Tafel van den kersten ghelove. Deel 3A en 3B: Somerstuc

Regelnummers proza verbergen

[p. 478]

Dat .XXXIX. capittel vanden sekeren regulen der consciencien, diemen in die vierscaer der penitencien moet weten ende houden. Item van neghen regulen der penitencien ende vier dinghen die den mensche naghelen ant cruce der penitencien.

7^7-24Die apostol seit, dat die inwendighe mensche [136c] heeft 8 twie oordelen ende over hem werden gheseten twie vonnissen 9 inder heiligher kercken overmits macht der slotelen, die onse 10 Heer gaf sinte Pieter, prince der apostolen. Dat eerste oordel 11 is uutwendelic, als men enighen mensche daecht of ladet voor 12 die consistory sijnre prelaten van misdaet inder heiligher ker-13cken, van gheesteliken sonden ende overtreden den kersten 14 ewe, die si castien ende pinighen¹⁴ mit bannen, dat is uut te 15 setten vander ghemeensaemheit der heiligher kercken. Ende 16 die vonnissen sijn seer te ontsien, wantsi sijn scadelic der sie-17len, om-datsi daer meed beroeft wert alle medelinghe der gue-18der menschen weldaet¹⁷ ende der sacramenten ghenaden. Dair 19 David of seide: God make mi deelachtich alle der gueder 20 menschen wercken, die di ontsien ende die daer houden dijn 21 gheboden. Tot desen oordel sijn gescreven veel regulen des 22 rechts ende hieten regulen²² iuris, daer ic in desen boeck niet 23 of scriven en wil, wantsi dat alleen weten die mit pleyten om-24^24-40gaen. Dat ander oordel is heymeliker, als een mensche be-

7-24 Vgl. I Cor. 5:5, waaruit blijkt, dat de Kerk van de vroegste tijden af het recht van banvloek uitoefende. M.D.: Quod multiplex est damnum quod excommunicatio inducit ... ab Ecclesia fidelium removet ... peccatorum absolutionem impedit. - Ps. 118:63.

14 castien ende pinighen: tuchtigen en straffen; - mit bannen; de kerkelijke ‘ban’ of excommunicatie is een straf, waardoor iemand om zijn misdaad, met voorkennis der straf bedreven, wordt uitgesloten van de gemeenschap der Kerk, m.a.w. van alle gemeenschappelijke geestelijke goederen, waarover de Kerk te beschikken heeft, beroofd wordt.

17 mededelinghe ... weldaet; de geloovigen hebben nl. deel aan alle goede werken, die in de Kerk geschieden.

22 M: regulen, lees: regule.

24-40 Comp. VI, c. 20. Poenitentia est, ut ait Ambrosius, anteacta mala et peccata flere, et iterum flenda non committere. - Isaias, 38:5 - l.c. c. 27: Confessio debet fieri sacerdoti, id est habenti claves, quae sunt scientia discernendi, et potestas ligandi atque solvendi. - I Cor. 11:31: Quod si nosmetipsos dijudicaremus, non utique judicaremur.

[p. 479]

25rouwe ontfaet van alle sine sonden ende gaet in die vierscaer 26 sijnre consciencien ende oversiet sijn leven. Ghelijc als David²⁶ 27 seide: Heer ic sal di overdencken alle die daghen mijns le-28vens in bitterheden mijnre sielen. Ende in desen dingtael, daer 29 den mensche sijn sonden voorstaen, set hi over [136d] hem 30 een rechter, wairlic of gheestelic, die die slotelen hebben der 31 consten ende moghentheit ende hieten biechteren. Ende van 32 desen vierscaer ende dingtael der consciencien, als een sijn 33 biecht spreket, seit Paulus aldus: Waer dat sake³³ dat wi ons 34 selven oordelen, wi en souden niet veroordelt warden. Want 35 reden is, dat daer en gaet ghien vonnis dan van verghifnis. 36 Sinte Augustijn seit: Als die mensche hemselven aldus voor 37 Gode wroecht, so en wil hem God niet wroegen, mer hi seit: 38 wi willen hem sparen, want hi en spaert hem selven niet, wi 39 willent hem vergheven, want hi wil hem selven plaghen, pini-40ghen ende beteren.

41Tot deser dingtael wel te voeren onder den consistori der 42 consciencien ende dat pleyt wel te sluten gewairachtigher peni-43tencien en horen toe veel godliker wijsheit, gheestelics raet 44 ende heiligher leer, die die meysters inder godheit ghescreven 45 hebben, ende hieten regulen.

46^46-56Die eerste is, dat waerachtighe biecht sal wesen simpel, son-47der bedeck die woorden, oetmoedich mit herte ende mit ghe-48late, vuerich sijn gebreken te beteren, puyr, sonder gheven-49sicheit, <dicwijl⁴⁹> want wi veel sondighen, selve sonder bode 50 of brief, gaern mit gueden wil onbedwonghen, scamel voer dat 51 aenschijn Gods, gheheel niet ghedeilt, heymelic den biechter 52 alleen, screylic mit rouwen van herten, snellic want onse tijt is 53 cort ende onseker, sterckelic [137a] mit vasten moede⁵³ te bete-54ren ende die sonden te laten, besculdelic⁵⁴ waer dijn gront of

26 David, lees: Isaias.

33 waer dat sake: bijaldien.

46-56 l.c. c. 26: Sit simplex, humilis confessio, etc. vgl. noot, cap. 35, 191-199, waarvan S. Thomas Aq. S. Theol. III (Suppl.), qu. 9, a. 4 een korte verklaring geeft. l.c. c. 25: Nota quod confessio facta per nuntium vel per epistolam, licet sit quoddam opus bonum et meritorium, tamen inquantum est pars sacramenti poenitentiae, non potest sic fieri, quia determinatam habet materiam, scilicet actum sermonis, quo conscientia hominis manifestari consuevit.

49 dicwijl ingelascht volgens S.O.

53 mit vasten moede: met vast voornemen.

54 besculdelic: accusans.

[p. 480]

55 wroecht, overgheflic⁵⁵ wat die biechter dies tot penitencien set-56ten wil.

57^57-61Die ander regel is: men sal gheenre vrouwen biechten, hoe 58 heilich of hoe gheleert datsi is. Want al was Maria, die moe-59der ons Heren, waerder, heiligher ende wiser dan alle die 60 apostolen, nochtan en heeft hi haer die slotelen van hemelrijc 61 niet bevolen.

62^62-67Die derde reghel is, dat die priester en sal niement weyghe-63ren penitencien <te> setten voor sijn sonden, hoe groot datsi 64 oec waren, al en mocht hi oec den mensche niet absolvieren. 65 Want wi lesen dat Cristus nie genade en weygherde van al 66 dat hem ye ghebeden wort: hi soude den vierden dode ghe-67wect hebben, had hem yement ghebeden.

68^68-73Die vierde reghel is: die priester sal altijt meer volghen⁶⁸ 69 totter ontfermherticheit dan totter gherechticheit. Want die 70 scaffenaer en sal niet wreet wesen, daer die heer milde is. 71 Aldus sal die biechter voorsorghen, dat die sondaer niet in 72 wanhoop en valle, want die mensche is van kinscheden op ghe-73neicht totten sonden.

74^74-80Die vijfte reghel is, dat die biechter sal ondersceyt hebben⁷⁴, 75 ghelijc enen wisen arsater nu wijn nu olye den wonden in te 76 ghieten. [137b] Na dat des menschen staet ende leven is, soe 77 salmen aenspreken. Als nu⁷⁷ soe sal hi die vrese Gods voor leg-78ghen ehde beschelden ende als <nu⁷⁸> so sal hi hem die ont-79fermherticheit Gods bewisen, ende daer in so sal hi hem 80 troosten.

55 overgheflic (sit parere parata): onderworpen (niet bij Vd.); - dies: S-O heeft di; maar dies: daarom, past hier even goed.

57-61 Deze opmerking vond ik in geen der bronnen. Wel bepaalt het kerkelijk recht: ‘quod mulier non debet ordinari’, en daar de ‘confessio debet fieri sacerdoti’, volgt van-zelf, dat ‘men sal gheenre vrouwen biechten’.

62-67 M.D.: Quod nulli poenitenti venia debet denegari... Quod Deus numquam spernit poenitentiam, etiam si ad summum quis malorum perveniat.

68-73 M.D.: Quod poenitentia ne homines desperent, quandoque est mitiganda, quia melius est reddere rationem de misericordia quam de crudelitate. - Quod confessor cum gaudio et pio affectu debet suscipere poenitentes exemplo Christi.

68 volghen: overhellen.

74-80 M.D.: Quod imponenda est poenitentia secundum qualitatem delicti; item secundum qualitatem delinquentis.

74 ondersceyt hebben: onderscheid maken.

77 als nu - als nu: nu eens - dan weer.

78 S-O heeft nu na als, M na bewisen; het eerste is beter; - beschelden: bestraffen.

[p. 481]

81^81-88Die seste reghel is: Die mensche moet hebben een ghemeen 82 berouwe van alle sijn sonden ende niet en mach hi die een 83 beteren ende die ander niet, want anders so stonde hi in twie⁸³ 84 onghelike dinghen te samen, als dat hi woude wesen Gods 85 vrient middes der biecht ende bliven Gods viant middes⁸⁵ den 86 sonden, daer hi woude noch in bliven. Ende dit waer als licht 87 ende duusternisse, doot ende leven te samen, die niet gelike-88standich⁸⁷ te samen en sijn.

89^89-96Die sevende reghel is, dat ghewarighe penitencie die betert 90 die sonden die wijl, datse die mensche laten mach ende niet 91 dan, als die sonden den mensche beghinnen te laten. Want als 92 die mensche in sijnre uterster crancheit begheert die ghenade 93 der heiligher kercken, men salse hem verlenen, mer men mach 94 hem dat ewighe leven niet versekeren. Ic en segghe niet, dat 95 hi verloren sal warden, oec en segghe ic niet dat hi behouden 96 sal bliven.

97^97-105Die achte reghel is, dat die mensche voor Gode niet wair-98dich en is in sinen [137c] dode solaes te ontfaen ende ghena-99den der penitencien, die bi sinen leven. niet en dachte te ster-100ven. Daer-om soe sal een yghelic mensche alle daghe wat 101 goets doen, daer hi onsen heer God mede diene ende sijn ghe-102nade mochte mede verdienen. Want die ontfermherticheit 103 Gods en mach niement ghenoech uut-teykenen¹⁰³, want dicwijl so 104 heeft die ghenade overvloedich gheweest, daer die sonden 105 groot waren.

106^106-114Die neghende reghel is, dat gheen sondaer mit recht mis-107troostich werden en mach, die wijl, dat hi is in desen leven,

81-88 M.D.: Falsa poenitentia est, cum spretis aliis peccatis, de uno solo poenitentia agitur. - Nam de uno poenitentiam et non de aliis agere est quasi crudum laterem lavare. (laterem lavare: vergeefsche moeite doen).

83 S-O: beteren ende in die ander bliven.

85 middes; van mid (midde) met de bijw. s. Mhd. mittes, Mnd. middes. Deze vorm komt slechts zelden voor. (Vd. IV, 1556). De bet. is hier echter niet: ‘in het midden van’, zooals Vd. noteert, maar ‘door middel van, door’, zooals het Hgd. mittels.

87 gelike-standich: tegelijkertijd, (niet bij Vd.).

89-96 Comp. VI, c. 21: Quaedam poenitentia est sera, Augustinus: Si tunc poenites, quando peccare non potes, peccata te dimiserunt, non tu illa. - M.D.: Quod in extremis nulli est deneganda poenitentia. - Quod dubia est poenitentia ad ultimam necessitatem dilatata.

97-105 bron onbekend.

103 uut-teykenen: uitteekenen, voldoende beschrijven.

106-114 bron onbekend.

[p. 482]

108 hi en mach te ghenaden comen¹⁰⁸. Want dat en mach die groot-109heit of die lelicheit of die menichvoudicheit der sonden niet 110 hinderen, want ons heren Gods gueden sijn meerre dan onse 111 quaetheit ende sijn moghentheit meerre te vergheven dan die 112 onse is sonde te doen ende hem te vertoornen. Hier in dwaelde 113 Caym, die seide, dat sijn sonden meerre waren, dan dat hi die 114 ghenade mochte vercrighen¹¹⁴.

115^115-122Die tiende reghel is, dat die ghenadighe guedertierenheit 116 Gods niet en wil die vergheven sonden ymmermeer pinen of te 117 wrake ende te verwite brenghen. Ende daer om die sonden, die 118 eens wel ghebiecht sijn en is gheen noet, datmense anderwarf 119 biecht, ten si om meerre verdienst der oetmoedicheit of om 120 scaemte wil daer of te crigen [137d] Ende daer-mede leide hi 121 of veel penitencien, die hi voor die sonden sculdich waer te 122 doen.

123^123-130Die elfte reghel is, dat dat kersten ghelove moet mit Gods 124 minne beseten werden, want alle die guede wercken, die buten 125 der minnen Gods geschiet sijn, en sijn niet verdientlic des loons 126 vanden ewighen leven. Want die wercken die rechte munte¹²⁶ 127 niet en hebben, daermen dat rike Gods mach mede verghel-128den, mer si helpen een mensche wel, dat hi te snelre totter 129 ghenaden Gods coemt. Ende oec soe buert dair tijtlic loen 130 voir. Hier om sal een yghelic mensch altijt gaern guet doen.

131^131-138Die twalefte reghel is, dat een mensche gaern ende hoechlic 132 penitencie mach doen voir sijn sonden, want also veel hemel-133rijcs ghewinnet hi voor die wercken der penitencien, als of 134 hi die sonden nie en hadde ghedaen. Ende dat coemt van die 135 overvloedighe milde rijcheit Gods, daer hi mit menighen rade 136 oersaeck soect des menschen salicheit te verlenen. Ende die

108 hi en mach ... comen: of hij niet, zoolang hij leeft, weer tot den staat van genade kan komen (vergiffenis kan verkrijgen). Vgl. Stoett², § 232.

114 M vercrighen, naast S-O verdienen.

115-122 Comp. VI, c. 25: Nullus tenetur confessionem bona fide factam amplius iterare. - M.D.: Quod erubescentia in confessione peccatorum magna pars est satisfactionis. - Gen. 4:13.

123-130 bron onbekend. l.c. c. 21: ne infructuosi simus.

126 rechte munte: den echten muntstempel; het werk moet bovennatuurlijk zijn in zijn oorsprong en in zijn beweegreden, voorzoover het uitgaat van den vrijen wil met behulp der bovennatuurlijke genadekracht, en le beweegreden ontleend is aan het verstand, voorgelicht door het geloof.

131-138 bron onbekend. - Rom. 11:33.

[p. 483]

137 hoecheit der rijcdoem ons Heren is niet te begripen, noch die 138 weghen en sijn niet te vinden.

139^139-147Die dertiende reghel is: Also menichwerf als een mensche 140 sondicht, so sal hi weder opstaen in penitencien, want sonder 141 sonde te leven is een dinc dat teghen der na-[138a]turen is. 142 Hier-om soe seit Salomon, dat die rechtveerdige valt seven-143warf des daghes, mer staet weder op (Glosa:) mit peniten-144cien ende daer-om hiet hi noch rechtveerdich. Dit leerde onse 145 Heer den oversten pape sinte Pieter: dinen even-mensche en 146 selste niet vergheven sevenwarf alleen, mer seven ende tseven-147tich warf¹⁴⁶ (Glosa:) alle die tijt sijns levens.

148^148-154Die viertiende reghel is, dat die valsche, moortghierighe 149 luden selden waertighe¹⁴⁹ penitencie doen voor haer doot, want 150 hoor gront is recht contrari der ghenaden des heilighen Gheests. 151 Mer guedertieren ende ontfermhertighe menschen sterven sel-152den quader doot ende ist datsi in sonden vallen van cranche-153den der naturen, God verleent hem, datsi hem castien mit 154 penitencien, mer si en sullen niet verloren bliven.

155^155-164Die vijftiende reghel is, dat die uutwendighe penitencien als 156 vasten, beden, aelmissen gheven, suchten, wenen ende stren-157ghe leven van spijs, cleder ende begheren <en> sal een 158 mensch nymmermeer of laten die wijl, dat hi leeft ende is in 159 deser tijt. Want also langhe als hi levet, so mach hi sondi-160ghen, ende dese saken sijn recht boete ende medicinen teghen 161 die ghebreken der sonden ende instrumenten der duecht tot 162 der volcomenheit. Wee hem, die in onwaerde¹⁶² der son- [138b] 163 den al sijn leven heen leit, want wie mach seker wesen dat 164 hem sijn sonden werden vergheven.

165^165-176Die sestiende reghel is, dat vier dinghen naghelen den men-166schen anden cruce der penitencien. Dat eerste is: die menich-

139-147 Decreti secunda Pars, De Poen. dist. 3: Septies cadit justus et resurgit (Prov. 24:16). Si cadit, quomodo justus, si justus, quomodo cadit? Sed justi vocabulum non amittit, qui per poenitentiam semper resurgit. Et non solum septies, sed septuagies septies delinquenti, si convertatur ad poenitentiam, peccata donantur. (Matth. 18:22).

146 seven ende tseventich warf, lees: tseventichwarf sevenwarf.

148-154 bron onbekend.

149 waertighe, lees: waerdighe: geldige, waardevolle.

155-164 bron onbekend.

162 onwaerde: geringschatting; van iemand die de zonden te licht telt.

165-176 Comp. VI, c. 21: Ad agendam poenitentiam movent quatuor, de quibus Bernardus: Nimis durum est cor, quod non emolliunt beneficia, nec terrent supplicia, nec alliciunt promissa, nec castigant flagella.

[p. 484]

167voudighe gueden ende weldaet, die ons God dicwijl bewijst 168 heeft. Ende dat morwet onse herte in penitencien. Dat ander 169 is: sijn strenghe oordel ende die sware pijn der verdoemenis. 170 Ende die vervaren onse herte dat wi keren an penitencien. 171 Dat derde is: sijn overvloedige belofte der salicheit. Ende172 die trecken onse herten tot penitencien. Dat vierde sijn: sijn 173 gecelen ende castijnghe des lidens, die ons God toe sendt en-174de dair in beteren wi onse sonden in penitencien. Wel hem, 175 die sijn herte mit dese vier naghelen ghevestet heeft mit onsen 176 Heer ghelijc anden cruce.

177^177-185Die seventiende reghel is, dat veel dinghen trecken den 178 menschen vander saligher oefeninge der penitencien, als 179 scaemte te biechten, scromen vol te doen, wellust inden son-180den, hoep langhe te leven, wangelove die ghenade Gods te 181 vercrighen, ontsich weder inden sonden te vallen, toeverlaet¹⁸¹ 182 dat ander lude mit hem sondighen, ghewoente van ouden son-183dighen leven, toeverlaet op die ontfermherticheit Gods. In 184 desen is menich sondaer ghelettet¹⁸⁴ van sijnre salicheit ende 185 bedroghen in [138c] sijnre eyghender domheit.

186^186-197Die achtiende reghel is, dat die vrucht der penitencien is 187 menichvoudelic: die mensche wert ontbonden vanden banden 188 sijnre sonden, hi wert weder geset inden sacramenten der hei-189ligher kercken, hi wert ghesoent mit onsen heer God, hi wert 190 wert begaeft mit gheesteliken guede, verloren ghenade die 191 coemt hem weder, sijn oude guede wercken werden weder 192 levende ende loensamich¹⁹², dat hemelsche paradijs wert hem 193 gheopent, hi wert ghevriet vander verdoemenis ende vanden 194 kinde des bosen geestes wert een vercoren kint Godes ende

177-185 l.c. Impedimenta poenitentiae sunt: pudor confitendi, horror satisfaciendi, delectatio peccandi, spes diu vivendi, desperatio gratiam obtinendi, timor recidivandi, exemplum delinquendi, consuetudo peccandi, confidentia de Dei misericordia.

181 toeverlaet: toevlucht, maar hier in de niet door Vd. genoteerde bet. van: ‘uitvlucht, voorwendsel,’ welke ook het Mhd. zuoverlâz, naast 't meer gewone zuoversiht heeft, dus: ‘het geruststellend voorwendsel dat andere menschen, evenals hij, zondigen’. Vgl. de paraphrase van: exemplum delinguendi, c. 35, r. 110 vv. In den volgenden regel is toeverlaet: het (vermetel) vertrouwen.

184 ghelettet: afgehouden.

186-197 l.c. c. 22: Absolutus homo a peccato, restituitur Ecclesiae, reconciliatur Deo, donis spiritualibus ditatur, amissa bona revocat ... paradisus Dei aperitur, poenam aeternam vitat ... de filio diaboli filius Dei efficitur.

192 loensamich: loonwaardig, (verbonden met loon).

[p. 485]

195 des ewighen levens. Hier-om so sal een yghelick mensche gaern 196 penitencien doen, op-dat hi vander uren des doots niet voor-197lopen¹⁹⁶ en werde.

198^198-212Die neghentiende reghel is, dat vier dinghen comen te sa-199men daer een mensche bekeert sal werden. Dat eerste is: 200 beweghinge des vrien gemoedes mit enen ofkeren der sonden 201 ende hoor ghenoechte totten onwandelbaringhe ewighen gue-202den. Dat ander is: berouwe daer een die sonden also seer 203 lastert²⁰³ mit onwaerdighen ofkeren, dat hi om gheenre saken 204 wil die meer en wil doen. Dat derde is: invloet Gods ghena-205de, recht als licht der sonnen ende als douwe uuter lucht ende 206 gave uut den scat. Also wert die mensche gheestelic inden 207 berouwe²⁰⁶. Dat vierde is: verghifnisse ende [138d] aflaet sijn-208re misdaet, dat hi der ewigher pinen wert quyt ghelaten²⁰⁸, mit 209 Gode ghesoent in vrienscap ende daer-toe een uutvercoren kint 210 der ewigher salicheit. Alle dese punten comen te samen over 211 een inden eersten oghenblic, dat hem een mensche tot Gode 212 bekeert.

213^213-246Die twintichste reghel is, dat een gherechtige bekeringhe des

196 voorlopen: (loopende) ingehaald.

198-212 l.c. c. 32: In justificatione impii quatuor requiruntur, scilicet motus liberi arbitrii, contritio, infusio gratiae et remissio culpae ... Praedicta autem quatuor sunt simul tempore, non natura.

203 lastert: afkeurt; - onwaerdighen ofkeren: verontwaardigd zich afwenden.

206 gheestelic inden berouwe, inzoover iemand de zonde betreurt niet enkel om natuurlijke beweegredenen, aan het natuurlijke verstand ontleend, - wanneer men b.v. de bedreven zonden van ontucht verafschuwt, omdat men zijn menschelijke waardigheid er door heeft onteerd, - maar vooral uit bovennatuurlijke beweegredenen, welke door het geloof gekend worden.

208 quyt ghelaten: vrij gesteld, ontslagen.

213-246 l.c. In justificatione impii aliquid est ex parte Dei, et aliquid ex parte peccatoris et aliquid ex parte Ecclesiae. Ex parte Dei sunt duo, scilicet misericordia, quae reatum indulget, et justitia quae emendam aliquantulam exigit. vel hic, vel in futuro, scilicet in purgatorio. (Ps. 24:8). Ex parte peccatoris sunt etiam duo, scilicet amor et dolor, et hi sunt duae molae, quibus peccatum conteritur ... Ex parte Ecclesiae similiter sunt duo: primum est meritum, praecipue Christi, quod est inexhausibile, et aliorum sanctorum, qui fecerunt opera multa supererogationis, quae omnia sub potestate clavium sunt posita, ut quod minus est in uno membro Ecclesiae, compensetur in alio ... Het Comp. schrijft: secundum est indulgentia, maar onze auteur noemt als ‘dat ander’ ‘ghebet ende oefeninghe in den dienste Gods over al die heel kerstenheit,’ wat een verbetering mag worden genoemd, want ‘meritum’ en ‘indulgentia’ komen vrijwel met elkaar overeen, voor zoover de Kerk, als zij aflaten - d.i. kwijtschelding van tijdelijke straffen, - verleent, op ons toepast de oneindige voldoeningen van Christus en de overvloedige voldoeningen der heiligen.

[p. 486]

214 menschen horen twie dinghen toe van ons heren Gods weghen, 215 twie dinghen van den sondaers weghen ende twie vander hei-216ligher kercken weghen. Van ons heren Gods weghen is dat eer-217ste: sijn grondelose ontfermherticheit, daer hi gaern die 218 sonden doer verghift; dat ander is: sijn starcke²¹⁸ gherechti-219heit, daer hi oec uut wat tijtlike beteringe eischt voor die be-220ganghen sonden, hier inder tijt of inden veghevier. Dit was 221 dat David seide: Die Heer is soet ende oec guet ende daerom 222 sal hi die ewe gheven, die daer misdoen inden weghe. Van 223 des sondaers weghen, die hem bekeren sal, is dat eerste: rou-224we ende lede, iammer-druck van herten²²⁴, dat hi so groteliken 225 teghen der guetheit Gods misdaen heeft. David seit: mijn 226 rouwe is altoos in mijnre teghenwoordicheit. Dat ander is: 227 liefte ende minne op Gods ewe ende sijn belofte vander sali-228cheit ende sonderlinghe op Gods selfs guetheit. David seit: 229 ic heb lief ghehadt [139a] boven gout²²⁹ ende steen topasyon. De-230se twie gheliken recht twie molenstenen: die onderste of die 231 leggher²³¹ is die minne, ende die overste steen of die loper dat 232 is rouwe. Ende in die quaerne²³² des herten onder dese twie ste-233nen werden die gheboden Gods ende die leer des ewangeliums 234 ghemalen als coern. Vander heiligher kercken weghen is dat^234-246 235 eerste: die verdienst ons heren Ihesu Cristi ende alder heili-236ghen ende dit is die onnendighe scat der heiligher kercken, 237 die uuter openre zijden Cristi is ghevloten ende staet onder 238 die macht der slotelen, die God den paeus ende den prelaten 239 bevolen heeft ende sonder dese scat so en wert niement uut 240 den sonden verlost. Dat ander is: ghebet ende oefeninghe in-241den dienste Gods over al die heel kerstenheit, diemen daghe-

218 M: starcke; S-O: stracke: star, streng, dat mooier is, maar 't bet. ook: sterk.

224 iammer-druck van herten: hartzeer.

229 M: boven guet, lees: gout (super aurum - Ps. 118:127).

231 leggher is in deze bet. door Vd. genoteerd, maar loper niet: de bovenste steen in een molen.

232 quaerne: handmolen.

234-246 ghebet ende oefeninghe, enz. De geestelijke goederen, waaraan de leden der Kerk onderling deel hebben, zijn voornamelijk de oneindige verdiensten en voldoeningen van den Godmensch, die op de eerste plaats door het H. Sacrificie der Mis op ons worden toegepast en vervolgens door de aflaten. Verder hebben de geloovigen ook deel aan alle H. Missen, gebeden en goede werken, die in de H. Kerk geschieden.

[p. 487]

242lix begaet mit lesen ende mit singhen in die heilighe kercke 243 ende sonderlinge die offerhande des lichaems ons Heren, dat 244 die priester consacreert inder missen in aflaet alle der werelt 245 sonden, die God ons allen moet verlenen doer ghenade des 246 ghebenediden sacraments sijns heilighen lichaems. Amen.