Een doekje voor het bloeden (koninkrijksverband)

[p. 31]

3
Stanley Brown: alles behalve een Nero
‘Als Willemstad weer brandt, heb ík het niet aangestoken!’

Op 30 mei 1969 brandde Willemstad.

Was het opzet of een samenloop van omstandigheden?

Was het revolutie?

Was het wraak omdat het gerucht de ronde deed dat Papa Godett overleden was aan het schot op hem gelost?

De hemel en het communisme zij geprezen dat men in zijn eerste woede over de brutaliteit van een dergelijke volksuitbarsting - die op Curaçao immers toch nooit komen zou(!) - meteen een zondebok bij de hand had: Stanley Brown. Had hij immers niet een paar maanden tevoren in Vitó enige zakenlieden aangeraden over het afsluiten van een brandpolis na te denken? Gezien hun jarenlange minimum-beleid was de kans niet denkbeeldig, dat hun panden eens in vlammen zouden opgaan.

Op grond van dit artikel werd Brown opgepakt als politiek agitator - na de brand! Voor die tijd was het hoofdbezwaar tegen Vitó dat het pornografisch was!

Er volgde een proces. Intussen werd Brown samen met vakbondsleider Amador Nita en Papa Godett candidaat gesteld op de lijst van een nieuwe partij Frente Obrero (Arbeidersfront) ...en door het volk gekozen.

Voor zijn eerste overleg met gouverneur mr. N. Debrot werd hij uit de cel gehaald, nog wat rillerig van de koud afgestelde airco in zijn staatsverblijf. De interimregering in die dagen kon het woord ‘afkoelingsperiode’ niet letterlijk genoeg nemen!

In de Nederlandse kranten verschenen voor het eerst foto's van Brown. Min of meer hikkend van verbazing zagen Nederlanders en in ons land woonachtige Antillianen dat Stanley Brown in tegenstelling tot Nita en Godett een blanke was, zoon van een Sabaanse vader. Daarmee werd voor hen de 30ste mei - die ze als een rassenrel zagen - nóg onbegrijpelijker. Want volgens goed oud-vaderlandse normen bijt ons ons niet! Wat had die Stanley Brown er mee te maken? Wat wilde hij?

[p. 32]

Toen Stanley Brown in 1962 als afgestudeerd onderwijzer uit Nederland terugkwam naar Curaçao, was het eerste wat hij deed: een mes kopen. Omdat hij een Antilliaan is. Wat het mes voor de Antilliaan betekent, weet alleen degene, die het te vriend heeft; en hij, die het ooit heeft zien hanteren tijdens een tambú, waar zingen, dansen - al dan niet met kleren aan - zuipen, naaien en een mestrekken met elkaar één handeling worden.

Daarom lachen ze om vuurwapens, om diegenen onder de Antillianen, die sinds kort met een revolver op zak lopen. Dat revolver is hun zoveelste verraad aan wat wezenlijk Antilliaans is. En de drager ervan wordt honend voor een makamba pretu - een zwarte makamba - uitgemaakt.

Als er iets is wat de zelfbewuste Antillianen steekt dan is het de jarenlange, opzettelijke vervreemding tussen leiders en volk, tussen topgroep van afgestudeerden, die - áls zij al terugkeren - niet meer het Papiaments kunnen spreken van de arbeider of de man in de kunuku, de buitendistricten. Wie na zijn studie een topfunctie ambieerde, moest eerst politieke kleur bekennen. Maar draaide hij eenmaal mee in het regeringsapparaat dan had hij daarmee - al zijn goede voornemens ten spijt - de band met het volk doorgesneden. Want de conformatie ‘bovenaan’ is er een aan het Nederlandse patroon. Daarom wordt het vroeger Nederlands gezag nú nog als de schuldige voor die voortdurende vervreemding aangewezen. De invloed van dat gezag heeft zo sterk doorgewerkt, dat het als een doorvretende infectie wordt beleefd.

Dat was het wat Stanley Brown de mensen in de eerste plaats aan hun verstand wilde peuteren, en daarna samen met hen wilde opruimen. Zijn actieprogramma liep over de punten: jeugd, arbeider, zwarte, vrouw.

Met zijn Nederlandse vrouw trok hij in een huis van na fl. 50.- per maand, midden tussen het volk. Hij bleef er wonen, ook nadat men hem op de katholieke school, waaraan hij verbonden was, te verstaan gaf, dat hij daar niet wonen kon in zijn positie, en dat hij dat bovendien een vrouw uit Nederland niet aan kon doen. ‘Mijn vader was portier bij de Shell, mijn moeder woonde er, ik woonde er als jongen toen ik op diezelfde school ging, en toen had niemand er bezwaar tegen!’

[p. *1]

1. Er brandde in Willemstad meer dan huizen

[p. *2]

2. Er ging in Willemstad meer kapot dan winkelruiten

[p. 33]

Vanuit dat huis, vanuit die buurt leerde Brown - die net als zovelen jaren weg was geweest - het volk kennen. Hij hoorde en zag niet alleen meer dan diegenen, die naar buitenuit ‘de mening en gevoelens van het volk vertolkten’, hij deed ook. Niet in de eerste plaats zijn befaamd geworden grote bek opzetten, maar metterdaad inspringen waar hij kon, zonder zichzelf op de borst te rammen.

Legio zijn de verhalen welke over die eerste tijd van zijn monostrijd de ronde doen in alle kringen. Maar de toplaag kwam het pas te weten toen na zijn proces het dagblad Amigoe het pleidooi voor Brown in extenso publiceerde. De lange lijst van zeven jaar persoonlijke initiatieven maakte hem op slag van beklaagde tot aanklager, en een deel van de Antilliaanse gemeenschap - die niet had willen weten - tot beklaagde.

Dat is momenteel de bekentenis waar veel Antillianen niet eens schoorvoetend toe komen. Onder elkaar kunnen ze nog zo op hem kankeren, de buitenstaander krijgt meteen te horen: ‘Vergeet niet dat hij de eerste was die zijn mond open durfde doen, gewoon een onderwijzer in een afhankelijke positie. We wisten állemaal wat er aan de hand was, wat fout was, maar we lieten het er bij.’

Curaçao zou Curaçao niet zijn als het niet zoals een Antilliaanse moeder hevig verongelijkt doet om de liefde van het kind op de proef te stellen.

Kan men geloven in een hervormer, een politiek leider, die net als de eenvoudige man in een rommelig, klein huis woont? Die niet in dure sleeën rijdt, geen statuskleding draagt, of binnen een half uur honderden dollars verspeelt in het casino onder de ogen van het publiek?

Eén van de verrotte uitvloeisels van de koloniale tijd is, dat men het volk heeft ‘leren’ denken, dat de enige macht waar men op bouwen kan, die is van het geld en een grote staat voeren.

Een typisch voorbeeld daarvan was lange tijd (en nog komt het voor): de huwelijksvoltrekking. Het is niet alleen een uitvloeisel van de slaventijd (mannen en vrouwen konden doorverkocht worden) dat het wettig gesloten huwelijk tot zo'n dertig jaar geleden niet te vaak voorkwam. Nee, de eenvoudige man had begrepen dat trouwen betekende: een enorm feest geven met veel eten,

[p. 34]

muziek, veel bruidsmeisjes en bruidsjonkers in dure kleding, auto's naar de kerk. Om dat op te kunnen brengen zou hij jarenlang krom moeten liggen. Dus: dan maar niet trouwen. Met zo'n boterbriefje alleen was je toch zeker niet getrouwd? Waarom maakten de blanken anders zo'n ophef van een trouwerij?

De blanken lieten het misverstand rustig voortbestaan, legden er nog een schepje bovenop - want afstand moet er wezen! Je had bovendien nog eens wat te vertellen bij je verlof in Nederland over ‘volk dat maar samenhokte! Dat de kerk er niets aan deed!’

Uit mijn kinderjaren ken ik één pater die in dit opzicht een zeer listig persoonlijk initiatief had ontwikkeld. Hij had de naam dat alleen bij hem het biechtgeheim veilig was, wat iets zegt op een klein eiland. Wat echter wel uitlekte was het nieuws over de penetentie, welke hij rijke zakenmensen oplegde: een fiks geldbedrag. Met dit zonde-geld bestreed de pater de ‘zonde’ van het concubinaat, door het aan arme, trouwlustige stelletjes te geven, zodat er toch een feest kon komen.

Maar met al zijn goeje bedoelingen kon ook hij de mensen niet van een waanidee bevrijden.

Omdát ze gevraagd waren als bruidsmeisje of -jonker hebben heel wat jongelui rampzalige dagen en nachten doorgebracht - niet met elkaar, want bij de Antilliaan geldt nóg dat alleen de makamba's ‘er niks van kunnen’. De bruid had hen aangezocht en en passant een lijst overhandigd met de kleding, welke zij zich op eigen kosten moesten aanschaffen. Hoe opvallender de bruidsmeisjes en -jonkers gekleed gingen, des te meer aanzien voor de bruid. Weigerde het meisje of de jongen, omdat ze het geld voor hun kleding niet bij elkaar konden krijgen, dan lagen ze er voorgoed uit in de vriendenkring van bruid en bruidegom. Op de Antillen een onoverkomelijke ramp.

De doorbraakfiguren van dit moment hebben het niet veel gemakkelijker. Zoals die afgestudeerde ingenieur die terugkeerde naar zijn eiland en dure eden gezworen had zich niet als een makamba pretu te gedragen. Hij liep er lekker slordig gekleed bij, schold ‘konjo bo mama’ voor en na, had voor de Hollanders maar één woord ‘makamba stinki’. En wat zeiden niet alleen z'n superieuren maar ook the man in the street? ‘Aan die man zou je niet zeggen dat hij gestudeerd heeft!’

[p. 35]

Ook een Stanley Brown moet rekening houden met dit patroon. Daarom lijkt het alsof de openlijk uitgesproken behoefte aan een man, die de moed had zijn mond open te doen, aan het wegvallen is. Men vindt het nu welletjes! Waarom moet Vitó - het enige onafhankelijke weekblad, waarvan Brown de motor is - doorgaan met zijn felle, ongezouten aanvallen? Men pikt voornamelijk de typische pamflet-stijl niet, welke scherp afsteekt tegen de zoetsappige dagbladlyriek, waarmee in de meeste Antilliaanse dagbladen de gemoederen altijd gesust zijn. ‘Waarom moet Vitó altijd afbreken?’ Omdat het pamflet altijd in de aanval is. Dat ook aangevallenen in Vitó de kans op weerwoord krijgen - wordt gemakshalve door het publiek vergeten. Dat Stanley Brown verschillende malen persoonlijk zijn verontschuldiging is gaan aanbieden aan mensen, die hij in Vitó op de korrel had genomen, weet niet iedereen.

De korte, bijtende stijl van Vitó is ook een afspiegeling van het soms waanzinnige tempo, waarin de medewerkers het blad moeten samenstellen. Ieder uur van de dag en de nacht zijn zij bereikbaar, en trekken ze er op uit. Tot nu toe zonder in te storten en de behoefte te voelen aan eenzelfde dosis (bijna fataal geworden) slaaptabletten, waartoe dp-voorzitter, en ex-premier Ciro Kroon in november 1969 zijn toevlucht nam.

Vitó heeft meer dan welk boek of blad ook het volk aan het lezen gezet. Er wordt o.a. druk over gediscussieerd op sommige scholen. ‘Nu ook al politiek in de klassen!’ krijten de ouders. Maar dát is het niet. Het gaat om de manier waarop Stanley Brown de dingen zegt en in zijn artikelen de geslachtsdelen duidelijker bij de naam noemt dan in een biologieles ooit het geval is!

‘Moet dat nu? Je kunt het toch ook anders zeggen?’ Commentaar van dezelfde mensen die met al hun eruditie geen benul hebben van de toon in buitenlandse bladen, en van het feit dat het Amy Groskamp-Ten Have-tijdperk ook zaliger nagedachtenis is.

Zoals men zich aan minister Bakker stoorde - omdat hij in luchtige sportkleding verscheen (‘Dat leveren die Hollanders je nu altijd!’) - stoort men er zich aan dat Brown overal, ook bij officiële gelegenheden, gewoon verschijnt, in pantalon, sporthemd en op slippers. En dat voor een statenlid. Wanneer hij als statenlid voor de Frente Obrero in het partijpakje zou opdraven - een castro-uni-

[p. 36]

form - zou het ook weer niet goed zijn!

Voor hem geen statussymbolen van de na fl. 450.- die zijn statenlidmaatschap hem aan enig inkomen opleveren, nadat hij als onderwijzer van de baan is. ‘Ontslag genomen,’ zegt hij zelf. ‘Ontslagen’ beweert de tegenpartij, ‘hij heeft immers gezeten.’

Hij steekt zijn geld liever in wat extra benzine, laadt zijn auto vol en laat de mensen het eiland en het volk zien en voelen. ‘Ze weten te weinig hoe de mensen zijn, leven. Ze moeten zelf leren denken, leren oordelen, leren beslissingen nemen.’

Het is een feit, wat hij zelf toegeeft, dat ook de mensen uit zijn naaste werkomgeving teveel op zijn ideeën steunen, teveel zijn mening spuien. ‘Voor mij is het genoeg de zaak op gang te brengen, laten anderen op hún manier verder gaan.’ Zelfs in zijn manier van autorijden, waarbij je na vijf minuten denkt: ‘Zou ik maar niet liever lopen gaan?’ zit die opvatting van hem.

Het is één van de redenen dat hij zichzelf niet als minister zag. Hij wil de man blijven, mobiel, op alles verdacht. Zijn strijd is er één tegen de mensen met oogkleppen, met een pot lijm in hun kont, die niet meer van hun beveiligde plek zijn los te weken.

Maar hoe meer mensen hij loskrijgt, des te meer wordt hij vastgelegd. Zijn vrij crue wijze van discussiëren, die bijna iedereen tegen hem in het harnas jaagt, is zíjn manier om iedereen, die onnodig aan zijn tijd vreet, van zich af te houden. Vooral diegenen, die hem een jaar geleden nog niet met de nek aankeken, en het nu ‘in’ vinden om met Stanley Brown gezien te worden. Al was het alleen maar om zich naar alle kanten te dekken. Want bijna iedereen is er van overtuigd dat het met de 30ste mei niet afgelopen is, al werken velen het zelf in de hand, door hun ogen dicht te blijven houden voor de barre feiten en te doen alsof het om een ‘handjevol opruiers gaat, die gewoon zoals vroeger de “roojen” niets bezitten en daarom stampei maken’.

Een enkeling uit de maatschappelijke topklasse die zijn ogen niet meer dicht wenst te doen, en er geen geheim van maakt aan welke kant hij staat, krijgt het van zijn eigen klasse op zijn brood. Zijn openlijk stelling-kiezen, het feit dat hij zich 's zaterdagsmiddags regelmatig op het Gomezplein liet zien en in discussies mengde, resulteerde in een weigering van zijn bank om hem verder zakencredieten te verstrekken.

[p. 37]

Het bestuur van de Lions, waar hij deel van uitmaakte en dat op 2 april 1969 al een speech van hem had kunnen horen waarin hij exact de vinger op alle zere plekken legde, gaf hem na de 30ste mei te kennen dat hij zijn functie moest neerleggen. Diezelfde Lions die zich zo inspannen en zoveel ruchtbaarheid geven aan hun acties voor de behoeftige Antillianen! Het is ondenkbaar dat er onder hen niet veel meer zijn met eenzelfde mening en instelling als aangehaalde zakenman. Maar wie heeft de moed in een dergelijke gemeenschap openlijk kleur te bekennen?

Met Brown gezien worden mág dan nog. Maar je moet het niet zo brown bakken om ook achter zijn ideeën te gaan staan.

Zijn ‘Ze hebben een cultuurmonument van je gemaakt’ bij onze eerste ontmoeting zegt voor mij evenveel van mijn situatie in zijn ogen, als van zijn eigen situatie. Van een interview komt aanvankelijk niets - ook om persoonlijke redenen. Meer dan wie ook is hij op zijn hoede, wantrouwend als hij er niet zeker van is of hij de situatie kan overzien.

Wat tussen de vele, langdurige telefoontjes voor hem over de stand van de stakingen, opvalt, is dat hij tijdens het interview blijkbaar geen behoefte heeft ook maar één onnodige krachtterm te gebruiken. Misschien hoor ik ze niet, omdat we in Nederland wel het een en ander gewend zijn.

Hij begint met: ‘Je kunt me de gekste dingen vragen, ik geef op alles antwoord.’ Na een kwartier wijst hij op de bandrecorder: ‘Zet af dat ding.’

Dit abrupte afwijzen komt nog een paar keer voor, wanneer hij mijn vragen met zijn vragen doorkruist als afleidingstactiek. ‘Je bent met de mensen van Vitó gaan eten, en jíj hebt betaald. Achter je rug lachen ze je er om uit. Je bent hier pas geaccepteerd als ze jou uitnodigen.’

‘Het was zakelijk, ik wilde informaties van hen, en representatiekosten horen bij mijn beroep.’ Het was verleidelijk voor me om de namen te noemen van mensen, die me wel spontaan uitnodigden, spontaan geschenken gaven. Maar ik wist dat het verkeerd vallen zou. Zoals het verkeerd gevallen was toen ik eenzelfde kritisch geluid als hij in Vitó liet horen over o.a. de sexuele voorlichting. Hij was uit zijn slipper geschoten zoals een ouder die altijd op

[p. 38]

zijn kinderen kankert, maar het niet neemt dat een ander iets op hen aan te merken heeft.

Alles wat tussen de Antilliaan en de Antillianen staat, moet eruit, het doet er weinig toe of dat iemand is zonder begrip of iemand, die begrip probeert op te brengen. Voor Brown blijft dat het verlengstuk van een stuk vreemde invloed.

Ik vraag me alleen wel af hoe hij - bij een dergelijk eenrichtingsverkeer - denkt dat zijn laatste opmerking is te interpreteren: ‘Wanneer Willemstad wéér brandt, heb ík het niet aangestoken.’