Verzamelde werken. Deel 3. Proza-gedichten

[p. 3]

I

(17 October....)

Eer-gisteren heb ik in den tuin naar boven gekeken en voor 't eerst weêr iets moois gezien: lucht van een bizonder fijn licht blaauw en bleek groen, met heele mooye blank-roode wolkjes er bij. Daaronder verhief zich het goud-bronzen eikgewas.

Ik stond aan den voorkant van mijn witte huis, onder de warande met zijn purper-rooden wingerd.

Het was juist alsof deze plek een beroemde plaats was, waarvan gezegd wordt, dat men in dit seizoen dáar moet zijn, wijl het dan nergends elders zóo mooi is.

Gisteren was ik om denzelfden tijd op een wijden heibaan in het bosch, waar veel lucht zichtbaar is. Het was vijf, zes uur 's middags, zons-ondergang. Práchtig, weêr. Dit lijkt mij het mooiste wat men in het Landschap zien kan. De Rhijnval te Schaffhausen is niet mooyer; ook de Golf van Napels kán niet mooyer zijn.

Ik ben gedrukt, in een ebbe van mijn leven, ik heb dus tot heden geen diepe aandoeningen van de herfst mogen ontvangen; maar met gevoelige verstandelijkheid vond ik het prachtig.

De herfst is mooyer dan de zomer. Ik meen dit nu zoo-maar, zonder geestelijke bedoeling. In de herfst zijn het licht en de kleuren zóo anders dan in den zomer, dat de natuur eenvoudig gezegd kan worden in een hoogeren toestand te zijn.

Zij is in haar grootste mooiheid even als een Heilige, die den dood nadert.

[p. 4]

Duidelijk heb ik gisteren beseft dat de natuur in een hoogeren toestand is.

Er is een léven, in een langzaam bewégen van lichten en kleuren, een weidsch Tooneelspel der Schoonheid. Het is zoó mooi, dat men zelf niet zóo leelijk of zóo elders met zijn gedachten kan zijn, dat men het niet mooi zoû vinden.

Het is mooyer dan een tentoonstelling van de beste schilderijen.

Het is of de heele natuur samengesteld is uit schildersontroeringen.

Het is éen groot schilderij, waarin men zelf staat.

Het was mij duidelijk gisteren, dat er iets heél bizonders gebeurde, een bizonder bewegen van de Schoonheid in het Aardsche Landschap, eene Openbaring van de Schoonheid; het was mij of het Landschap bewust, bezield, was geworden en zich zelf uitbeeldde.

Het schaduw-bewegen van de onder-gaande zon op de donker gouden loovers,.... daarin was iets onbeschrijfelijks....

Ik heb eigenlijk leelijk midden in die Schoonheid gestaan, linksch van stand tegenover de Majesteit der ruimte, onvoegzaam nu de natuur tot een grootsch paleis der Schoonheid werd om mij heen.

Waren de menschen niet beter, die bij zoo iets van zelf op hun kniën vielen....

Er was iets heerlijks menschelijks op een enkele plaats in het Landschap. Dat bewegen van die lichte schaduw op de gouden loovers der tengere witte berkjes, - er is bijna geen onderscheid tusschen dit en zekere zeldzaam gevoelige blikken uit menschenoogen.

Ik geloof dat het kwam door dat stille goud vlak achter het dunne schaduwlicht, het schaduwlicht, dat naar de zon keek....

Behalve de zons-ondergangen en vele andere mooiheden, zijn er ook nog de zonloze of nu en dan maar

[p. 5]

éven doorstraalde, doffe herfst-middagen, die in de eerste plaats in aanmerking komen.

Zoo heb ik er de vorige week een enkele gehad.

Ik liep stil te wandelen, waarschijnlijk mijmerend over mijn tegenwoordig, dor levens-seizoen en over kleine narigheden van het daaglijksch leven, toen ik, opkijkend, op-eens zag dat het heel mooi was om mij heen, en, dadelijk daar-na, dat het héel bizonder stil was.

Het was mij toen lichtelijk wonderlijk. Ik voelde mij vreemd gaan, in een stilte, die anders dan gewoonlijk was. Zelfs van mijn voetstappen hoorde ik niets.... Het was mij bijna als ging ik niet....

Toen ben ik maar een beetje door het laantje en in de lucht gaan kijken. Eerst stil-staande, om niets te storen, toen achter-uit-loopende om al-door nog den gloed van de ondergaande zon te zien, die zoo mooi, door een onbewegelijk boschje van hooge dennen héen te zien, was.

Er was misschien niets geen wind. Alle bladen waren héelemaal stil. Niet alleen de bruine, geele, gouden eiken-heesters en berken, het grijze en licht-groene mos, maar ook de hooge dennen met hun groote donker-kleurige naalden-massaas waren heel mooi.

Maar ik had alleen de koele herinnering aan wat ik vóor twee jaar in zulk landschap heb beleefd.

Het spijt mij, dat ik aan dit alles niet inniger kan deel-nemen.

Niet alleen is de herfst zoo mooi om de véle kleuren, die er zijn en die alle met een wonderlijke zachtheid zijn aangedaan, zoo dat zij van hoogere natuur dan de zomerkleuren schijnen; maar ook zijn er, na wazige dagen, tijden van een zekere, zóo doorzichtige helderheid, dat de boomen dán eerst in hun wáren aard daar schijnen te staan. De boomen dragen dan het Karakter der Waarheid. Het is iets koels en toch ver-

[p. 6]

heerlijkts, alsof op den grens tusschen het Warme en Koude de volmaaktheid van wezen ware ontvangen.

Aardig is ook de over-een-komst, die er tusschen Herfst en Lente is. De gele blaadjes van berken en eiken als de zon er op schijnt, gelijken op die zelfde blaadjes in de Lente, als zij geel zijn omdat zij nog niet groen zijn....

In weêrwil van alles ben ik eigenlijk een gelukkig mensch. Bijna voort-durend leef ik aan den oever van de eene of andere vervoering. Als ik eens een heelen dag neêrslachtig ben geweest, bespeur ik soms 's avonds plotseling dat ik vlak bij eene rijke verrukking ben, die ik zeer ver van mij verwijderd vermoedde.

In de verkrijging van gelijkmatigheid in het leven word ik belemmerd door de werkeloosheid van het vermogen om het besef van altijd vlak bij eene Schoonheid te zijn, te doen bestaan in oogenblikken van neerslachtigheid. Kwám ik dan maar eenvoudig op die gedáchte, - dan was immers alles al bijna goed!