Verzamelde geschriften

[p. 178]

1897 [Een ‘liederavond’]

Ondanks den vroeger meermalen geuiten afkeer van het spreken over personen, wil ik ditmaal niet verzuimen iets over het talent van den heer Louis Coenen te zeggen, die deze week met Mademoiselle Pregi een muzikale auditie gaf, helaas met den wanklinkenden naam van ‘liederavond’ bestempeld. Waarom duldt men toch dit leelijke woord? Als het nog ‘liederenavond’ was - ook dan nog ware voor een niet al te trage fantasie de afstand te groot tusschen een met gas verlichte concertzaal en de zoele en melodieuse Venetiaansche duisternis, waarvan dit woord de gedachte opwekt.

Daar - volgens enkelen - de gewaarwordingen, door zulke muzikale voordrachten veroorzaakt, slechts in zooverre de vermelding waard zijn als zij vatbaar zijn om tot algemeene beschouwingen te worden verruimd, verdienen de pianovoordrachten van den heer Coenen die vermelding, omdat zij de in dezen tijd bij kunstenaars zeldzame deugd van fiere en eerlijke bescheidenheid verraden. Deze man beoefent zijne kunst op de wijze die hem na rijp beraad dunkt de ware te zijn. Niets laat hij over aan het toeval, nog minder tracht hij zijne toehoorders te begoochelen, het allerminst echter om ze in hun zwakheden en slechte smaakjes tegemoet te komen. Hij doet dit niet uit naïveteit, want zeer goed weet hij wat men doen moet om den zoo licht omkoopbaren rechter te bewerken, dien het groote publiek zijn gevoel noemt. Maar het is zijn fierheid dit te versmaden, zijn goede smaak, met valschen schijn niet te willen verbijsteren, zijne bescheidenheid, niets anders te willen zijn dan een getrouw en subtiel vertaler op het klavier van hetgeen door anderen in tonen gedicht is.

De schrijver dezer regelen wil niet zeggen dat hem alle door den heer Coenen voorgedragen stukken, hetzij afzonderlijk, hetzij in hunne opeenvolging, bevielen, maar dat men uit de wijze waarop hij ze voordroeg kon gevoelen, wat zuiverheid van stijl beteekent. Voor hem is het klavier, waaraan Beethoven zooveel van zijn intiemste gedachten en Chopin zijn gansche zieleleven toevertrouwde, geen surrogaat van iets anders, maar een souverein wezen dat leeft naar zijn eigenen aard en eigene wetten, van niets afhankelijk; koel en rein als de kithara-klank der antieke Dorische toonkunst stond tot de orgiastische Lydische en Phrygische blaasinstrumenten, zóó staande tot de bedwelmende of overstelpende veelstemmigheid van het orkest, tot de hartstochtelijke vibratie der snaarinstrumenten, tot de zielvolle zinnelijkheid der menschelijke stem. Waarmede nauw samenhangt dat hij zich slechts van Fransche instrumenten bedient die, in tegenstelling van het wazige en zwoele timbre der Duitsche, met hun gereserveerde klaarheid een zoo kenmerkende uiting zijn van de be-

[p. 179]

hoefte der Latijnsche rassen aan het heldere, droge en logisch-klare. Op deze instrumenten nu drukt de heer Coenen met de grootste zekerheid juist datgene uit wat hij zeggen wil, en door het klavier aldus in zijn eigenaardige afgeslotenheid te laten spreken weet hij bij den toehoorder de gedachte van analogie met de volmaaktheid en den rijkdom van het orkest veeleer te verwekken dan velen zijner collega's, die ditzelfde op meer luidruchtige en minder bescheidene wijze zouden trachten te bereiken.

Deze zuiverheid van stijl was bij de voordrachten van Mlle Pregi, uit wier keuze een niet onbedenkelijke veelzijdigheid sprak, niet zoozeer te roemen. Daarentegen was de voordracht der weinig bekende Mignon-liederen van Schumann niet onbelangrijk, daar zij de grenzen van Schumann's artistieke persoonlijkheid deden gevoelen. Hier waar de dichter zich in klare plastiek en het daemonische van den ingehouden hartstocht zoo hoog boven het niveau verheft der Duitsche romantici, aan wie Schumann de teksten zijner liederen placht te ontleenen - Rückert, Chamisso, Heine, Körner, Uhland en anderen -, ziet men den componist voortdurend trachten het kader van het strofische lied te doorbreken zonder het echter tot een vrijere, meer symphonische of polyphone melodie-ontwikkeling te brengen of een nieuw melodisch type of zelfs accent te vinden ter illustratie van deze zeer buitengemeene gedichten. Hieruit ontstaat door verbrokkeling van de metrische accenten en den strofischen band een mengsel van lied en recitatief, waardoor de onder de woorden gloeiende hartstocht noch met voldoende overreding gezegd, noch gezongen kan worden. Bij het onsterfelijke gedicht ‘Kennst du das Land’ is deze moeilijkheid ontweken door het als strofisch lied te behandelen, zoowel ten nadeele der plastiek als van het woordaccent, ofschoon dit lied meer dan de andere door den gloed van zijn melos het type van het gedicht en de figuur van Mignon zelve nabij komt. Maar de compositie van het strofische lied als variaties op een hoofdthema, waarbij de wisseling der stemmingen en visioenen door voortdurende wijziging van het melodische, rhythmische of harmonische détail worden begeleid, welk middel Beethoven reeds bij de compositie van dit gedicht toepaste, berust misschien op een principe, uit het werk van Wagner afgeleid, althans daarmede verwant, dat Schumann niet meer heeft kunnen kennen en, als hij langer geleefd had, krachtens den aard van zijn lyrisch talent waarschijnlijk niet zou hebben begrepen.