'Geloof mij Uw oprechte en dankbare Vriend'. Brieven uit de Nederlandse letteren, verzameld en van commentaar voorzien door vrienden van Marita Mathijsen, 30 oktober 2009

11 Willem van den Berg,
Aan de Heer Secretaris van de Maatschappij Der Nederlandsche Letterkunde

Leiden, 28 Mei 1832

WelEdelHooggeleerde Heer!

Ik verneem uit uwe geëerde Missive van 5 Mei, dat ik benoemd ben, om de Commissie voor de driejarige bekrooningen, volgens Besluit der Vergadering van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde, op 16 Juny 1828, zamengesteld, te helpen vermeerderen, en dat de reserve thans opgeroepen wordt.

Mijne plaatsing in den tweeden Ban der Commissie is buiten mijn weten geschied; ik zou mij anders verpligt gerekend hebben, zelfs deze eer van de hand te wijzen. Want ik zou mij, naar overtuiging, hebben moeten verzetten tegen het doel zelf der commissie, op grond van den volgende bedenking.

Hoe nuttig het ook zij, door eene uitgeloofde belooning antwoorden uit te lokken over een bepaald onderwerp, ziet men echter, dat de beoordeeling van zulke antwoorden, betrekkelijk of op zich zelve, dikwijls moeijelijk en weifelend is, om dat de tijd en de nakomelingschap somtijds hun zegel niet drukken op de uitspraak der beoordeelaars. Maar ik houd het voor hoogst gevaarlijk te beslissen welk werk, in poëzij of proza, gedurende zeker tijdverloop in het licht verschenen, alle de anderen in schoonheid van vorm, of in diepte van behandeling overtreft.

De Commissie, of de Maatschappij schijnt die mogelijkheid reeds aanstonds gevoeld te hebben. Zij heeft aan de Heeren Bilderdijk en Van der Palm de gouden medaille uitgereikt (welk vaderlander juicht niet bij de vereering van zulke namen?)

Maar op wat grond is hun die medaille uitgereikt? Om dat zij in de laatste drie, zes of negen jaren het beste geleverd hadden, of om dat zij in hun geheele loopbaan uitgeblonken hebben? Ik geloof, dat het laatste in aanmerking genomen, en dat de Maatschappij, reeds bij die eerste uitdeeling, van hare instelling afgeweken is.

Inderdaad, Mijnheer, in eene maatschappij (ik bedoel nú de menschelijke maatschappij in het algemeen) waar dikwijls zoo verdraaid geoordeeld wordt, waar zoo vele hartstogten en neigingen en belangen en vooroordeelen in het spel zijn, en een panegyrische waas het geleerde leven kleurt, in zulk eene maatschappij is geen tijdverloop van drie jaren genoegzaam, om te beoordeelen, of de tien boekdeelen van A., over 50 jaren voor scheurpapier zullen verkocht worden, en of het dunne geschrift van B dán nog in menige herhaalde uitgaaf zal voortleven. Ik heb het niet noodig, Mijnheer! aan U te herinneren, dat de geschiedenis der Letteren menig voorbeeld opgeeft van schrijvers, die gedurende hun leven bewierookt, en daarna vergeten zijn, of voor hun boek geen lezers, en ter nauwer nood een drukker konden vinden, en door het nageslacht bewonderd werden!

Om niet al te veel te bewijzen, wil ik het woord nageslacht wel terugnemen, mits ik er een ruim tijdverloop, bijv. van 25 jaren voor in de plaats mag stellen. De commissie zou dan moeten onderzoeken, niet welk boek, in de laatste 25 jaren geschreven, al de anderen overtreft, maar welk, vóór 25 jaren, in zeker tijdsbestek, geschreven, nú nog den voorrang behoudt boven de andere schrijvers van datzelfde vroeger tijdsbestek. Ik vrees dat de commissie onder het toewijzen van zulk eene medaille, bloozen zou, zoo de schrijver nog leefde: want zij zou altijd den schijn hebben, van met hare hulde achteraan te komen, en gevaar loopen van met haar goud minder welkom te zijn bij den regtschapen man, die in de klimmende achting en bewondering van zijne lezers de beste belooning voor zijnen arbeid vindt. Dit is, naar mijn inzien, de honos, in het oude spreekwoord, honos alit artes. Laat het nageslacht eermunten slaan, en standbeelden oprigten! Het is de tolk der dankbaarheid, en het bewaart de achting voor het voortreffelijke; maar niet ieder tijdvak van drie jaren levert gelegenheid op voor zulke eerbewijzen! Honores vilescun frequentia!

Gij ziet, Mijnheer de Secretaris, hoe ik over de taak der commissie denk, en om welke reden ik de benoeming tot lid derzelve minder wenschelijk zou gerekend hebben.

To be or not to be, is nu de vraag, en dewijl de commissie thans geroepen schijnt, om over hare eigene vernietiging te raadplegen, wil ik mij die eer der benoeming dankbaar laten welgevallen mits zij niet verder strekke dan tot de bereiking van dit laatste, nuttige doel.

Ik heb de eer, met de U bekend hoogachting, mij te noemen,

Weledele Hooggeleerde Heer!

UwEHGl. getr. Dienaar

J. Geel

Toelichting

Dit niet van ironie gespeende epistel, gericht aan H.W. Tydeman, secretaris van de in 1766 opgerichte en nog altijd bestaande Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde, werd neergepend door Jacob Geel (1789-1862), een negentiende-eeuws epistolair talent. In de honderden brieven, geschreven aan vakgenoten, vrienden en vriendinnen, blijkt hij een meester van de losse, speelse toon. Met name zijn brieven aan vertrouwden munten uit door geestige formuleringen, waarbij het licht-scabreuze niet wordt geschuwd. Die ongedwongen briefstijl zal terugkeren in zijn befaamde essays, bijeengebracht in de bundel Onderzoek en phantasie(1838).

In zijn brief verwijst Geel naar de jaarvergadering van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde, gehouden op 16 juni 1828. Zoals in alle literaire genootschappen raakte het uitschrijven van prijsvragen toentertijd in het slop. Om het tij te keren kwam het bestuur met een revolutionair voorstel: men wilde eens per drie jaar een gouden medaille beschikbaar stellen voor een werkstuk ‘in den tijdkring der laatste negen of tien jaren in ons Vaderland in het licht verschenen, in een der drie vakken, van Vaderlandsche Geschiedenis, Taalkunde, Welsprekendheid en Dichtkunde’. Een commissie, bestaande uit A. de Vries, D.J. van Lennep, Ph. W. van Heusde, J. Clarisse en C.J. van Assen kreeg de opdracht dat werkstuk te selecteren, terwijl een vijftal andere leden van de Maatschappij, W. de Clercq, J. Geel, H.A. Hamaker, J.Teissèdre l'Ange en S. Muller als reserve-beoordelaars werden aangewezen. Die opdracht gaf de eerste commissie van vijf na rijp beraad bij monde van Van Assen als te moeilijk terug. In de jaarvergadering van 5 juli 1830 krijgen de leden dat te horen. Men heeft wel een andere suggestie: laten we een gouden medaille geven aan de twee coryfeeën van onze letterkunde, de gevierde redenaar J. H.Van der Palm en de alom bewierookte topdichter Bilderdijk. Het is een voorstel, dat met gejuich door de vergadering wordt begroet.

In de jaarvergadering van 5 juli 1831 krijgt inderdaad Van der Palm de gouden medaille uitgereikt. Bilderdijk is er niet bij. Hij voelt zich te ziek: ‘Ik ben in een naren toestand, volstrekt memorieloos, en buiten gebruik van verstand en oordeel’, laat hij op 28 juni 1831 aan de secretaris weten. Niet de voorzitter Siegenbeek, al een tijdje gebrouilleerd met Bilderdijk, maar Halbertsma reist af naar Haarlem om het kleinood Bilderdijk op te spelden.

Daarmee is de kous nog niet af. Is met de bekroning van Van der Palm en Bilderdijk nu het eerdere voorstel om ééns per drie jaar een gouden medaille uit te reiken van de baan of blijft dat voornemen in de toekomst van kracht, zo vraagt A. Siewerts van Reesema zich af. In de maandelijkse vergadering van 21 oktober wordt besloten deze vraag voor te leggen zowel aan de eerste commissie van vijf als aan de vijf reserves. De uitkomst van dat overleg zal in de jaarvergadering van 3 juli aan de leden worden voorgelegd.

Hoe Geel er over denkt, heeft hij uiteengezet in zijn hiervoor afgedrukte brief van 28 mei 1832, een schrijven dat aan duidelijkheid niets te wensen overlaat. Hij relativeert het beloningenstelsel, onderkent het gevaar van vriendjespolitiek, beseft hoe voorbijgaand tijdelijke roem en ook vergetelheid zijn, kortom in zijn kritiek op het geleerde wereldje preludeert hij in 1832 eigenlijk al op zijn befaamde uitspraak in het opstel ‘Tafelgesprek over zaken van groot gewigt’, waarin hij literaire genootschappen ‘uitgebrande kraters’ noemt, waar jong en oud op hun gemak kunnen zitten. Sterker zijn woorden hebben ook anno 2009 nog niets aan betekenis ingeboet.

Zijn brief moet effect gesorteerd hebben. In de jaarvergadering van 3 juli 1832 valt het eenparig genomen besluit om 'den maatregel der driejarige bekrooningen niet aan te houden (of eigenlijk: niet uit te voeren).

De eerlijkheid gebiedt te zeggen, dat niet alleen Geel, maar ook alle andere commissieleden per brief het hele plan als heilloos hebben afgekeurd, zij het dat niemand zo uitvoerig, principieel en origineel zijn bezwaren naar voren bracht als de Leidse bibliothecaris.

Gebruikte literatuur

De brief van Geel bevindt zich in het Archief van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden onder archiefnummer AMN 83. De overige gegevens stammen uit de archiefnummers AMN 23, 24, 50 en 419.