Tafel van den kersten ghelove. Deel 3A en 3B: Somerstuc

(1938)– Dirc van Delf– rechtenstatus

Regelnummers proza verbergen
Dat achtiende capittel, hoe die twalef apostolen van Gods bevelinghe hem deilden in allen landen dat woort Gods te prediken, mirakel te doen ende dat volc te bekeren; wairom datter twalef waren ende wat elc bedude ende sijn leven ende sijn doot. 7Ga naar margenoot7-535Doe die twalef apostolen die Cymbael hadden ghestelt der 8 kersten ghelove in twalef clocken ende schellen der twalef 9 articulen, als ic nu gheseit hebbe, doe sloten si haren raet 10 Ga naar margenoot10-12aldus: Dat een yghelic ghinghe ende toghe in die iegheninghe 11 vander werelt van Gods bevelinghe dat woort Gods te predi-
[pagina 295]
12ken ende dat volc te bekeren; datsi doe van malcanderen 13 sceiden ende in twalef oorde vander werlt deelde. 14Die deelinghe der apostolen ghesciede om drierleye reden. 15 Ga naar margenoot15-24Die eerste was nader litter sinne. Want, ghelijc als die ver-16gaderde zade te samen ghehoept vervulen ende vergaen, mer 17 als si ghestroyt sijn ende inder aerden gheworpen ende ghe-18deilt, so brenghen sij vruchten voort, sulke dertichfout, sulck 19 tsestichfout, sulck hondertfout, also ist mitten woorden Gods; 20 dat ghelijc een zaet is te samen ghehouden, dair ist onnut, 21 wanttet niement en batet dan een alleen, diet behout. Mer 22 alsment mede- [82a] deilt ende bespreitGa naar voetnoot22, so wert menich men-23sche daer an behouden ende wart rijc, vruchtbarich an god-24liken duechden ende innighen wercken. Dit was dat Cristus 25 Ga naar margenoot25tot hem seide: Ic heb u uutvercoren ende gheset, dat ghi sult 26 gaen ende vrucht halen ende die ewelic sal bliven. Die ander 27 sake was nader scrift, dat die apostolen hem over al die werelt 28 deilden, want die propheten hadden ghesproken, dat in alle 29 den landen is hair gheluut ghegaen uut ende in allen eynden 30 Ga naar margenoot30der werelt hair woorden ontfanghen. Daer en <is>, seit hi, 31 gheen sprake noch sermoen, daer haer stemme en is niet mede 32 gehoort (Glosa:) Aldus so en is niement te ontsondighenGa naar voetnoot32 in 33 Ga naar margenoot33onghelove vanden heiden. Als Cristus seit: waren siGa naar voetnoot33 niet ghe-34comen, so en hadden si gheen sonde, mer nu si ghecomen sijn 35 ende mit hem hebben ghesproken, daer om so en hebben si
[pagina 296]
36 ghien onscoutGa naar voetnoot36 van haren sonden. - Die derde reden is nader 37 Ga naar margenoot37ewangelien, want Cristus had hem gheboden datsi in alle die 38 Ga naar margenoot38werelt ghinghen ende dat ewangelium predicten; die ghe-39loofden ende ghedoopt worden, die souden behouden bliven 40 ende die niet en gheloofden, souden verdoemt worden. So wast 41 noetGa naar voetnoot41 dat hem die apostolen deilden, opdat die bevelinghe te 42 corter ghesciede ende volbracht werden, rasscher ende snelre 43 dan of [82b] si alle te samen hadden ghetoghen. Ende voort 44 so schicten si elc op sijn oordt naden twalef winden des he-45mels dat die een over den anderen niet en quam ende ander 46 landen daer bi niet versumet en worden, als die ewe seit: 47 Ga naar margenoot47Doet na dat u bevolen is ende anders niet, dat is ghenoech. 48 Dese twalef apostolen sijn ghenoemt aldus: Petrus, Jacobus, 49 Johannes, Andreas, Philippus, Barthalomeus, Matheus, Sy-50mon, <Judas Thadeus>, Jacobus, Mathias, Thomas, daer 51 Ga naar margenoot51Cristus toe seide aldus: Ghi die mi naghevolcht sijt, sult sitten 52 op die twalef stoelen te oordelen die twalef gheslachten van 53 Ysrahel; (Glosa:) dit sijn die rechters der werelt, columpnen 54 der gheloven, lichters der heiligher kercken, patronen der 55 Ga naar margenoot55-79menschen. Ende sijn in dat oude testament onder desen ghe-56tael van twalef in veel figuren voer beteikent: als in den 57 twalef Iacobs kinderen, die patriarchen, want si sijn alre Gods
[pagina 297]
58 kinder vader; ende inden twalef gheslachten, want alle duech-59den sijn uut hem ghesproten; inden twalef fonteynen, die die 60 kinderen van Ysrahel vonden inder woestinen, want si mitten 61 Water der heiligher leer alle ghelovighe herten bevuchten; 62 inden twalef palmboem, die om die fonteyn wiessen, want sijn 63 stammen sijn daer alle sielen werden op gheintet; inden 64 twalef stenen, die die kinder van Ysrahel namen uut der Jor-65danen, wantsi [82c] sijn die materie, daer die heilige kerck is 66 op ghetimmert te samen; inden twalef ossen die si offerden; 67 inden twalef broden, die gheheilicht waren, want si sijn onse 68 voorbidders ende ware priesteren; inden twalef leeuwen op 69 Salomons throen; inden twalef poorten ende margariten der 70 stat van Iherusalem; inden twalef dusent gheteikender ridders 71 des heren Gods; inden twalef legionen der enghelen; inden 72 twalef propheten des testaments; inden twalef dusent pont 73 sulvers, dat Machabeus offerde; inden twalef teiken des he-74mels; inden twalef sterren; inden twalef iaren der ioncheit 75 ons Heren, inden twalef uren des daghes; inden twalef corven 76 der werscap ons Heren. Bi alle dese figuren moghen wi wel 77 dat grote lof prijs, salicheit ende wise der apostolen lichtelic 78 mercken, want die bedudinge deser figuren om hem te ver-79clarierenGa naar voetnoot78 soude al te lan<c> werden. Die voorloper ons Heren 80 Ihesu Cristi ende alle die apostolen, slot der <propheten>,Ga naar voetnoot80 81 araudt ende stemme des Heren der gracien inden nuwen testa-82Ga naar margenoot82ments was sinte Ian Baptista, van welken seide Cristus, dat 83 onder allen der wiven kinderen nie meerre noch heiligher 84Ga naar margenoot84-95op en stont, als ic in veel punten sal bewisen. Hi was ghe-85heten een propheet om die claerheit godliker bekennis, een 86 predicaer der waerheit om die [82d] vastheit sijnre leer, een
[pagina 298]
87 enghel Gods om die luterheitGa naar voetnoot87 sijns reyns levens, een araut des 88 rechters om die sekerheit sijnre bootscap, een stemme des roe-89pers om dat geluut sijnre predicaedse, een lanteerne die lich-90tede van wijsheden ende brande der minne; een doper des 91 heiligen Kersts, een tuuch der heiligher Drievoudicheit, een 92 heremijt der woestinen, een versmader der werelt, een be-93lier der waerheit, een strafferGa naar voetnoot93 der sonden, een basuun des 94 woorden Gods, een voorloper ende bode des Heren, een vrient 95 Ga naar margenoot95-104des brudegoms Cristi. Dese heilige man Baptista Sinte Johan 96 was gheloeftGa naar voetnoot96, ghebootscapt vanden enghel Gabriel, ghewon-97nen ende gheboren mit miraculen van ouden rechtveerdighen 98 luden, Zacharia ende Elysabeth. Hi was ghesent inder werelt 99 te tughen vanden waren lichte, hi leefde in groter penitencien 100 van spisen ende van clederen, hi predicte inden ioedschen 101 lande, hi doepte dat volc inder Jordanen ende omdat hi die 102 coninc Herodem berespte, dat hi syn broeders Philippus wijf 103 teghen der ewen hilt, soe wert hi onthoeft inden carker ende 104 sijn hoeft den wive ghegheven in eenre scottel. 105Ga naar margenoot105-138Die apostol sinte Pieter heeft veel namen daer wi sijn weer-106dicheit bi verstaen. Hi eerstwerf SymonGa naar voetnoot106 hiete, dat [83a] be-107duut een die ghehoorsam is, of die gheen die sijn droefnisse 108 voir hem sicht. WantGa naar voetnoot108 tot eenre stemmen ons Heren, die an
[pagina 299]
109 hem riep: volch mi na, was hi so ghehoorsam, dat hi alle 110 dinc achter liet ende volchde Cristum na. Ende oec settede 111 hi sijn droefnisse voor hem, doe hi uutghinc ende screide bit-112terlijc, want hi sijn meester drie werf missaect hadde. Ander 113 werf hiet hi Symon Bariona, dat beduut: een duvenkint, 114 wantmen van hem leest, dat hi alle simpelen ende gueder-115tieren man was ende ghelijc dat di duve vruchtbaer is, simpel 116 ende suverlic, alsoe was sinte Pieter vruchtbaer, doe hi veel 117 menschen bekeerde, simpel van gueden meninge, suver van 118 zeden ende gheestelijc ghelaet. Derdwarf hiet hi Cephas, dat 119 beduut een sprekende mont anden hoofde des Heren of een 120 leyeGa naar voetnoot119, want hi in sinen sermoen was die mont Gods, die dat 121 woort der salicheit sprak; hi was dat hooft der prelaetscap 122 der kercken ende hi is die leye sekerheit der gelove. Vierd-123werf hi Petrus hiete, dat beduut een bekenner, want hi die 124 ewighe waerheit bekende, doe bi sprac: du biste Cristus, 125 die levende Gods soon, die inder werelt is ghecomen. Petrus 126 beduut oec als die ontscoeyt is, want hi van allen aertschen 127 dinghen was bloitGa naar voetnoot127, doe hi seide: [83b] Sich, Heer, wi heb-128ben alle dinc after ghelaten ende wi sijn di ghevolcht. Dese 129 heilighe apostol sinte Pieter was ghecarkert tot Iherusalem van 130 den coninc Herodes. Hi sat inden stoel van prelaetscap tot 131 Anthyochien, hi wert ghecruust tot Romen onder Nero den 132 keyser. Hoe dat sinte Pieter bi onsen heer Ihesum heimelic 133 was, als in sijnre transfiguraci ende hoe hi drie dusent men-134schen opten Pinxter dach in sinen sermoen bekeerde, hoe hi 135 mitten toevenaer Symoen leefdeGa naar voetnoot135, hoe hi veel scone miraculen 136 dede bi sinen tiden, hoe onse heer Ihesus hem te moete quam, 137 doe hi uut Romen den doot woude ontgaen, - dair scrivet 138 Ga naar margenoot138of die gulden legende, die men noemt dat passionale. 139Ga naar margenoot139-147Die apostol sinte Pauwels was eerst een scadelicGa naar voetnoot139 man der 140 kersten ghelove, want hi hadde verworven brieven vanden 141 vorsten der papen, wie hi vonde, man of wijf, die den naem 142 Ihesum anriep, dat hi hem ghevanghen mochte brenghen tot 143 Iherusalem. Ende inden wech daer hi toech tot Damascum, 144 openbaerde hem onsen Heer, recht als hi henc inden cruce
[pagina 300]
145 ende mit enen blixem sloech hi hem ter aerden, daer hi sulke 146 dinghen hoorde ende sach, dat hi een vercoren apostol Gods 147Ga naar margenoot147-159wert, als sijn naem wel bewijst: Die beduut eerstwerf een 148 bazuyn, want hi een over-predicaerGa naar voetnoot148 was ende die ganse werelt 149 vervolde mitten ewangelium Cristi. Anderwerf hiet [83c] 150 Paulus een uutvercoren wonder, want hi na ons Heren hemel-151vaert wonderlic van miraculen bekeert wart, also dat hi was 152 een vat der verkiesinghe, die den naem Ihesu soude voeren 153 voir coninghen ende vorsten ende der kinderen van Ysrahel. 154 Derdwarf beduut Paulus een payseGa naar voetnoot154, dat is rust of stilheit, want 155 hi ghetoghen is in den derden hemel, daer hi aenscouwede 156 dat wesen Gods ende hoorde verburghen woorden, die gheen 157 menschen en sijn gheoorloft te spreken, daer sijn geest in 158 sulker stilheit wart in ghelaten, dat hi rustede an die onwan-159 Ga naar margenoot159-166delbaerringeGa naar voetnoot158 waerheit Godes. Dese heilighe sinte Paulus pre-160dicte wider ende meer dan enich vanden anderen ende hoe 161 veel dat hi om den naem Ihesu leet doghens ende pijn, ende 162 hoe dat sijn hooft riep driewerf an den naem Ihesu, doet al 163 was ofghesleghen, ende hoe daer drie fonteynen ontspronghen 164 ende hoe dat sijn hoeft mit miraculen wort gevonden ende 165 dattet hem mitten lichaem vereende, hoe dat hi hem nader 166 doot veel openbaerde, scrivende die gulden legende.Ga naar voetnoot166 167Ga naar margenoot167-195Die apostol sinte Andries was sinte Pieters broeder, die
[pagina 301]
168 welke Cristus riep van sijnre viskeryen, datsi hem na volch-169den, hi woudse maken visschers der menschen. Bi sinen naem 170 moghen wi sijn leven verstaen. Hij bedudet eerstwerf als die 171 gheen die [83d] manlic is, want hi coenlic ende manlic in 172 Achya predicte ende dat volc bekeerde ende inder stat Patras 173 voor den rechter Egean vromelic verantwoorde dat teghen 174 den kersten ghelove was ende vriliken daer voir bereet was 175 hem te gheven in den doot. Anderwarf beduut Andreas een 176 scoon antwoorder, want <doe> die duvel in een ghedaente van 177 eenre scoenre ioncfrouwen den bisschop becoren woude, liet hi 178 hem vraghen: wat dat grootste mirakel ware dat God ye in enen
[pagina 302]
179 clenen dinghe hadde ghedaen? Ende hij antwoorde, dat waer 180 dat God alre menschen aensichte hadde soe ondersceit, dat 181 gheen den anderen ghelijc een waer. Die ander vraghe was: 182 waer dat die aerde hogher is dan enich hemel? Daer antwoorde 183 hi toe ende seide: daer dat lichaem Cristi is verheven ter 184 rechter zijd sijns Vaders. Die derde questi is: hoe verre dattet 185 waer tusschen hemel ende aerde? Daer toe seide hi, dattet 186 die ioncfrouwe best wist, want het waer die duvel, die den 187 wech self hadde ghemeten, doe hi vanden hemel viel int af-188gront van der hellen. Derdwerf beduut Andreas als die omme-189ghekeert is totten oversten dinghen, ende dat scheen doe hi 190 die waerdicheit des heilighen cruus den rechter begonde mit 191 vijf reden te bewisen, die mi waren hier te lanck te scriven; 192 ende doe hi noch dat [84a] cruus mit also menighen sconen 193 prijs loofde, ende dair twe daghe in hinc, ende mit enen over 194 claren licht tooch vander werelt inder ewigher glorien ons 195 liefs Heren. 196Ga naar margenoot196-208Die apostol sinte Philippus was gheboren uten lande van 197 Galyleen van eenre stat hiet Bethsayda, dien Cristus riep in 198 apostolschenGa naar voetnoot198 staet ende hi predicte in Sychem ende in Frigye 199 ende in veel anderen provinciën, daer God doer hem wert 200 gheglorificiert. Voort bi sinen naem moghen wi sijn leven 201 verstaen. Eerstwarf beduut Philippus als een mont der lam-202pen, want, als Ysidorus seit, so was hi een ghenaden-riker 203 predicaer in miraculen, in wijsheden ende in minnen, want 204 God sijn woorden voerde als oly, licht ende vuer ende sijn
[pagina 303]
205 woerden verclaerden die heyden ende barbaren ende dat volc 206 biden mere leyde hi ter haven der kersten ghelove. Anderwerf 207 beduut Philippus een been vander hant overmits sijnre vromer 208 Ga naar margenoot208-220werken wil der miraculenGa naar voetnoot208, want hi een grote drake liet uter 209 aerden comen, die dat afgode MarthenGa naar voetnoot209 verbarnde, die overste 210 bisscop ende twee der stat-rechters, ende na verweckede hise 211 weder vander doot ende doe tymmerde hi kercken ende ordi-212nierde daer inne heilighe clercken, die den dienst Gods voor-213den [84b] volc deden. Derdwerf beduut Philippus als een 214 minnaer der overster dinghen overmits sijn volmaects einde 215 wil, want hi inden lande van Asyen inder stat Ieropolim van-216den onghelovighen ghenomen wert, doe hi out was seven ende 217 tachtich iair ende an enen cruus gheslaghen na alder manierGa naar voetnoot217 218 als hi van sinen meester hadde gepredict, als van Cristo, ende 219 also toech hi te Gode ende sloet ende eynde salichlic sijn le-220ven. 221Ga naar margenoot221-250Die apostol sinte Iacob was Alpheus soon ende Marien onser
[pagina 304]
222 sueter vrouwen suster kint ende hi predicte inden heilighen 223 lande der beloften Iudeen ende Iherusalem ende hi hadde 224 drie namen, daer wi sijn leven moghen bi verstaen. Eerstwerf 225 hiet hi Iacobus frater Domini, dat is die broeder ons Heren, 226 want, als sinte Ignacius seit, so was hi onse heer Ihesu in aen-227sichte, in leden ende in zeden so gelijc, als of si twilinge hadde 228 geweest, ende wie den enen sach, wast recht of hi den anderen 229 hadde ghesien. In welken litteken so gaf Iudas die verrader 230 den Joden dat teyken van cussen, op-datsi ymmer <niet> 231 den enen voor den anderen en vinghen, ende want hi hem 232 heymelic was, so woude hi hem mitten cussen ondersceiden. 233 Anderwerf hiet hi Iacobus minor, dat is die minre, al was hi 234 voor den ander Iacob ouder van [84c] iaren ende groter van 235 waerden ende heilicheden. Dese wert later van Cristo inden 236 staet der apostolen gheroepen ende noch is dese ghewoente in 237 minen oorden: die eerst is ontfanghen, al is hi jongher of 238 snoderGa naar voetnoot238, hi hietet die meerre ende staet boven den anderen in 239 dat choer ende vergaderinge. Derdwerf hiet hi Iacobus 240 iustus, dat is die rechtveerdige, want als Iheronimus seit: 241 hi was gheheylicht in sijnre moeder lichaem, hi en dranc nie 242 wijn, noch hi en at nie vleisch, hem en quaem nie yser op
[pagina 305]
243 sijn hoeft, noch nie en wert hi ghebadet. Sijn vasenGa naar voetnoot243 van sijn 244 clederen maecte den siecken ghesont, hi mocht alleen gaen in 245 sancta sanctorum, dat overste tabernakel des tempels, hi was 246 die overste bisscop van Iherusalem; hi dede voir alle die 247 apostolen eerstwerf misse; hi wert gheworpen vanden pijn-248appelGa naar voetnoot247 des tempels uten predicstoel ende mit enen volres stocGa naar voetnoot248 249 doot gheslaghen ende ghesteent ende oec onthoeftGa naar voetnoot249 ende ge-250graven biden tempel. 251Ga naar margenoot251-288Die ander apostol sinte Iacob Zebedeus soon ende sinte 252 Ian ewangelists broeder ende Ihesus ons heren moeyen-kintGa naar voetnoot252, 253 predict in Samarien ende in Hyspanien, daer hi nu mit groter 254 waerdenGa naar voetnoot254 van menighen mensche wert versocht, ende hi heeft 255 oec drie namen, daer wi sijn wesen moghen bi verstaen. Die
[pagina 306]
256 eerste is Iacobus frater Iohannis, dat beduut Ia-[84d]cob Ians 257 broeder, want dese twe en waren niet alleen broederen naden 258 vleisch, mer na ghelijc alre zeden. Si waren beide van enen 259 aernst Gods lachterGa naar voetnoot259 te wreken, want doe die Samaritaen onsen 260 heer Ihesum Cristum niet en woude ontfanghen, doe seiden 261 si: Heer, wiltu dat wi segghen, dat een vuer vanden hemel 262 neder clymme, datse verbarnen. Si waren beide van énen 263 sinne te weten ende te verstaen, wantsi vraechden onsen Heer, 264 wanneer die ionxten dach soude comen ende beslutinge der 265 werelt ende van veel anderen toecomende dinghen. Si waren 266 beide van éénre begheerten, wensch ende staetGa naar voetnoot266 te crighen, 267 want si lieten haer moeder onsen Heer bidden, dat die een 268 mochte sitten an die rechter zijd ende die ander an die luchter 269 zijd in sijn rijck. Die ander naem is BoanergesGa naar voetnoot269, dat beduut 270 een kint des donres om sijn overmoedige predicaedse wil, want 271 als Beda seit, soe plach hi mit sinen heilighen sermoen die 272 quade te vervaren, die traghe te verwecken, den wisen toech 273 hi op in verwonderen, ghelijc dat hi betoochde an Hermogenes 274 dien toevenaer, den hi dede binden vanden duvelen, die hi tot 275 Iacob uutsende; ende oec bi Philetum, dien hi bekeerde ende 276 oec biden heidenschenGa naar voetnoot276 bisscop Abyathar ende den scriver Yo-277siam, daer hi veel miraculen voor dede. Die derde naem is 278 Iacobus maior, dat is Iacob die [85a] meerre, want hi eerst dan 279 die ander Iacob van Cristo totten apostelschen staet gheroepen 280 was, ende want hi mit onsen Heer seer wel ende heimelic was, 281 op-dat hi hem wel mochte vraghen ende om-dat hi hem in 282 heimeliken saken bi hem plach te wesen, als doe hi transfigu-283riert was, ende doe hi inden berch van Oliveten sinen Vader 284 an bat, ende oec want hi vóór alle die apostolen eerst die 285 croen der martelaren ontfenc. Hi wert onthooft van Herodes 286 Agrippa ende is begraven in Hyspanien tot Compostel, dat mit 287 groter wonder ghesciede, dair lang ende veel stondeGa naar voetnoot287 of te spre-288ken. 289Ga naar margenoot289-317Die apostol sinte Ian was een lief vrient Gods ende een ver-
[pagina 307]
290coren maecht ende hi predicte in Asya, daer hi menich 291 mensch bekeerde ende veel kercken tymmerden. Ende bi be-292dudenis sijns naems mogen wi veel van sinen leven verstaen. 293 Eerstwerf beduut Iohannes als die ghenade ons Heren, ende 294 dat om die sonderlinge minnen wil, daer hem Cristus in hadde 295 vercoren, want als die ewangelist seit: dits die iongher, die 296 Ihesus lief hadde ende minde, (Glosa:) want hi hem veel hey-297melicheitGa naar voetnoot296 der vrientscap bewijsde, als doe hi transfiguriert 298 was, doe hi des avont op sijn borste rustede, ende doe hi mit 299 hem inden berch van Oliveten ghinc sinen Vader aen te bid-300den. Anderwerf beduut Iohannes, als daer [85b] die ghenade 301 Gods in is ende dat om die gheheel reynicheit sijns vleischs, 302 want hi een maecht was vercoren; doe hi een wijf nemen 303 soude, riepen God tot sijnre scolen, daer hi in leerde die wijs-304heit Gods, die eerst der werelt was verholen ende want hi dus 305 reyn was, van lichaem, dat God sijn minne ende wijsheit 306 woude in hem doen, so en wert sijn lichaem inder aerden niet 307 vervultGa naar voetnoot307, mer uut sijn graf springt hemels broet. Derdwarf be-308dudet Iohannes, als een gave van Gode ghesciet, overmits gra-309cie der miraculen, als Ysidorus seit: hi verwecte doden, hi 310 verwandelde roeden in goude, steen in gemmen, hi dranck 311 venijn, hi ghinc onghescadet uuten vate der ziedender olyen, hi 312 was duldich inden eylande Pathmos, hi screef dat <bouc>Ga naar voetnoot312 313 der openbaringhe verburghen Gods wonder Apocalipsim, ende 314 boven also ontfinc hi die gave onder den cruce, die reyne 315 maghet ende moeder ons Heren te nemen in sijnre hoede. Daer 316 wert die edelste scat, die na Cristum opter aerden bleef, hem 317 alleen bevolen.
[pagina 308]
318Ga naar margenoot318-357Die apostol sinte Bartholomeus was een edel man ghebo-319ren; hi hadde zwart cruuftGa naar voetnoot319 haere, hi was ghecleet mit een 320 witte mantel ende hi hadde een witte huut, blenckende oghen 321 ende enen langhen baert, ende hi droech doerhouwen schonenGa naar voetnoot321, 322 ende hi predicte in Indyen. Bi bedudinge sijns naems [85c] 323 sal wi sijn gheesten wel verstaen, want Bartholomeus is van 324 drien woorden te samen ghespelt. Dat eerste deel van sinen 325 naem is: bar, dat beduut een soon, want hi was een uutver-
[pagina 309]
326coren soon ende een vrient des almachtighen Gods van hei-327licheden. Hi buychde hondertwerf sijn knyen bi daghe ende bi 328 nachte, die enghelen wanderden mit hem ende lieten niet hon-329gheren, noch moede warden. Hi was altijt eens moetsGa naar voetnoot329, wel 330 ghestalt ende een aensichts wel ghetempert, hi openbaerde 331 hem, wanneer hi woude ende hem en was gheen dinc verbur-332ghen. Dat ander deel van sinen naem nae bar is: tholo, dat be-333duut een hoecheit, die had in sinen <handen> werck van mi-Ga naar voetnoot333 334 raculen, daer hi die bose gheesten mede dwanck ende uten tem-335pel der afgoden verdreef, die siecken ghesont maecte, ende die 336 enghelen deden der heiden tempel wyen, ende voort so wert hi 337 hoech verheven in enen cruus ende daer of ghenomen ende 338 ghevilt ende daer nae onthoeft, daer hi die hoghe crone der 339 martelaren verdiende. Dat derden deel van sinen naem is: 340 meusGa naar voetnoot340, dat beduut: water, want in hem was dat water der wijs-341heit ende salicheit, die hi stortede mit sijnre leer op die 342 domme menschen deser werelt. Dyonisius seit, dat in hem was 343 dat wide, grote ewangelium, want alsmen leest, so liet hi 344 enen [85d] bisscop dese drie questien vraghen, daer die duvel 345 bi sat die den bisscop woude becoren in een wijfs figuer. Die 346 eerste was: wat den mensche eygentlicste is van naturen in 347 geborenGa naar voetnoot346? Die bisscop seide: lachelic te wesen; die ioncfrou-348we seide: het waer in sonden te wesen, daer een mensch in 349 wert ontfanghen. Die ander was: wat stede dat dat waer, niet 350 groter dan een voet, daer God tmeeste mirakel in hadde ge-351daen? Die bisscop seide, dat waer opter stat, daer dat cruce 352 stont; die ioncfrouwe seide: het waer des menschen hoeft, 353 daer alle die sinnen in stonden. Die derde questi was: hoe 354 verre dat dat waer tusschen hemel ende aerde? Die bisscop
[pagina 310]
355 seide, hi en wistet niet. Doe scaemde haer die ioncfrouwe 356 ende seide: dat weet ic wel, want dat heb ic versocht, ende 357 doe vloech hi mit gheluut ende mit stanck en -wech. 358Ga naar margenoot358-389Die apostol sinte Matheus was inden ioedschen lande een 359 tolnaer, dien Cristus riep uut hem nae te volghen. Hi predicte 360 inden lande van Ethiopien ende hi dede wonder inder stat van 361 MagdaborGa naar voetnoot361. Ende bi sinen naem sel wi sijn gheest verstaen. 362 Eerstewerf beduut Matheus als een gave des haests; ende dat 363 om sijnre bekeringhe wil, want doe onse heer Ihesus ghinc voir 364 bi eenre tollen ende sach hem daer sitten, [86a] doe seide hi: 365 Volch mi nae; ende hi stont op ende liet alle dinc ende dede 366 hem een grote warscap in sijn huus, (Glosa:) niet alleen groot 367 van spisen, mer groot van begheerten ende innicheden, want 368 also als hi hem spijsde van buten, also veel gunsten ende lief-369ten so scencte hi hem van binnen. Anderwerf beduut Matheus, 370 als een ghever des raets; ende dat om sijn salighe leer wil.
[pagina 311]
371 Hi screef mit sijnre hant dat heilighe ewangelium, daer sinte 372 Barnabas die siecken mede ghesont maecte, welc ewangelium 373 voir alle den anderen inder heiligher kercken meer wert ghe-374lesen, gheliken datmen Davids psalmen ende Paulus' epistolen 375 voor allen scriften meer acht ende dat om deser saken wil, 376 want daer sijn drie manieren van groten sonden, daer die werlt 377 is mede bewonden, als hoveerdicheit, welc hadde die coninc 378 Saul, daer Paulus was na ghenoemt, doe hi hietede Saulus; 379 ende oncuuscheit, welc hadde die coninc David; ende ghieri-380cheit, welc hadde die tolnaer Matheus. Ende God maecte van-381den eersten een apostol, vanden anderen een propheet, van-382den derden een ewangelist. Derdwarf beduut Matheus als een 383 groot God; ende dat om sijnre heilicheit wil, want doe die 384 coninc EgyppusGa naar voetnoot384 liet over alle die landen ontbieden, dat si 385 quamen ende saghen [86b] Gode in menscheliken ghedaente 386 ende doe si hem mit gulden cronen wilden aenbeden, seide hi 387 tot hem: Ic en ben ghien God, mer een knecht Gods. Ende 388 mit dat guet liet hi een kerc tymmeren, daer hi na onder sijn 389 misse mit een speer wert doersteken ende bleef in Gode. 390Ga naar margenoot390-421Die apostol sinte Symon was sinte Iacobs broeder, die min-
[pagina 312]
391re, Alpheus' soon, ende hi was van Chana uter steden van 392 Galyleen, daer Cristus water in wijn verwandelde ende dair 393 of hiet hi: Symon Chananeus. Hi predicte inden lande van 394 Egypten. Ende bi sinen naem moghen wi sinen gheest ver-395staen. Eerstwarf hiet hi Symon Zelotes, dat beduut een min-396nen-gheraerGa naar voetnoot395 om den aernst, die hi dede der menschen sielen 397 tot Gode te brenghen, want hi bekeerde dat volc vander afgo-398dye ende beschermdse vanden gruweliken dieren, tigrides, die 399 die luden verslinden, ende vanden tovenaers, die mitten zwar-400ten consten dat volc in onghelove brochten. Want die afgoden en 401 mochten in sijnre teghenwoordicheit niet spreken, die tigrides 402 maecte hi also mac als scapen, die tovenaers vloghen van hem 403 uten lande, ende hi sterckede den coninc ende seide: wes niet 404 vervaert, vrede is mit ons in ghecomen. Anderwerf beduut Sy-405mon, als die ghehoersaem is den gheboden Gods na te vol-406ghen, want [86c] Cristus seide tot hem: Ganc uut, mijn lieve 407 iongher te prediken als een lerar, te vechten als mijn zeghe-408kempGa naar voetnoot407, te vervollen mijns Vaders wercken. Nem op di mijn 409 liden, smaetheit ende perikel ende volch dijn meester na in di-410nen bloede. Ende als Theodorus seit, so was dese iongher wil-411lich ende bereet ende seide aldus: die wille des Heren gescie. 412 Ende also voir hi sonder claghe inden slaghe, sonder onghe-413dult inden liden, sonder wederspreec onder die quadyen, want 414 hem die hant Gods leide, daer hi gaerne volchde. Derdwarf 415 beduut Symon, als die sijn droefnisse voir hem gheset heeft 416 om sijnre zware passien wil, want Eusebius seit in sijnre histo-417rien, dat hi an enen cruus gehangen wert, doe hi hondert en-418de twintich iaren out was, dat allen menschen verwonderde te 419 sien sulken ouden man, die pijn ende persse des cruus te dra-420ghen. Dit ghesciede onder Traianus tiden den keyser, doe 421 ActitusGa naar voetnoot421 tot Iherusalem van des keysers weghen drossate was. 422Ga naar margenoot422-458Die apostol Judas, Symons broeder, wert ghesent totten co-
[pagina 313]
423ninc Abagarus inder stat Edissen, want Cristus onse heer had-424det hem gheloeft, doe hi enen brief an hem hadde ghescreven. 425 Ende hi heeft drie namen, daer wi sijn geest moghen bi ver-426staen. Die eerste naem is IudasGa naar voetnoot426, dat beduut een gloriose man, 427 die den heer ende vorste aen-vaenGa naar voetnoot427 can, want hi versochte den 428 coninck [86d] Abagarum inder stat Edissen, die seer ma-429laetsch was, ende als hi voor hem coemt, so wert Iudas' aen-430sicht blenckende als die sonne ende die coninc seide: du bistu 431 waerlic een discipel Ihesu ende een bode. Ende doe Iudas nam 432 den brief, die hem Cristus screef, ende als hi sijn aensicht daer 433 mede wreef, wert hi al ghesont. Die coninc gheloefde ende hi 434 wort ter stont gedoopt. Die ander naem was Iudas ThadeaGa naar voetnoot434, dat 435 beduut een edel man, die eens coninx cleet hevet an, want als 436 hi self seide totten advocaten, die die coninc tot hem hadde
[pagina 314]
437 ghesent ende saghen, dat hi armelic was ghecleet, ende ver-438smaden dicwijlGa naar voetnoot437: Het ghesciet dicwijl dat in houten scrienen 439 gulden vaten ende duerbaer gemmen werden gehoudenGa naar voetnoot439, ende 440 als een coopman een costelijc margarijt heeft verworven, hem 441 en leit niet veel machts ander malenGa naar voetnoot441. Doet u vander afgoden 442 keren ende wilt den ontsien ende een God aenbeden ende dat 443 teiken des cruus in uwen voorhoefde draghen, so sel ghi den 444 duerbaersten scat ontfanghen der glorien ende mit Cristo ghe-445cleet ende besmidetGa naar voetnoot445 werden. Die derde naem is Iudas Libeus 446 et corculus, dat is een radichGa naar voetnoot446 man, die die herten ploeghen 447 ende oeffenen can overmits puyren wil, want hi oeffende drier 448 menschen herten. Eerst den coninc WaradachGa naar voetnoot448 van Babylonien, 449 die vervaert was teghen den ioden te [87a] striden ende hi 450 troosteden, want des anderen daechs souden comen legaten 451 ende begheren van hem vrede. Voort soe oefende hi die toeve-452naers herten, die hi liet biten vanden serpenten drie daghen 453 lanc, die welc si hadden vergadert teghen hem. Voert soe 454 oefende hi des dyakens herte, die van oncuuscheit ontsculde-455lic was berucht ende hi dede een nyengeboren kint spreken 456 ende den dyake ontsculdigen. Ende hi bleef prekende in Meso-457potamia, daer hi een tijt als in een iaer bekeerde tsestich du-458sent menschen ende die heydensche papen sloghen doot. 459Ga naar margenoot459-502Die apostol sinte Thomas wert ghesant totten coninc Gondo-
[pagina 315]
460phorum inden rike van IndienGa naar voetnoot460 ende voort tooch hi totten 461 lande daer die drie coninghen waren, die onsen heer Ihesum 462 opten dertienden dach sijnre geboorte versochten. Ende bi 463 sinen naem sellen wi sinen gheest verstaen. Eerstwarf beduut 464 Thomas als die afghesneden is, ende dat om dat sijnre onghe-465love wil. Want doe onse Heer sinen iongeren hem eerst open-466baerde, doe en was hi daer niet bi ende als hi quam, seiden 467 si: wi hebben den Heer ghesien. Doe sprac hi: ten si dat ic 468 minen vingher steke in die gate der naghelen ende mijn hant 469 legghe in sijnre zijd, so en sal icx niet geloven. Mer als die 470 glose seit, so is dit vander scickenisse der ewigher voorsich-
[pagina 316]
471ticheitGa naar voetnoot470 Gods ghesciet, dat sijn twivel ons een grote sekerheit 472 maken der ge- [87b] love ende alle wonden der wanloven sijn 473 in ons gheheelt, daer hi voor ons heeft die waerheit niet alleen 474 ghesien, mer ghetast ende ghevoelt ende bekende die waerheit 475 ende seide: Dominus meus et Deus meus, dat is: mijn Heer, 476 mijn God. Anderwerf beduut Thomas als een afgront ende dat 477 om sijnre diepe ontfanclicheit, die hi hadde eerst die wijshede, 478 die ewighe Godheid te onderwinden, want hi seide tot onsen 479 Heer: hoe mochtwi weten den wech? Doe antwoorde Cristus 480 ende sprac: Ic ben die wech, die waerheit ende dat leven. 481 Anderwerf was hi een afgront an begrijp hogher minnen, want 482 doe Ihesus woude weder gaen in dat ioedsche lant, doe seide 483 hi tot sinen mede iongher: laet ons gaen ende laet ons mit 484 hem sterven; ende dat sprac hi mit groter overmoedeliker 485 minnen. Derdwerf was hi een afgront van begrijp des kersten 486 gheloofs, want hi belijde die Godheit ende die menscheit Cris-487ti ons Heren in énen persoen, daer hi an gheloofde ende seide: 488 Mijn Heer, mijn God (Glosa:) mijn Heer, want du biste na-489den bloede mijn coninc gheboren; mijn God, want du hebste 490 mi ghescapen, salich ghemaect ende verlosset. Derdewerf be-491duut Thomas, als die twievoudich is ende dat om sijns heilichs 492 levens wille ende om sijnre martelien wille. Hi leverde hemGa naar voetnoot492 493 <den> coninc voor een tymmerman een palaes te tymmeren 494 ende hi tymmerde hem dat palaes in dat ewighe leven, over-495mits dat hi des coninx scat den [87c] armen hadde ghegheven. 496 Ende doe hi alle die siecke luden vanden lande ghesont maec-497te, daer hij een blixem vanden hemel dede comen, ende doe 498 hi willichlic den doot an nam om den naem des Heren, daer 499 hi wert mit glavien doersteken, ende is gegraven inder stat 500 Edissen, daer ghien ioden, noch heiden, noch tyrannen en 501 mach in wonen van genaden des apostels, die die stat wil be-502waren ende behouden. 503Ga naar margenoot503-535Die apostol sinte Mathias wert ghecoren vanden apostolen
[pagina 317]
504 in des verraders stede Iudas, daer hi was uutghevallen. Hi was 505 de tribu Iuda uter stat Bethleem gheboren, daer hi oec dat 506 woort Gods predicte. Ende bi des apostels naem moghen wi 507 sijn leven verstaen. Eerstwarf beduut Mathias, als die cleyn 508 ende oetmoedich was ende dat in sijn doochdelike wasdomGa naar voetnoot508, 509 want in sijnre kintscheit wert hi gheset ter hebreeusscher lit-510ter, daer hi in corter tijt die scrift der ewen ende der prophe-511ten begreep ende verstont. Hi wandelde die kintsche ijdelheitGa naar voetnoot511 512 in manlike rijpheit, sijn lichaem wies in iaren, sijn moet in 513 duechden. Hi was subtijl an verstaen ende lichtelic beroert 514 tot ontfermherticheit ende wat hi mitten sinnen begreep, con-515de hi volbrenghen mitten wercken. Anderwerf beduut Mathias, 516 als een gave die van Gode ghecomen is ende dat schijnt wel 517 eerst, doe hi een vanden twee ende tseventich iongheren [87d] 518 van Cristo was beteykentGa naar voetnoot518, die twee ende twee voor hem in al-519len steden souden gaen, daer Cristus soude comen. Voort soe 520 schijntet wel, dat hi een gave Gods is, doe op sijn hooft een 521 hemels licht scheen, daer die apostolen mede verstonden, dat 522 hi waerdich waer in Iudas' stede te comen. Ende derdwarf soGa naar voetnoot522 523 schijnt hi een gave Gods, want Cristus, doe hi verresen was, 524 openbaerde hi hem in peregrimaedse wise ende sprac mit hem 525 over die heilighe scrifture ende bekenden in breken des broets.
[pagina 318]
526 Derdwerf beduut Mathias als een cruut, dat verlesenGa naar voetnoot526 is, ende 527 dat schijnt wel an sijnre smarten, want alGa naar voetnoot527 was hi gheleert 528 inder ewe, reyn van lichaem, wijs van moede, scarpe van sin-529nen, heilich van leven, wonderlic van mirakel ende in allen 530 duechden salich ende volmaect, recht als een verlesen cruut, 531 - die ioden, die steenden, als of si dat cruut wouden stampen 532 ende breken, daer hi sijn handen ophief inden hemel ende 533 beval inden handen Gods sijn gheest. Welcke handen die he-534mel ende aerde hebben geformiert alle onse gheesten inden 535 dach ons stervens moeten ontfanghen. Amen.	margenoot7-535 Het geheele hoofdstuk is samengesteld uit verschillende plaatsen der Leg. aur., die echter slechts tweemaal met name wordt geciteerd. margenoot10-12 Vgl. Marc. 16:20. margenoot15-24 Dezelfde reden bewoog ook S. Dominicus om zijn eerste zonen de wereld in te zenden. Het is niet onwaarschijnlijk dat onze auteur daaraan heeft gedacht. Vgl. b.v. de Legenda Petri Ferrandi, c. 31: Convocatis ergo fratribus, invocato quoque Spiritu sancto, dixit (Dominicus) suum hoc esse propositum ut fratres omnes, licet admodum paucos, per diversas dispergeret regiones, nec se velle de cetero eos insimul habitare, sciens quod semina dispersa fructificant, congesta putrescunt. Hetzelfde in de Legenda Humberti de Romanis, c. 34, die er nog bijvoegt: Dispersit igitur Dei nutu fidelis dispensator et prudens sanctus Dominicus fratres suos velut quedam semina, salutis animarum fructus uberrimos productura. Zie Monumenta ordinis fratrum praedicatorum historica - tomus XVI - Romae 1935, - p. 231 en 393. voetnoot22 bespreit: uitstrooit; eig.: bestrooit. Vgl. lat.: dispersa. margenoot25 Joes. 15:17. margenoot30 Ps. 18: 15-16 en 4 (non sunt loquelae neque sermones, quorum non audiantur voces eorum). voetnoot32 ontsondighen; Kil.: expiare, purgare a peccato, maar hier is de bet. niet: van zonde te reinigen, maar analoog met ‘verontschuldigen’: van zonde vrij te spreken, als men ongeloovig is. margenoot33 Joes. 15:22. (Si non venissem: waren si niet ghecomen). voetnoot33 waren si, lees vlg. Joes. 15:22: waer ic niet ghecomen... mer nu ic ghecomen ben. voetnoot36 onscout: geen verontschuldiging voor hun zonde. margenoot37 Matth. 28:19. margenoot38 Marc. 16:16. voetnoot41 M: noeft, lees: noet: noodzakelijk. margenoot47 Vgl. Deut. 12:22: Quod praecipio tibi, hoc tantum facito Domino: nec addas quidquam, nec minuas. margenoot51 Matth. 19:28. margenoot55-79 Lud. I, c. 32, n^o 3: Duodenarius apostolorum numerus in multis est figuratus:... primo: duodecim patriarchae, totum populum christianum spiritualiter generando; secundo duodecim viventes fontes in Helym, doctrinis suis Ecclesiam et mundum irrigando; ... septimo: duodecim lapides de Jordane sublati (mundi fluxum contemnendo); ... nono: duodecim vituli Domino immolati (pro Christo martyrium sustinendo); ... quarto: duodecim panes supra mensam propositionis (animas verho vitae reficiendo); ... undecimo: duodecim leunculi in throno Salomonis (tyrannos mundi vincendo et obstinatos comminatione poenarum inferni terrendo; ... quartodecimo, duodecim portae civitatis (potestate clavium regnum coelorum aperiendo); ... duodecimo: duodecim Prophetae, (de futuro tempore Ecclesiam admonendo); ... sextodecimo: duodecim stellae in corona sponsae (Ecclesiam doctrinis et miraculis illustrando); ... tredecimo: duodecim horae diei (vitae Christianae tempora ordinando). Daar het ‘soude al te lanc werden’, heeft hij de verklaringen der figuren, welke zijn bron gaf, achterwege gelaten. voetnoot78 verclarieren in pl. v. holl. verclareren, d.i. verklaren, gevormd met den rom. uitgang van het mnl. of een versmeltingsvorm van fra. declarer en mnl. verclaren. Zie V d. VIII, 1915. voetnoot80 slot der apostolen, lees: propheten; laatste der propheten. margenoot82 Matth. 11:11. margenoot84-95 Leg. aur. (Graesse³, p. 356-364): Joannes baptista multipliciter nominatur. Dicitur enim propheta, amicus sponsi; lucerna, angelus, vox, Helyas, baptista Salvatoris, praeco judicis, praecursor regis. In propheta designatur praerogativa cognitionis, in amico sponsi praerogativa dilectionis, in lucerna ardenti praerogativa sanctitatis, in angelo praerogativa virginitatis, in voce praerogativa humilitatis, in Helia praerogativa fervoris, in baptista praerogativa mirabilis honoris, in praecone praerogativa praedicationis, in praecursore praerogativa praeparationis. voetnoot87 bitterheit, lees: luterheit: zuiverheid. voetnoot93 scaffer, lees: straffer: berisper. margenoot95-104 Joes. 1:6; zie verder Luc. 1:6, 7, Marc. 1:4-5 en Matth. 14:3, 10-12. voetnoot96 M: ghedoept, lees: gheloeft ende...: beloofd. margenoot105-138 Leg. aur. (Graesse³, p. 368-379): Petrus trinomius exstitit. Vocatus est enim Simon Barjona; Simon interpretatur obediens vel ponens tristitiam, Barjona filius columbae. ... Fuit enim obediens, quando Christus eum vocavit, quia ad unius jussionis vocem Domino obedivit; ponens tristitiam, quando Christum negavit, quia egressus foras flevit amare; filius columbae, quia Deo simplici intentione servivit. Secundo vocatus est Cephas, quod interpretatur caput, vel petra, vel increpans ore. Caput ratione principatus in praelatione; petra ratione firmitatis in passione; increpans ore ratione constantiae in praedicatione. Tertio vocatus est Petrus, quod interpretatur agnoscens sive discalcians vel dissolvens: quia Christi divinitatem agnovit, cum dixit: Tu es Christus. Filius Dei vivi (Matth. 16:16); et pedes affectuum suorum in omni opere mortuo et terreno discalciavit, cum dixit: Ecce nos reliquimus omnia (Matth. 19:27). Verder wordt nog opgemerkt: filius columbae... quia ipse habuit pulchritudinem morum, dona virtutum, abundantiam lacrymarum, quia columba habet gemitum pro cantu. voetnoot106 na Symon is Peter geschrapt. voetnoot108 na Want is hi geschrapt. voetnoot119 op (lees: of) een leye: rots. voetnoot127 bloit: ontdaan; - Sich, Heer, (wi Heer: geschrapt) wi. voetnoot135 leefde: omging. margenoot138 Hier verwijst onze auteur zelf naar ‘die gulden legende’, waar wij de vermelde feiten over het geheele hoofdstuk verspreid vinden. margenoot139-147 Act. 9:1-4. voetnoot139 scadelic: schade aanrichtend. margenoot147-159 Leg. aur. (Graesse³, p. 379 vv.): Paulus interpretatur os tubae vel os eorum seu electum mirabile vel electionis miraculum. Vel Paulus a pausa, quod est requies hebraice et modicus latine. Per haec intelliguntur sex praerogativae quas habuit Paulus prae ceteris. Primum est lingua fructuosa, quia ab Illirico usque ad Hierusalem praedicavit evangelium et ideo dicitur os tubae... Tertium est conversio miraculosa et inde dicitur electum mirabile, quia mirabiliter electus et conversus fuit. (Hand. 9:15)... Quintum fuit contemplatio deliciosa, quia raptus est usque in tertium coelum, (II Cor. 21:4) et inde fuit Domini requies quia in contemplatione erigitur requies mentis. voetnoot148 over-predicaer: opper-prediker. voetnoot154 payse lees: pause (a pausa): rustpooze. Zocht D.v.D. hier verband tusschen pays (vrede) en requies? margenoot159-166 l.c. passim. voetnoot158 onwandelbaerringe (lees: onwandelbarighe. voetnoot166 scrivende die g.l. is op te vatten als abl. absolutus, zooals de g.l. schrijft; of wel: <is> scrivende d.g.l. margenoot167-195 l.c. (Graesse³, p. 12-22): (Matth. 4:19) Andreas interpretatur decorus vel respondens vel virilis... Fuit ergo decorus in vita, respondens in sapienti doctrina, virilis in poena... inde in Achaiam proficiscens... Beatus igitur Andreas in Achaia consistens... plurimos ad Christum convertit. Uxorem quoque Aegeae proconsulis fidem Christi docuit et sacro baptismatis fonte ipsam regeneravit. Audiens hoc Aegeas Patras civitatem ingreditur, compellens Christianos ad sacrificia idolorum. Cui occurrens Andreas dixit etc... Episcopus quidam (den bisscop) religiosam habens vitam, beatum Andream inter caeteros sanctos in veneratione habebat... Invidens igitur viro sancto hostis antiquus ad eum decipiendum tota caliditate se contulit seque in formam mulieris pulcherrimae transformavit... Tunc subito quidam peregrinus venit ad ostium... Cumque aperire nollent et ille magnis clamoribus et ictibus nimis eis fieret importunus, interrogat episcopus mulierem si ingressum illius peregrini hominis acceptaret. Cui dixit: proponatur sibi aliquae quaestio satis gravis... Episcopus dixit: quis enim nostrum ad hoc tam sufficiens est, sicut vos, o domina?... Interrogetur quid est majus mirabile quod Deus unquam in parva refecerit? Interrogatus de hoc peregrinus per nuncium dixit: Diversitas et excellentia facierum. Inter tot enim homines qui fuerunt ab initio mundi et usque in finem mundi futuri sunt, duo reperiri non possunt, quorum facies per omnia similes essent.... Proponatur secunda quaestio;... quaeratur ab eo ubi terra sit altior omni coelo?... respondit: In coelo empyreo ubi residet corpus Christi. Corpus enim Christi quod altius omni coelo est, de nostra carne formatum... Caro autem nostra, cum de carne sit condita, constat quod ubi corpus Christi residet, ibi procul dubio terra altior coelo manet... Fint ei tertia quaestio gravissima: quaeratur ab eo: quantum spatium sit a terra usque in coelum?... Peregrinus nuncio dixit: Vade ad eum qui te misit ad me... ipse enim melius me hoc novit et ideo tibi de hoc melius respondebit, nam ipse illud spatium mensuravit quando de coelo in abyssum cecidit... Revelatum est autem illa nocte episcopo quod beatus Andreas fuerit, qui pro liberatione ipsius se posuerit in habitu peregrini.... dicitur Andreas quasi antropos, id est: homo ab una quod est: sursum, et tropos quod est: conversio, quasi sursum ad coelestia conversus et ad suum creatorem erectus... Tunc Andreas quinque rationibus coepit ostendere Christum voluntarie passum fuisse... Videns autem Andreas a longe crucem, salutavit eam dicens... In qua (cruce) biduo vivens... Splendor nimius de coelo veniens dimidia hora eum circumdedit, ita ut nullus eum videre posset. Et ascendente lumine simul cum ipso lumine spiritum tradidit. margenoot196-208 l.c. (Graesse³, p. 292): Philippus apostolus cum viginti annis per Scythiam praedicasset - De tekst van de Tafel komt meer overeen met S. Isidorus, Liber de ortu, obitu et vita sanctorum, dat een vervolg is op het werk van den H. Hieronymus: De viris illustribus. Zie Migne, P.L. 83, 1275-1294, waar we col. 1290 lezen: (Philippus) primus verbum Domini Samaritanis praedicavit... postea in Hierapoli Phrygiae provinciae, ubi crucifixus et lapidatus obiit. Naar deze bron verwijst de Leg. aur. Blijkbaar heeft onze auteur toen zelf dit werk geraadpleegd. Van de Samaritanen spreekt D.v.D. niet, maar wel van ‘Sychem’, waar dit volk van half joodsche, half heidensche afkomst op den berg Garizim zijn tempel had. Philippus dicitur os lampadis vel os manuum. Vel dicitur a ‘philos’ quod est: amor, et ‘iper’ quod est: supra, quasi amator supernorum. Dicitur igitur os lampadis propter suam luculentam praedicationem; os manuum propter assiduam operationem; amator supernorum propter coelestem contemplationem. voetnoot198 apostolsch: apostolischen. margenoot208-220 l.c. (Graesse³, p. 292): et ad immolandum statuae Martis ... compellitur. Tunc subito draco quidam ingens de sub base exivit, qui filium pontificis qui ignem ministrabat, in sacrificio interfecit duosque tribunos quorum ministri Philippum in vinculis detinebant, exstinxit ... Tunc Philippus omnes sanavit et illis tribus mortuis vitae beneficium impetravit. Sicque universis credentibus per annum unum adhuc eis praedicavit et in eis presbyteros et diaconos ordinans, in Asiam civitatemque Hierapolim venit... Erat autem annorum LXXXVII. Post hoc infideles ipsum tenuerunt et cruci ad instar magistri sui quem praedicabat, affixerunt, et sic ad Dominum migravit et feliciter vitam complevit. voetnoot208 werken wil der miraculen: om zijn moedige wonderwerken. voetnoot209 Marthen: Mars; - de tekst klopt niet met de bron, waar van 't verbranden van het afgodsbeeld niet gesproken wordt. Lees: comen bi dat a.M., die verbarnde; ofwel die bi dat afgode Marthen verbarnde die soon van, enz. voetnoot217 na alder manier: geheel op de wijze. margenoot221-250 l.c. (Graesse³, p. 294) Jacobus iste apostolus vocatus est Jacobus Alphaei, id est filius; Jacobus frater Domini; Jacobus minor et Jacobus justus... Frater quidam Domini dicitur ex eo quod simillimus sibi fuisse perhibetur, adeo ut plerique in eorum specie fallerentur... Hoc etiam testatur Ignatius in quadam epistola ad Joannem evangelistam sic dicens: si licitum est mihi, apud te ad Hierosolimae partes volo ascendere, ut videam illum venerabilem Jacobum, qui cognominatur justus, quem referunt Christo Jesu simillimum facie, vita et modo conversationis, ac si ejusdem uteri frater esset gemellus... Unde cum Judaei ad capiendum Christum pergerent, ne forte Jacobum in persona Christi caperent, a Juda, qui Christum a Jacobo tamquam eorum familiaris optime discernebat, signum osculi acceperunt... Dicitur etiam Jacobus minor ad differentiam Jacobi majoris filii Zebedaei. Licet enim Jacobus Zebedaei natus sit prior, fuit tamen vocatione superior; unde etiam haec consuetudo in plerisque religionibus observatur, ut ille qui prior ingreditur, major vocetur et ille qui posterior, minor, licet sit prior aut aetate major, aut sanctitate dignior. (Zoo ook in de Orde der Predikbroeders, waartoe D.v.D. behoorde; cooptatio in ordinem perfecta fit per professionem simplicem rite emissam ... quantum ad locum inter se ordinandi sunt secundum antiquitatem a prima professione.) ... Dicitur etiam Jacobus justus propter meritum excellentissimae sanctitatis, nam secundum Hieronymum: tantae reverentiae et sanctitatis in populo exstitit, ut fimbriam vestimenti ejus certatim cuperent tangere. Unde de sanctitate ejus sic scripsit Egisippus apostolorum vicinus, sicut in ecclesiasticis historiis legitur: (deze verwijzing heeft onze auteur over 't hoofd gezien) ... Hic ex utero matris suae sanctus fuit; vinum et siceram non bibit, carnes numquam manducavit, ferrum in caput ejus non ascendit, oleo non est unctus, balneis non est usus, sindone, id est: veste linea, semper indutus... Hic solus inter apostolos propter nimiam sanctitatem suam permittebatur in sancta sanctorum... Dicitur etiam quod primus inter apostolos missam celebravit... Statuerunt illum super pinnam templi... et praecipitaverunt eum... Tunc unus ex ipsis perticam fullonis arripiens, valido ictu caput ejus impetiit et cerebrum excussit. Hic Egesippus. voetnoot238 snoder: geringer in zedelijke waarde. voetnoot243 vasen: strook, zoom. voetnoot247 pijnappel: tinne, trans. voetnoot248 volres stoc (perticam fullonis): voldersstok. voetnoot249 onthoeft stemt met 't voorafgaande niet overeen; zie lat. bron. margenoot251-288 l.c. (Graesse³, p. 421 v.v.) Jacobus apostolus, filius Zebedaei, post ascensionem Domini, dum per Iudaeam et Samariam praedicaret, in Hispaniam tandem ivit, ut ibi verbum Domini seminaret... Dicitur Jacobus Zebedaei, id est: filius, non tantum carne sed et nominis interpretatione... dicitur autem Jacobus frater Joannis, quia fuit ejus frater non tantum carne, sed etiam morum similitudine. Ambo enim fuerunt ejusdem zeli, ejusdem studii, ejusdem voti; ejusdem zeli ad Dominum ulciscendum; cum enim Samaritani Christum non receperant, Jacobus et Joannes dixerunt: Vis dicimus, descendat ignis de coelo et consumet illos; ejusdem studii ad discendum; unde isti praecipue fuerunt qui Christum de die judicii et aliis venturis interrogaverunt; ejusdem voti ad obtinendum, quia sessionem ad dexteram et sinistram Christi ambo habere voluerunt. - Dicitur filius tonitrui ratione sonorae praedicationis, quia malos terrebat, pigros excitabat, omnes sua altitudine in admirationem convertebat. Unde dicit Beda de Joanne (Beda werd voor 't voorafgaande ten onrechte geciteerd). – l.c. p. 422: magus quidem nomine Hermogenes discipulum suum, nomine Philetum, ad Jacobum misit, etc.; l.c. p. 423: Abiathar vero pontifex anni illius seditionem in populo excitavit... etc.; l.c. p. 424: Scriba autem Josias ... hic videns ad pedes ejus se projecit et veniam petens se Christianum fieri postulavit. - Dicitur Jacobus major ... primo, ratione vocationis, quoniam prius vocatus est a Christo; secundo, ratione familiaritatis, quoniam majorem familiaritatem videtur Christus habuisse cum isto quam cum illo, sicut patet, quia ipsum ad secreta sua admittebat sicut fuit... ad gloriosam transfigurationem; tertio, ratione passionis, quia primus inter cacteros apostolos passus est. ... Decollatus est beatus Jacobus ... et Compostellam translatus est. voetnoot252 moeyenkint: kind van een moei, neef. voetnoot254 waerden: eerbied. voetnoot259 lachter: smaad. voetnoot266 lees: begheerten ende wensch: staet. voetnoot269 Geaenerges, lees: Boanerges. voetnoot276 heidenschen in de bet. van: niet-christen; - stiven, lees: scriver (scriba). voetnoot287 stonde: was, viel. margenoot289-317 l.c. (Graesse³, p. 56-62): Joannes apostolus et evangelista dilectus a Domino et virgo electus... in Asiam est profectus, ubi ecclesias multas fundavit... Joannes interpretatur: Dei gratia, vel: in quo est gratia... primum est praecipua Christi dilectio. Christus enim prae caeteris apostolis eum dilexit et ei majora dilectionis et familiaritatis signa ostendit... secundum (privilegium) est carnis incorruptio, quia virgo a Domino est electus, et inde dicitur in quo est gratia ... Unde et de nuptiis volens nubere a Domino vocatus fuit ... l.c. p. 62: manna fovea plena invenitur, quae in loco isto usque hodie generatur... Tertium est secretorum revelatio, et inde dicitur: cui donatum est. Eidem enim donatum est multa secreta et profunda noscere, sicut de divinitate Verbi et consummatione saeculi... Maxima donatio a Domino tunc eidem facta est, quando mater Dei in ejus custodiam donata est. Ejus vitam Miletus Laodiciae episcopus scripsit, quam Isidorus in libro de ortu, vita et obitu patrum sanctorum abbreviavit. voetnoot296 heymelicheit: vertrouwelijkheid. voetnoot307 vervult: bederft. voetnoot312 M: screef dat gave is wschl. bedorven lezing, ontstaan uit samensmelting van: hi creegh die gave en screef dat bouc. Men verandere: hi screef dat bouc, waarop ook het onz. lidwoord wijst. margenoot318-357 l.c. (Graesse³, p. 541 v.): capilli ejus crispi et nigri, caro candida, oculi grandes, nares aequales et directae, barba prolixa ... induitur pallio albo ... sandalia ... veniens ad Indiam ... Bartholomeus interpretatur filius suspendentis me, vel filius suspendentis aquas; dicitur enim a ‘bar’, quod est: filius; et ‘tholos’, quod est: summitas, et ‘moys’, quod est: aqua... Centies flexis genibus per diem orat et centies per noctem Angeli cum eo ambulant, qui numquam eum fatigari nec esurire permittunt. Semper eodem vultu et animo laetus et hilaris perseverat, omnia praevidet, omnia novit... Apostolus autem daemoni praecepit ut inde exiens omnia idola templi per se ipsum confregit. Deinde fusa oratione ab apostolo omnes infirmi protinus curati sunt. Apostolus autem templum Deo dedicavit ... Tunc angelus Domini ibidem apparuit et templum circumvolans in quatuor angulos signum crucis digito suo sculpsit. ... De genere suae passionis diversa est opinio, nam beatus Dorotheus dicit quod crucifixus est... beatus autem Theodorus dicit, quod fuit excoriatus; in multis autem libris legitur, quod fuit decollatus. Haec autem contrarietas taliter solvi potest, ut dicatur, quod primo crucifixus fuit; deinde, antequam ibidem moreretur, de cruce fuit depositus et ob majorem cruciatum, excoriatus, postremo capite truncatus... (tertium): filius: suspendentis aquas, id est: Dei, qui mentes doctorum sursum elevat et aquas doctrinarum inferius fundat... De cujus sapientiae profunditate dicit Dionysius in mystica theologia: divinus Bartholomeus dicit et multam theologiam esse et minimam et evangelium latum et magnum et rursus concisum et vult ostendere Bartholomeus secundum intentionem Dionysii, quod una consideratione possunt omnia affirmari de Deo, alia consideratione magis proprie negari. l.c. p. 545: Legitur in quodam libro de miraculis sanctorum, quod quidam magister (bisscop) festum sancti Bartholomaei omni anno solemniter celebrabat. Cui praedicanti diabolus in specie cujusdam puellae admodum speciosae apparuit, quam, injectis in eam oculis, ad prandium invitavit. Qui dum in mensa consisterent, illa in amorem suum multum eum allicere nitebatur, beatus Bartholomeus in specie peregrini prae foribus affuit et ut amore sancti Bartholomei introduceretur, obnixius flagitavit ... Rogavit tamen magistrum per nuntium, ut sibi diceret: quid magis in homine proprium esse putaret? Cui, cum ille diceret: risibile, puella respondit: imo peccatum, cum quo homo concipitur, nascitur atque vivit... Secundo dictus peregrinus magistro misit, ut sibi diceret, quis locus unius pedis esset, ubi Deus in terra majora miracula ostendisset? Cui cum ille diceret: locus crucis in quo Deus mirabilia operatus est, illa ait: Imo caput hominis in quo quasi minor mundus existit. Tertio inquisivit: quanta distantia esset a summo coeli usque ad profundum inferni? cui cum magister se nescire diceret, illa ait: ... ego hoc novi, quia de altero ad alterum decidi et oportet quod hoc tibi ostendam. Tunc diabolus cum magno ejulatu se in abyssum praecipitavit. (De leg. aur. merkt zelf op: Simile vero legitur de beato Andrea). voetnoot319 cruuft: krullend, kroes. voetnoot321 doerhouwen schonen (sandalia): opengewerkte schoenen. Zie bij V d. II, 325: Hist. v. Troyen, 4358 en Lanc. III, 14593. voetnoot329 eens moets: gelijkmoedig. voetnoot333 na sinen klein hiaat in hs. Misschien: handen. voetnoot340 meus is eigenlijk moys; zie lat. bron. voetnoot346 ingeboren: aangeboren. margenoot358-389 l.c. (Graesse³, p. 622-628): Mattheus apostolus in Aethiopia praedicans in civitate quae dicitur Nadaber... Dicitur Mattheus a ‘magnus’ et ‘theos’, quod est: Deus, quasi magnus Deo; vel a ‘manus’ et ‘theos’, quasi manus Dei... Mattheus interpretatur: donum festinationis vel donator consilii. Fuit enim donum festinationis per festinam conversionem; donator consilii per salubrem praedicationem; magnus Deo per vitae perfectionem; manus Dei per evangelii conscriptionem... quapropter rex nomine Egyptus, hoc viso, per universas suas provincias misit, dicens: Venite et videte Deum in effigie hominis latentem. Venerunt igitur cum coronis aureis... quos Mattheus compescuit dicens: Viri, quid facitis. Ego deus non sum, sed servus Domini Jesu Christi. Illi igitur de auro et argento quod sibi attulerant, ipso jubente, ecclesiam magnam fabricaverunt... Post missarum autem solemnia rex spiculatorem misit qui juxta altare Mattheum... misso a tergo gladio, interfecit et martyrem fecit. - Ejus autem evangelium quod manibus suis scripserat, cum ossibus beati Barnabae repertum est. Quod quidem evangelium beatus Barnabae secum ferebat et super infirmos omnes illud ponens tam fide Barnabae quam merito Matthaei continuo liberabat ... Quartum est evangelii ipsius in ecclesia magna solemnitas. Ejus enim evangelium prac caeteris evangeliis magis in ecclesia frequentatur sicut et Psalmi David et epistolae Pauli prae caeteris scripturis amplius in ecclesia recitantur. Cujus haec est ratio: quoniam teste Joanne (I Joes. 2:16) tria sunt genera peccatorum, scilicet peccatum superbiae, luxuriae et avaritiae. Peccato superbiae peccavit Saulus, a Saul superbissimo rege dictus, qui ecclesiam supra modum persecutus est. Peccato luxuriae peccavit David ... Peccato avaritiae peccavit Mattheus, qui per avaritiam lucris turpibus inhiabat. Fuit enim telonarius. voetnoot361 Magdabor, lees: Nadaber. voetnoot384 Egyppus, lees: Egyptus. margenoot390-421 l.c. (Graesse³, p. 705-711): Simon Chananaeus et Judas qui et Thaddaeus fratres fuerunt Jacobi minoris et filii Mariae Cleophae, quae Alphaeo nupta fuit... Cum enim in Aegypto praedicasset... Hic habuit duplex cognomen. Dictus est enim Simon Zelotes et Simon Chananaeus, a Chana, vico Galileae, ubi Dominus aquam in vinum mutavit. Et inde est Zelotes quod Chananaeus. Chana enim ‘zelus’ interpretatur. Habuit igitur obedientiam praeceptorum per executionem, tristitiam afflictorum per compassionem, zelum animarum per constantem fervorem... Tunc etiam temporis contingit, ut duae tigrides ferocissimae quae in singulis caveis clausae erant, fugerent et omnes qui sibi occurrerent, devorarent. Tunc apostoli ad eas venerunt et in nomine Domini eas velut oves mansuetas fecerunt... Tunc Baradach, dux regis Babyloniae, contra Indos ad proelium profecturus, nullum a diis suis potuit habere responsum ... ibidem habuerunt responsum quod propter apostolos, qui venerunt, dii respondere non possunt ... Noli timere, quia pax huc nobiscum intravit ... 406-414 ontbr. in Leg. aur. De beato autem Simone in pluribus locis invenitur quod crucis patibulo sit affixus. Quod etiam Isidorus in Libro de obitu apostolorum, et Eusebius in Historia ecclesiastica, et Beda super Actus et Magister Joannes Beleth in Summa sua testantur ... Ad ultimum in cruce affigi jussit, omnibus qui aderant, et ipso judice mirantibus, ut centum et viginti annorum senex crucis supplicium pertulisset ... Tempore Trajani imperatoris cum Atticus (ed. princ.: Accitus) consularis Hierosolymis haberetur. Van het dispuut over zijn marteldood zegt D.v.D. niets. voetnoot395 minnen-gheraer (zelosus): ijveraar; (niet bij V d.). voetnoot407 zeghekemp: kampvechter; (niet bij V d.). voetnoot421 Actitus, lees met ed. princ. van L.A.: Accitus. margenoot422-458 l.c. (Graesse, p. 706 vv.): Judas ad Abagarum regem Edissae missus fuit post ascensionem Domini ... Jesus respondit: ... Cum ergo assumptus fuero, aliquem de discipulis meis mittam ad te ... Judas interpretatur: gloriosus; ipse enim habuit gloriam regni ... Postquam vero Dominus assumptus est, ut in historia ecclesiastica legitur, misit Thomas apostolum Thaddaeum, qui et Judas dictus est ad Abagarum... Qui cum ad eum venisset et se discipulum Jesu sibi promissum dixisset, vidit Abagarus in vultu Thaddaei quemdam mirum et divinum splendorem. Quo viso stupefactus et territus. Dominum adoravit, dicens: Vere discipulus es Jesu, filii Dei... Cum igitur Abagarus ... leprosus esset. Thaddaeus epistolam Salvatoris accepit et de ea ejus faciem confricavit et statim plenam sanitatem recepit - Secundo dictus est Thaddaeus, quod interpretatur apprehendens principem; vel dicitur Thaddaeus a ‘thadea’, id est ‘deus’, ‘Thadea’ dicitur esse vestis regia ... Dux advocatos illos ... ad apostolos duxit, quos cum advocati pannosos vidissent, eos in animo contempserunt. Quibus Simon: Saepe evenit, ut inter scrinia aurea et gemmata vilia quaeque habeantur inclusa, et intra vilissimas et ligneas capsas sint gemmarum monilia pretiosa composita. Quicumque igitur alicujus rei cupit esse possessor, non magnopere gestatorium, sed ipsum quod gestatur exspectat. Promittite igitur vos ab idolorum cultura discedere et solum Deum invisibilem adorare, et nos signum crucis in frontibus vestris faciemus et magos confutare poteritis ... Tertio dictus est in historia ecclesiae Lebaeus quod sonat quasi cor vel corculus id est: cordis cultor... cras hora diei tertia legati Indorum ad te venient et tuae se potestati cum pace subjicient... Tribus diebus dolores sentietis; tertia vero die sani eritis, ut vel sic a vestra malitia recedatis... Filia cujusdam ducis ex fornicatione concepit et filium parturiens quemdam sanctum diaconum infamavit quod eam violaverit ... Infantem huc adducite ... Dic, infans, in nomine Domini, si iste diaconus haec praesumpsit. Ad hoc infans: Iste, inquit, diaconus et castus et sanctus est, nec unquam carnem suam coinquinavit. ... Volentibus autem apostolis ab inde discedere, rogati per annum et tres menses ibidem permanserunt. In quo spatio plus quam sexaginta millia hominum, exceptis parvulis, cum regibus et principibus baptizati sunt. voetnoot426 Thadeus na Iudas geschrapt. voetnoot427 aenvaen (apprehendens principem): winnen, tot zich trekken. voetnoot434 Tharea, lees: Thadea. voetnoot437 ende saghen; bij coördinatie van 2 relatieve zinnen, wordt in den tweeden zin bij verschil van naamval het rel. weggelaten. Zie Stoett², § 66; - versmaden: versmaadden hem. dicwijl is na versmaden foutief tusschengevoegd. voetnoot439 gehouden: bewaard. voetnoot441 hem ... malen: is hem niet veel gelegen aan 't koffertje; - daer geen macht aen en leit: wat niets om 't lijf heeft. voetnoot445 besmidet, vgl. mhd: besmiden: in de boeien sluiten, dus: vast met Christus verbonden; (niet bij Vd.). Besniden in de bet.: voor een bepaald doel afzonderen zou kunnen dienen, maar dit is een st. ww. met part.: besneden. Daar 't hier over sieraden gaat, is nog een andere mogelijkheid, dat D.v.D. van ‘ghesmide’, sieraad een w.w. heeft gevormd. Men leze dan: ghesmidet; - Libeus, lees: Lebheus. voetnoot446 M: Cortulus, lees corculus; - radich: ondernemend. voetnoot448 Waradach, lees Baradach. margenoot459-502 l.c. (Graesse³, p. 32-39). Thomas apostolus, cum esset apud Caesaream, apparuit ei Dominus dicens: Rex Indiae Gundoforus misit praepositum Abanem quaerere hominem architectoria arte eruditum. Veni igitur et mittam te ad eum... Dicitur Thomas a ‘thomos’ quod est: divisio sive sectio... Divisio autem sive sectio dicitur, quia... ab aliis in fide resurrectionis divisus et sectus fuit. (Joës. 20:24-28). 469-476 (Lud. II, c. 78, n^o 4: Unde Gregorius: Non casu sed divinae pietatis dispensatione gestum est, ut ille electus discipulus tunc deesset, qui, audita Resurrectione, dubitaret, dubitans palparet et palpans crederet; ut a nostris cordibus omnem dubitationem expelleret, et dum in Magistro suo vulnera palparet carnis, in nobis vulnera sanaret infidelitatis. Plus enim in nobis incredulitas Thomae, quam aliorum credulitas ad fidem profuit, quia dum ille ad fidem palpando reducitur, mens nostra, omni dubitatione postposita, in fide solidatur). - Thomas interpretatur: abyssus ... eo quod profunditatem divinitatis penetrare meruit, quando ad sui interrogationem Christus sibi respondit: Ego sum via, veritas et vita. 488-490 (Lud. II, c. 78, n^o 2: ‘Dominus meus’, secundum humanitatem, in qua me sanguine tuo redemisti et comparasti; et ‘Deus meus’, secundum divinitatem, quo me creasti et de limo formasti... tu es ‘Dominus meus’ et magister meus... tu es denique ‘Deus meus’, qui me creasti et pro me carnem suscepisti, quam ut me redimeres, morti te tradidisti). Thomas interpretatur: geminus, eo quod resurrectionem Christi quasi geminate et in duplum plus quam alii cognovit. (Tafel geeft een andere verklaring) ... ut palatium sibi construatur ... apostolus universum thesaurum pauperibus elargitur... (Angeli) ostenderunt palatium ex auro et argento lapidibus pretiosis mirabiliter fabricatum. Et cum ejus pulchritudinem admirarer, dixerunt mihi: Hoc est palatium, quod Thomas fratri tuo exstruxerat. ... Coruscatio de loco veniens tam apostolum quam caeteros fere per horam dimidiam sic prostravit ut omnes se putarent ictu fulguris interiisse. Erigens se autem apostolus dixit: Surgite, quia Dominus meus sicut fulgur venit vosque sanavit. Exsurgentes autem omnes sani Dominum et apostolum glorificaverunt ... Pontifex autem templi elevans gladium apostolum transverberavit ... Christiani autem corpus apostoli tulerunt et honorifice sepelierunt. Post longum tempus ... corpus apostoli in Edessam civitatem... translatum est... In illa autem civitate nullus haereticus, nullus judaeus, nullus paganus potest vivere... Apostoli Thomae meritis hostes aufugiunt aut pacantur... Chrysostomus quoque ait, quod dum Thomas ad regionem magorum, qui ad Christum adorandum venerant, devenisset, eos baptizavit. voetnoot460 Iudeen, lees Indien. voetnoot470 voorsichticheit: voorzienigheid. voetnoot492 hi leverde hem: hij stelde zich beschikbaar. margenoot503-535 l.c. (Graesse³, p. 183-188): Mathias apostolus in locum Judae substitutus est... Mathias de tribu Juda et civitate Bethlehem illustri prosapia oriundus fuit... Hic cum per Judaeam praedicaret, caecos illuminabat, etc. ... Mathias dicitur ... humilis sive parvulus ... parvus fuit, quia veram semper humilitatem servavit ... Qui litteris traditus omnem in brevi legis et prophetarum scientiam apprehendit. Lasciviam quoque abhorrens, pueriles annos morum maturitate vincebat. Informabatur quoque ejus animus ad virtutem, ut esset ad intelligentiam habilis, ad misericordiam facilis, in prosperis non elatus, in adversis constans et intrepidus. Satagebat ut quod jussu praeceperat, ope compleret et oris doctrinam manuum operatione monstraret ... Mathias hebraice, latine dicitur: donatus Domino vel donatio Domini ... nam donatus a Domino fuit, quando ipsum de mundo elegit et inter septuaginta duos discipulos designavit. - (In de Leg. aur. wordt het vóór en tegen van de loting besproken. Onze auteur sluit zich aan bij ‘Dionysius, qui fuit Pauli discipulus’: Dionysius irreligiosum existimat hoc arbitrari, asserens sibi videri, quod illa sors nihil aliud fuerit nisi quidam splendor et radius divinitus super Mathiam emissus, per quem ipse ostendebatur in apostolum assumendus. (Dat hij een der Emmaus-gangers zou zijn, staat niet in de Leg. aur.; evenmin dat hij is ‘recht als een verlesen cruut’. -) Qui dum lapidaretur ... extensis in coelum manibus... spiritum Domino reddidit. voetnoot508 ende dat ... wasdom: en dat - hij was ootmoedig -niettegenstaande zijn geestelijke ontwikkeling; - hier met betrekking tot zijn verstandelijke kennis. voetnoot511 ydelheit: onbeduidendheid. voetnoot518 beteykent (designavit): aangewezen. voetnoot522 Hier wordt Matthias een der leerlingen van Emmaus genoemd, wat niet in overeenstemming is met cap. 13 (27-31) waar Cleophas en Lucas als zoodanig worden aangewezen. voetnoot526 verlesen: uitgezocht (bizonder van vruchten). voetnoot527 al: ofschoon hij.

Vorige Volgende

Dat achtiende capittel, hoe die twalef apostolen van Gods bevelinghe hem deilden in allen landen dat woort Gods te prediken, mirakel te doen ende dat volc te bekeren; wairom datter twalef waren ende wat elc bedude ende sijn leven ende sijn doot.