Over literatuur, (de heer F. Netscher)

IX.

De stoutste droomers van alle eeuwen gaan door den nacht. Ik zie hun bleeke hoofden schemeren en verdwijnen. Zij, die hebben gezien en hebben gevoeld, zij, die hebben geweten en hebben geweend, staan daar van verre, hoog en alleen. En zij wachten en staren, of uit het land bij de zee niet een geest zal opstaan, die tot hun hoogte stijgen mag. En zij komen en vragen, of uit het wilde water en van het wijde land, geen vervoering zal rijzen, en geen hartstocht zal breken uit, om over stelpend over de menschen te gaan, of er na Rembrand geen zal zijn, die zich blind‧gelukkig ziet aan kleuren, geen, die zich waanzinnig‧gelukkig schreit om het leven. Hoort gij hen niet; zij gaan, zij naderen, zij komen aan. Hoort gij niet hun zwaren gang? Zij hadden lief, zij. Zij waren krachten, die wilden, en machten, die konden. Daarom brandt het licht hunner oogen nog over ons neêr, daarom beven wij nog op onze stoelen, bij hun geweldigen harteslag. Zij hebben zich zelf zooveel van smart verscheurd, en zoo luid hebben zij gejuicht, dat hun bloed nog druipt over de waereld en de lucht nog wemelt van hun geluk.

En als ik hen zie en als ik hen hoor, wat raakt 't mij dan nog, of gij Netscher heet en of gij in Holland schrijft op papier over wat gij naturalisme noemt.

Nu wij, na twee honderd jaar, naauwlijks nog, maar met eindelozen wil opkomen, nu hoofden zich heffen en handen zich trekken om groot te zijn, nu wij, in een storm van passie en met een grauwen gloed van haat en verlangen in de

[p. 41]

oogen, de taal en de literatuur van het arme koude land willen ophelpen, ze doen staan, ze doen gaan, en ze stooten voort, voort, voort tot duizelende hoogten, nu wij woeste groote schoonheid willen en mateloos ontembaar leven, nu wij vervloeken al wat klein en onvermogend is, en wij liefde willen, gouden liefde, purperen liefde, vlammende liefde, nu wij werken willen om te doen ontwaken, om te doen zien, om te doen begrijpen, om te ontstellen, om te doen bewonderen, om te verrukken en te bedwelmen, nu wij ons in staat voelen álles te wagen, nu onze geest, dronken van kracht, langs de steilste afgronden der verbeelding tot de donkerste diepten van het menschengemoed afdaalt, en wij klimmen zullen tot het hoogste licht, om dat onze verliefde oogen niet moê worden van te zien, en wij spelen zúllen met het heetste vuur, al blakeren onze handen en al verschroeyen onze haren, - nu zoudt gij komen en ons willen afleiden door het bedaarde dansjen van uw geringen geest? Nu zoudt gij, door de leêge gematigdheid van uw gemis aan oorspronkelijkheid, door uw persoonlijkheid, die er geen is, aan het hoofd der jonge literaire beweging te stellen, Holland weêr tot de navolgster van den vreemde willen maken?... Maar, maar dat zal niet gebeuren, maar wij wijzen u af; maar wij willen niet een, die slechts tot Zolaas knieën komt, en waar Zola over heen zoú kunnen stappen. Het moet eindelijk eens uit zijn met dat ellendig poppenspel van dat er in het buitenland de een of andere literaire grootheid verschijnt en er terstond een nederlandertje op de estrade van de kermistent onzer literatuur springt om hem na te apen.

Om dat gij niet groot zijt, kunt gij gerust thuis blijven.