Platbook 5. Moder Maas

[p. 35]

Karel Ruiten, Mofert
Wo moder Maas door 't landjsjap struimp

Waar de brede stroom der Maas, statig zeewaarts vloeit:
Weeldrig sappig veldgewas, kostelijk groeit en bloeit:
Bloemengaard en beemd en bos, overheerlijk gloort.
Daar is mijn vaderland, Limburgs dierbaar oord!
Daar is mijn vaderland, Limburgs dierbaar oord!
(2e Couplet Limburg mijn Vaderland
Muziek Henri Tijssen/tekst Gerard Krekelberg)

Es gevolg van ein aantal toevallighede begós mien wirkzaam laeve ane ‘angere kantj’ vanne Maas in Wèssem. Ich woondje toendertied dao amper zès kilemaeter vanaaf. Mer 'ne werreld van versjil. Ich spraek euvere jaore vieftig. Dao wore toen nag klam grindjgater. Mer waal al de herrie enne staof van baggermeules en steinbraekers. Bie dómpetig waer rook ich dök de kaolekwalm dae oete sjaorstein kwoom vanne rinkaoves en pannefebriek. Wo op smaalspaor mit de rabbelendje treinkes de leim oete leimkoele waerdje aangeveurdj.

Ich fietsdje dao get óngewindj stoekerendj euver straote gemaak van maasstein. Lómpe dore natuur willekeurig gevormdje stein mit ein gesjiedenis van hóngerddoezendje jaore. De dinosauriërs ónger 't bestraotings- en boewmateriaal. Dees sedimentaire zwerfstein wore dore Maas aangeveurdj oete Ardennen en Noord-Frankriek. Inne aadste gedeilte van Wèssem en Toear waerdje de straote hie van gemaak. Mer dao waerdje ouch kirke en kepelkes gans of deils mit gemetseldj. En in Wèssem is m'n d'r nag ummer gruuets op det oppe Mert inne bestraoting veur 't Raodhoes 't waope vanne

[p. 36]

toenmalige gemendje Wèssem in maasstein is oetgeveurdj, gelag dore häöre eige kanteneer en straotemaeker.

De Maas waas veur ós altied ein natuurlike grens gewaes. Veer kwome bao neet in Wèssem en die van Wèssem neet bie ós. De luuj huuerdje aan mien taal det ich van angere kantj kwoom. In Wèssem, Toear, Hael, Panhael en Pol wore en zeen namelik ein aantal sleiptoeënige óneigelike twieëklanke van wäörd in standj gebleve.

Veure kuiterie zègke veer det miense in Wèssem: ‘Koeale hoeale óm d'n oeave te sjtoeake.’ En det ze ouch: ‘toeater hoeale oete bieëk.’ Mer zónger gekkerie alles waas d'r doe nag gewuuen, net wie vreuger. De tradities en gewuuente vanne kèrmis, de vastelaovendj, 't verenigingslaeve van sjötterie en hermenie, gebaorte, rouw en trouw. Gelaege ane drök bevare Maas kós Wèssem 'n relatieve welvaart. 't Waas ein centrum van sjeepvaart en hanjel, ein ech Maasdörp. Hel wirke, groeate gezinne, eenvoudig, gezagsgetroew, stil en in zichzelf. Eendracht maakt macht!

In daen tied (vieftig jaor geleje), kwoom ich ane euverkantj mit 't vaer Brach-Wèssem. Det kosdje toendertied vief cent mitte fiets. Noe kins se mit ei Maasvaer euver veur ein väölvoud van dit bedraag (30-50 keer mieer!).

Inne wintjerdaag waas d'r meistal ei paar waeke hoeag water inne Maas. Dan voor 't vaer zónger moteraandrieving oppe stroum van 't water. 'ne Spannendje tied en wie ich pas later höb begrepe ouch neet zónger gevaor. Mer es 't water wiejer steeg inne Maas waerdje 't vaer oete vaart gehaoldj en loog 't oppe kantj. Dan zoot d'r veur mich nieks anges op dan ómdrejje en euver Remunj ómrieje, mieë dan 25 kilemaeter mitte fiets. En es de Weerd (uiterwaarde) in Remunj, net euvere Maasbrök, waas óngergeloupe dan woor de kortste waeg veur mich euver Maaseik. En det waas zeker

[p. 37]

35 kilemaeter. Waat mich dökker dan èns inne verleiding brach óm euver te staeke euvere stuw bie Lin. Det waas neet allein streng verbaoje en straofbaar, mer ouch laevesgevieërlik. Mer effeng ich woor jónk en kós gei gevaor.

Pas in 1967 waerde de Maasbrök in Wèssem veur 't verkieër in gebroek genómme.

Die brök, mieë dan 500 maeter lank, is noe ein belangriek óngerdeil vanne Noord-Zuidverbinjing. Daomit kwoom d'r 'n inj aan 't vaer van Wèssem.

Nag mer twintjig jaor geleje woor de Maas ein smerig, zwaor vergiftig water. Dore industrie gebroek es aafvalpöt en dore stad Luuk op 't Belsj zelfs nag es aope riool. Dao zoot geine vès mieë inne. 't Maaswater woor ein chemische vloeistof gewore.

Op vandaag wuuert mitte Maas gelökkig gans anges ómgegange, al kinne veer neet zègke det 't zuver water is, ich wil zwiege van zuvere kóffie.

Allewiel zeen d'r nuuj natuurgebiede aan 't water gekómme en greun stökker wo dere in loupe die hie nag noeat geloupe höbbe. Poolse paerd trotsere noe de kaaj wintjers en heite zomers. En ouch kaolzwarte rinjer van 't Gallowayras oet Schotlandj. De modern herders zeen geüniformeerdj en höbbe 'ne veerwiel aangedreve terreinwagen.

De leimgater vanne rinkaoves zeen óngertösse vol water geloupe, greujde toe en zote al gaw vol mit kwekkerte. En dao kómme weer reigers op aaf. Die reigerkolonie is noe vanzelfspraekendj besjermp natuurgebied toet det d'r grindj gevónje wuuertj.

De regionale horeca en detailhanjel zuut veural inkomste. Dus kwome d'r ouch leuke terrasjes mit blomebek en ein echte boulevard. Want neet allein de natuurbesjermer is d'r get aan gelaege. Maasgouw, nao de annexering, is noe veural veure recreante.

[p. 38]

Omdet de Maas al jaore en jaore leveranceer is van kezele en zandj, zeen d'r inne loup vannen tied grindjgater óntstange. En die grindjgater zeen de natuurgebieden mit ei nuuj waord 't Maasplassengebied. Ei nuuj stök Vaderlandj, dierbaar oord.

Nao lang kezele baggere, kins se good zeen en veule det 't vreuger anges waas. Noe zuus se euveral water, water en nag 'ns water. Driedoezendj hektaar, zesdoezendj voetbalveljer aan ein stök. De res van Nederlandj kreeg kezele en zandj veur waeg, plevuze, spaor en weuninge. En hiej hele ze de gater euver.

De inwoners van Wèssem keke vreuger nao de kuuj inne wei mit van wieds aaf de Maas. Die Maas zorgdje ouch veur 't mès es de Koewei weer 'ns óngerleep inne wintjerdaag. Noe höbbe ze de windjsurfers bienao veure deur. Want de Koewei in Wèssem is noe ein en al water.

De Pruse höbbe de streek inne zestiger en zeventiger jaore drek óntdèk en is noe ein massale oetlaotklep van 't Ruhrgebied. Mer die Duitse recreante bringe alles mit oete Heimat. Dao haet de regio neet väöl aan.

Net veur Kersmès op 22 december 1993 móste in de ganse provincie 12.000 miense geëvacueerdj waere veur 't hoeag water vanne Maas. Dit es gevolg van kolossale raenge, daag in daag oet. Ein viefdje deil vanne provincie leep ónger water. Väöl vieë, woo m'n neet gaw genóg mieë bie kós kómme verdrónk.

Ich woondje doe in 't centrum van Remunj op get mieë dan 20 m+NAP. En det waas net genóg óm druueg veut te haje. Ane Roerkade stoke al gaw de waterslange oete kelders stónge de pómpe klaor. De aanwonendje óngernummers maakdje häör winkels zoeë good en kwaod es 't ging waterdich. ‘Laot 't water mer kómme,’ zagte ze. En 't water kwoom... Op nag gein 50 maeter van mien hoes aaf lepe de kelders

[p. 39]

ónger water en weikdje de etikette vanne wienflesse. Róndj nuujaor 1993/1994 woor d'r watersnoead en broke de dieke door. Zandjzek móchte neet mieë helpe en pómpe ouch neet. Dórpe en staej lepe ram ónger. Op 't lès van januari 1995 herhaoldje zich alles nag ins. Want neet de besjerming van aanwonendje taenge hoeag water haw prioriteit mer ein optimale sjeepvaart woor ummer de driefvaer gewaes es d'r gewirk waerdje in dit deil vanne Maas. Normalisatie, stuwe, kanale en rechtrèkke en oetdepe van vaargeule.

Noe liek alles bienao lang geleje. Mer de baggermeules kómme trök, ouch in Wèssem en in de anger plaatse van de nuuj gemeinte Maasgouw. De gezètte staon d'r weer vol van. De baggermeules höbbe hie ein lang gesjiedenis. Sommige bewoners vanne streek kinne 't geluid vanne weeg toet 't graaf. Enne grindjboere betale graof geldj wodoor de dörper welvarendj waere. Dao is haos gein verwaer taenge.

't Aanzeen vanne streek is ram verangerdj. De Maaslenjers zeen bao eilandjbewoners gewore. Omdet d'r steeds mieë water bie blief kómme. Toch zeen de Maasdörper d'r, nao al die jaore, nag ummer neet richtig aan gewindj. Al organisere ze idder jaor Havefieëste en Havedaag. 't Is 'n nuuj saort economie mit jachhaves, watersport, vakantieparke, zandj en strandj.

Veure kirk van Wèssem steit ei brónze beeldj van Dolf Wong: Koeherder met kudde. Dit beeldj duit de miense dinke anen tied det oppe Mert 't vieë bie ein gedreve waerdje óm nao de Koewei ane Maas te gaon. Oppe plaquette steit mistruuestig:

Wessem verliest 1 januari 1991 haar zelfstandigheid, maar behoudt haar eenheid.