Tafel van den kersten ghelove. Deel 3A en 3B: Somerstuc

Regelnummers proza verbergen

Dat neghentiende capittel vanden staet ende ordinancie der heiligher kercken ende ondersceit ende scickenisse hoorre prelaten, als van paeus, macht van bisscopen ende van priesters macht dier bevolen is biecht te horen. [88a]

7^7-2637-13Die heilighe kerck, datmen hiet ecclesia, is een vergaderinge 8 alre ghelovigher ende ghetrouwer menschen van anbeghin des 9 eersten onnoselen mans Abels went totten lesten rechtveerdi-10ghen mensche, die op aerden comen sal. Van desen is Cristus 11 onse Heer, waer God ende mensche, een overste pape of ende 12 een waer bisscop, diese hout te samen in enicheit der minnen

7-263 De inhoud van dit artikel is ontleend aan het Decretum Gratiani, maar onze auteur gebruikte niet den tekst zelf, maar nam uit het beroemde Margarita Decreti seu Tabula Martiniana, een zeer uitvoerigen Index, door zijn ordebroeder Martinus de Troppau samengesteld, de kort en krachtig geformuleerde uitspraken over. P. Martinus was pauselijk penitencier en stierf in 1278. Vóór 1500 beleefde zijn werk, dat onmisbaar is bij het consulteeren van het Decretum, reeds 19 drukken. Door ons geciteerd als M.D.

7-13 Summa theol. III, qu. 8, a. 4 ad 2: Ecclesia secundum statum viae (d.i. op aarde) est congregatio fidelium. l.c. a. 3, (c.): corpus Ecclesiae constituitur ex hominibus qui fuerunt a principio mundi usque ad finem ipsius. S. Thomas Aq. Quaestiones disputatae de Veritate, 28: 4: Christus totus secundum utramque naturam simul est caput totius Ecclesiae.

[p. 319]

13 ^13-16Gods ende der menschen. Dese vergaderinghe is recht als een 14 reyne maghet ende ioncfrouwe, scamel ende ongequetst over-15mits reyn levens wil, welke ioncfrouwe Cristo onsen Heer tot 16 eenre bruut ende hi haer weder tot enen man is ghetrouwet. 17 Ende ghelijc dat tusschen man ende wijf een onversceiden hu-18welic was ende echtscap naden woorden, die God heeft ghe-19sproken, also isset tusschen onsen Heer Ihesum Cristum ende 20 ²⁰sijnre bruut der heiligher kercken. Als Paulus seit: Ic heb u 21 ghetrouwet ende ghegheven enen man Cristo, alsmen enen rey-22^22-27nen maghet wert ghegheven. Ende wat mensche dat buten de-23ser kercken ghewonnen wert, is onsalich ende sal verloren 24 werden ende barnen inden brant der hellen, recht als een af-25ghesneden twijch niet en leeft, noch en bloeyt, mer ghescict 26 is ten vuer, also en is ghien salicheit buten een- [88b] saem-27heit²⁶ der heiligher kercken.

28^28-30Die roemssche kercke is een moeder ende een hoeft alder 29 ander kercken inden kerstenheit. Wantsi is die eerste scoel²⁹ 30 inder latijnssche sprake, diemen niet verlegghen en mach, 31 want sinte Pieter dair uut schicte alle staet ende ordinancie, 32 ³²prelacie der heiligher kercken. Si is een meesterisse diemen 33 ³³in allen saken horen sal ende volghen ende tot haer so mach 34 men sonder middel appellieren³⁴, dat is recht beroepen, ende 35 van haer so en machmen niet verrer versoeken. Si sal alle 36 dinck oordelen ende van niement en sal si berecht werden. Si 37 ³⁷is een spieghel der wijsheit, daer men alle saken ende twivel 38 ³⁸moet verclaren, si gheeft vonnisse ende sentencie uut, die nie-

13-16 M.D.: Quod Ecclesia non solum ratione virginitatis, sed etiam omnium fidelium tota virgo dicitur ... quod sponsa Christi dicitur pudica et incorrupta.

20 II Cor. 11:2.

22-27 M.D.: Quod extra eam salus non habetur; quod sicut praecisus ramus ab arbore non vivit, ita praecisi ab Ecclesia.

26 eensaemheit: gemeenschap (niet bij Vd.) Wel in Mnl. Hdwdb. eensamelike: gemeenschappelijk, gezamenlijk.

28-30 M.D.: Quod Ecclesia romana mater est et caput omnium ecclesiarum; quia ipsa est prima sedes.

29 scoel, lees stoel (sedes).

32 M.D.: Quia ipsa tamquam magistra est in omnibus sequenda.

33 M.D.: Quod ad Romanam Ecclesiam omnibus sine exceptione licet appellare et ab ea nemini appellare permittitur; quod ipsa valet omnes judicare et de ea judicare nulli permittitur.

34 appellieren: een beroep doen.

37 M.D.: Quod ipsa est in speculum omnibus.

38 M.D.: Quod sententias quandoque revocat, quandoque in melius commutat.

[p. 320]

39³⁹ment en mach beduden, wederroepen of weder-comen³⁹. Si is 40 die volheit der ghewelt ende macht ons Heren ende vanden 41 apostelschen rade der kerstenheit ende scatte ghefundiert⁴¹ ende 42 si bewaert alleen die statuten der ghemenen rade der heiligher 43 kercken ende alle kerstenheit. Uut haer so coemt die eerste 44 benedictie, salf, bevelinghe, ordinancie alle der ander kercken.45 ⁴⁵Si en staet oec onder ghien wairlic tribuut, noch onder gheen 46 vorsten bedwanc, mer keyser, coninghen ende alle heren sijn 47 haer vaselle, mannen ende uutriders⁴⁷, voirvechters ende be-48schermers.

49Die staet ende ordinancie [88c] der heiligher kercken is van 50 Adams ende van Abrahams tiden bescict ende verstaen, ghe-51sticht van Moyses ende allen propheten ewe ende visioen, ghe-52starct van al ons Heren leven, van alre apostolen rade, predi-53caedse, van alre martelaren bloede ende innicheit der confes-54soren ghestadicht ende confirmiert ende van allen gueden men-55schen heilich leven. Aldus langhe van ghewoenten is si ghe-56wassen, ghebreet ende toe genomen ende is in drien particu-57len ghedeilt na gheliken der heiligher Drievoudicheit, op welc 58 ghelijc hemel ende aerde steit. Want als Aristotiles seit: Alle 59 dat ghemene guet staet op drie volcomen, welc is: grote macht, 60 claerre wijsheit ende oorbaerlick werc. Want dese drie heeft 61 in haer ghescict die heilighe kercke, als die macht der paep-62scap, die wijsheit der leerrars ende der meesters of der predi-63caren, ende die arbeit des wairlics volcs ende alre menschen. 64 Die prelaten bebben macht, leer ende werc, die lerars en heb-65ben niet dan leer ende werc, die leke menschen hebben niet 66 dan werc ende arbeit. Aldus is die staet der heiligher kercken 67 onderscheit: die prelaten regieren, die lerars prediken, dat 68 volck leeft der doecht. Die eerste staet der kercken is prelaet-69scap, als die paeus, bisscopen ende papen, die van Gods craft 70 ende van sinte Pieters bevelinghe macht ende ghewelt over

39 M.D.: Quod ipsa habet plenitudinem potestatis; quod ipsa a tramite apostolicae traditionis nunquam erravit; quod custodit statuta conciliorum, quae ipsa confirmavit.

39 weder-comen: op iets terugkomen.

41 vanden apostelschen ... ghefundiert: gegrondvest door den raad van de Apostelen der Christenheid en door den (geestelijken) schat (der Openbaring) - het depositum fidei, waarvan S. Paulus spreekt in II Tim. 1:14: bewaar dat kostelijk pand.

45 M.D.: Quod imperator catholicus filius est, non praesul Ecclesiae; quod imperator advocatus et defensor debet esse Ecclesiae.

47 uutriders (van uutriden): strijders (niet bij V d.).

[p. 321]

71 siel ende lijf alre menschen hebben ontfanghen. Ende [88d] 72 boven al so is die paeus, want hi is een aerdsch god, die ghien 73 ander heer boven hem en heeft dan God alleen. Hi voort 74 die macht⁷³ Gods inder aerden ende hi is onse Here Ihesu Cris-75ti ruwaert, bailiu, scaffenaer ende rentemeester, hi is een va-76der alle der vaderen ende een wonder ontsich⁷⁶ der werelt, hi 77 ⁷⁷is een vorst alre rechteren ende van niement en wert hi ghe-78oordelt, want alle saken der tijt heeft <hem> God ende sin-79te Pieter, des hi een vicarius is, bevolen te sluten ende te 80 eynden mitten menschen, mer des pawes saken wil God alleen 81 ^81-85uut rechten⁸¹. In dien dat een man paeus wert, soe is hi claer, 82 wairdich ende in onsen oghen heilich. Men sal voor hem alre 83 meest bidden, want an hem hangt alre menschen salicheit; 84 men sal hem waerdelic versoeken, want hi den dienst Gods 85 ^85-91meer begheert ende versorcht. Ende wat die paeus seit of ghe-86biet, dat salmen ontfanghen oft uten monde Gods ende sinte 87 Pieters ghesproken waer. Men moet van sinen oordel ende 88 ghebode niet dan eer ende lof spreken, mer dats wair, hem 89 boort wel na te volghen die ghesetten ende die statuten der 90 vaderen, die inden ghemeen recht der heiligher kercken ende 91 der scrifturen sijn gheleghen. Die paeus heeft volle ende over-92ste macht in drien dinghen. Eerstwerf dat hi mach mede dey-93len ende verlenen den scat der heiligher kercken, diemen 94 noemt pardoen ende oflaet. Want [89a] al ons liefs Heren 95 leven, sijn werken ende ghecruusten doot mitten gaven des 96 Gheests ende alle der martelaren bloit, gestort voir den naem 97 Gods ende die rechtverdicheit, is een scat der heiligher ker-98⁹⁸ken, dair Salomon of scrijft aldus: Een onendich scat is den 99 mensche gegheven; wien dien ghebruuct, sijn deelachtich ghe-100maect der vrienscip Gods. Desen scat is den paeus sonderlin-

73 voort die macht: voert het bewind.

76 ontsich: ontzag, eerbiedige vrees.

77 M.D.: Quod aliorum causas Deus hominibus terminandas commisit, Papam vero suo judicio reservavit.

81-85 M.D.: Quod Papa aut sanctus eligitur, aut ex promotione clarus efficitur; quod propensius est pro ipso orandum, quia ex ipso dependet salus omnium; quod in cultu Dei majorem zelum debet habere quam alii Christiani; quod sic debet reputari statutum Papae, ac si de ore Dei vel beati Petri esset prolatum.

81 uutrechten: een eindbeslissing nemen; - claer: in aanzien.

85-91 M.D.: Quod adimplendum est ejus mandatum, etiamsi viderit vix ferendum; quod Papa licet de jure non sit ligatus ad ea quae statuit, tamen honestum est, ut ea prae caeteris servet.

98 Sap. 9:14.

[p. 322]

101ghe ende gheheel bevolen mit volre macht ende wat hi dair 102 uut gheeft is also wairlic gegheven, als Cristus sijn water ende 103 bloit liet vlieten uut sijnre borsten, ende also veel alst luut¹⁰³ 104 mit woorden, also goet is ander waerheit des dings. Dit aflaet 105 is een quittinge onser penitencien, die ons boirt te doen voir 106 onsen sonden ende een leschinge¹⁰⁶ des vegheviers ende cortin-107ghe alre pinen ende plaghe, die wi plichtich¹⁰⁷ ende kennich 108 sijn voor onse sonden. Over dese saken heeft die paeuwes 109 ¹⁰⁹macht, als Paulus seit: Wat ic u verleent heb, dat heb ic u 110 inder persoen Gods verleent. Anderwarf so heeft die paeuwes 111 volle macht te dispensieren in veel grote saken, als in ghelof-112ten diemen Gode doet ende den heilighen, hoe groet datsi oec 113 sijn van oorden, van beedvaerden, van verbinden tot enighe 114 ¹¹⁴gheestelike saken. Voort hi mach dispensieren mit allen eden, 115 dat een sijn eedt niet sculdich en is te houden, hoe vast [89b] 116 hi hem selven oec versekert¹¹⁶ heeft lofte mit eede ende mit bor-117ghe. Voort hi mach dispensieren in alle ghevallen, saken ende 118 ghesciede dinghen, die van menscheliken recht of ghesette en-119de loven¹¹⁹ der werlt vorsten sijn opghebracht. Mer dats wair, 120 dat die paeus in alre dispensasien die hi doet, gaerne saken 121 ende reden voirnoemt¹²¹, wat hem daer toe brengt ende neicht. 122 Voert alle sijn dispensasien maken recht¹²² mitten ghenen diese 123 ghescien, die wijl dat hi leeft, want hi oec is inder werlt ende 124 alle dispensasien des paeus comen recht als ofse¹²⁴ God dede dair 125 niement toe segghen en mach: wair-om hebstu dit ghedaen? 126 Derdewarf so heeft die paeus volle ende overste macht te bin-127den ende te ontbinden in bannen ende weder te absolveren. 128 ¹²⁸Als Cristus seide tot sinte Pieter: wat du bindes inder aerden, 129 sal gebonden werden inden hemel, ende oec weder om, wattu 130 ontbindes inder aerden, dat sel ontbonden wesen inden hemel. 131 Dese banden¹³¹ sijn twierehande, als oec die lossinge ende abso-132lucien sijn, ghelijc dat dat twerehande recht is: een nader

103 luut: beteekent.

106 leschinge: verzachting, leniging.

107 plitich: lees: plichtich: schuldig; kennich: bewust, erkennende (niet bij Vd.).

109 II Cor. 2:10.

114 M.D.: Quod solius Papae est a juramento licito absolvere.

116 versekert: hoe vast hij ook voor zich zelf de gelofte met cede en onderpand bekrachtigd heeft.

119 loven: beschikkingen; - opghebracht: in zwang gekomen; - Mer dair (lees: dats) wair.

121 voirnoemt: te voren noemt, of: vernoemt.

122 maken recht: bepalen de verplichting ten opzichte van hen.

124 recht als offe (lees: ofse): juist alsof ze.

128 Matth. 16:19.

131 vanden, lees: banden.

[p. 323]

133 consciencien van binnen ende dat is een heymelic recht; dat 134 ander recht is nader heiligher kercken ende dat is een open-135baer recht. (Glosa:) Wie nu sonde heeft ghedaen, al wair 136 der also veel als er ghesciet sijn ende sullen wesen of ymmer-137meer mochten ghescien, hadde [89c] hi lede ende berouwe 138 daer of, die paeus mochten absolveren, ja oec so ganselic, dat 139 hi ghien veghevier en dorfte¹³⁹ dair voir liden, noch en waer 140 sculdich penitencie te doen. Ende dese macht is heimelic van 141 ¹⁴¹binnen over die consciencie. Voort inden anderen recht, als 142 nader kercken dwanc, so mach hi uutdeilen ende uutsluten die 143 misdadighen uter ghemeenscap ende vergaderinghe der heili-144gher kercken mit banne, die niement of lossen en mach, noch 145 absolveren dan sijn macht alleen, teghen welke macht die 146 helsche poorten niet en moghen wederstaen.

147Die bisscop is inder heiliger kercken onder den paeus, als 148 een hertoch onder den keiser, in beveling ende besitting, volc 149 ¹⁴⁹ende lant. Een bisscop beduut: als een die over een werc 150 ¹⁵⁰geset is. Dair om seit Paulus: Wie een bisscop begheert, die 151 begheert een guet werc, want om gheenre nootsake van lijf, 152 ¹⁵²so en sal hi sijn volc overgheven, want, als Cristus seit, so en 153 ist ghien guet harder, mer een huerlinc, die van sijn scapen 154 ¹⁵⁴vliet, als hi die wolf siet comen. Alle die bisscopen sijn in 155 die stede der apostolen ghecomen ende besitten in hare macht, 156 die lande ende volc, dair si over gheset sijn ende hair am-157bocht¹⁵⁶ <is> te prediken ende dat volc mitter genaden ende 158 craft der sacramenten op te voeden inder ewen ende gheloven 159 Gods.

160Dits die reghel der bisscopen, [89d] als die apostol heeft 161 ¹⁶¹bescreven ende als wi inden decreet lesen. Hi sal wesen sonder 162 openbare quaetheit, op dat hi sijn volc castien mach ende 163 ^163-172datsi niet en segghen: meester, maect u selven ghesont. Hi

139 dorste, lees: dorfte van dorven: behoeven.

141 M.D.: Quod de excommunicatione Papae quam sibi reservavit, nullus nisi in morte potest absolvere.

149 M.D.: Quod episcopus qui graece dicitur superintendens, debet illis superintendere quibus praeficitur.

150 I Tim. 3:1.

152 Joes. 10:11-12.

154 M.D.: Quod episcopi in locum Apostolorum surrexerunt et tenent vices eorum.

156 ambocht: ambt, officie.

161 M.D.: Quod episcopus debet esse sine crimine, ut alios possit liberius arguere. - Luc. 4:23.

163-172 Vgl. 1 Tim. 3:2-3 en M. D.: Quod episcopus debet esse sciens et doctus, qui alios tenetur docere; quod episcopo non sufficit lectio vel oratio, nisi adsit elcemosynae largitio; quod episcopus debet esse hospitalis; quod episcopus debet pauperibus et oppressis providere sollicite et eos defendere; quod officium episcopi est discordantes concordare.

[p. 324]

164 sal wesen sober, ghien vraet noch gulsenaer, hi sal wesen wijs, 165 gheleert in heidensche scriftuer ende inden recht der heili-166gher kercken; hi sal wesen gheciert van zeden ende duechden, 167 dat niement en twivelt, ten si¹⁶⁷ een gheestelick vader; hi sal 168 wesen een scaffenair der kercken goet, aelmissen den armen 169 te deilen, ellende¹⁶⁹ ende peregrijns tontfanghen, een vader der 170 weezen ende weduwen, hi en sal ghien kijver, vechter, 171 noch clagher wesen, mer een ruwaert des vreden; hi en sal 172 ^172-180niet ghierich wesen, noch ghien lelic ghewin soeken; hi sal 173 hebben ripe¹⁷³, goede mannen van clercken ende van moniken 174 bi hem in sijn camer om guets gheruchts wil¹⁷⁴. Sijn huus sal 175 staen bider kercken, op-dat hi te bet biden dienst Gods mach 176 wesen; sijn huus sal hieten een hospitale ende een gasthuus 177 ende die dinghen¹⁷⁷ salmen dair hantieren. In sijnre tafel en 178 salmen ghien afterspraec horen, noch buerte, noch fabulen 179 voirtbrenghen, mer men sal die scrifte doer lesen; hi en sal 180 niet iagen noch riden, noch hof van vrouwen te houden.

181^181-189Dit is die officie der bisscopen. Eerst die armen te [90a] 182 besorghen, na dat volc die ewe Gods te leren, na¹⁸² te zeghenen 183 ende te wyen, na recht ende bedwanc onder der kercken recht 184 te setten, na die menschen van haren sonden te lossen, na in 185 sijnre ghebedinge ende in contemplacien te bliven. Aldus is 186 hi een scaffenaer Gods voer die sielen ende een deelre ghees-

167 ten si: of 't is.

169 ellende: ballingen.

172-180 M.D.: Quod episcopus debet habere maturos viros, tam ex clericis quam ex religiosis, tam in cubiculo quam in monasterio socios propter bonum testimonium; quod domus episcopi debet esse circa ecclesiam ut aptior sit contemplationi; quod in mensa episcopi non debent esse fabulae, sed lectio sacrae scripturae; quod non licet episcopo intendere venationi, nec consanguinearum familiaritati.

173 ripe: bezadigde.

174 om guets gheruchts wil: om wille van zijn goeden naam.

177 ende die dinghen: en de volgende zaken zal men daar in beoefening brengen.

181-189 M.D.: Quod officium episcopi est virgines, altaria et ecclesias consecrare, chrisma conficere, et cum ipso confirmare; quod episcopus debet docere populum; quod episcopus debet intendere lectioni et orationi et praedicationi; quod ideo inungitur episcopus, ut procurator animarum et distributor spiritualium existat; quod episcopi sunt oculi Dei.

182 na ... na: vervolgens; - na recht ... sitten (lees: setten): vervolgens overeenkomstig het kerkelijk recht te vonnissen en maatregelen te nemen.

[p. 325]

187teliker gaven. Dair om hiet hi een oghe Gods, een brugghe der 188 werelt, een harder der sielen, een paep des offers ende een 189 soeninghe voir die sonden.

190^190-208Die priester is inder heiligher kercken onder den bisscop 191 als een ridder onder den hertoech in vervolghen sulker saken, 192 dair hi over gheset is in steden of in dorpen. Ende sijn naem 193 beduut als een ghever heiligher dinghen ende si staen inden 194 officie der twie ende tseventich iongheren ons Heren. Hi sen-195de die apostolen in allen landen, also sijn noch die bisscopen, 196 ende hi sende die iongheren in allen steden, also sijn noch 197 die prochiaen-papen. Die priesteren hieten inder scrifturen 198 enghelen¹⁹⁸, wantsi den volck condighen die geboden Gods ende 199 der kercken; si hieten dat licht der werlt, wantsi die wair-200heit Gods bekennen. Cristus sende sijn iongheren in allen ste-201den, dair hi toe comen soude; hoe merkelic volcht die kerc 202 naden woorden ons Heren. Si hieten aersten, wantsi der men-203schen sonden bekennen ende connen bueten²⁰³; si hieten vade-204ren, wantsi onse sielen inder [90b] doop Gods winnen; si hie-205ten ioncfrouwen, want hem buert een reyne offerhande te 206 offeren ende een reyn leven te leiden; si hieten voirspraken, 207 wantsi ons mit ghebeden voir Gode verantwoorden; si hieten 208 cramers²⁰⁸, want onse sielen an hore halsen hanghen.

209^209-217Die reghel der priesteren heeft veel ghelikenisse mitten bis-210scopen. Si sullen wesen sober, besceiden, satich ende tam, 211 behoitsam, oirbairliken kuusch, innich ende wel gheleert, rijp²¹¹

190-208 M.D.: Quod sacerdos nomen habet compositum ex Graeco et Latino, quasi sacrum dans; quod majores sacerdotes in apostolis, et minores in septuaginta duobus discipulis sunt designati; quod sacerdotes angeli et dii nuncupantur; item sacerdotes sunt lumen mundi; sacerdotes dicuntur medici, qui medicinam animae praestant; item sunt omnium patres et magistri; quod debent esse corpore et mente mundi, quia divino officio et sacrificio debent esse intenti; quod sacerdotes ratione oblationum tenentur orare pro populo.

198 engelen (ἀγγελος): bode, verkondiger.

203 bueten: genezen.

208 craniers, lees: cramers, die hun mars dragen aan een riem om den hals.

209-217 M.D.: Debent esse sacerdotes sobrii, discreti et docti, in officio suo cauti; in vestibus et gestu maturi; quod ignominiosus est sacerdos qui studet divitiis; quod sacerdotes dicuntur comedere peccata populi pluribus modis. (Vgl. Osee 4:8: peccata populi mei comedent et ad iniquitatem eorum sublevabunt animas eorum).

211 M: behoirsam, lees: behoitsam: omzichtig (niet bij Vd.); - oirbairliken: eerzaam, heilzaam; - rijp van zeden: bezadigd van gedrag.

[p. 326]

212 van zeden, niet uutwendich van zeden, niet wilt van wande-213ringe²¹², niet ghemeen²¹³ onder tvolc, niet nerich van comenscap, 214 dicwijl inder kercken, mild van aelmissen, bereet den volc te 215 antwoirden uut den kersten ewe. Hi sal dicwijl misse doen 216 ende Gods lichaem ministrieren, want hi ett der menschen 217 sonden.

218^218-226Dit is die officie der priesteren: daghelix misse te doen, 219 sijn seven ghetiden te lesen, sijn psalmodien te eercauwen²¹⁹, 220 die ewangelien ende omelien te lesen ende te prediken, der lu-221den biecht te horen ende penitenci hem te sitten, die sacra-222menten te ministrieren, die bedroefden te troosten ende van-223den altaers offerhande den armen mede te deilen, dat boven 224 sinen betaemliken staet comet. Ende ist dat hi dese saken niet 225 en hantiert, soe ghelijct hi bet een onscamel dove hout²²⁵, een-226re apen dan enen priester.

227^227-251Die clercken sijn ghelijck [90c] den leviten in dat oude tes-

212 niet wilt van wanderinge: loszinnig van levenswandel.

213 ghemeen: gemeenzaam, vertrouwelijk, familiair; - nerich van comenscap: tuk om wat te verdienen.

218-226 M.D.: Quod sacerdotes horas canonicas, hospitalitatem et visitationes infirmorum sollicite exercere debent; ... quod malus sacerdos comparatur simiae.

219 eercauwen: herkauwen, herhalen.

225 dove hout; doofhout (oost-mnl.): dood hout. Of moeten we hier lezen: een onscamel dove hont: een onreinen gevoelloozen hond; - of, daar hont ook bet. ellendeling, onmensch: zoo lijkt hij beter op een onreinen, gevoelloozen ellendeling van een aap, dan op een priester. Vgl. M.D.: Quod criminosus episcopus magis dicendus est canis impudicus quam episcopus.

227-251 M.D.: Quod clericus dicitur a ‘cleros’ graece, quod latine ‘sors’ dicitur; quod ideo clerici dicti sunt, quia in sortem Domini vocati sunt; quod clerici professionem suam in habitu et incessu et in moribus repraesentare debent; quod horas statutas divinas atque nocturnas distinctis temporibus devote debent explere; quod assumpti vel assumendi ad regimen animarum docti debent esse in scripturis; quod clerici semper studio litterarum intendere debent; quod exemplo Apostoli propriis manibus possunt laborare, dummodo divinum officium non negligant; quod clerici communem vitam in manducando et dormiendo circa ecclesiam debent ducere; quod nec vere, nec jocose pugnare debent; quod non debent interesse ... nuptiis; quod tabernas sine necessitate non debent intrare; quod magicis artibus, auguriis, vel incantationibus intendentes debent deponi; quod nec debent judicium sanguinis ferre;... quod qui ad solius Dei judicium reservantur, a nullo judice saeculari debent judicari; quod vitiati corpore promoveri non debent; quod servi non promoventur, nisi prius libertati donentur; quod qui conjugium perfecerunt cum non virginibus, non promoventur; quod curiales et histriones non promoventur; quod clericis non est injungenda solemnis poenitentia; quod clerici comam nutrire non debent. (Zie ook Lekenspieghel II, c. 44, v. 68 en 216).

[p. 327]

228tament, die ghien erve onder hair maecscap en ontfanghen, 229 mer God was hair erve, ende dair om beduut hair naem als 230 die in den lote Gods gheroepen sijn. Die clercken sullen dra-231ghen een verwe²³¹ ende si sullen in gueden ghelaet ende van hei-232lighen leven buten den leken menschen voirbairliker wesen. 233 Si sullen die ghetiden ende missen helpen inden Gods husen, 234 wantsi sijn dienren der priesteren. Self sullen si souters lesen 235 ende studieren die bibel ende dat ghemeen recht ende manier 236 der kercken; si moeten wel reinlic hantwerc hantieren ende 237 doen dat eerlick is, als scriven, malen, barduyr wercken en-238de sonderlinghe dairmen ghene sonde mede en pleecht te be-239gaen. Si sullen dicwijl tsamen comen ende disputieren ende 240 versoecken wes hem ghebreect te leren; si en sellen in ghien 241 tornoy vechten, noch in bruloften warscappen, noch in taber-242nen teren, noch ongheoerlofde dinghen hantieren ende consten 243 vander heydenscap en sullen si <niet> hantieren. Si en sellen 244 over ghien bloitstortinge sitten, si en moghen ghien stockers²⁴⁴ 245 noch der heren knechten wesen, si en sullen tot ghenen wair-246liken recht staen, si moeten ghesont wesen van leden ende vol-247maect eerste, eermense clercken sal wyen. Si moeten vry 248 wesen, ghien eyghen luden²⁴⁷, si en moeten ghene weduwen trou-249wen, si en [90d] moeten ghien speelluden wesen, si en moeten 250 ghien openbaer penitencie doen, si en moeten <ghien> 251 croicken²⁵¹ draghen.

252Die clercken hebben veel privilegien boven die leke men-253schen, want hem buert een beter leven te voeren van meerre 254 eerbaricheit ende heilicheden, daersi oec mede mitter crunen 255 uutgheteikent sijn. Ende hier of is inden Decretael een scoen 256 capittel ghescreven. Mer want ic nu mit desen boec wairlike 257 lude leren wil, die ic tot ontsich²⁵⁷ der kersten ghelove ende reve-258rencie der kercken gaerne woude brenghen, so en wil ic van-259der paepscap ende clergie niet meer scriven, wantsi onse aert-260sche Gode sijn ende enghelen, die ons totten hemel sullen voe-

231 een verwe: kleeren van één kleur.

244 over ghien bloitstortinge sitten (nec debent judicium sanguinis ferre): geen doodvonnis vellen; - stockers: beulen.

247 wat eerste hier bet. is niet duidelijk. Misschien foutief tusschen-gevoegd door den kopiist onder invloed van eermense; - eyghen luden: lijfeigenen.

251 croicken: krullende lokken.

257 ontsich: eerbied.

[p. 328]

261ren ende leiden, tot welken wech moet ons die wandelair Cris-262tus Ihesus wisen ende bereiden, die ewelic gheloeft si van 263 clercken ende van leken. Amen.