Tafel van den kersten ghelove. Deel 2: Winterstuc

(1937)– Dirc van Delf– rechtenstatus

Regelnummers proza verbergen

[pagina 11]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Dat eerste capittel is van Gode ende vander Godheit ende triniteit ende vanden naem Gods. 3Ga naar margenoot3-4Die propheet Micheas seit uten monde Gods. [2b] O mensch, 4 ick sel di op-seggen, wat guet is ende wat ic van di eisch ymmer: 5 Ga naar margenoot5-8dattu mi kennes ende wetes, dat ic bin ende wie ic bin. Dat 6 God is wert uut veel dinghen bewijst. Die kersten ghelove be-7tuechtet, die scriftuer spreectet, alle ghelijc bewijstetGa naar voetnoot7, natuer-8like reden bedichtetGa naar voetnoot8, alle creaturen roepent, alle die heiligen 9 predickent, dat dair een God is, welc alle menschen aenbeden, 10 welc die natuer ghift te kennen, welc alle conscientien ontsien, 11 Ga naar margenoot11-14welc ghien ghescictGa naar voetnoot11 herte mach haten. Dat die selve God mer 12 alleen en is, dit toecht hi selve dair hi seit: Siet ic bin alleen 13 ende dair en is ghien ander god. Dat toecht sijn eyghen na-14Ga naar margenoot14-16tuer, die haer niet buten hem mach deilenGa naar voetnoot13. Dat bewisen alle 15 sinnen, datmen eerst moet een beghin kennen, daer alle din-
[pagina 12]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 16 ghen of vermeningenGa naar voetnoot16. Wat dat God is in sijns selfs wesen is niet 17 te segghen noch te begripen. Dese God is enich inder drievou-18dicheit ende drievoudich inder enicheit. Enich inder wesen, 19 drievoudich in personen, gehieten Vader, Soon ende heilighe 20 Gheest. 21Ga naar margenoot21-24Die Vader is een beghin onbegonnen, hi is een guet onghe-22wonnen, hi is een craft onghemeten ende onverwonnen. Onse 23 Vader, die ons heeft van niet ghescapen, die ons heeft an hem 24 vercoren ende ons heeft verlost vander verdoemenis. Die Soon 25 is een woort, dat nymmermeer en zwighet noch en wert uut-26gesproken. Een beeltGa naar voetnoot26 dat scoen is, daer alle dinc mit hoir 27 formen in verluch[2c]tenGa naar voetnoot27. Een const ende wijsheit die nymmer-28meer en wart bescaemt of bedroghen. Dese Soon heeft ons 29 totten leven gheroepen, die ons verclaert an sinen aenschijn, 30 die ons leert die salicheit te bekennen. Die heilige Gheest is 31 een guetheit, die nymmermeer op en houdet. Een gave, die 32 nymmermeer en wart uutghemeten. Een minne, die nymmer-33meer en vercoudetGa naar voetnoot33; van sijnre guetheit sijn wi ghecomen, van 34 sinen gaven so hebben wi ghedeiltGa naar voetnoot34, van sijnre minne so sijn
[pagina 13]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 35 wi vercoren. Ondersceit der personen is te gheloven mer niet 36 te kennen. 37Ga naar margenoot37-40Den personen is Gode een gelijcheit na wesen ende substan-38cien, daer die Vader winnet die<n> Soon, die selve is onghe-39wonnen ende die Soon niet voort en wint, ende van hem bei-40den voirttretGa naar voetnoot40 die heilighe Gheest. Ghelijcheit der personen en 41 is niet alleen anden wesen der naturen Gods, mer oic an al 42 Ga naar margenoot42-56datter godheit toestaet ende hoort: an die onghemetenheit 43 Gods, daer Paulus of seit: o hoocheit der rijcdom, wijsheit en-44de conste Gods, hoe onbegripelic sijn dijn oordeelen; ander 45 onendicheit Gods, daer Salomon of seit: Hi en wert in gheenre 46 stede besloten noch in ghenen eynde begrepen; ander ewi-47cheit Gods, dair David of seit: Van ewen tot ewen, Heer, so 48 bistu God; ander onwandelbaerheit Gods, daer Jacobus of 49 seit: Bi hem en is ghien ondertideliker besceiningheGa naar voetnoot49, altijt 50 is hi blivende dat hi is; ander simpelheit Gods, daer Esdras 51 of seit: Hi is van allen toeval versceiden, op hem selven staet
[pagina 14]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 52 hi alleenGa naar voetnoot51; ander almachticheit Gods, dair Moyses of seit: 53 Heer, in dijn al-[2d]moghentheit Gods heefst u die hemel ge-54scapen ende die aerde ghefundiert, ende voirt tot allen saken 55 Ga naar margenoot55sprekelic of onsprekelic, dair Job of seit: Heer, wesGa naar voetnoot55 tot eren 56 staet dat hebstu dinen Soon ghedeylt (Glosa:) winnende. 57Ga naar margenoot57Die namen Gods uter scriftuer hevet Ysidorus bescreven. 58 Dat eerste naem is yschiros, dat beduut starcke God, want hi 59 van gheenre crancheit en wart verdruct, mer hi is hem selven 60 ghenoech tot allen dinghen. Die ander naem is heloys, dat 61 beduut ontsichGa naar voetnoot61 off vrese, want hi sonder anxt is ende sijn anxt 62 staet op al dat leeft. Dat derde is sabaoth, dat beduut vorste 63 Ga naar margenoot63des heers, want alle heerdoem, hemelsch, helsch ende aerdsch 64 onder sinen naem hoor knyen moeten bughen. Dat vierde is 65 namahel, dat beduut hoech verheven, want sijn glorie ende eer 66 boven al dat is hemel ende aerde, is verhoecht. Dat vijfte is 67 Elyel dat beduut alre dinghen God, die alleen bekent wat dat 68 is, gheweest heeft en wesen sal, ende dat is ende niet en mach 69 verdervenGa naar voetnoot69. Dat seste is Adonay, dat beduut heer alre dinghen, 70 welc onderdaen sijn alle heerscapie ende onder sijn ghewout 71 so staet alle dat ghemene ghescapen guet. Dat sevende is ya,
[pagina 15]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 72 dat beduut heilige gheest, want God is een gheest ende een 73 lutter waerheitGa naar voetnoot73. Ende diegheen die Gode aenbeden, moeten 74 [3a] aenbeden inden gheest ende inder wairheit. Dat achten-75de is tetragramaton, dat beduut die naem die onnoemlic is en-76de onsprekelic, want die beteykenis wat God is niet en is te 77 spreken noch <en van> verstant te begripen. Dat neghende is 78 Sadoy, dat beduut allen-machtich, want almachtich is hi alleen, 79 die doen mach wat hi wil, ende laten wat hi niet en wil; 80 beide hoort tot sijnre moghentheit. Dat tiende is heloy, dat 81 is die God inden cruce riep, ende beteikent die heilige Drie-82voudicheit mit dat godlike wesen ende mit ondersceyt drier 83 personen. Die hem zeghent daghelix mit desen tien namen, 84 wart mit meerre hoede Gods bewaert dan men wel segghen 85 mach dair of, overmits groot verburgen wonder dat dair in 86 gheleghen is.	[tekstkritische noot]4 B ick sel di seggen. - H eyssche.. Ummer - B bekenste. 5 B wat ic bin - GHB wil ic sy; D zye. 6 B dat God sijn werc mit v.d. 7 B ghetughet; bedectet. 10 H gheeft te kennen. 11 H geschicket. G sulve. 12 B mer alleen is; - C tuucht; G toocht; B toont. 14 B buten haer en mach deilen; - B God bewijst allen sinnen dat men moet ten eerste. GHD dat men moet eerst. margenoot3-4 Micheas, 6:8, Indicabo tibi, o homo, quid sit bonum et quid requirat Dominus a te. margenoot5-8 Comp. lib. I, c.l. Deum esse multis modis ostenditur. Hoc enim fides recta testatur, sacra Scriptura loquitur, comparatio rerum ad ipsum idipsum indicat, sancti praedicant, creaturae clamant, ratio naturalis dictat. voetnoot7 alle ghelijc bewijstet: de vergelijking van alle dingen met Hem toont het aan (comparatio rerum ad ipsum idipsum indicat.) voetnoot8 bedichtet: schrijft het voor (dictat); in deze bet. niet bij Verdam. margenoot11-14 l.c. c. 2, Unum Deum esse ostenditur auctoritate. Unde in Deut. (32:39): Videte quod ego sim solus et non sit alius Deus praeter me. Idem ostenditur et ratione: quia simplex forma divinitatis; si non esset una et eadem numero, sed communicabilis pluribus, ut forma humanitatis Socrati et Platoni, jam contraheretur aliquo addito ad esse singulare et ita componeretur alteri nec esset simplicissima. voetnoot11 ghescict: rechtgeaard. margenoot14-16 l.c. c.l, Omne namque creatum indiget alio ut sit... quod erit extra universitatem causatorum et hoc est Deus a quo fluunt omnia. voetnoot13 sijn eyghen natuer, die haer niet buten hem mach deilen: De eenheid, die elke verdeeldheid, en de eenigheid, die het bestaan van gelijken uitsluit, zijn twee eigenschappen van het goddelijk Wezen. [tekstkritische noot]16 B vermenichvoudigen. CH of vermenighen. Dat belyen alle tonghen ende aenbeden alle gheslachten van volke. 17 CGHD in der drieheit. 21 C ombegonnen. 24 CGH verlossent. B ewigher verdoemenis. 27 B verlichtet - H kunst. 28 G bescemet; H beschemet. 29 H toe den leven. 31 H nummer op en houdet... nummer wort uutghemeten. voetnoot16 vermeninghen: zich vermenigvuldigen. Niet alsof men God als ‘eerste oorzaak’ zou mogen vereenzelvigen met de, aan de andere gelijkwaardige, oorzaak, welke als nummer één staat aan de spits van een reeks. Men kan en mag bijgevolg een eerste oorzaak niet zoeken in de rij der opvolgende gelijkwaardige oorzaken, maar er buiten. margenoot21-24 l.c. c. 4, Pater multipliciter sumitur: dicitur enim Pater aeterna generatione, praedestinatione, creatione et redemptione. - 24. verlost, l.c. c. 4, non solum effective sumitur, sed etiam per ministerii exhibitionem. voetnoot26 beelt: toonbeeld of vormbeeld (exemplar) Vgl. Summa theol. I, qu. 35, a. l, ad 4: imago proprie dicitur quod procedit ad similitudinem alterius. Illud autem ad cujus similitudinem aliquid procedit, proprie dicitur exemplar, improprie vero imago. Hier is beelt dus in oneigenlijken zin gebruikt. voetnoot27 verluchten: verlicht worden. voetnoot33 vercoudet: verkoelt. voetnoot34 ghedeilt: hebben we ons deel gekregen. [tekstkritische noot]35 CH vercoren. Dit is dat ghemeen verstaen van den drien (H drie) personen der godheyt. 36 B bekennen. Dat eerste is van drien personen: Vader, Soon ende heilighe Gheest. 37 CH Der personen; B den persoon. 40 DB voirttrect; voerttrect. 49 GH gheen ondertidelike bescheminghe; B gheen verwandelinge noch omme schemen der wilen. 50 CHG altijt is si. margenoot37-40 l.c.c. 10, In trinitate personarum unitas essentia est. In unitate naturae divinae tres sunt personae: quarum prima est a nulla; secunda est per generationem a sola prima; tertia est per communem spirationem a prima et secunda. voetnoot40 voirttret: komt voort. margenoot42-56 onghemetenheit: Comp. lib. I, c. 14, De immensitate - Rom. 11:13. onendicheit: Comp. lib. I, c. 15, De infinitate - Salomon seit, enz. is vertaling van een tekst van S. Ambrosius, geciteerd door Comp. I, cap. 14: non loco clauditur, non terminatione concluditur. ewicheit: Comp. I, c. 18, De aeternitate - Ps. 89:2. onwandelbaerheit: Comp. I, c. 19, De incommutabilitate, - Jac. 1:17. simpelheit: Comp. I, c. 20, De simplicitate, - Esdras (?) almachticheit: Comp. I, c. 21, Dit hoofdstuk handelt: de excellentia Dei, waarin: sunt et alia quae soli divinae majestati conveniunt et nulli alii creaturae... sicut est esse omnipotentem. Voor Moyses lees: Ps. 101:26. voetnoot49 ondertidelijc: bnw. van ondertiden: van tijd tot tijd, nu en dan, dus: wisselvallig; - besceininghe: lees: besceminghe: beschaduwing (obumbratio); bij Hem is geen schaduw van wisselvalligheid. Vgl. voor B - var. Verdam i.v. ommescemen. [tekstkritische noot]52 GHD allenmachticheit. 53 CGH allenmoghenticheit; B Gods ontbr. Na 56 staat GDAB het gedeelte over ‘de namen van God als ‘dat ander capittel’; D ‘dat ander bouc’ aangegeven. H rubriceert wel: ‘Van den tyen namen ons heeren godes inder heiligher scrift ghevonden’, maar beschouwt 't niet als een nieuw hoofdstuk. In G ontbreekt de tekst van dit gedeelte en het volgende capittel ‘van den boeke des levens’, totdat op fol. 3 r zonder opschrift het derde hoofdstuk: ‘vanden werken der eerste ses daghen’ aanvangt. C geeft in de inhoudstafel de juiste volgorde aan: ‘Dat ander is van den boeke des levens’. B daarentegen: ‘Dat ander is van den naem ons heren’. Het noemt in 't geheel niet het capittel ‘van den wercken der eerste ses daghen’, maar vermeldt in de inhoudstafel: ‘Dat derde capittel is van den neghen choren der enghelen’, terwijl het in den tekst de vierde plaats inneemt. De overeenkomst tusschen inhoudstafel en tekst wordt hersteld, doordat hij in den tekst als zesde hoofdstuk opgeeft: ‘van den aertschen paradise’ en ‘van den vier vloeden’, die in A en C als cap. IX en X zijn onderscheiden. 63 DB helsch ontbr. 68 CH gheweest hebben. voetnoot51 op hem ... alleen: Hij bestaat alleen bij zich zelf. margenoot55 Job (?) voetnoot55 wes: wat ook, al wat. margenoot57 S. Isidorus Hisp. Etymol. lib. VII, c. I. (P.L. t. 82, col 259). voetnoot61 ontsich: ontzag, vrees. margenoot63 Phil. 2:10. voetnoot69 verderven: te niet gaan. [tekstkritische noot]73 CH anebidden; B aenbidden. 75 B dat bedudet dat die groetheit sijns naems niet uut te spreken en is. 77 C van verstane; H van verstant; DA noch van verstant niet t.b.; B mitten verstant. 81 C drievoldicheit. 83 C seynt; D segget. 1 titel ingevoegd. 4 H ghemuets Goods. 5 B oneyndeliker wijsheit. 6 CHB ghescreven; D = A. 7 H gheschicht; D gescicht. voetnoot73 lutter waerheit: zuivere, louter waarheid.

Vorige Volgende

Dat eerste capittel is van Gode ende vander Godheit ende triniteit ende vanden naem Gods.