6 Mieke Kiebert-Melief,
Uit de brieven van Belle van ZuylenGa naar voetnoot30
Aan Henriette l'Hardy, 5 april 1792
Ik hoop dat je aan mej. de Gorgier hebt geschreven. Ook als de pen niet vanzelf gaat moet hij toch gaan. Je stelt je voor dat hij niet goed zal gaan, maar helemaal niet; de pennen die je bestuurt zijn op de duur de enige die goed gaan. Te veel mensen, te veel vrouwen vooral, zijn de dupe van hun traagheid en willen alleen maar iets doen in een plotselinge impuls en daardoor komt het dat de volmaaktheid zo zeldzaam is. Men wacht tot men in de stemming is, terwijl het van onszelf afhangt daarin te komen.. Als een eerste brief niet goed is, moet je een tweede schrijven, een derde. Ik begin alleen maar opnieuw om het nog slechter te doen, zeggen vele mensen; wat weten ze ervan? Hebben ze het ooit hardnekkig geprobeerd? De geest is als een hand, de voet, het been, en je leert denken, spreken schrijven, net zo goed als dansen en klavecimbel spelen door veel te oefenen.
Sinds een tijd raad ik alle vrouwen die ik tegenkom de studie van de logica aan. Vooral emigranten hebben mij doen inzien dat men moet leren wennen met een strikte nauwkeurigheid te leren redeneren om geen grove onzin te praten, zodra het verdriet of het verlangen of wrok ons daartoe uitnodigen en de omstandigheden ons in een nieuwe situatie plaatsen, die met onze vroegere gewoonten in strijd is....Mej. Moula heeft zich mijn vermaning ter harte genomen en volgens mij doet haar dat geweldig goed. In de zes weken dat ze bij me is heb ik haast geen verbaasde uitroepen meer gehoord zonder dat daar een geldige reden voor was: ik zie geen lichtgelovigheid zonder voldoende motieven om te geloven; je denkt niet te begrijpen wat duister is. Op het ogenblik is ze Locke gaan lezen. Kon het gezonde verstand maar in de mode komen! Dat zou de gelukkigste mode zijn die ooit bij de mensen ingevoerd werd. En jij, als je, naar het mij lijkt, voldoende logica van jezelf bezit om het buiten von Wolff te kunnen stellen, buiten Dumarsais en de schrijvers van Port-Royal, laat dan toch niet na je geest te oefenen en hem te dwingen tot alles wat hij zal moeten doen; weldra zul je zien dat hij volgzaam en ijverig is zonder er minder levendig en vrolijk om te zijn. Ik geef je de verzekering dat je er blij over zult zijn, zoals je dat bent over een mooi en goed gedresseerd paard, dat even gehoorzaam is als sterk en lenig.
Huissen, 27 augustus 2009
Zeer geliefde vriendin,
Jij en ik wisselen in deze tijd van e-mail en sms geen brieven meer uit. Ik heb nog wel een paar mooie brieven van je, ontvangen in de jaren 90. Ik mis het schrijven, ontvangen en bewaren van brieven. Wellicht komt het ooit nog eens tot een briefwisseling tussen ons. Het doet me in ieder geval veel genoegen om jou nu een brief te mogen schrijven die bovendien bewaard blijft.
Ter gelegenheid van je officiële afscheid (in werkelijkheid is je werk natuurlijk nog lang niet opgehouden) kies ik als antwoord op de vraag van Yra van Dijk en Norbert van den Berg een brief van Belle van Zuylen aan een van haar vriendinnen. De keuze was niet moeilijk. Het werk van Madame de Charrière behoort tot ons beider vakgebied. De Nederlandse en Franse Letteren. Ik waag het om jou met deze illustere vrouw te vergelijken. Ze heeft verstand van schrijven, dat blijkt uit haar raadgevingen. Je begrijpt natuurlijk dat ik deze brief aan jou meerdere malen geschreven en allengs verbeterd heb, zoals het volgens Belle hoort. In vele opzichten lijk je op haar. Je bent in jouw stukjes ook vaak tegendraads, strijdbaar, speels en ironisch. Je berijdt de taal met de kundigheid, het temperament en de vaart van een volleerde amazone, waar bij de taal in dienst staat van wat je geest wil uitdragen.
Wat mij bijzonder trof in deze brief was de onbaatzuchtige wijze, die uit haar raadgevingen bleek, waarop Belle mensen en met name vrouwen wil begeleiden in hun ontwikkeling. Ik zie dat bij jou terug in de toewijding aan je studenten, je promovendi, je vak, je faculteit. Ik denk dat je hoge eisen stelt, maar je lijkt me een strenge, zeer rechtvaardige juf, waarvan je veel kunt leren. Je hebt het heldere verstand waarvan Belle hoopte dat het in de mode zou geraken en je leert je studenten om ‘met nauwkeurigheid te redeneren’. Je leert ze ook op het eigen verstand te vertrouwen, als ze ‘voldoende logica’ bezitten.
Je bent strijdlustig als Belle. Je voerde actie voor het behoud van het huis van Multatuli en stond op de bres voor vele anderen zaken. Je constateerde onlangs in een van je columns nog een wantoestand: Je collega's van de faculteiten der geesteswetenschappen lopen voortdurend en al jarenlang prestigieuze wetenschapsprijzen mis. Ook voor vrouwen breek je regelmatig een lans. Je bent niet bang om vanwege je kritiek de wind van voren te krijgen.
Net als Belle schrijf je geestig en net als haar voorbeelden zijn die van jou raak en gewaagd. Je verhalen hebben een mooie opbouw. Een kop en een staart. Ze zijn nooit langdradig. Je teksten zijn ‘levendig en vrolijk’ en tegelijkertijd zet je het 'sterke, lenige paard 'naar je hand. Zo bereik je je lezers het best.
Je lijkt op Belle in je doorzettingsvermogen en in de noeste ijver, waarmee je je schrijversambacht en - ambt uitoefent. Je blijft ‘hardnekkig proberen’ tot een tekst goed is, dus toch maar die derde brief.
Belle heeft onbewust de 18e eeuw voor ons in kaart gebracht. Dankzij haar weten we veel meer over de 18e eeuw en over het leven van vrouwen in die tijd, in binnen - en buitenland. Jij hebt ons bewust meegenomen op een ontdekkingreis naar de 19e eeuw. Je hebt deze eeuw voor een heel divers lezerspubliek toegankelijk gemaakt. Met dit werk ga je nog even door en het zal door anderen voortgezet worden. Jouw voorbeeld zal in de toekomst wellicht een inspiratie zijn voor een meisje dat nu geboren wordt en halverwege de 21e eeuw op zoek gaat naar de verborgen schatten van de 20e eeuw.
Kortom, Marita, zowel Belle als jij zijn mensen die blijvend invloed gehad hebben op hun lezers en leerlingen. Jullie hebben veel bijgedragen aan de letterkunde van jullie tijd.
Tot slot bedank ik je voor jouw boeken die je me schonk en voor de uitnodigingen voor de belangrijke momenten van je (schrijvers)leven. Ik bewonder je moedige en niet aflatende inzet, ook in moeilijker tijden, voor je werk en je dochter.
Je liefhebbende vriendin,
Mieke Kiebert-Melief
Auteursrechtelijk beschermd