap mitten duvelen, daer hi 341 seit: dat hem bereet is ende sinen boden. Ende al waer dat 342 sake dat si wederseiden: Heer, wi kennen dat wel, dat wi 343 niet waerdich en sijn in dinen rijc te wonen, laet ons doch bi 344 dinen voeten bliven; daer-toe heeft hi gheseit die eerste clau-345sule: gaet heen van my. Ende waer dat sake datsi spraken: 346 Heer, sullen wi emmer van di sceiden, sendt ons doch mit 347 dijnre heiligher benedixien; daer-toe heeft hi gheseit die 348 ander clausule: ghi vermaledide. Ende al waer dat sake datsi 349 seiden: Heer, sellen wi emmer in maledixie van di sceiden, 350 so sende ons doch in eenre troesterlike stede, daer wi bliven;
[pagina 643]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 351 daer-toe heeft hi gheseit die derde clausule: in dat vuer. Ende 352 al waer dat sake datsi seiden: Heer, sellen wi emmer in dat 353 vuer wonen, so later ons doch een corte tijt in wesen; daer-354toe heeft hi gheseit [183a] die vierde clausule: ewich. Ende 355 al waer dat sake datsi seiden: Heer, sellen wi emmer inden 356 vuer ewich bliven, set ons doch een guedertieren heer over; 357 daer-toe soe heeft hi gheseit die vijfte clausule: den duvel. 358 Ende al waer dat sake datsi seiden: Heer, sal hi onse over-359heer wesen, set ons bi guet gheselscap die ons troosten; dair-360toe heeft hi gheseit die seste clausule: ende sine boden ende 361 enghelen mede. God doer dijn ghecruusten doot, help ons dan 362 in dier noot. Amen.	[tekstkritische noot]7 F Het is allen menschen onbekent hoeneer dat die soen gods comen sel te oerdelen over levende ende dode. Tot wes vierscaer wi alle moeten openbaren loen tontfangen van onsen werken. Om welke matery te verclaren wi hier achte articulen setten willen. margenoot7-362 Dit hoofdstuk handelt over den jongsten Dag en het laatste Oordeel. De voornaamste bron is de Legenda aurea; alleen de eerste zin en het slot zijn weer aan het Compendium ontleend: l. c. c. 14: quantum autem spatium sit inter illos 45 dies et finem mundi nemo scit. voetnoot8 De tweede zin hangt af van: is onbecant. Wij zouden liever aan 't eind toevoegen: dat en weet niemant op eertrike. margenoot13-54 Onze anteur begint met de vijftien teekenen, die aan den oordeelsdag zullen voorafgaan. Onder de bronnen, door Mr. Dirc gebruikt, vinden wij ze vermeld in Leg. aur., Historia scholastica en het Vita J.C. van Ludolphus van Saxen. Deze stemmen geheel overeen, maar in de Tafel is de volgorde gewijzigd. Vgl. Leg. aur. (Graesse³, p. 6): Hieronymus autem in annalibus Hebraeorum invenit XV signa praecedentia judicium... Prima die eriget se mare XL cubitus super altitudinem montium, stans in loco quasi murus. (De Tafel heeft: XV cubiten, evenals de Wech van Salicheit; zie Dr. Troelstra, Stof en Methode, blz. 244, die dit getal met Gen. 7:20 juister acht.) Secunda die tantum descendet ut vix videri possit. Tertia die marinae belluae apparentes super mare dabunt rugitus usque ad coelum et earum mugitus solus Deus intelliget. Quarta ardebit mare et aqua. Quinta arbores et herbae dabunt rorem sanguineum; in hac etiam quinta die, ut alii asserunt, omnia volatilia coeli congregabuntur in campis, unumquodque genus in ordine suo, non gustantia, nec bibentia, sed vicinum adventum judicis formidantia. Sexta ruent aedificia. In hac etiam sexta die, ut dicitur, fulmina ignea surgent ab occasu solis contra faciem firmamenti usque ad ortum concurrentia. Septima petrae ad invicem collidentur et in quatuor partes scindentur et unaquaeque pars, ut dicitur, collidet alteram nescietque homo sonum illum, sed tantum Deus. Octava fiet generalis terrae motus, qui adeo erit magnus, ut dicitur, quod nullus homo, nullum animal stare poterit, sed ad solum omnia prosternentur. - Het teeken van den negenden dag ontbreekt bij Graesse, maar in een uitgave der L.A. van 1536 lezen we: Nona aequabitur terra et omnes montes et colles in pulverem redigentur. Decima exibunt homines de cavernis et ibunt velut amentes nec mutuo sibi loqui poterunt. Undecima surgent ossa mortuorum et stabunt supra sepulchra ab ortu solis usque ad occasum, ut inde mortui exire valeant. Duodecima cadent stellae; omnia enim sidera errantia et stationantia spargent ex se igneas comas et iterum tunc valde generabuntur a substantia; in hac etiam die dicitur, quod omnia animalia venient ad campos mugientia nec gustantia, nec bibentia. Tredecima morientur viventes, ut cum mortuis resurgant. Quartadecima ardebit coelum et terra. Quintadecima fiet coelum novum et terra nova et resurgent omnes. [tekstkritische noot]18 F geberchte ende sel bliven staen recht als een muer. 20 F des derden dages sellen hem die meervisschen op die zee openbaren ende mit groten geluyt. 27 F ende die een steen. voetnoot21 meer wonder vischen; tusschen m-w en visschen staat in M een onleesbare correctie; wellicht mogen we ende inlasschen. Vergelijken we: Hist. scol.: Marinae belluae, met L.A.: maximae belluae, en Lud. marinae belluae, scilicet balenae et hujusmodi (apparentes super mare) dan zou deze verandering door Lud. gesteund worden. [tekstkritische noot]32 F des achtenden dages. 33 F slecht pleyn. 35 F comen uuten bosschen ende barmen ende also crachteloes sijn. 37 F verwandelt worden. 39 F die starren sellen schijnen te vallen v.d.h. 42 F alle dat ye leven ontfinc. 45 F ontfenget worden die vier elementen. 47 F viertienden dages. 52 F oerlogium, want dan al haer werken sijn gedaen ende ten eynde gecomen. voetnoot33 slecht pleyn velt: effen vlak veld. voetnoot45 M vuer, lees met S-O: vier. voetnoot52 orylogium, met een clocke vereenigd. Ook B. Henricus Suso spreekt ‘van enen schonen orilodie, dat gheciert was ... met menichvoudicheit welludender cymbalen.’ In de 14de eeuw gebruikte men als uurwijzers zonnewijzers van verschillend systeem en grootte. Zie Dr. A. van de Wijn perse, De Dietse vertaling van Suso's Horologium. Aeternae Sapientiae, - Groningen 1926 - blz. 85-86. voetnoot53 of slaen: ophouden te slaan. voetnoot54 gedaen: ten einde. [tekstkritische noot]55 F op wat stede die gods soen ten oerdel comen sel. 61 F want het is dat middel d.w. ... gewrocht. 68 F slogen. Ende oec die h. die mit ydelre logijc ... geloven. voetnoot56 iegheghinghe, lees: iegheninghe. margenoot57 Joel 3:2: Congregabo omnes Gentes et deducam eas in vallem Josaphat. Josaphat beteekent letterlijk: ‘Jahweh oordeelt’; 't is dus een symbolische naam. Later zoekt men dit dal ten onrechte in het Kedron-dal ten Oosten van Jerusalem. margenoot59-60 Lud. II, c. 86, n^o 1: Cujus (Mariae) dormitioni omnes Apostoli dicuntur interfuisse et in vallis Josaphat medio eam sepelisse. margenoot61-65 Comp. VII, c. 17: Cum sit quasi medius nostrae habitationis locus ... locus predictus est famosissimus propter opera nostrae redemptionis quae ibidem gesta sunt. margenoot65-72 Leg. aur. (Graesse³, p. 8): Plangent se Judaei videntes viventem et vivificantem, quem quasi hominem mortuum existimabant, et convincentes se de corpore vulnerato, scelus suum denegare non poterunt. Plangent se et gentiles, qui variis disputationibus philosophorum decepti, irrationabilem stultitiam putaverunt Deum colere crucifixum. Plangent se christiani peccatores, qui magis dilexerunt mundum, quam Deum vel Christum. margenoot72-79 Comp. VII, c. 17: Tertio competit locus ille ratione negotii, quia tractandum est ibi opus misericordiae et justitiae. Mons Oliveti qui est apud illam vallem, designat misericordiam; Josaphat autem quod interpretatur judicium, designat justitiam ... Lud. II, c. 87, n^o 6: Christus in aere sedebit contra locum montis Oliveti ex quo ascendit. voetnoot72 ghelogen: geloochend. [tekstkritische noot]74 F ontfarmharticheden, die biden olyvebome is beteykent, so ist wel billix, dat hi in des selven berchs dal. 81 F makede in damasco ende weder daer bi is begraven, so is het billix, dat hi dat oerdel sijns levens ende dodes ontfanget, daer hi leven ende doot heeft ontvangen van onsen heren gode (rest ontbr.). 86 F dat vierde (lees: derde). 89 F maeyesteyt. margenoot79-85 Vgl. over de ‘ager Damascenus’, waar Adam zou zijn geschapen en na zijn dood begraven, den commentaar van Lutz - Perdrizet bij Chapitre I van het Speculum humanae salvationis - I, p. 182-183. Vgl. Lud. l.c. 9, n^o 23: In Bethlehem secundus Adam est natus, de qua ad septem milliaria vel circa contra Austrum est Hebron civitas, ubi in agro Damasceno fuit primus Adam de rubra terra formatus, de quo agro ad jactum arcus est spelunca duplex, ubi ipse Adam cum conjuge sua est conditus et sepultus. voetnoot84 des lants ... omgaen. Deze zin is niet duidelijk. Misschien leze men voor omgaen: aengaen, en in verband met de bovengenoemde Joden, heidenen en christenen zou dan de bet. kunnen zijn: en dat Hij, wien Joden, wien heidenen, wien christenen toebehooren, meester is over dit land, - ofschoon ook dan niet alle bezwaren zijn opgeheven. margenoot86-133 Bron onbekend. De latijnsche namen op de vier kolommen van den rechterstoel: potencia insuperabilis; sciencia infallibilis; ira implacabilis; sentencia irrevocabilis wijzen op een latijnsch geschrift. - Matth. 19:28. voetnoot86 na artikel werd is geschrapt. [tekstkritische noot]92 F pilaernen. 95 F hiet een onverwinlike macht ... tonen. 98 F bereyt. 99 of ontworstelen ontbr. 101 F snydende doer s.e. 1. 105 F bloot ende naect wesen ende alre menschen ogen ondect, ende die minste ogenblic tijts sel voer hem gerekent ende getelt ende gewegen worden. 109 F voorthalen recht oft hem alleen gehoechde. 114 F verwoetheit ... grouweliker. 116 F sijn toorn ende verwoetheit sel berispen alle dat enz. margenoot92 Ps. 88:15: justitia et judicium praeparatio sedis tuae. margenoot99 Vgl. Apoc. 1:16. margenoot118 Deut. 32:41, 42. margenoot123 Prov. 8:7. [tekstkritische noot]125 F ende nyemant en sel hem ... een te recht mogen verantwoerden. 130 F tot hem keren en sel, noch niement en sel tot hem dorren spreken: Hoe hebdi aldus gedaen. 134 F dat vijfte (lees: vierde). 137 F eerst zo selmen horen een overlude basuyn clincken ende breken van gods gebieden vander stemmen des archangels inder basuynen, die god heeft gemaect (= S-O). Ende gelijc als een basuyn in den heer die vianden vervaert (ende ... gescien ontbr. ) voetnoot127 lossinge: loskoop. voetnoot128 verborgen: borgstellen. voetnoot131 Kyr; van gr. lat. kurie, d.i. o, Heer. V d. III, 1447; - hoe bistu (S-O: hebstu) soe ghedaen? margenoot134-189 Bron onbekend. Eenige reminiscenties in Comp. VII, 18, Lud. II, c. 87, n^o 6 en Leg. aur. p. 8 en 9. margenoot136 Hand. 1:11. voetnoot138 een overlude basuyn (S-O clinghen ende breken van Goods ghebiede van der stemme des archenenghels in der bazunen), die God enz. margenoot140-189 Lud. l.c.: Ad judicium ergo Domini congregabuntur omnes impii ut damnentur; justi vero non descendent in vallem judicii ut damnentur, sed in nubibus obviam Christo in aera elevabuntur. Christus enim non descendet in terram ad judicium, sed in aere sedebit contra locum montis Oliveti, ex quo ascendit ... Et tunc Christus blandus justis, et terribilis apparebit injustis. Adeo quidem iratus reprobis videbitur, ut dicant montibus et petris: Cadite super nos ... L.A. l.c.: Viri perfecti, qui alios judicabunt, non quod sententiam ferant, quia hoc solius judicis est, sed dicuntur judicare, id est: judicanti assistere. Et illa assistentia erit primo ad sanctorum honorem ... secundo ad sententiae confirmationem ... Insignia passionis, scilicet crux, clavi et cicatrices in corpore. Haec enim erunt primo in ostensionem suae gloriosae victoriae ... secundo in ostensionem suae misericordiae, ut ex hoc ostendatur, quod misericorditer boni sunt salvati; tertio in ostensionem suae justitiae, ut ex hoc ostendatur, quam justissime reprobi sunt damnati, qua scilicet tantum pretium sui sanguinis contempserunt. Unde in haec verba iis exproprabit: ego propter vos homo factus sum, propter vos alligatus sum et delusus et caesus et crucifixus; ubi est tantarum injuriarum mearum fructus ... Ubi servitus vestra, quam mihi pro pretio sanguinis mei dedistis? ‘Die ander sake is, opdat hi in alsulker ghedaente dat kersten ghelove stercke’, enz. - toont nauwe overeenkomst met wat we bij 65-72 uit Leg. aur. citeerden. Aldaar eveneens: Crux et cieatrices radiis solis erunt lucidiores. Comp. l.c.: Sedebit Christus supra in eminentiori loco cum sanctis, mali vero subtus in terra, quam dilexerunt... [tekstkritische noot]144 F gewrocht ... pauwelgoen. 149 F onnoselic bliven crupen. 150 F recht als senatoers. 155 F den gebode des rechters willichlic onderdaen te wesen ende te volbrengen. 159 F om drierehande saken wil. 161 F baernaert. voetnoot149 nueselic: jammerlijk. [tekstkritische noot]164 F een vast betrouwen, die aldus seggen sellen: gebenedijt zi die heer die om minen willen dese wonden mit veel pinen ontfangen heeft. Ende die heb ic in danc ende in gehoechnis sijns gedragen in minen lichaem, doer welc ic veel penitencie heb gedaen. Nu weet ict wel voerwaer ende ic gevet hem. 174 F geslegen hebben; - F die heyden sellen sien die grote wonderlike werken ons heren, dat hi gecruust ende gestorven is. 179 F rechtvaerdelic dat zi v. sellen worden. 186 F Siet op mi ende op mijn gedaente ende op die swaerheit mijnre passien, hoe. 190 F dat seste (lees: vijfte). voetnoot187 toech: kenmerken. margenoot190-226 Leg. aur (Graesse³, p. 10): Tres tunc accusatores contra peccatorem stabunt. Primus est dyabolus ... Augustinus: praesto tunc erit dyabolus recitans verba professionis nostrae et objiciens nobis quaecunque fecimus, in quo loco et in qua hora peccavimus et quid boni facere tunc debuimus. Dicturus est enim ille adversarius: Aequissime judex, judica istum meum esse ob culpam, qui tuus esse voluit per gratiam; tuus est per naturam, meus per miseriam; tuus ob passionem, meus ob suasionem; tibi inobediens, mihi obediens; a te accepit immortalitatis stolam, a me accepit pannosam, qua indutus est, tunicam; tuam vestem dimisit, cum mea huc venit. Aequissime judex, judica illum meus esse et mecum damnandum esse... Secundus accusator erit proprium scelus. Peccata enim propria unumquemque accusabunt... Bernardus. Tunc loquentia simul ejus opera dicent: Tu nos egisti, opera tua sumus, non te deseremus, sed semper tecum erimus et tecum ad judicium pergemus; multisque et multiplicibus criminibus eum accusabunt. Tertius accusator erit totus mundus. ... Chrysostomus super Matthaeum. In illo die nihil est quod respondeamus, ubi coelum et terra, aqua, sol et luna, dies et noctes et totus mundus stabunt ante Deum adversus nos in testimonium peccatorum nostrorum. [tekstkritische noot]193 F zo sellen drie wroegers ende tugers daer wesen; M die w. ende die t. 209 F te samen tot den menschen spreken. 210 F dijn eygen hantwerc. 215 F Ende veel anders des gelijcs. [tekstkritische noot]216 F wroegers ... sel. 219 F gescepen. 220 F des hemels ende die lucht sellen. 223 F in is gevallen. 224 F dat zi hem hebben gedient. 225 F tot haerre behoefte was gescepen ... misbruyct heeft. 227 F daer ghien falgieringe aen en sel wesen. 229 F die derde binnen inden sondaer. 231 F Ic sel wesen recht getugenge ende loesheit en sel. 233 F ende bekent. 234 F ende tot genen meer ondersoeken voert aen yet te vragen. 237 F des menschen b.; H den m.b. voetnoot218 te wrake: tot straf en ter beschuldiging. voetnoot223 ingehangen; beter is S-O: ingheganghen: tegen God is ingegaan. margenoot227-251 l.c. p. 11: Tres testes tunc adversus se habebit peccator. Unum supra se habebit peccator, scilicet Deum, qui erit judex et testis. Jeremias 29:23: Ego sum judex et testis, dicit Dominus. Alium intra se, scilicet conscientiam. (II Cor. 1:12)... Tertium juxta se, scilicet proprium angelum ad custodiam deputatum, qui tamquam conscius omnium quae fecit, contra eum testimonium perhibebit. Job 20:27: Revelabunt coeli (id est angeli) iniquitatem ejus. voetnoot230 Ysayas, lees: Ieremias. voetnoot233 witachtich: gerecht. voetnoot234 tot ghenen ... voirt dan: en bij niemand meer daarna onderzoeken en vragen. [tekstkritische noot]241 F wi bewaerden se. 243 F ongewaerdige boden. 248 F mi gehoget ... (als in enen vlinlsteen ontbr.). 252 F dat sevende (lees: seste). 253 F gepresenteert. 255 F toegebrocht. 257 F niet mede gedeelt. 258 F besmit... sielen, die nader ghelikenis der tryniteyt was gescepen, mit sonden also mismaect heeft, datsi als die doot is gescapen. voetnoot244 den, (lees des) menschen. voetnoot249 blintsteen, lees: vlintsteen (Mnd. vlinte, ook vlintstên: keisteen. Vgl. Maerlant, Dander Martijn: ‘Nu es mijn herte so hart een vlint.’ margenoot252-287 l.c.: O quam angustae erunt tunc viae reprobis. Superius erit judex iratus, inferius horrendum chaos, a dextris peccata accusantia, a sinistris infinita daemonia ad supplicium trahentia, intus conscientia urens, foris mundus ardens. Miser peccator sic deprehensus quo fugiet? latere erit impossibile. apparere intolerabile! - l.c. p. 10: Nec resistendi virtus est contra eum (judicem), nec fugiendi facultas ... contra ipsius sapientiam nihil valebunt allegationcs advocatorum, nec sophismata philosophorum, nec praeclarissima eloquia oratorum, nec astutiae versutorum. - Luc. 23:30; Job 14:13: Quis mihi hoc tribuat, ut in inferno protegas me, et abscondas me, donec pertranseat furor tuus. [tekstkritische noot]264 F die ontsichlike sceem der hellen. 267 F die hi niet en mach ontgaen. 271 F als hi in hem selven siet;. H in den selven. 272 F verstorven ende vlammende als een gloet. 276 F des onsoenliken toornen gods. 277 F noch heen te comen ... tijt hem te b., noch goet mede te voldoen. 281 F noch mit listigen logyken ende allegacien, noch mit scoenre tale der voersprekeren te verdingen. voetnoot261 ghescaept: gemaakt. voetnoot264 onsichiliken scuum (horrendum chaos): het verschrikkelijke koken der hel; - ongrondige: grondelooze. voetnoot267 bewonden: verstrikt. voetnoot279 vol mede te doen: om mede te voldoen. voetnoot281 logyle allegaciën: spitsvondige wetsaanhalingen. logyle niet bij Vd. In aansluiting met het Lat. zou de zin moeten luiden: noch mit listigher logyke, <noch mit> allegaciën. (Zie var. F). [tekstkritische noot]287 F bescermste, thent dijn toern voerbi gegaen is. 288 F dat achtende (lees: sevende). 292 F drierehande saken wille. 293 F Als davidt spreect: hi sprac ende zi sijn gemaect; hi geboet ende zi worden gescepen. 298 F gaf die geboden. (Hoer ... gheboden ontbr.). 300 F billicx. voetnoot287 thent: totdat, (Kil. thendt, Holl.: donec, usque; verwoet: razernij. margenoot288-308 Mr. Dirc meent dat de goddelijke Rechter ‘mit lijfliker stemmen’ spreken zal. St. Thomas Summa theol., III, Supplem., qu. 88, a. 2 houdt 't tegenovergestelde. Lud. II, c. 50, n^o 12 schrijft: Potest autem quaeri utrum illa disceptatio et sententia erit vocalis vel mentalis tantum; et videtur quod vocalis, - en geeft dan nog eenige andere opinies, o.a. alii dicunt, quia et mentale erit interius, et vocale exterius; quia judicabit Christus non tantum ut Deus, sed etiam ut homo; ideo ejus judicium erit non divino modo tantum, sed humano. Ex hoc autem majus gaudium sensibile bonorum, et major dolor sensibilis reproborum erit; unde non frustra erit hoc, sed utiliter sicut et corporalis apparitio hominum. Huic opinioni adhaerendo dicendum ad objectum, quod disrumpet illos sine voce (Sap. 4:19) excusationis sufficientis vel appellationis; sed non sine voce disceptationis generalis. Waaraan Mr. Dirc zijn argumenten ontleende, bleef ons onbekend. voetnoot288 rechts, lees met S-O: rechters aenspraeck. voetnoot292 na want is, met S-O, God ingelascht. margenoot293 Ps. 39:9. margenoot294 Joës. 1:1. margenoot299 Vgl. Exod. 23:20-21: Ecce ego mitto Angelum meum ... observa eum et audi vocem ejus. [tekstkritische noot]305 F als die iongeren tuuchden ... du hebste. 308 F toten leven ende toter doot. 310 F gehondert ... gespijset noch gelavet. 313 F ontfermharticheden. 316 F met enen van minen mynsten. 317 F ondervragen ... dichten mitten genen, die. 321 F om haerre eren wil, want het is grote waerdicheit. 323 F geloeft hadde. margenoot302 Joës. 1:14. voetnoot304 die raet Gods: de raadsbesluiten van God. margenoot305 Joës. 6:69. margenoot310-317 Vgl. Matth. 25. margenoot317-331 Leg. aur. (Graesse³, p. 9): Et illa assistentia erit primo ad sanctorum honorem. Magnus enim honor erit cum judice sessionem habere. Juxta quod promisit dicens: sedebitis super sedes, etc. Secundo ad sententiae confirmationem. Sententiam judicis approbabunt, sicut aliquando illi, qui judicanti assistunt, ejus sententiam approbant et ad ipsam approbandam subscribunt, Psalmus (149:9): ut faciant in iis judicium conscriptum, etc. Tertio ad malorum condemnationem, quos quidem condemnabunt ex vitae suae operatione. - Sap. 5:4-5. voetnoot317 ommevraghen: openbare rondvraag in een rechtszitting, of iemand ook een aanklacht heeft in te brengen; - dat vonnisse dichten: het vonnis samenstellen. voetnoot321 om boorte, lees: hoorre) eren wille. (Zie var. F). [tekstkritische noot]330 F zi, die wi wileneer te spot hadden ende haer leven dolheit gerekent hebben, en die sijn nu getelt onder d.k.g. Dit is die sentencie die die rechter sel geven mit rade der senatoren. 334 F duvelen bereyt is. 335 F zes clauselen... ofsceydinge. 341 F ende waer dat sake, dat zi seiden: H., wi bekennen. 349 F ymmer mit maledictien van di scheiden ... troesteliker. voetnoot332 S-O: sentencie, die die rechter sal uuten. margenoot334-362 Comp. VII, c. 19: Sententia contra malos (Matth. 25:41) continet in ipsa sex clausulas. Primo, a Deo separationem, cum dicitur: Ite; secundo, maledictionem: maledieti; tertio, incarcerationem, per hanc prepositionem: in; quarto, poenae acerbitatem: ignem; quinto, liberationis desperationem: aeternum; sexto, daemonum associationem: qui paratus est diabolo et angelis ejus. De volgende uitwerking ontbreekt, maar is uit het bovenstaande gemakkelijk af te leiden. [tekstkritische noot]353 F tijt daer in wesen. 361 F engelen mede. Daer ons voer behoeden moet die milde ontfermhartige god. Amen.

Vorige Volgende

Dat .L. capittel vanden ionxsten daghe ende vanden ghemenen oordel, dat God sitten sal over die levende ende over die doden. Item hier vanden .XV. teykenen ende woorden, die God spreken sal totten gueden ende totten quaden.